فریده مهدیان (بحث | مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
<big>'''حیاط'''</big>؛ فضایی برای تفکیک عرصه عمومی از حریم خصوصی خانواده در معماری ایرانی. <br> | [[پرونده:حیاط1.jpeg|جایگزین=مسجد قیروان تونس|بندانگشتی|حیاط مسجد قیروان تونس در شمال آفریقا]]<big>'''حیاط'''</big>؛ فضایی برای تفکیک عرصه عمومی از حریم خصوصی خانواده در معماری ایرانی. <br> | ||
حیاط در معماری ایرانی یکی از عناصر اصلی و کلیدی در ساختار خانه‌ها، بناهای عمومی و حتی مذهبی است. حیاط به‌عنوان یک فضای باز و خالی در مرکز ساختمان، نقش مهمی در تنظیم نور، تهویه، حفظ حریم خصوصی و ایجاد تعادل بین فضای داخلی و خارجی ایفا می‌کند. این فضای باز یک عنصر کلیدی در ایجاد حریم خصوصی و محیطی آرامش‌بخش برای ساکنان خانه‌ها است. حیاط با طراحی هوشمندانه و استفاده از عناصر طبیعی و معماری، در سازماندهی فضاهای مختلف نقش مهمی دارد و فضایی برای تجمع، ارتباط و فعالیت‌های روزمره است. برخی از عناصر نمادین به‌کار رفته در حیاط، بیان‌گر مفاهیم عمیق فرهنگی و مذهبی هستند. | حیاط در معماری ایرانی یکی از عناصر اصلی و کلیدی در ساختار خانه‌ها، بناهای عمومی و حتی مذهبی است. حیاط به‌عنوان یک فضای باز و خالی در مرکز ساختمان، نقش مهمی در تنظیم نور، تهویه، حفظ [[حریم خصوصی]] و ایجاد تعادل بین فضای داخلی و خارجی ایفا می‌کند. این فضای باز یک عنصر کلیدی در ایجاد حریم خصوصی و محیطی آرامش‌بخش برای ساکنان خانه‌ها است. حیاط با طراحی هوشمندانه و استفاده از عناصر طبیعی و معماری، در سازماندهی فضاهای مختلف نقش مهمی دارد و فضایی برای تجمع، ارتباط و فعالیت‌های روزمره است. برخی از عناصر نمادین به‌کار رفته در حیاط، بیان‌گر مفاهیم عمیق فرهنگی و مذهبی هستند. | ||
==مفهوم‌شناسی حیاط== | ==مفهوم‌شناسی حیاط== | ||
حیاط به‌معنای محوطه، سرا و صحن‌خانه و فضایی وسیع و بی‌سقف که اطاق‌ها در یک یا چند طرف آن بنا شده‌اند.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-2?q=%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7 . دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ حیاط.]</ref> همچنین به زمین جلوی ساختمان که دور آن دیوار باشد نیز حیاط می‌گویند.<ref>[https://vajehyab.com/amid/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7?q=%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7 . عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژۀ حیاط.]</ref> واژه‌هایی مثل ساحت، صحن، میانسرا و صحن‌سرای نیز به همین معنا هستند. واژۀ حیاط در گذشته، هم برای فضای باز خانه‌ها و هم در مواردی برای فضای باز برخی از ساختمان‌های عمومی و دیوانی به‌کار می‌رفت.<ref>[https://www.sid.ir/paper/826712/fa . زکی‌زاده و زکی‌زاده، «نقش حیاط مرکزی در خانه‌های ایرانی»، 1394ش، ص5.]</ref> | حیاط به‌معنای محوطه، سرا و صحن‌خانه و فضایی وسیع و بی‌سقف که اطاق‌ها در یک یا چند طرف آن بنا شده‌اند.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-2?q=%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7 . دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ حیاط.]</ref> همچنین به زمین جلوی ساختمان که دور آن دیوار باشد نیز حیاط می‌گویند.<ref>[https://vajehyab.com/amid/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7?q=%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7 . عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژۀ حیاط.]</ref> واژه‌هایی مثل ساحت، صحن، میانسرا و صحن‌سرای نیز به همین معنا هستند. واژۀ حیاط در گذشته، هم برای فضای باز خانه‌ها و هم در مواردی برای فضای باز برخی از ساختمان‌های عمومی و دیوانی به‌کار می‌رفت.<ref>[https://www.sid.ir/paper/826712/fa . زکی‌زاده و زکی‌زاده، «نقش حیاط مرکزی در خانه‌های ایرانی»، 1394ش، ص5.]</ref> | ||
| خط ۱۴: | خط ۱۳: | ||
حیاط در معماری سنتی، هسته‌ای مرکزی، درون‌گرا و مستقل دارد و مرز میان عرصه‌های عمومی و خصوصی را مشخص می‌کند. این فضا با پاسخ‌گویی به نیازهای مادی و معنوی، سرزندگی و پویایی را برای ساکنان خانه فراهم می‌سازد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/826712/fa . زکی‌زاده و زکی‌زاده، «نقش حیاط مرکزی در خانه‌های ایرانی»، 1394ش، ص8.]</ref> وجود دیوارهای ضخیم و عناصر خنک‌کننده طبیعی در حیاط، به کاهش مصرف انرژی کمک می‌کند.<ref>[https://www.hurman.ir/blog/7-amazing-boic-1199/ . «7 مزیت شگفت‌انگیز حیاط و طراحی آن»، وب‌سایت هورمان.]</ref> همچنین، این فضای محصور با کاشت سبزیجات و چمن، چشم‌اندازی زیبا از طبیعت را فراهم می‌آورد.<ref>[https://www.hurman.ir/blog/7-amazing-boic-1199/ . «7 مزیت شگفت‌انگیز حیاط و طراحی آن»، وب‌سایت هورمان.]</ref> | حیاط در معماری سنتی، هسته‌ای مرکزی، درون‌گرا و مستقل دارد و مرز میان عرصه‌های عمومی و خصوصی را مشخص می‌کند. این فضا با پاسخ‌گویی به نیازهای مادی و معنوی، سرزندگی و پویایی را برای ساکنان خانه فراهم می‌سازد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/826712/fa . زکی‌زاده و زکی‌زاده، «نقش حیاط مرکزی در خانه‌های ایرانی»، 1394ش، ص8.]</ref> وجود دیوارهای ضخیم و عناصر خنک‌کننده طبیعی در حیاط، به کاهش مصرف انرژی کمک می‌کند.<ref>[https://www.hurman.ir/blog/7-amazing-boic-1199/ . «7 مزیت شگفت‌انگیز حیاط و طراحی آن»، وب‌سایت هورمان.]</ref> همچنین، این فضای محصور با کاشت سبزیجات و چمن، چشم‌اندازی زیبا از طبیعت را فراهم می‌آورد.<ref>[https://www.hurman.ir/blog/7-amazing-boic-1199/ . «7 مزیت شگفت‌انگیز حیاط و طراحی آن»، وب‌سایت هورمان.]</ref> | ||
[[پرونده:حیاط.jpeg|جایگزین=حیاط سرای عامری ها|بندانگشتی|سرای عامری ها در کاشان]] | |||
علاوه بر کاهش استرس و تقویت سیستم ایمنی بدن، <ref>[https://fargah.ir/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C/ . تقی‌پور، «حیاط در معماری»، وب‌سایت فرگاه.]</ref> حیاط با هندسه‌ای مشخص فضایی برای آموزش، گردهمایی‌ها و پیوندی میان جهان مادی و معنوی به‌شکل طبیعی و نمادین فراهم می‌کند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/897325/fa#downloadbottom . تابع‌بردبار و دهباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص8 و 3 و 2.]</ref> | علاوه بر کاهش استرس و تقویت سیستم ایمنی بدن، <ref>[https://fargah.ir/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C/ . تقی‌پور، «حیاط در معماری»، وب‌سایت فرگاه.]</ref> حیاط با هندسه‌ای مشخص فضایی برای آموزش، گردهمایی‌ها و پیوندی میان جهان مادی و معنوی به‌شکل طبیعی و نمادین فراهم می‌کند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/897325/fa#downloadbottom . تابع‌بردبار و دهباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص8 و 3 و 2.]</ref> | ||
| خط ۲۹: | خط ۲۸: | ||
*'''معماری درون‌گرا'''؛ هم‌سویی این فضا با اقلیم محل احداث بنا، معماری درون‌گرایی را پدید می‌آورد که ضمن فراهم کردن آرامش و آسایش برای ساکنان، از مزاحمت بصری و از دست رفتن حریم خصوصی نیز جلوگیری می‌کند. | *'''معماری درون‌گرا'''؛ هم‌سویی این فضا با اقلیم محل احداث بنا، معماری درون‌گرایی را پدید می‌آورد که ضمن فراهم کردن آرامش و آسایش برای ساکنان، از مزاحمت بصری و از دست رفتن حریم خصوصی نیز جلوگیری می‌کند. | ||
* | * | ||
*'''حفظ حرمت ساکنین خانه'''؛ در این فضا، مرز روشنی بین خانه و معابر عمومی یا همسایگان وجود دارد که از طریق تفکیک منطقی فضاهای مختلف خانه، حرمت ساکنین خانه حفظ می‌شود. | *'''حفظ حرمت ساکنین خانه'''؛ در این فضا، مرز روشنی بین خانه و معابر عمومی یا همسایگان وجود دارد که از طریق تفکیک منطقی فضاهای مختلف خانه، [[حرمت تن|حرمت]] ساکنین خانه حفظ می‌شود. | ||
* | * | ||
*'''افزایش امنیت'''؛ حیاط مرکزی با ایجاد معماری درون‌گرا، خانه را از دید نامحرمان مصون داشته و زمینه‌ای امن برای انجام تمامی فعالیت‌های داخلی، دور از دسترس افراد بیگانه، فراهم می‌کند. | *'''افزایش امنیت'''؛ حیاط مرکزی با ایجاد معماری درون‌گرا، خانه را از دید نامحرمان مصون داشته و زمینه‌ای امن برای انجام تمامی فعالیت‌های داخلی، دور از دسترس افراد بیگانه، فراهم می‌کند. | ||
| خط ۳۵: | خط ۳۴: | ||
*'''هویت‌بخشی'''؛ حیاط، به‌عنوان عنصری هویت‌بخش، نقشی اساسی در بخشیدن اصالت و هویت به بنا و ساکنان آن دارد. | *'''هویت‌بخشی'''؛ حیاط، به‌عنوان عنصری هویت‌بخش، نقشی اساسی در بخشیدن اصالت و هویت به بنا و ساکنان آن دارد. | ||
* | * | ||
*'''تامین آرامش روحی و روانی'''؛ حیاط‌ها نه‌تنها نیازهای کالبدی و آسایش جسمی را برآورده می‌سازند؛ بلکه آرامش روحی و روانی ساکنان را نیز | *'''تامین آرامش روحی و روانی'''؛ حیاط‌ها نه‌تنها نیازهای کالبدی و آسایش جسمی را برآورده می‌سازند؛ بلکه آرامش روحی و روانی ساکنان را نیز تأمین می‌کنند. | ||
* | * | ||
*'''مطابقت نیازها با مذهب و فرهنگ'''؛ این فضاها مطابق با نیازهای خانواده‌ها و بر اساس باورها و دلبستگی‌های فرهنگی و مذهبی شکل گرفته و در گذر زمان تکامل یافته‌اند. | *'''مطابقت نیازها با مذهب و فرهنگ'''؛ این فضاها مطابق با نیازهای خانواده‌ها و بر اساس باورها و دلبستگی‌های فرهنگی و مذهبی شکل گرفته و در گذر زمان تکامل یافته‌اند. | ||
| خط ۴۱: | خط ۴۰: | ||
*'''بهشت خصوصی'''؛ حیاط مرکزی به‌عنوان بهشت خصوصی خانه شناخته می‌شود. حضور مداوم در این فضا باعث ایجاد احساس تعلق و پیوند عمیق فرد با مکان می‌شود. | *'''بهشت خصوصی'''؛ حیاط مرکزی به‌عنوان بهشت خصوصی خانه شناخته می‌شود. حضور مداوم در این فضا باعث ایجاد احساس تعلق و پیوند عمیق فرد با مکان می‌شود. | ||
* | * | ||
*'''سازماندهی فضاهای‌اندرونی و بیرونی'''؛ طراحی مسیرهای ورودی با محدودکننده‌هایی مانند هشتی و دالان، حس امنیت و احترام به حریم خصوصی را تقویت می‌کند. | *'''سازماندهی فضاهای‌اندرونی و بیرونی'''؛ طراحی مسیرهای ورودی با محدودکننده‌هایی مانند [[هشتی]] و دالان، حس امنیت و احترام به حریم خصوصی را تقویت می‌کند. | ||
* | * | ||
*'''فضایی انسان‌مدار'''؛ حیاط در نقش روح خانه، آن را به فضایی انسان‌مدار تبدیل کرده است. | *'''فضایی انسان‌مدار'''؛ حیاط در نقش روح خانه، آن را به فضایی انسان‌مدار تبدیل کرده است. | ||
| خط ۹۳: | خط ۹۲: | ||
===کارکرد اقلیمی=== | ===کارکرد اقلیمی=== | ||
کارکرد اقلیمی حیاط در خانه‌های سنتی به‌طور عمده تحت | کارکرد اقلیمی حیاط در خانه‌های سنتی به‌طور عمده تحت تأثیر ویژگی‌های جغرافیایی مناطق مختلف قرار می‌گیرد.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/260926/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B4%DA%A9%D9%84-%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 . سلطان‌زاده، «نقش جغرافیا در شکل‌گیری انواع حیاط در خانه‌های سنتی ایران»، 1390ش، ص69.]</ref> در گذشته، هر خانه از دو بخش محصور و فضای باز تشکیل می‌شد. در مناطق سردسیر، برای مقابله با سرمای شدید، در اطراف حیاط درخت‌کاری می‌شد تا بادهای سرد از ساختمان محافظت کند. | ||
در مناطق گرم و خشک، حیاط‌ها محصور بوده<ref>[https://sakhtemanonline.com/blog/architecture-and-lighting-articles/the-courtyard-in-the-house-architecture/#:~:text=%D9%87%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%B7%D9%88%D8%B1%20%DA%A9%D9%87%20%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%87%20%D8%B4%D8%AF%20%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7,%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%20%D8%A8%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B1%20%D8%AE%D9%88%D8%A8%DB%8C%20%D8%B4%DA%A9%D9%84%20 . «جایگاه حیاط در معماری خانه»، وبلاگ ساختمان آنلاین.]</ref> و دیوارها و سقف‌های ضخیم با جهت‌گیری مناسب طراحی می‌شدند تا در تابستان خانه را از تابش آفتاب حفظ کرده و در زمستان از نور خورشید بهره‌برداری کنند.<ref>[https://archilearn.net/blog/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%85%D9%84%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C/ . کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.]</ref> حیاط نقش مهمی در تامین نور طبیعی، تهویه هوا، محافظت در برابر گردوغبار و فراهم کردن حریم خصوصی برای ساکنان ایفا می‌کند.<ref>[https://www.bagh-sj.com/article_3966.html . تابان و همکاران، «تعیین الگوی بهینة حیاط مرکزی در مسکن سنتی دزفول با تکیه بر تحلیل سایة دریافتی سطوح مختلف حیاط»، 1392ش، ص41-40.]</ref> | در مناطق گرم و خشک، حیاط‌ها محصور بوده<ref>[https://sakhtemanonline.com/blog/architecture-and-lighting-articles/the-courtyard-in-the-house-architecture/#:~:text=%D9%87%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%B7%D9%88%D8%B1%20%DA%A9%D9%87%20%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%87%20%D8%B4%D8%AF%20%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7,%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%20%D8%A8%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B1%20%D8%AE%D9%88%D8%A8%DB%8C%20%D8%B4%DA%A9%D9%84%20 . «جایگاه حیاط در معماری خانه»، وبلاگ ساختمان آنلاین.]</ref> و دیوارها و سقف‌های ضخیم با جهت‌گیری مناسب طراحی می‌شدند تا در تابستان خانه را از تابش آفتاب حفظ کرده و در زمستان از نور خورشید بهره‌برداری کنند.<ref>[https://archilearn.net/blog/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%85%D9%84%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C/ . کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.]</ref> حیاط نقش مهمی در تامین نور طبیعی، تهویه هوا، محافظت در برابر گردوغبار و فراهم کردن حریم خصوصی برای ساکنان ایفا می‌کند.<ref>[https://www.bagh-sj.com/article_3966.html . تابان و همکاران، «تعیین الگوی بهینة حیاط مرکزی در مسکن سنتی دزفول با تکیه بر تحلیل سایة دریافتی سطوح مختلف حیاط»، 1392ش، ص41-40.]</ref> | ||
| خط ۲۱۸: | خط ۲۱۷: | ||
* | * | ||
[[رده: ویکی‌رز]] | [[رده: ویکی‌رز]] | ||
[[رده: عناصر فرهنگی]] | |||
[[رده: فرهنگ‌پذیری]] | |||
[[رده: هویت فرهنگی]] | |||
[[رده: مبانی هنر]] | |||
[[رده: سلامت روانی]] | |||
[[رده: هویت دینی]] | |||
