محرمیت در معماری ایرانی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''<big>محرمیت در معماری ایرانی</big>'''؛ حفظ حریم خصوصی در طراحی فضا بر پایه فرهنگ ایرانی.

محرمیت در معماری به‌معنای طراحی فضاهایی است که هم از نظر کالبدی و هم از نظر معنایی دارای حدود و حریم مشخص باشند. در بُعد کالبدی، محرمیت با اصولی همراه است که امنیت فیزیکی فضا را تأمین می‌کند و در بُعد معنایی، ویژگی‌هایی را در بر می‌گیرد که به فضا حرمت و ارزش می‌بخشند و احساس آرامش را برای کاربران به همراه دارند. تحقق محرمیت در معماری با جداسازی فضاهای درونی و بیرونی، ایجاد حس مالکیت بر فضا و سامان‌دهی دسترسی‌ها بر پایه سلسله‌مراتب فضایی امکان‌پذیر می‌شود؛ فرایندی که نقش مهمی در تأمین امنیت و آسایش ساکنان ایفا می‌کند.<ref>[https://s6.picofile.com/file/8215842184/%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C_%D9%85%D8%B3%DA%A9%D9%86_%D8%A8%D9%88%D9%85%DB%8C_%D9%88_%D8%A8%D9%87_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C_%D8%A2%D9%86_%D8%AF%D مهدوی‌نژاد و همکاران، «محرمیت در الگوی مسکن بومی و به‌کارگیری آن در معماری معاصر تهران»، ۱۳۹۲ش، ص۴.]</ref>

محرمیت در معماری ایرانی پیشینه‌ای کهن دارد و ریشه‌های آن به دوران باستان بازمی‌گردد.<ref>[https://magirans.com/دانلودمقاله-چگونگی-حفظ-محرمیت-در-معما.htm شیروانی و همکاران، «چگونگی حفظ محرمیت در معماری معاصر مسکونی ایران با توجه به معماری سنتی ایران»، وب‌سایت مگیران.]</ref> شواهدی همچون خانه‌های باستانی تپه زاغه، متعلق به هزارهٔ ششم پیش از میلاد،<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/10/23/2174108/%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%DA%86%D9%87-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%81%D8%B8-%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE% «قرآن چه راهکاری برای حفظ حریم خصوصی در خانه ارائه می‌دهد؟»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> و همچنین ساختارهای معماری در تخت جمشید، شوش و کوشک‌های دوران ساسانی، مؤید این واقعیت هستند. با این‌حال، محرمیت در معماری ایرانی پس از اسلام به اوج شکوفایی خود رسید. معماران با بهره‌گیری از عناصری چون دالان، هشتی و راهرو، موفق شدند مرز میان فضاهای عمومی و خصوصی را به‌خوبی تعریف و حفظ کنند. این اصل بنیادین نه‌تنها در خانه‌های مسکونی، بلکه در طراحی مساجد، کاروانسراها و مدارس نیز مورد توجه قرار می‌گرفت.<ref>[https://www.payampress.com/news/16820/محرمیت-اصل-مهم-معماری-ایرانی-اسلامی «محرمیت اصل مهم معماری ایرانی- اسلامی»، وب‌سایت پیام ساختمان.]</ref>

محرمیت از نیازهای فطری انسان و از اصول مورد تأکید در فرهنگ و آموزه‌های اسلامی است؛<ref>[https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137735.html هاشمی زرج‌آباد و همکاران، «درون‌گرایی و بازتاب اصل محرمیت در معماری ایرانی– اسلامی نمونة پژوهش میدانی؛ خانه‌های تاریخی بیرجند»، 1393ش، ص86-85.]</ref> این اصل با ظهور اسلام در اندیشهٔ معمار ایرانی جایگاه برجسته‌تری یافت و به‌عنوان بنیانی هویّت‌ساز در معماری ایرانی-اسلامی نقش‌آفرینی کرد.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/10/23/2174108/%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%DA%86%D9%87-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%81%D8%B8-%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE% «قرآن چه راهکاری برای حفظ حریم خصوصی در خانه ارائه می‌دهد؟»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> معماری سنتی ایران، به‌ویژه در بناهای درون‌گرا، بر پایهٔ اصل حرمت و محرمیت شکل گرفته و با سامان‌دهی دقیق فضاها، مرزی مشخص میان حوزه‌های عمومی و خصوصی ترسیم کرده و امکان تملک و کنترل بر فضاها را فراهم می‌ساخت.<ref>[https://www.sid.ir/paper/527459/fa کاظم‌زادةرائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانة سنتی ایرانی با تأکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونۀ موردی: خانه رسولیان یزد»، ۱۳۹۹ش، ص۲-۱.]</ref>

هدف از رعایت محرمیت، تأمین امنیت، آرامش و حریم خانواده بوده‌است؛ ازاین‌رو، معماری خانه‌ها به‌گونه‌ای شکل می‌گرفت که از اشراف بیگانگان جلوگیری کند و قلمرو خصوصی اعضای خانواده را محفوظ نگه دارد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/527459/fa کاظم‌زادةرائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانة سنتی ایرانی با تأکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونة موردی: خانة رسولیان یزد»، 1399ش، ص2.]</ref> معماران با در نظر گرفتن پیوند عمیق میان محرمیت و درون‌گرایی، در طراحی فضایی خانه اصل محرمیت را در کالبد بناها به‌صورت ملموس بازتاب دادند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/527459/fa کاظم‌زادةرائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانة سنتی ایرانی با تأکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونة موردی: خانة رسولیان یزد»، 1399ش، ص2-1.]</ref>

در معماری سنتی ایران، جایگاه زن در چارچوب ساختار زندگی ایرانی و به‌ویژه در حوزهٔ مسکن مورد توجه معماران قرار داشته‌است.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/10/23/2174108/%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%DA%86%D9%87-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%81%D8%B8-%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE% «قرآن چه راهکاری برای حفظ حریم خصوصی در خانه ارائه می‌دهد؟»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> حریم خصوصی در این معماری با هدف کنترل تعاملات اجتماعی میان زنان و مردان نامحرم شکل گرفته و از طریق ایجاد حایل‌های کالبدی، سلسله‌مراتب فضایی<ref>[http://www.isarpress.ir/1400/10/22/محرمیت-در-معماری/ «محرمیت در معماری»، وب‌سایت ایثارپرس.]</ref> و مرزگذاری دقیق، بر حفظ کرامت، آرامش و امنیت زنان تأکید شده‌است.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1497822 «بررسی رابطة حریم زنانه با معماری ایرانی- اسلامی»، وب‌سایت راسخون.]</ref> این تفکیک فضایی نه برای محدودسازی، بلکه برای صیانت از شخصیت و نقش زن در خانواده بوده و موجب می‌شد زن در فضای اندرونی احساس امنیت‌خاطر داشته باشد. طراحی حریم به‌عنوان یکی از دغدغه‌های مداوم معماری ایرانی، در همه‌گونه بناها از جمله خانه‌ها، کاخ‌ها، فضاهای مذهبی و مراکز تجاری به‌کار گرفته می‌شد و نقش مهمی در ایجاد امنیت ایفا می‌کرد.<ref>[https://civilica.com/doc/1486170/ امین‌خندقی و همکاران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندة حریم در معماری خانة مسکونی مقایسة تطبیقی دورة قاجار (خانة داروغه) و دورة معاصر (خانة اندرزگو)»، ۱۴۰۱ش، ص۲.]</ref>

محرمیت حق فردی و مفهومی ذهنی است که با ایجاد حریم، به صورت کالبدی و معنایی نمود پیدا می‌کند. حریم، مرزهایی است که افراد بر اساس درک خود از محرمیت تعیین می‌کنند تا روابط اجتماعی را تنظیم کرده و از نزدیکی‌های ناخواسته جلوگیری کنند؛ بنابراین، حریم هم بُعد فیزیکی و هم معنوی دارد و بازتاب‌دهنده نیاز درونی انسان به محرمیت است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/521968/%D9%88%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D9%88%DB%8C-%D9%85%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B9%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1-%D8%B9%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%B0%D9%87%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-% جعفرپور هادی‌کیاشری و همکاران، «واکاوی میزان اثرگذاری عناصر عینی و ذهنی بر حس «حریم» در فضای معماری»، 1401ش، ص21-20.]</ref> حریم در معماری ابعادی همچون دیداری، شنیداری، بویایی، حرکتی و روانی دارد که در ساختار فضایی خانه‌ها به‌منظور کنترل حضور افراد غریبه و نامحرم به‌کار گرفته می‌شود.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/406881/حریم-و-محرمیت-در-خانه-های-سنتی-ایران دوستی، «حریم و محرمیت در خانه‌های سنتی»، 1397ش، ص125.]</ref>

حریم بصری با کنترل دید افراد غریبه در داخل خانه حفظ می‌شود و طراحی ورودی‌ها و پنجره‌ها در این امر نقش کلیدی دارد.<ref>[https://civilica.com/doc/1486170/ امین‌خندقی و همکاران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندة حریم در معماری خانة مسکونی مقایسة تطبیقی دورة قاجار (خانة داروغه) و دورة معاصر (خانة اندرزگو)»، 1401ش، ص7.]</ref> ورودی‌ها به‌عنوان واسطه میان بیرون و درون به‌گونه‌ای طراحی می‌شدند تا از یک سو تمایز میان دو بخش را حفظ کنند و از سوی دیگر آنها را به یکدیگر پیوند دهند. در واقع؛ هم دعوت‌کننده و هم هشداردهنده بودند. ورودی‌ها مشخص‌کننده مرز بین خصوصی و عمومی، بین خانواده و جامعه و بین محرم و نامحرم هستند.<ref>[https://archistory.ir/page/49/دانلود-کتاب-خشت-و-خیال/ نوایی و حاجی قاسمی، خشت و خیال، 1395ش، ص25.]</ref> در این نوع مکان‌ها، سلسله‌مراتب فضایی چون هشتی، دالان، حیاط و راهروهای بین فضای باز و حیاط، حریم خانه را از دید افراد غریبه در امان نگه می‌دارند.<ref>[http://zimatarh.com/طراحی-معماری-اسلامی/ «طراحی معماری اسلامی»، وب‌سایت زیماطرح.]</ref>

حریم شنیداری به‌معنای نشنیدن هر نوع صدای مزاحم و شنیده‌نشدن توسط هر بیگانه‌ای است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1863077/%D8%AA%D8%A7%D8%AB%DB%8C%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D9%86%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%D8%B1-%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8% شیخ‌اکبری و همکاران، «تأثیر سبک زندگی نوگرا بر چگونگی محرمیت در خانه‌های برون‌گرای دورة پهلوی اول، شهر تهران»، 1400ش، ص82.]</ref> در طراحی یک ساختمان، بعضی از فضاها مانع رسیدن صدای ساکنان خانه به خیابان‌ها و منازل همجوار می‌شوند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/527459/fa کاظم‌زادةرائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانة سنتی ایرانی با تأکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونة موردی: خانة رسولیان یزد»، 1399ش، ص7.]</ref> عناصری مانند حیاط یا صفه‌های سرپوشیده، دیوارهای بلند و ضخیم، دالان‌های مخصوص و فضاهایی بدون پنجره و روزنه‌ای به بیرون، از تجاوز صدای ساکنین به واحدهای مسکونی همجوار جلوگیری می‌کنند.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/10/23/2174108/%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%DA%86%D9%87-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%81%D8%B8-%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE% «قرآن چه راهکاری برای حفظ حریم خصوصی در خانه ارائه می‌دهد؟»، خبرگزاری تسنیم.]</ref>

خانه‌های درون‌گرا با تقسیم‌بندی فضاهای خصوصی و عمومی همچون اندرونی، بیرونی و حیاط، به‌عنوان خصوصی‌ترین مکان‌ها، محرمیت و حریم خانواده را حفظ می‌کردند.<ref>[https://javadfesharaki.blog.ir/1400/10/22/محرمیت-در-معماری هاشمی‌فشارکی، «محرمیت در معماری»، وبلاگ جواد فشارکی.]</ref> خانه‌های بروجردی‌ها و طباطبایی‌ها در کاشان نمونه‌های برجسته معماری حریم‌مدار هستند که ورودی‌های غیرمستقیم و سلسله‌مراتبی با هشتی، حیاط مرکزی و دیوارهای بلند برای کنترل دید دارند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/202278/fa#downloadbottom یاران و همکاران، «تبیین اصول هویت‌ساز در معماری خانه‌های طباطبایی و بروجردی»، 1399ش، ص206.]</ref>

ایجاد محرمیت فضایی در مراکز آموزشی زمینه‌ای مناسب برای رشد و تحول اخلاقی، اجتماعی و جسمانی دختران فراهم می‌کرد و نظامی کارآمد و پویا را شکل می‌داد؛ در نتیجه، عنصر امنیت و درون‌گرایی به ارتقای کیفیت فضای آموزشی کمک می‌کردند.<ref>[http://www.isarpress.ir/1400/10/22/محرمیت-در-معماری/ «محرمیت در معماری»، وب‌سایت ایثارپرس.]</ref>

معماران سنتی در طراحی مساجد، باغ‌ها و حمام‌های عمومی با ایجاد مرزبندی‌ها و دالان‌هایی برای رفت‌وآمد، حفظ کرامت و امنیت زنان را در نظر می‌گرفتند.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1497822 «بررسی رابطة حریم زنانه با معماری ایرانی- اسلامی»، وب‌سایت راسخون.]</ref>

اصل محرمیت در معماری، به ویژه در معماری سنتی ایران، بر پایه سلسله مراتب فضایی و درون‌گرایی شکل می‌گرفت:

مفهومی است که به‌صورت یک اصل در شکل‌گیری محرمیت در بناهای سنتی نقش دارد و در مبانی و اصول اندیشه‌های اجتماعی و فرهنگی ایران ریشه دارد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/826624/fa اغنیائی و همکاران، «نقش محرمیت در معماری اسلامی- ایرانی»، 1394ش، ص5.]</ref> در فرهنگ ایرانی، خانه را به‌گونه‌ای طراحی می‌کردند تا در تقسیم مسیر و ایجاد مکث، محرمیت را برای اهالی خانه ایجاد کند.<ref>[https://upjournal.ir/fa/paper.php?pid=105 هاشمی و صیادی، «رویکرد به محرمیت در معماری خانه‌های سنتی اسلامی ایرانی و ارایة تمهیداتی برای محرمیت و اصلاح معایب خانه‌های معاصر با شیوة نوین»، 1399ش، ص1.]</ref>

اصل سلسله‌مراتب، به‌عنوان یک اصل بنیادین در هستی، نقشی اساسی در شکل‌گیری مفهوم محرمیت در معماری و شهرسازی ایرانی ایفا می‌کند. این اصل به‌معنای سامان‌دهی و ترکیب فضاها بر اساس ویژگی‌های کالبدی یا کارکردی آنهاست که منجر به ایجاد سلسله‌مراتبی در نحوه قرارگیری، استفاده یا مشاهده عناصر می‌شود. در معماری سنتی ایران، این اصل به‌ویژه در فضاهای ورودی به‌دقت رعایت شده‌است. فضاهای ورودی نه تنها محل اتصال فضای درونی به بیرونی هستند، بلکه تمامی فعالیت‌ها از جمله تغییر مسیر و ورود به فضای داخلی، بر همین اساس طراحی شده‌اند تا ضمن حفظ محرمیت، کارکرد این فضاها به بهترین شکل ممکن انجام شود.

کاربرد اصل سلسله‌مراتب در معماری و شهرسازی سنتی ایران ریشه در جهان‌بینی اسلامی و عرفان اسلامی دارد که در آن طی مراحل و منازل گوناگون در یک سلسله‌مراتب خاص شناخته می‌شود و هر فضا و حریم ویژگی‌های خاص خود را داراست. این دیدگاه در حوزه‌های مختلفی مانند سلسله‌مراتب فضایی و عملکردی (عبوری، محله‌ای و منطقه‌ای) به‌وضوح قابل مشاهده است و نشان‌دهنده اهمیت این اصل در طراحی فضاهایی است که همزمان با احترام به حریم خصوصی، پاسخگوی نیازهای کارکردی نیز هستند.<ref>[https://www.iust.ac.ir/jria/browse.php?a_id=1571&sid=1&slc_lang=fa ثقه‌الاسلامی و احمدی‌بنکدار، «شاخص‌سازی اصل محرمیت در شهرسازی ایرانی- اسلامی»، 1401، ص6.]</ref>

مهمترین جلوهٔ کالبدی رعایت سلسله‌مراتب در ساختمان است با طراحی عناصری چون نقشهٔ بناها، ورودی‌ها، حیاط‌های مرکزی، دیوارهای بلند، دالان‌ها، پنجره‌های مشبک،<ref>[https://civilica.com/doc/2133866/ کربلائی‌اکبر و ابدالی‌محمودآبادی، «عوامل و ابزارهای محرمیت در معماری سنتی ایرانی: نگاهی به الگوهای طراحی»، وب‌سایت سیویلیکا.]</ref> اتاق‌ها، ایوان‌ها و پشت‌بام‌ها ایجاد می‌شود.<ref>[https://www.sid.ir/paper/826624/fa اغنیائی و همکاران، «نقش محرمیت در معماری اسلامی-ایرانی»، 1394ش، ص4.]</ref>

۵. '''حیاط‌ها''': حیاط‌ها بخش اعظم برقراری محرمیت را در اتاق‌ها برای محفوظ ماندن از دید نامحرم و ایجاد مکث برای ورود را بر عهده داشتند. در فرهنگ ایرانی، فضاها حول یک حیاط مرکزی طراحی می‌شدند تا اهالی منزل از دید نامحرم حفظ شوند.<ref>[https://upjournal.ir/fa/paper.php?pid=105 هاشمی و صیادی، «رویکرد به محرمیت در معماری خانه‌های سنتی اسلامی ایرانی و ارایة تمهیداتی برای محرمیت و اصلاح معایب خانه‌های معاصر با شیوة نوین»، 1399ش، ص4 و1.]</ref> معمولاً خانه‌ها دارای دو حیاط اندرونی و بیرونی بودند. بین این دو حیاط دالانی با پیچشی از حیاط بیرونی به حیاط اندرونی طراحی می‌شد.<ref>[https://www.magiran.com/paper/858187/عناصر-هویت-ساز-در-معماری-سنتی-خانه-های-ایرا بمانیان و همکاران، «عناصر هویت‌ساز در معماری سنتی خانه‌های ایرانی: نمونة موردی خانة رسولیان یزد»، 1389ش، ص59.]</ref> بنابراین؛ حیاط‌ها در مرکزیت و ساختمان‌ها و اتاق‌های تفکیک شده در اطراف و دور تا دور قرار داشتند.<ref>[https://vista.ir/w/a/21/12b0z حسین‌یزدی، «محرمیت و خلوت در معماری ایرانی»، وب‌سایت مجلة ویستا.]</ref>

۹. '''دیوارها''': دیوارهای ساختمان و حیاط مانع دید عابران یا همسایگان به داخل فضاهای داخلی خانه‌ها بودند.<ref>[https://upjournal.ir/fa/paper.php?pid=105 هاشمی و صیادی، «رویکرد به محرمیت در معماری خانه‌های سنتی اسلامی ایرانی و ارایة تمهیداتی برای محرمیت و اصلاح معایب خانه‌های معاصر با شیوة نوین»، 1399ش، ص5-2.]</ref>

با کنار گذاشتن سبک درون‌گرایی در معماری، میزان اشراف دیداری میان فضاهای داخلی خانه‌ها افزایش یافت که موجب کاهش حریم خصوصی، امنیت و آرامش خانواده‌ها شد.<ref>[https://javadfesharaki.blog.ir/1400/10/22/محرمیت-در-معماری هاشمی‌فشارکی، «محرمیت در معماری»، وبلاگ جواد فشارکی.]</ref> باز شدن مستقیم درب ورودی به فضاهای داخلی، سلسله‌مراتب فضایی را از بین برد و تعلق خاطر ساکنان به محیط خانه کاهش یافت.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/10/23/2174108/قرآن-چه-راهکاری-برای-حفظ-حریم-خصوصی-در-خانه-ارائه-می-دهد «قرآن چه راهکاری برای حفظ حریم خصوصی در خانه ارائه می‌دهد؟»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> همچنین حذف یا کاهش جداسازی فضاها، موجب اختلال در عملکرد و کیفیت فضایی ساختمان‌ها شد.<ref>[https://magirans.com/دانلودمقاله-چگونگی-حفظ-محرمیت-در-معما.htm شیروانی و همکاران، «چگونگی حفظ محرمیت در معماری معاصر مسکونی ایران با توجه به معماری سنتی ایران»، وب‌سایت مگیران.]</ref> این تغییرات، تأثیر منفی بر ساختار سنتی و فرهنگ معماری ایرانی داشت.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/470298/%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%81%D8%B6%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%88-%D8%B3%D9%84%D8%B3%D9%84%D9%87-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D8%A8-%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF-% غفوریان و همکاران، «گونه‌شناسی سازمان فضایی و سلسله‌مراتب ورود در خانه‌های ایرانی با تأکید برمحرمیت»، 1396ش، ص139 و 143.]</ref>

در راستای ضرورت بازنگری در معماری معاصر به‌منظور حفظ محرمیت، توجه به اصول سنتی طراحی فضاها بیش از پیش اهمیت می‌یابد. بازتعریف ساختارهای فضایی با تأکید بر طراحی داخلی متناسب، ایجاد حریم برای همسایگان و بهره‌گیری از فضاهای واسط، می‌تواند امنیت، آرامش و آسودگی خاطر ساکنان را تقویت کند.<ref>[http://www.isarpress.ir/1400/10/22/محرمیت-در-معماری/ «محرمیت در معماری»، وب‌سایت ایثارپرس.]</ref> در این مسیر، معماران باید با الهام از سیاست‌های ایرانی-اسلامی و خانواده‌محور، و با بازاندیشی در مفاهیمی همچون قلمرو، مرزبندی فضاها، سلسله‌مراتب فضایی و طراحی عرصه‌های بینابینی، نقش مؤثری در بازسازی نظام فضایی بناها ایفا کنند تا معماری امروز با نیازهای فرهنگی و ارزشی جامعه هماهنگ شود.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/414550/%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%82%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D8%B8%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D9%81%D9%87%D9%88%D9%85-%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B3%DA%A9%D9%86-%D9%85%D8%B9% بابازادةاسکویی و همکاران، «ارتقای بنیان‌های نظری مفهوم حریم در مسکن معاصر از منظر روانشناسی محیطی، نمونة موردی: برج مسکونی میلاد تبریز»، 1398ش، ص71-70.]</ref>

مفهوم محرمیت در فرهنگ‌ها و سبک‌های زندگی مختلف تفاوت دارد. در فرهنگ شرقی، محرمیت به‌عنوان پدیده‌ای حقیقی دیده می‌شود که بر اساس عرف، باورهای دینی و ارزش‌های فرهنگی شکل گرفته و هدف آن حفظ حرمت فرد و ایجاد تفکیک میان زن و مرد است. این نگرش بر پایه سلسله‌مراتب واقعی و نگاه درون‌گرا استوار است و تأکید زیادی بر حفظ فضای خصوصی دارد. در مقابل، فرهنگ غربی محرمیت را بیشتر یک مفهوم حقوقی و اجتماعی می‌داند که به خلوت فردی و تنظیم روابط اجتماعی مربوط می‌شود و به‌صورت نسبی و تغییرپذیر تعریف می‌شود. نگاه غربی گرایش برون‌گرا دارد و بر قوانین و عرف اجتماعی مبتنی است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1407124/fa#downloadbottom ناصری‌ازغندی و همکاران، «وجوه تمایز مؤلفه‌های محرمیت معماری متأثر از تفاوت سبک زندگی در فرهنگ شرق و غرب»، 1402ش، ص77 و 63.]</ref>

در معماری نیز این تفاوت‌ها بازتاب می‌یابد. معماری غربی پیش از مدرنیته محرمیت را با عملکردگرایی حفظ می‌کرد، اما در دوره‌های معاصر با ورود سبک‌های نوگرا و باز شدن فضاهای معماری، این مفهوم به‌طور قابل توجهی تضعیف شده‌است.<ref>[https://www.honaronline.ir/بخش-اخبار-9/67474-نقش-حریم-در-معماری-ایرانی-اسلامی «نقش حریم در معماری ایرانی و اسلامی»، وب‌سایت هنرآنلاین.]</ref> در حالی که معماری شرقی به‌خصوص ایرانی-اسلامی، محرمیت را به عنوان عنصری اساسی و هویّت‌ساز پذیرفته بود، اما با ورود مدرنیته و فناوری‌های نو، فاصله گرفتن از این اصول موجب شده‌است که محرمیت کمتر در طرح‌ها و ساختارهای معماری امروزین مورد توجه باشد. به این ترتیب، تغییرات ساختاری در بناهای مسکونی به کم‌رنگ شدن جایگاه محرمیت و حریم خصوصی انجامیده‌است.<ref>[https://www.iust.ac.ir/jria/browse.php?a_id=1571&sid=1&slc_lang=fa ثقه‌الاسلامی و احمدی‌بنکدار، «شاخص‌سازی اصل محرمیت در شهرسازی ایرانی- اسلامی»، 1401، ص2.]</ref>

{{پانویس}}

{{آغاز منابع}}

* ازنب، مریم و همکاران، «بررسی سلسله‌مراتب فضایی در ایجاد محرمیت خانه‌ها با رویکرد گونه‌شناسی تاریخی»، فصلنامه برنامه‌ریزی توسعه شهری ومنطقه‌ای، سال هفتم، شماره ۲۳، ۱۴۰۱ش.