محرمیت در معماری ایرانی: تفاوت میان نسخه‌ها

<big>'''محرمیت در معماری ایرانی؛'''</big> حفظ حریم خصوصی در طراحی فضا، متناسب با فرهنگ ایرانی.

محرمیت ریشه در فرهنگ ایرانی-اسلامی دارد. محرمیت یکی از اصول بنیادین در معماری ایرانی است که بر حفظ حریم خصوصی و تفکیک فضاهای عمومی و خصوصی تأکید دارد. جداسازی فیزیکی فضاها، با استفاده از الگوهای سنتی در طراحی خانه‌ها، محله‌های مسکونی و مساجد است. معمار ایرانی با بهره‌گیری از عناصری مانند اندرونی و بیرونی، طراحی حیاط مرکزی، دیوارهای بلند و سازماندهی هوشمندانه فضاها محرمیت را به شکلی کارآمد حفظ کرده است. حفظ حریم، نقش به‌سزایی در تأمین امنیت، آرامش، تنظیم روابط اجتماعی و افزایش کیفیت زندگی خانواده‌ها دارد.

مراد از محرمیت در معماری،به‌معنای طراحی فضا به گونه‌ای است که هم از جنبه کالبدی و هم از جنبه معنایی دارای حریم مشخص باشد. از منظر کالبدی، محرمیت بر اصولی تأکید دارد که امنیت فضا را تضمین می‌کنند. در بعد معنایی نیز به ویژگی‌هایی اشاره دارد که حرمت و ارزش را برای فضای معماری به ارمغان می‌آورند و به استفاده‌کنندگان احساس آرامش می‌بخشند.  در معماری، محرمیت از طریق جداسازی فضاهای درونی از بیرونی محقق می‌شود. این تفکیک و ایجاد مالکیت بر فضا، به ساکنان احساس امنیت و آسایش می‌دهد. علاوه بر این، دسترسی به فضاهای مختلف بر اساس یک سلسله‌مراتب مشخص صورت می‌گیرد که این چیدمان نیز به آرامش ساکنان کمک می‌کند.<ref>[https://s6.picofile.com/file/8215842184/%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%AA_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%DB%8C_%D9%85%D8%B3%DA%A9%D9%86_%D8%A8%D9%88%D9%85%DB%8C_%D9%88_%D8%A8%D9%87_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C_%D8%A2%D9%86_%D8%AF%D مهدوی‌نژاد و همکاران، «محرمیت در الگوي مسکن بومی و به کارگیري آن در معماري معاصر تهران»، 1392ش، ص4.]</ref>  

محرمیت در معماری ایرانی، به دوران باستان بر می‌گردد.<ref>[https://magirans.com/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%84%D9%88%D8%AF%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87-%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%AD%D9%81%D8%B8-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7.htm شیروانی و همکاران، «چگونگی حفظ محرمیت در معماری معاصر مسکونی ایران با توجه به معماری سنتی ایران»، وب‌سایت مگیران.]</ref> خانه‌های باستانی تپه زاغه که متعلق به هزارة ششم است <ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/10/23/2174108/%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%DA%86%D9%87-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%81%D8%B8-%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE% «قرآن چه راهکاری برای حفظ حریم خصوصی در خانه ارائه می‌دهد؟»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> و همچنین معماری تخت جمشید، شوش و کوشک‌های روزگار ساسانیان گواه بر آن است؛ اما اوج شکوفایی آن در معماری پس از اسلام دیده می‌شود. با طراحی فضاهایی مانند دالان، هشتی و راهرو قلمرو فضای خصوصی را از عمومی جدا می‌کردند. در معماری بناهای مسکونی، مساجد، کاروانسراها و مدارس به اصل محرمیت توجه داشتند.<ref>[https://www.payampress.com/news/16820/%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%B5%D9%84-%D9%85%D9%87%D9%85-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «محرمیت اصل مهم معماری ایرانی- اسلامی»، وب‌سایت پیام ساختمان.]</ref>  معماری ایرانی همان معماری سنتی است که ریشه در آموزه‌های دین یا آموزه‌های ایران باستان دارد که آکنده از عفاف و حیاست.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/10/23/2174108/%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%DA%86%D9%87-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%81%D8%B8-%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE% «قرآن چه راهکاری برای حفظ حریم خصوصی در خانه ارائه می‌دهد؟»، خبرگزاری تسنیم.]</ref>

==ضرورت ایجاد محرمیت==  

معماری و فضا بر رفتار انسان و روابط اجتماعی تأثیرگذارند. معماری سنتی ایران، به‌ویژه بناهای درون‌گرا، بر پایة اصل محرمیت طراحی شده که ریشه‌ای عمیق در فرهنگ و جهان‌بینی ایرانی- اسلامی دارد و در سازماندهی فضاها نقش کلیدی ایفا می‌کند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/826624/fa اغنیائی و همکاران، «نقش محرمیت در معماری اسلامی- ایرانی»، 1394ش، ص3-2.]</ref> از همین رو، نیاز به وجود حریم در میان انسان‌ها و در فضاهای مسکونی، دلایلی فرهنگی و اجتماعی دارد. مسکن به‌عنوان محل امن و آرامش خانواده باید از مشرف بودن در امان باشد تا با تسلط نداشتن بیگانگان بر فضاهای داخلی، قلمرو اعضای خانواده محصون و محفوظ بماند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/527459/fa کاظم‌زادة‌رائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانة سنتی ایرانی با تأکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونة موردی: خانة رسولیان یزد»، 1399ش، ص2.]</ref>  

یکی از نیازهای ذاتی انسان، تمایل به حفظ حریم خصوصی است که در اسلام نیز بدان توجه زیادی شده است. بر مبنای آموزه‌های قرآنی و احادیث، محرمیت و حریم در اسلام به‌معنای جداسازی زندگی خصوصی از تعاملات بیرونی و نیز جداسازی زنان و مردان نامحرم است؛ این اصل در معماری نیز نمود می‌یابد و با هدف تأمین امنیت خانواده در طراحی فضاها مورد توجه قرار می‌گیرد. بر این اساس معماري خانه باید به‌گونه‌اي باشد که اساس طراحی پلان، فضا، حجم و موقعیت قرارگیري آن در برگیرندة نیازهاي محرمیتی خانواده باشد.<ref>[https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137735.html هاشمی زرج‌آباد و همکاران، «درون‌گرایی و بازتاب اصل محرمیت در معماری ایرانی– اسلامی نمونة پژوهش میدانی؛ خانه‌های تاریخی بیرجند»، 1393ش، ص86-85.]</ref> بر همین اساس با ظهور دین اسلام، حفظ حریم خانواده در تفکر معمار ایرانی برجسته و پررنگ‌تر شد<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/10/23/2174108/%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%DA%86%D9%87-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%81%D8%B8-%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE% «قرآن چه راهکاری برای حفظ حریم خصوصی در خانه ارائه می‌دهد؟»، خبرگزاری تسنیم.]</ref>  و محرمیت به‌عنوان یک اصل بنیادي<ref>[https://jgk.imamreza.ac.ir/article_137735.html هاشمی زرج‌آباد و همکاران، «درون‌گرایی و بازتاب اصل محرمیت در معماری ایرانی– اسلامی نمونة پژوهش میدانی؛ خانه‌های تاریخی بیرجند»، 1393ش، ص83.]</ref>  به كالبد فضاي معماري، هویت ایرانی-اسلامی بخشید.<ref>[https://www.sid.ir/paper/826624/fa اغنیائی و همکاران، «نقش محرمیت در معماری اسلامی- ایرانی»، 1394ش، ص1.]</ref> رعایت اصل محرمیت در تمامی بناها و سازه‌های معماری<ref>[https://www.payampress.com/news/16820/%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%B5%D9%84-%D9%85%D9%87%D9%85-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «محرمیت اصل مهم معماری ایرانی- اسلامی»، وب‌سایت پیام ساختمان.]</ref>  با تأکید بر حفظ حریم خصوصی خانواده همراه شد.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/470298/%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%81%D8%B6%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%88-%D8%B3%D9%84%D8%B3%D9%84%D9%87-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D8%A8-%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF-% غفوریان و همکاران، «گونه‌شناسی سازمان فضایی و سلسله‌مراتب ورود در خانه‌های ایرانی با تأکید برمحرمیت»، 1396ش، ص130-129.]</ref> معماران به‌خاطر پیوند عمیق بین محرمیت و درون‌گرایی، آن را در طراحی و سامان‌دهی عناصر فضایی خانه‌ها مدنظر قرار دادند و محرمیت را هم با تفکیک فضاهای عمومی و خصوصی و اندرونی و بیرونی و تملک یافتن بر فضاها ایجاد کردند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/527459/fa کاظم‌زادة‌رائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانة سنتی ایرانی با تأکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونة موردی: خانة رسولیان یزد»، 1399ش، ص2-1.]</ref>

معمار ایرانی در چارچوب ساختار زندگی ایرانی و در بُعد مسکن جایگاه زن را مدنظر قرار داده است. برخی از عوامل ساختاری و ادراکات معنوی انسان از فضای معماری بر شکل حریم در معماری ایرانی مؤثر هستند.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/10/23/2174108/%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%DA%86%D9%87-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%81%D8%B8-%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE% «قرآن چه راهکاری برای حفظ حریم خصوصی در خانه ارائه می‌دهد؟»، خبرگزاری تسنیم.]</ref>هدف اصلی حریم خصوصی، کنترل تعامل اجتماعی بین مردان و زنان است. مفهوم محرمیت، بر طراحی بنا از طریق ایجاد حایل‌های کالبدی و سلسله‌مراتب فضایی در جهت حفظ زنان از دید بصری بیگانگان و برجسته شدن نقش و شخصیت زنان در خانواده تأکید دارد. به جهت تأثیر پررنگ حضور زنان در خانه و فضای الگومدار خانه‌های سنتی در ایران، حفظ حریم زنانه دارای اهمیت مضاعفی است.<ref>[http://www.isarpress.ir/1400/10/22/%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C/ «محرمیت در معماری»، وب‌سایت ایثارپرس.]</ref> به‌همین‌دلیل در طراحی یک خانه، زنان برای حفظ آرامش و البته کرامت و مصونیت‌ در اولویت قرار می‌گیرند و با ایجاد مرز، مفهوم محرم و نامحرم را در سازه‌های مسکونی اعمال می‌کردند که این تفکیک فضاها نه برای زندانی کردن زنان، بلکه برای امنیت و آسایش آنها بود<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1497822 «بررسی رابطة حریم زنانه با معماری ایرانی- اسلامی»، وب‌سایت راسخون.]</ref> و زن در اندرونی چنین خانه‌ای، امنیت‌خاطر داشت. حفظ حریم، با طراحی ویژه در بخش‌های مختلف اجرایی می‌شد و یکی از دغدغه‌های تمام دوره‌ها در معماری بود و در تمام محیط‌ها، اعم از کاخ و دربارها، فضاهای مسکونی، مکان‌های معنوی و کاربری‌های اداری و تجاری امنیت ایجاد می‌کرد.<ref>[https://civilica.com/doc/1486170/ امین‌خندقی و همکاران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندة حریم در معماری خانة مسکونی مقایسة تطبیقی دورة قاجار (خانة داروغه) و دورة معاصر (خانة اندرزگو)»، 1401ش، ص2.]</ref>

محرمیت یک مفهوم ذهنی و حق فردی است که با ایجاد و رعایت حریم تجلی کالبدی و معنایی محقق می‌شود. حریم، ابزاری است که به افراد امکان می‌دهد بر اساس مفهوم ذهنی محرمیت خود، مرزهایی را در فضا ایجاد کنند. وقتی افراد به لحاظ ذهنی حس هویت‌مندی نسبت به جهان و دیگران پیدا می‌کنند، حریمی تعریف شده را برای خود متصور می‌شوند. این حریم، روابط افراد را بر اساس فاصله تعریف کرده و از ایجاد ازدحام و تراکم، که در تضاد با مفهوم حریم است، جلوگیری می‌کند. بنابراین، حریم به‌عنوان یک مؤلفة فیزیکی و مفهومی، تأمین‌کننده و بازتاب‌دهندة محرمیت است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/521968/%D9%88%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D9%88%DB%8C-%D9%85%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B9%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1-%D8%B9%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%B0%D9%87%D9%86%DB%8C-%D8%A8%D8%B1-% جعفرپور هادی‌کیاشری و همکاران، «واکاوی میزان اثرگذاری عناصر عینی و ذهنی بر حس «حریم» در فضای معماری»، 1401ش، ص21-20.]</ref>  

در ساختار فضایی ورودی خانه‌ها، به‌دلیل ارتباط افراد غریبه و نامحرم رعایت حریم بصری، صوتی و رفتاری با ایجاد فضاهایی مانند هشتی و دالان است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/406881/%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D9%88-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 دوستی، «حریم و محرمیت در خانه‌های سنتی»، 1397ش، ص125.]</ref>

 

حریم در معماری دارای ابعاد دیداری، شنیداری، بویایی، حرکتی و روانی است.<ref>[https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100268.html حمزه‌نژاد و محتشم، « تبيين ابعاد حريم در روابط فضاهاى داخلی مسكن ايرانی ـ اسلامی با استفاده از فرايند تحليل سلسله‌مراتبى»، 1394ش، ص55.]</ref>

به‌معنای کنترل دید افراد غریبه در فضاهای داخل خانه است. به‌منظور حفظ حریم بصری، طراحی ورودی‌ها و پنجره‌ها مهم بودند.<ref>[https://civilica.com/doc/1486170/ امین‌خندقی و همکاران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندة حریم در معماری خانة مسکونی مقایسة تطبیقی دورة قاجار (خانة داروغه) و دورة معاصر (خانة اندرزگو)»، 1401ش، ص7.]</ref> ورودی‌ها به‌عنوان واسطة میان بیرون و درون به‌گونه‌ای طراحی می‌شدند تا از یک سو تمایز میان دو بخش را حفظ کنند و از سوی دیگر آنها را به یکدیگر پیوند دهند. در واقع؛ هم دعوت‌کننده و هم هشداردهنده بودند. ورودی‌ها مشخص‌کنندة مرز بین خصوصی و عمومی، بین خانواده و جامعه و بین محرم و نامحرم هستند.<ref>[https://archistory.ir/page/49/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%84%D9%88%D8%AF-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%AE%D8%B4%D8%AA-%D9%88-%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D9%84/ نوایی و حاجی قاسمی، خشت و خیال، 1395ش، ص25.]</ref> در این نوع مکان‌ها، سلسله‌مراتب فضایی چون هشتی، دالان، حیاط و راهروهای بین فضای باز و حیاط، حریم خانه را از دید افراد غریبه در امان نگه می‌دارند.<ref>[http://zimatarh.com/%D8%B7%D8%B1%D8%A7%D8%AD%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/ «طراحی معماری اسلامی»، وب‌سایت زیماطرح.]</ref>

فقط به‌معنای نشنیدن نیست. بخش مهمی از آن یعنی نشیدن صدای کسی که تمایل ندارد صدایش شنیده شود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1863077/%D8%AA%D8%A7%D8%AB%DB%8C%D8%B1-%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D9%86%D9%88%DA%AF%D8%B1%D8%A7-%D8%A8%D8%B1-%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8% شیخ‌اکبری و همکاران، «تأثیر سبک زندگی نوگرا بر چگونگی محرمیت در خانه‌های برون‌گرای دورة پهلوی اول، شهر تهران»، 1400ش، ص82.]</ref> در طراحی یک ساختمان، بعضی از فضاها مانع رسیدن صدای ساکنان خانه به خیابان‌ها و منازل همجوار می‌شدند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/527459/fa کاظم‌زادة‌رائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانة سنتی ایرانی با تأکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونة موردی: خانة رسولیان یزد»، 1399ش، ص7.]</ref> عناصری مانند حیاط یا صفه‌های سرپوشیده، دیوارهای بلند و ضخیم، دالان‌های مخصوص و فضاهایی بدون پنجره و روزنه‌ای به بیرون، از تجاوز صدای ساکنین در واحدهای مسکونی همجوار جلوگیری می‌کردند.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/10/23/2174108/%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%DA%86%D9%87-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%81%D8%B8-%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE% «قرآن چه راهکاری برای حفظ حریم خصوصی در خانه ارائه می‌دهد؟»، خبرگزاری تسنیم.]</ref>

==مصادیق طراحی فضاهای حریم‌مدار==

از خصوصی‌ترین مکان‌هایی هستند که رعایت محرمیت در آنها ضروری است. خانه‌ها در گذشته، درون‌گرا و دارای اندرونی و بیرونی، حیاط و فضای باز بودند و حریم خانواده را حفظ می‌کردند. در گذشته بین فضاهای داخلی خانه‌ها مثل فضای پذیرایی، نشیمن، اتاق خواب و اتاق کار حریم وجود داشت. فضاها از طریق حیاط به هم ارتباط داشتند. معمار سنتی با ایجاد حریم در خانه، برای ساکنین محرمیت ایجاد می‌کرد.<ref>[https://javadfesharaki.blog.ir/1400/10/22/%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C هاشمی‌فشارکی، «محرمیت در معماری»، وبلاگ جواد فشارکی.]</ref> خانة بروجردی‌ها و طباطبایی‌ها در کاشان از نمونه‌های شاخص معماری حریم‌مداری هستند که ورودی آنها به‌صورت سلسله‌مراتب فضایی، غیرمستقیم، هشتی‌شکل و دارای حیاط مرکزی با دیوارهای بلند و پنجره‌هایی برای کنترل دید طراحی شده‌اند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/202278/fa#downloadbottom یاران و همکاران، «تبیین اصول هویت‌ساز در معماری خانه‌های طباطبایی و بروجردی»، 1399ش، ص206.]</ref>

===فضاهاي آموزشي===

با ايجاد محرميت فضايي در مراکز آموزشی، زمینة مناسبی برای رشد و تحول اخلاقي، اجتماعي و جسماني دختران بود و نظام کارآمد و پويایی شکل می‌گرفت. در نتیجه؛ عنصر امنيت و درون‌گرايي باعث ارتقاء فضاي آموزشي بودند.<ref>[http://www.isarpress.ir/1400/10/22/%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C/ «محرمیت در معماری»، وب‌سایت ایثارپرس.]</ref>

طراحی محرمیت در معماری مساجد، باغ‎‌ها و حمام‌‎های عمومی با مرزبندی و ایجاد دالان‌هایی برای رفت‌وآمدبا هدف حفظ کرامت و امنیت زنان مدنظر معماران سنتی بود.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1497822 «بررسی رابطة حریم زنانه با معماری ایرانی- اسلامی»، وب‌سایت راسخون.]</ref>

==عناصر ایجادکنندة محرمیت==  

'''درون‌گرایی؛''' مفهومي است كه به‌صورت يك اصل در شكل‌گيري محرميت در ابنية سنتي نقش دارد و در مباني و اصول انديشه‌هاي اجتماعي و فرهنگي ایران ریشه دارد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/826624/fa اغنیائی و همکاران، «نقش محرمیت در معماری اسلامی- ایرانی»، 1394ش، ص5.]</ref> در فرهنگ ایرانی، خانه را به‌گونه‌ای طراحی می‌کردند تا در تقسیم مسیر و ایجاد مکث، محرمیت را برای اهالی خانه ایجاد کند.<ref>[https://upjournal.ir/fa/paper.php?pid=105 هاشمی و صیادی، «رویکرد به محرمیت در معماری خانه‌های سنتی اسلامی ایرانی و ارایة تمهیداتی برای محرمیت و اصلاح معایب خانه‌های معاصر با شیوة نوین»، 1399ش، ص1.]</ref>

'''سلسله‌مراتب فضایی؛''' اصل سلسله‌مراتب، به‌عنوان یک اصل بنیادین در هستی، نقشی اساسی در شکل‌گیری مفهوم '''محرمیت''' در معماری و شهرسازی ایرانی ایفا می‌کند. این اصل به‌معنای سامان‌دهی و ترکیب فضاها بر اساس ویژگی‌های کالبدی یا کارکردی آنهاست که منجر به ایجاد سلسله‌مراتبی در نحوة قرارگیری، استفاده یا مشاهده عناصر می‌شود. در معماری سنتی ایران، این اصل به‌ویژه در '''فضاهای ورودی''' به‌دقت رعایت شده است. فضاهای ورودی نه تنها محل اتصال فضای درونی به بیرونی هستند، بلکه تمامی فعالیت‌ها از جمله تغییر مسیر و ورود به فضای داخلی، بر همین اساس طراحی شده‌اند تا ضمن حفظ محرمیت، کارکرد این فضاها به بهترین شکل ممکن انجام شود. کاربرد اصل سلسله‌مراتب در معماری و شهرسازی سنتی ایران ریشه در '''جهان‌بینی اسلامی و عرفان اسلامی''' دارد که در آن طی مراحل و منازل گوناگون در یک سلسله‌مراتب خاص شناخته می‌شود و هر فضا و حریم ویژگی‌های خاص خود را داراست. این دیدگاه در حوزه‌های مختلفی مانند '''سلسله‌مراتب فضایی''' و '''عملکردی''' (عبوری، محله‌ای و منطقه‌ای) به‌وضوح قابل مشاهده است و نشان‌دهندة اهمیت این اصل در طراحی فضاهایی است که همزمان با احترام به حریم خصوصی، پاسخگوی نیازهای کارکردی نیز هستند.<ref>[https://www.iust.ac.ir/jria/browse.php?a_id=1571&sid=1&slc_lang=fa ثقه‌الاسلامی و احمدی‌بنکدار، «شاخص‌سازی اصل محرمیت در شهرسازی ایرانی- اسلامی»، 1401، ص6.]</ref> مهمترين جلوة كالبدي رعايت سلسله‌مراتب در ساختمان است با طراحی عناصري چون نقشة بناها، ورودی‌ها، حیاط‌های مرکزی، دیوارهای بلند، دالان‌ها، پنجره‌های مشبک،<ref>[https://civilica.com/doc/2133866/ کربلائی‌اکبر و ابدالی‌محمودآبادی، «عوامل و ابزارهای محرمیت در معماری سنتی ایرانی: نگاهی به الگوهای طراحی»، وب‌سایت سیویلیکا.]</ref>  اتاق‌ها، ايوان‌ها و پشت‌بام‌ها ایجاد می‌شود<ref>[https://www.sid.ir/paper/826624/fa اغنیائی و همکاران، «نقش محرمیت در معماری اسلامی- ایرانی»، 1394ش، ص4.]</ref> که در ذیل به برخی از آنها اشاره می‌شود:

ارتفاع ساختمان موجب اشراف و نقض حریم همسایه‌ها می‌شد. یکی از معیارهای اصلی در طراحی محرمیت بنا، نداشتن دید روی ساختمان مجاور<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/10/23/2174108/%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%DA%86%D9%87-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%81%D8%B8-%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE% «قرآن چه راهکاری برای حفظ حریم خصوصی در خانه ارائه می‌دهد؟»، خبرگزاری تسنیم].</ref>  و باز نشدن درب ورودی‌ها روبروی هم بود.<ref>[https://upjournal.ir/fa/paper.php?pid=105 هاشمی و صیادی، «رویکرد به محرمیت در معماری خانه‌های سنتی اسلامی ایرانی و ارایة تمهیداتی برای محرمیت و اصلاح معایب خانه‌های معاصر با شیوة نوین»، 1399ش، ص5.] </ref>  

برای حفظ محرمیت، مسیر فضای ورودی را به‌صورت پیچ‌درپیچ و غیرمستقیم طراحی می‌کردند تا فضاهای داخلی دیده نشوند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/author/243255 بلالی‌اسکویی و همکاران، «بررسی چگونگی تأثیر هندسة فضای ورودی در حفظ و ایجاد محرمیت و درون‌گرایی در خانه‌های قاجاری تبریز»، 1401ش، ص18.]</ref>  کلیة فعالیت‌ها از جمله تغییر مسیر، توقف، انتظار، ورود، تقسیم و تعیین جهت مسیر، حرکت و ورود به فضاي داخلی  براساس سلسله‌مراتب صورت می‌گرفت.<ref>[https://www.iust.ac.ir/jria/browse.php?a_id=1571&sid=1&slc_lang=fa ثقه‌الاسلامی و احمدی‌بنکدار، «شاخص‌سازی اصل محرمیت در شهرسازی ایرانی- اسلامی»، 1401، ص6.]</ref>  فضاهای ‌اصلی را در چهار جهت حیاط ‌و فضاهای خصوصی در نقاط کور یا گوشة حیاط می‌ساختند.<ref>[https://urdp.atu.ac.ir/article_14684.html ازنب و همکاران، «بررسی سلسله‌مراتب فضایی در ایجاد محرمیت خانه‌ها با رویکرد گونه‌شناسی تاریخی»، 1401ش، ص164.]</ref>  پیش‌ورودی‌ها، تفکیک‌کنندة فضاهای '''خصوصی و عمومی''' بودند که هم فضای مکث و هم موجب عدم اشراف به فضاهای دیگر می‌شدند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/527459/fa کاظم‌زادة‌رائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانة سنتی ایرانی با تأکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونة موردی: خانة رسولیان یزد»، 1399ش، ص2-1.]</ref>  در بیشتر خانه‌های سنتی، درب ورودي دو لنگه بود و هر لنگه کوبه‌ای داشت.<ref>[https://magirans.com/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%84%D9%88%D8%AF%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87-%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%AD%D9%81%D8%B8-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7.htm شیروانی و همکاران، «چگونگی حفظ محرمیت در معماری معاصر مسکونی ایران با توجه به معماری سنتی ایران»، وب‌سایت مگیران.]</ref> زنان از حلقه و مردان از کوبه برای در زدن استفاده می‌کردند تا صدای متفاوتی برای اعلان ورود ایجاد شود.<ref>[https://upjournal.ir/fa/paper.php?pid=105 هاشمی و صیادی، «رویکرد به محرمیت در معماری خانه‌های سنتی اسلامی ایرانی و ارایة تمهیداتی برای محرمیت و اصلاح معایب خانه‌های معاصر با شیوة نوین»، 1399ش، ص1.]</ref>

'''هشتی‌؛ ی'''کی از عناصر پیش‌ورودی است که عمدتاً برای حفظ حریم خصوصی<ref>[https://www.sid.ir/paper/869803/fa حسینی‌جوادی و نیک‌فال‌آذر، «بازشناسی فرهنگ محرمیت و تاثیر آن بر کالبد معماری»، 1394ش، ص9-8.]</ref> و با عملکردی چندمنظوره و کارآمد طراحی می‌شد.<ref>[https://hashtioffice.com/%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C/ «هشتی و چهار نمونة برجستة آن در معماری ایران»، وب‌سایت هستی‌آفیس.]</ref> در نقش فضای تقسیم بین اندرونی و بیرونی<ref>[https://ensani.ir/fa/article/471008/%DA%AF%D8%B1%D9%85%D8%A7%D8%A8%D9%87-%D9%87%D8%A7-%D8%B9%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1-%DA%A9%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%AF%DB%8C-%D9%88-%D8%AA%D8%B2%D8%A6%DB%8C%D9%86%D8%A7%D8%AA محمدی، «گرمابه‌ها، عناصر کالبدی و تزئینات»، 1399ش، ص12-11.]</ref> از ورود ناگهانی افراد به فضای خصوصی جلوگیری می‌کردند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/827421/fa#downloadbottom جامع و طالب‌زاده، «بررسی مؤلفة هشتی در معماری ایرانی (بررسی حس تعلق مکان)»، 1395ش، ص2-3.]</ref> هشتی فضایی برای مهمان‌نوازی و آمادگی ذهنی برای ورود به فضای اصلی است<ref>[https://www.sid.ir/paper/526437/fa خلاق‌دوست، معروفی، «گونه‌شناسی الگوی هشتی در معماری مسکن درون‌گرای ایران (اصفهان، یزد، کاشان)»، 1399ش، ص48.]</ref> که احساس امنیت و آرامش را به بازدیدکنندگان منتقل می‌کند.<ref>[https://library.razavi.ir/vaziri/fa/231004/%D8%B9%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%B1%D9%81%D8%AA%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%DB%8C%D8%B2%D8%AF-%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C «عناصر به کار رفته در خانه‌های سنتی یزد: هشتی»، وب‌سایت کتابخانه و موزة وزیری یزد.]</ref> همچنین به‌عنوان محیطی محصور برای انتقال پیام‌های غیرکلامی، بدرقة مهمانان<ref>[https://hirbodnegare.com/%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87/ «هشتی‌خانه (هشتی در معماری خانه‌های قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت هیربدنگاره.]</ref> و هدایت رفتار و توجیه مخاطبان طراحی شده‌ است.<ref>[https://elmnet.ir/doc/20544520-26432 لاریجانی و صالحی، «بررسی شکل‌گیری و عملکرد عنصر هشتی در معماری ایرانی اسلامی»، 1394ش، ص7-6.]</ref>

'''دالان‌؛''' در معماری ایرانی، فضای ارتباط‌دهندة بیرون و درون است که این گسستن از بیرون و پیوستن به درون به‌صورت تدریجی انجام می‌شد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/826360/fa#downloadbottom معینی و زندی، «بررسی خلوت در معماری ایرانی و تأثیر نادیده گرفتن آن در معماری معاصر»، 1394ش، ص10-9.]</ref> یکی از مهمترین بخش‌های تأثیرگذار در محرمیت فضای ورودی که توسط دالان ایجاد می‌شود، کنترل نفوذپذیری بصری است<ref>[https://jria.iust.ac.ir/browse.php?a_code=A-10-182-1&sid=1&slc_lang=fa علی‌الحسابی و قربانی، «بررسي ويژگي‌هاي فضای ورودی به‌عنوان مفصل و حريم بصری در عرصه‌های عمومي مجاور؛ نمونة موردی: بندر لافت»، 1393ش، ص94.]</ref> که با یک چرخش در ورودی انحراف دید ایجاد می‌کند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/92093/fa#downloadbottom ولی‌زادة‌اوغانی، «نمود اندیشه‌های اخلاقی- حقوقی در طرح معماری خانه‌های سنتی ایران»، 1397ش، ص35.]</ref> مسیر رسیدن به درون خانه طولانی و پیچ‌درپیچ طراحی می‌شد<ref>[https://magirans.com/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87-%D9%85%D9%81%D9%87%D9%88%D9%85-%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%8A-%D9%85%D8%B3%DA%A9%D9%88%D9%86%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C.htm فروزان‌فر، اسماعیلی، «مفهوم حریم در معماری مسکونی سنتی و احیای آن در معماری مدرن ایران»، وب‌سایت مگیران.]</ref> تا از یک جهت امکان دید فضای درونی نباشد و از طرف دیگر میزبان فرصت بیشتری برای استقبال از مهمان داشته باشد.<ref>[https://magirans.com/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87-%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AE%D9%84%D9%88%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-2.htm عزیزیان و کنعانیان، «نقش خلوت در معماری ایرانی»، وب‌سایت سیویلیکا.]</ref> از جمله کارکردهای آن حفظ حریم، رعایت اصل سلسه‌مراتب و عدم دسترسی آسان به فضای درونی است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/407619/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%B3%D9%84%D8%B3%D9%84%D9%87-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D8%A8-%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF یداللهی و ادیبان، «بررسی سلسله‌مراتب ورود به مساجد»، 1398ش، ص24.]</ref>

حیاط‌ها بخش اعظم برقراری محرمیت را در اتاق‌ها برای محفوظ ماندن از دید نامحرم و ایجاد مکث برای ورود را بر عهده داشتند. در فرهنگ ایرانی، فضاها حول یک حیاط مرکزی طراحی می‌شدند تا اهالی منزل از دید نامحرم حفظ شوند.<ref>[https://upjournal.ir/fa/paper.php?pid=105 هاشمی و صیادی، «رویکرد به محرمیت در معماری خانه‌های سنتی اسلامی ایرانی و ارایة تمهیداتی برای محرمیت و اصلاح معایب خانه‌های معاصر با شیوة نوین»، 1399ش، ص4 و1.] </ref> معمولاً خانه‌ها دارای دو حیاط اندرونی و بیرونی بودند. بین این دو حیاط دالانی با پیچشی از حیاط بیرونی به حیاط اندرونی طراحی می‌شد.<ref>[https://www.magiran.com/paper/858187/%D8%B9%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1-%D9%87%D9%88%DB%8C%D8%AA-%D8%B3%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7 بمانیان و همکاران، «عناصر هویت‌ساز در معماری سنتی خانه‌های ایرانی: نمونة موردی خانة رسولیان یزد»، 1389ش، ص59.]</ref> بنابراین؛ حیاط‌ها در مرکزیت و ساختمان‌ها و اتاق‌های تفکیک شده در اطراف و دور تا دور قرار داشتند.<ref>[https://vista.ir/w/a/21/12b0z حسین‌یزدی، «محرمیت و خلوت در معماری ایرانی»، وب‌سایت مجلة ویستا.]</ref>

درخانه‌های سنتی پنجره‌ها، با هدف محرمیت، رو به حیاط باز می‌شدند تا امکان دید به داخل اتاق نباشد.

در خانه‌های سنتی اغلب مستطیل‌شکل و به‌صورت تابستان‌نشین و زمستان‌نشین طراحی می‌شدند. با کاربری‌ها متفاوت دور حیاط ساخته می‌شدند. به‌طور مثال دو‌دری‌ها عموماً خصوصی، سه‌دری‌ها اغلب اتاق خواب خانواده و پنج‌دری‌ها برای نشیمن خانواده بودند. اتاق‌های گوشواره در طبقه بالا قرار داشتند تا زنان توسط نامحرمان دیده نشوند.

طوری طراحی می‌شدند تا زن در عین آزادی کامل از دید نامحرم مصون باشد. برای ایجاد ارتباط با فضای پذیرایی مهمان، راهروی باریک یا دالانی در نظر گرفته می‌شد تا داخل مطبخ‌خانه مشخص نباشد.

====دیوارها====

دیوارهای ساختمان و حیاط مانع دید عابران یا همسایگان به داخل فضاهای داخلی خانه‌ها بودند.<ref>[https://upjournal.ir/fa/paper.php?pid=105 هاشمی و صیادی، «رویکرد به محرمیت در معماری خانه‌های سنتی اسلامی ایرانی و ارایة تمهیداتی برای محرمیت و اصلاح معایب خانه‌های معاصر با شیوة نوین»، 1399ش، ص5-2.]</ref>

==آسیب‌های ناشی از عدم‌وجود محرمیت در معماری==

تا اواخر قرن نوزده خانه‌ها به‌صورت ‌درون‌گرا ‌بودند؛ اما با سفر ناصرالدین شاه به فرنگ و برای بهره‌مندی از مواهب تجدد، به‌تدریج ساختمان‌ها به سبک برون‌گرایی ساخته شدند.<ref>[https://urdp.atu.ac.ir/article_14684.html ازنب و همکاران، «بررسی سلسله‌مراتب فضایی در ایجاد محرمیت خانه‌ها با رویکرد گونه‌شناسی تاریخی»، 1401ش، ص155.]</ref> با رویگردانی از سبک درون‌گرایی، افراد به ساختمان‌ها و اتاق‌های یکدیگر اشراف پیدا کردند و آزادی، حرمت و شخصیت خانواده‌ها از بین رفت و فضاهای داخلی خانه‌ها به دلیل نداشتن حریم خصوصی، آرامش‌بخشی خود را از دست دادند،<ref>[https://javadfesharaki.blog.ir/1400/10/22/%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C هاشمی‌فشارکی، «محرمیت در معماری»، وبلاگ جواد فشارکی.]</ref> به‌طور مثال با باز شدن درب اصلی ﺧﺎﻧﻪ‌ها ﺑﻪ ﻫﺎل و در ﻣﻌﺮض دﯾﺪ ﻗﺮار گرفتن فضاهای داخلیﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎی اﺗﺎق‌های ﺧﻮاب، دیگر تعلق‌خاطر، اﻣﻨﯿﺖ و آراﻣﺶ خانواده‌ها متزلزل شده و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﻨﯽ اﯾﺮاﻧﯽ رﻧﮓ باخت.<ref>[https://www.tasnimnews.com/fa/news/1398/10/23/2174108/%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86-%DA%86%D9%87-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%AD%D9%81%D8%B8-%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%A6%D9%87-%D9%85%DB%8C-%D8%AF%D9%87%D8%AF «قرآن چه راهکاری برای حفظ حریم خصوصی در خانه ارائه می‌دهد؟»، خبرگزاری تسنیم.]</ref> در برخی واحدهای مسکونی هم با حذف یک قسمت یا همة دیوار حیاط، از میزان امنیت و حفاظت‌ها کاسته شد.<ref>[https://magirans.com/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D9%84%D9%88%D8%AF%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87-%DA%86%DA%AF%D9%88%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%AD%D9%81%D8%B8-%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7.htm شیروانی و همکاران، «چگونگی حفظ محرمیت در معماری معاصر مسکونی ایران با توجه به معماری سنتی ایران»، وب‌سایت مگیران.] </ref> با حذف سلسله‌مراتب ورود به ساختمان، از فضای ارتباطی و زیستی حیاط‌ها کاسته شد. درب ورودی که مرز بین فضای عمومی و خصوصی بود با باز شدنش ‌تمام فضای نیمه‌خصوصی در معرض دید همگان قرار گرفت‌. در برخی از ساختمان‌ها ‌به‌منظور ‌استفادة حداکثری از قسمت‌های مختلف، فضاهای تقسیم و تعریف کم یا حذف شدند. ‌درنتیجه بخش‌ها به فضاهایی درهم تبدیل و عملکردشان مختل شده است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/470298/%DA%AF%D9%88%D9%86%D9%87-%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D8%B3%D8%A7%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86-%D9%81%D8%B6%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%88-%D8%B3%D9%84%D8%B3%D9%84%D9%87-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D8%A8-%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF-% غفوریان و همکاران، «گونه‌شناسی سازمان فضایی و سلسله‌مراتب ورود در خانه‌های ایرانی با تأکید برمحرمیت»، 1396ش، ص139 و 143.]</ref>

با طراحی داخلی فضاها، ایجاد حریم برای همسایه‌ها و فضاهای تقسیم امنیت، آسایش و آسودگی خاطر ساکنین فراهم خواهد شد.<ref>[http://www.isarpress.ir/1400/10/22/%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C/ «محرمیت در معماری»، وب‌سایت ایثارپرس.]</ref> معماران می‌توانند با تأکید بر سیاست ایرانی- اسلامی و هماهنگ با اصول خانواده‌محوری، با سامان‌دهی و طراحی فضاها و با درنظرگرفتن مفهوم قلمرو و اولویت‌بندی، طراحی پررنگ مرزها با عرصه‌بندی و طراحی فضای بینابین و سلسله‌مراتب فضایی، نقش برجسته‌ای در حفظ حریم در نظام فضایی بناها ایفا کنند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/414550/%D8%A7%D8%B1%D8%AA%D9%82%D8%A7%DB%8C-%D8%A8%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%86%D8%B8%D8%B1%DB%8C-%D9%85%D9%81%D9%87%D9%88%D9%85-%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B3%DA%A9%D9%86-%D9%85%D8%B9% بابازادة‌اسکویی و همکاران، «ارتقای بنیان‌های نظری مفهوم حریم در مسکن معاصر از منظر روانشناسی محیطی، نمونة موردی: برج مسکونی میلاد تبریز»، 1398ش، ص71-70.]</ref>

==وجه تمایز محرمیت در معماری و شهرسازی ایرانی- اسلامی با غربی==

مفهوم محرمیت، به‌دلیل تفاوت در فرهنگ و سبك زندگی، نگرش‌های متفاوتی داشته است. در فرهنگ شرقی تأكید بیشتر بر شخص و با هدف ایجاد حرمت و ارزش برای او، محرمیت را یك پدیدة حقیقی می‌بینند که مبتنی بر عرف، باور و عقاید با رویكرد تفكیك حریم شخصی و تأكید بر تفكیك زن و مرد همراه است؛ اما در فرهنگ غربی، با نگرشی اجتماعی و با هدف حفظ روابط انسانی آن را پدیده‌ای حقوقی همسو با خلوت مدنظر قرار می‌دهند که آن را به‌عنوان ابزاری جهت ایجاد حریم اجتماعی به‌صورت نسبی و متغیر جستجو می‌كنند.در نگاه شرقی با ایجاد سلسله‌مراتب حقیقی، تمایل به درون‌گرایی و نگاه ارزشی به محرمیت است؛ اما در نگرش غربی با ایجاد سلسله‌مراتب حقوقی مبتنی بر قوانین حقوقی یا عرفی تمایل به برون‌گرایی دارد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1407124/fa#downloadbottom ناصری‌ازغندی و همکاران، «وجوه تمایز مؤلفه‌های محرمیت معماری متأثر از تفاوت سبک زندگی در فرهنگ شرق و غرب»، 1402ش، ص77 و 63.]  </ref> محرمیت تا قبل از دورة مدرن و حتی در برخی از بناهای دورة مدرن با عملکردگرایی خاصی همراه بود؛ اما در معماری معاصر و با ظهور سبک‌های نو و ساخت فضاهای باز و پویا و حذف سلسله‌مراتب تا حدود زیادی کم‌رنگ شده است.<ref>[https://www.honaronline.ir/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-9/67474-%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «نقش حریم در معماری ایرانی و اسلامی»، وب‌‌سایت هنرآنلاین.]</ref> در معماری معاصر با وجود اهمیت محرمیت و حریم خصوصی در فرهنگ ایرانی اسلامی و نزد ایرانیان، با هجوم مدرنیته و تکنولوژی و ایجاد تغییر در داخل بناهای مسکونی، اصل محرمیت هم تا حدودی به فراموشی سپرده شده و در حال حاضر کمتر به این مفهوم در برنامه‌ها و طرح‌ها توجه می‌شود.<ref>[https://www.iust.ac.ir/jria/browse.php?a_id=1571&sid=1&slc_lang=fa ثقه‌الاسلامی و احمدی‌بنکدار، «شاخص‌سازی اصل محرمیت در شهرسازی ایرانی- اسلامی»، 1401، ص2.]</ref>

{{پانویس پیش‌نویس}}

*اغنیائی، الهام و همکاران، «نقش محرمیت در معماری اسلامی- ایرانی»، اولین همایش ملی معماری و شهرسازی بومی ایران، 1394ش.

*امین‌خندقی، جواد و همکاران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندة حریم در معماری خانة مسکونی مقایسة تطبیقی دورة قاجار (خانة داروغه) و دورة معاصر (خانة اندرزگو)»، سومین همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر و معماری ایرانی- اسلامی، مشهد، 1401ش.

*بابازادة‌اسکویی، سولماز و همکاران، «ارتقای بنیان‌های نظری مفهوم حریم در مسکن معاصر از منظر روانشناسی محیطی، نمونة موردی: برج مسکونی میلاد تبریز»، باغ‌نظر، سال شانزدهم، شمارة 79، 1398ش.

*بلالی‌اسکویی، آزیتا و همکاران، «بررسی چگونگی تأثیر هندسة فضای ورودی در حفظ و ایجاد محرمیت و درون‌گرایی در خانه‌های قاجاری تبریز»، فصلنامة معماری سبز، سال هشتم، شمارة 2، تابستان 1401ش.

*ثقه‌الاسلامی، عمیدالاسلام و احمدی‌بنکدار، محمدامین، «شاخص‌سازی اصل محرمیت در شهرسازی ایرانی- اسلامی»، فصلنامة پژوهش‌های معماری اسلامی، شمارة سی‌وپنجم، تابستان 1401ش.

*شیروانی و همکاران، «چگونگی حفظ محرمیت در معماری معاصر مسکونی ایران با توجه به معماری سنتی ایران»، وب‌سایت مگیران، تاریخ بازدید: 10 خرداد 1404ش.

*کاظم‌زادة‌رائف، محمدعلی و میردریکوندی، صبا، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانة سنتی ایرانی با تأکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونة موردی: خانة رسولیان یزد»، معماری‌شناسی، دورة 3، شمارة 17، 1399ش.

*کربلائی‌اکبر، نسرین و ابدالی‌محمودآبادی، مبینا، «عوامل و ابزارهای محرمیت در معماری سنتی ایرانی: نگاهی به الگوهای طراحی»، وب‌سایت سیویلیکا، تاریخ بازدید: 11 خرداد 1404ش.

*لاریجانی، ساسان و صالحی، الهام، «بررسی شکل‌گیری و عملکرد عنصر هشتی در معماری ایرانی اسلامی»، دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در عمران، معماری و شهرسازی، استانبول- ترکیه، زمستان1394ش.  

*محمدی، سیده‌سارا، «گرمابه‌ها، عناصر کالبدی و تزئینات»، پژوهش‌های مرمت و مطالعات معماری ایرانی اسلامی، سال سوم، شمارة 9، زمستان 1399ش.

*ناصری‌ازغندی، حسن و همکاران، «وجوه تمایز مؤلفه‌های محرمیت معماری متأثر از تفاوت سبک زندگی در فرهنگ شرق و غرب»، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، دورة 14، شمارة 54، 1402ش.

*«نقش حریم در معماری ایرانی و اسلامی»، وب‌‌سایت هنرآنلاین، تاریخ درج مطلب: 2 خرداد 1394ش.

*ولی‌زادة‌اوغانی، محمدباقر، «نمود اندیشه‌های اخلاقی- حقوقی در طرح معماری خانه‌های سنتی ایران»، مدیریت شهری، شمارة 53، دورة 17، 1397ش.