مصرف نمایشی پوشاک

مصرف نمایشی پوشاک؛ جلوه‌نمایی در پوشش به‌قصد تفاخر.

مصرف نمایشی پوشاک، ‌نوعی امر نمادین است که مقصد و غایت آن جلب توجه افراد دیگر است؛ در این میان پوشاک نقش‌ ویژه‌ای در جلوه‌نمایی دارد. تمایل به مصرف نمایشی پوشاک،‌ تحت تأثیر موقعیت طبقاتی، اجتماعی، جنسیت و میزان دینداری افراد قرار دارد و چشم‌و‌‌هم‌چشمی، ظهور مد و وسایل ارتباط‌جمعی موجب گسترش و رشد مصرف‌ نمایشی‌ شده است.

مفهوم‌شناسی

واژۀ‌ نمایشی، در مفهوم «مصرف نمایشی» بیانگر شیوه‌ای از مصرف افراط‌گرایانه و بیهوده است. لباس علاوه بر پوشانندگی بدن، دربردارندۀ مفاهیم اجتماعی مختلف و بازتاب هویت پوشنده است. مصرف پوشاک سبک زندگی و رفتار فرهنگی- اجتماعی افراد را نمایان می‌سازد.

تاریخچه مصرف‌ نمایشی پوشاک

در قرن هفدهم تحولاتی اساسی در پوشش افراد به وجود آمد که با توجه به رشد اشرافی‌گری و تجمل-پرستی وضع شده بود. در این زمان لباس نشانه شخصیت و جایگاه اجتماعی افراد به حساب می‌آمد. حتی خیاط‌های به‌خصوصی برای طراحی این لباس‌ها در نظر گرفته شده بود و با ایجاد خانۀ‌ مد پاریس فضایی برای طراحی مد و پوشاک به وجود آمد و همچنان تا امروز در حال فعالیت است.

درحالی‎که در گذشته نمایش ثروت از راه فراغت خودنمایانه بوده است، امروزه نمایش ثروت از طریق نمایش مصرف صورت می‌گیرد. برخی اندیشمندان نمایش بیرونی ثروت را مهم‌ترین راه کسب جاه و مقام می‌داند و بهترین نوع آن را مصرف نمایشی می‌انگارد. در این میان پوشاک بیش از سایر مصادیق مصرف، قابلیت نمایشی دارد.

در ایران نیز بعد از جنگ تحمیلی و توجه به سیاست‌های اقتصادی، به پول و سرمایه بهای بسیاری داده شد. سپس در اثر فزونی سرمایه، مصرف‌گرایی به‌شکل نمایش ثروت رواج یافت و موجب تشدید اختلاف طبقاتی شد. در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، اثر نمایش ثروت به‌وسیله شرایط اجتماعی و اقتصادی، بیشتر از کشورهای پیشرفته است.

مصادیق مصرف نمایشی پوشاک

تنوع‌طلبی و ولخرجی در مصرف پوشاک، مصرف پوشاک با هدف نمایش و مصرف اسراف‌آمیز پوشاک از جمله مصادیق مصرف نمایشی هستند.

عوامل رشد مصرف نمایشی پوشاک

1. رشد مادی‌گرایی؛
2. ظهور مدگرایی و اشاعه نیازهای کاذب؛
3. وسایل ارتباط‌جمعی و تبلیغات گسترده‌ برای مصرف و استعمال کالاها؛
4. جمع‌آوری ثروت و اظهار تفاخر.
5. چشم‌وهم‌چشمی میان اقوام و بستگان؛

طبقات اجتماعی و مصرف نمایشی پوشاک

مصرف نمایشی نه تنها در طبقه بالای جامعه دیده می‌شود؛ بلکه افرادی با طبقه اجتماعی متوسط که زندگی همراه با سخت‌کوشی دارند نیز، دچار مصرف نمایشی هستند. مطالعات نشان می‌دهد که طبقات با درآمد کمتر نیز مصرف ‌نمایشی دارند. لباس به‌عنوان محصولی که قابل مشاهده است در حیطه مد و پوشاک مصرف نمایشی بالایی دارد.

تفاوت مصرف نمایشی پوشاک در زن و مرد

طبق دیدگاه وبلن (Veblan)، مردان ثروت و قدرت خود را به‌واسطه زنان خویش در معرض نمایش می‌گذارند. مطالعات نشان داده است، مردان نسبت به زنان تمایل بیشتری به مصرف نمایشی محصولات دارند؛ اما در زمینه‌ پوشاک و مد زنان بیشتر از مردان متمایل به مصرف نمایشی بوده‌اند و بیشتر از پوشاک برای نشان‌دادن هویت و جایگاه خود استفاده می‌کردند و مردان بیشتر علاقه‌مند به خرید محصولات کارکردی و تفریحی مثل خودرو هستند و زنان بیشتر به خرید کالاهای شخصی و نمادین، مانند پوشاک رغبت دارند. همچنین میزان مادی‌گرایی و مصرف ‌نمایشی (در زمینه مد و پوشاک)، در دخترهای جوان از پسرها بیشتر بوده است.

دینداری و مصرف نمایشی زنان

بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از تحقیقاتی، افزایش دینداری در زنان موجب کاهش مصرف نمایشی آنها خواهد بود و چنانچه میزان دینداری کاهش یابد مصرف نمایشی نیز بیشتر خواهد شد.

مصرف نمایشی پوشاک در آموزه‌های اسلامی

در مضامین اسلامی از پوشیدن لباس تفاخر و غیرمتعارف نهی شده است و در سخنی از امام صادق، خداوند کسی را که به‌واسطه لباس انگشت‌نما شود، دشمن دانسته است. لباس‌هایی بسیار گران‌قیمت که موجب تکبر و فخرورزی می‌شود، از آن جمله‌اند.

در واقع اسلام رعایت اعتدال و‌ میانه‌روی را در نظر گرفته و از اسراف و تبذیر برحذر داشته است. مصرف نمایشی پوشاک که با نوعی اسراف و زیاده‌روی همراه است، در اسلام نهی شده است.

منابع

• «بررسی علمی فقهی مصرف در خانواده»، وب‌سایت مرسلات، تاریخ بازدید: 25 اسفند 1401ش.
• حبیب‌پور، کرم و دیگران، «مصرف نمایشی خرید در بین خانواده‌های شهر تهران (مطالعۀ موردی مناطق 1، 7 و 19)»، فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده، شماره 73، 1395ش.
• حبیب‌پور، کرم و دیگران، «رابطه‌ بين دينداري و مصرف نمايشي زنان شهر تهران (مطالعه‌ی موردي منطقه-5)»، فصلنامه شورای فرهنگی اجتماعی زنان و خانواده، شماره 65، 1393ش.
• سیدی‌نیا، سیداکبر، «مصرف و مصرف‌گرایی از منظر اسلام و جامعه‌شناختی اقتصادی»، فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی‌، شماره 34، 1388ش.
• طالبی، علی‌محمد و دیگران، «تبیین جامعه‌شناختی مصرف نمایشی پوشاک (مورد مطالعه: شهر بیرجند)»، مجله علوم‌ اجتماعي دانشكدة ادبيات و علوم‌انساني دانشگاه فردوسي مشهد، شماره 1، 1400ش.
• غلامرایی، علی‌اصغر، «مبانی مصرف‌گرایی در دنیای ‌جدید و اصول مصرف در اسلام با تأکید بر رسانه ملی»، پژوهش‌های ارتباطی، شماره 61، 1369ش.
• فریدکیان، مونا، «فرانسه پایتخت مد و Haute Couture از گذشته تا به امروز»، وب‌سایت مجلۀ مد و پوشاک، تاریخ بازدید: 25 اسفند 1401ش.
• قریشی، داوود و دیگران، «نقد و بررسی مصرف نمایشی وبلن بر معیارهای سنجش معرفت اجتماعی»، معرفت فرهنگ اجتماعی، شماره 4، 1395ش.
• نوربخش، سیدنوید و دیگران، «مصرف نمایشی جوانان: آینده‌ مصرف‌گرایی»، فصلنامه آینده‌پژوهی مدیریت، شماره 115، 1397ش.
• وزیری، هاجر و دیگران، «مصرف نمایشی پوشاک و عوامل مؤثر بر آن»، مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی فردوسی مشهد، شماره 2، 1391ش.