خودارضایی

خودارضایی؛ تحریک اندام حساس و خصوصی بدن برای کسب لذت جنسی.

خودارضایی در صورتی رخ می‌دهد که فرد بدون ارتباط با فرد دیگر، اندام جنسی خود را تحریک کرده و به اوج لذت جنسی برسد. تکرار این عمل منجر به نوعی اعتیاد می‌شود. اگر فرد برای درمان آن اقدام نکند، در معرض انواع آسیب‌های جسمی، روانی و معنوی قرار خواهد گرفت. فرد مبتلا می‌تواند با شناسایی دلایل و انگیزه‌های خودارضایی و مدیریت آنها اقدام به ترک این عمل کند تا از خسارت‌های آن نجات یابد.

مفهوم‌شناسی

خودارضایی به‌معنای تحریک اندام جنسی برای رسیدن به لذت جنسی است. فرد با روش‌های نابهنجار مثل تصور صحنه‌های شهوت‌زا اقدام به تحریک اندام‌های حساس بدن خود می‌کند تا به اوج لذت جنسی برسد.

خودارضایی در یهودیت و تائوئیسم

در برخی شاخه‌های یهود خودارضایی جنس مذكر ممنوع است. در تائوئیسم که یك آیین قدیمی چینی است، مردان از خودارضایی منع شده‌ند و اعتقاد بر این است که خودارضایی باعث تخلیه انرژی از بدن و مانع ادامه حیات هارمونیک می‌شود. همچنین اعتقاد بر این است که خودارضایی زنان، عمرشان را کاهش می‌دهد و بیماری‌های ناعلاج در آنان ایجاد می‌کند.

اسلام و خودارضایی

مواجهه اسلام با خودارضایی متناسب با هستی و نیاز جنسی انسان است. در دین اسلام طبیعت و جسم انسان حیکمانه و هدفمند و نیازمند حراست، تکریم و احترام است. نیاز جنسی و ارگان‌های جنسی نیز به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که زن و مرد با هم تعامل داشته باشند؛ از این رو خودارضایی با توجه به اینکه رفتاری فردی و فارغ از تعامل زناشویی است، با فلسفه وجودی نیاز جنسی (مثل توالد) منافات دارد. خودارضایی به تشکیل و تحکیم خانواده نیز آسیب می‌زند و زمینه‌ساز آسیب‌های فردی، خانوادگی و اجتماعی است. بدین جهت جزو انحرافات و رفتارهای آسیب‌زا محسوب می‌شود و از نظر آموزه‌های دینی حرام و ترک آن واجب است.

فرهنگ‌های بدون خودارضایی

در برخی از فرهنگ‌ها رفتاری به اسم خودارضایی وجود ندارد. برخی از پژوهشگران با بررسی میدانی در قبیله آکاها و انگاندو درکنگو که فارغ از تبلیغات رسانه‌ای جنسی رشد کرده بودند، به این نتیجه رسیدند که هیچ‌کدام از افراد انتخاب شده قبل از ازدواج خودارضایی نداشته‌ند و بعد از ازدواج هم فقط معنی رابطه جنسی با همسر را تجربه کرده بودند.

علائم اعتیاد به خودارضایی

خودارضایی در نسخه‌های قبلی DSM (مجموعه راهنمای تشخیصی اختلالات روانی) نوعی اختلال روانی محسوب می‌شد؛ ولی در سال 1373ش، این فعالیت نابهنجار جنسی از لیست اختلالات این مجموعه حذف شد؛ از این رو خودارضایی در این منبع یک اختلال روانی قابل تشخیص نیست و معیارهای دقیقی برای تشخیص اعتیاد به خودارضایی وجود ندارد . البته این رفتار زمانی که شروع به ایجاد مشکل می‌کند یا به‌عنوان مکانیزم مقابله‌ای استفاده می‌شود، یک اختلال رفتاری محسوب خواهد شد و روانشناس می‌تواند با بررسی علایم تشخیص دهد که فرد برای حل مشکل نیاز به درمان دارد یا خیر. برخی از علایم اعتیاد به خودارضایی عبارت است از:

• صرف وقت زیاد بابت خودارضایی؛
• آسیب به زندگی شخصی یا شغلی؛
• ترجیح خودارضایی بر کارهای دیگر؛
• اقدام به خودارضایی در مکان‌های عمومی یا مکان‌های غیرمعمول؛
• استفاده از خودارضایی برای مقابله با احساسات منفی خود مثل اضطراب؛
• فکر کردن به خودارضایی در اغلب موارد؛
• احساس شرمندگی نسبت به خودارضایی‌های مکرر؛
• لذت نبردن از سرگرمی‌های قبلی.

دلایل خودارضایی

دلایل متعددی می‌تواند زمینه‌ساز ابتلا به خودارضایی شود که عبارت است از:

• دلایل محیطی و اجتماعی

دلایل محیطی متعددی می‌توانند عامل خودارضایی شوند؛ از قبیل چالش ارتباطی نوجوان با والدین، فشارهای روانی در خانواده و روابط بی‌حد و مرز با جنس مخالف، رفاقت با افراد ناباب و تهاجم فرهنگی و فضای مجازی.

• دلایل روانشناختی

برخی از دلایل روانشناختی نیز سوق‌دهنده فرد به سمت خودارضایی هستند؛ از قبیل تخیلات جنسی، باورهای نادرست در مورد خودارضایی، اعتیاد به پورنوگرافی و عقده حقارت.

پیامدهای خودارضایی

الف- آسیب‌های جسمی
از جمله ضررهای جسمی ناشی از خودارضایی عبارت است از:
ریزش مو، خستگی، تأثیرمنفی بر حافظه و تمرکز، تاری دید، زودانزالی، بی‌اختیاری ادرار و بدتر شدن وضعیت واریکوسل.

ب- آسیب‌های روانی

1. وسواس بی‌اختیاری؛ برخی از پژوهشگران در بررسی میدانی به این نتیجه رسیدند که بین وسواس بی‌اختیاری و خودارضایی رابطه مثبت و معناداری وجود دارد.
2. کاهش عزت‌نفس؛
3. تبدیل شدن به یک راه‌حل اشتباه جهت فرار از مشکلات؛
4. افسردگی.

ج – آسیبهای اجتماعی
خودارضایی می‌تواند منجر به سستی روابط اجتماعی، انزوای فرد از اجتماع، بی‌میلی به ازدواج، تأخیر ازدواج و افت تحصیلی شود.

د -آسیب‌های معنوی
فرد مبتلا در روز قیامت از نگاه الهی محروم شده و دچار عذابی دردناک می‌شود. در برخی منابع دینی از چنین فردی به‌عنوان ملعون یاد شده است. برخی پژوهشگران به‌صورت میدانی به بررسی رابطه بین سلامت معنوی و عزت‌نفس با خودارضایی جنسی پرداختند و به این نتیجه دست یافتند که بین آنها رابطه منفی و معناداری وجود دارد.

عوارض خودارضایی در دختران

با توجه به اینکه خودارضایی رفتار جنسی بدون تعامل با همسر است و از منظر روانشناختی نیز عادتی آسیب‌زا است، می‌تواند آینده دختران در مقام همسری و مادری را تحت تأثیر قرار دهد.

خودارضایی و رابطه زناشویی

1. کاهش رضایت جنسی در رابطه زناشویی؛ برخی از پژوهشگران در یک مطالعه مروری با بررسی 22 مقاله در مورد رابطه بین خودارضایی انفرادی و رضایت جنسی به این نتیجه رسیدند که حدود 71 درصد مطالعات حاکی از رابطه منفی بین خودارضایی و رضایت جنسی در مردان است.
2. پیش‌بینی خودارضایی بیشتر در صورت نارضایتی جنسی از تعامل با همسر؛ در مطالعه‌ای گسترده که برخی از پژوهشگران در میان 7648 مرد و 8090 زن انجام دادند، در مردان 64درصد و در زنان 35درصد احساس نارضایتی از رابطه جنسی با همسر، پیش‌بینی می‌کرد خودارضایی بیشتری انجام خواهند داد.
3. ایجاد احساس ناکافی بودن در همسر فرد مبتلا؛ خودارضایی فرد می‌تواند حس ناکافی بودن را در همسر وی ایجاد کند. اگر همسرش متوجه شود که او خودارضایی می‌کند، ممکن است این حس را پیدا کند که برای او کافی نیست یا اینکه همسرش از ارتباط جنسی با او خسته شده است و به حد کافی خشنودی جنسی را ایجاد نمی‌کند.

راهکارهای کنترل خودارضایی

برای مدیریت و کنترل خودارضایی راهکارهایی وجود دارد از جمله:

• تقویت حیا از خداوند؛
• ازدواج؛ از طریق ازدواج فرد می‌تواند غریزه جنسی خود را به صورت مشروع ارضا کند.
• ورزش؛ غریزه جنسی میل سرکشی است و برای کنترل بهینه آن لازم است فرد بر روی جسم و روح خود کار کند. وقتی فرد انرژی ذهنی و جسمی خود را صرف امور مفید در طول روز کند، کمتر تحت تاثیر فشار جنسی قرار خواهد گرفت. در ضمن چون بر اثر ورزش سوخت و ساز بدن بالا رفته و در پایان روز فرد خسته می‌شود، کمتر دچار بی‌خوابی در شب خواهد شد و این تخلیه انرژی فرصت توجه و تمایل به خودارضایی را می‌گیرد.
• دوری از محتوای جنسی؛ دوری از محتوای جنسی (فیلم‌ها، تصاویر و اصوات جنسی) کمک می‌کند فرد احساس نیاز کمتری به خودارضایی داشته باشد.
• اجتناب از دوستی‌های نامشروع با جنس مخالف؛
• دوری از تنهایی؛
• روزه گرفتن؛
• پرهیز از خوردن غذاهایی که تحریک جنسی می‌کنند؛ مانند پیاز، فلفل و گوشت قرمز.
• دوری از خیال‌پردازی و مشغول شدن به فعالیت‌های مفید؛
• خودداری از پوشیدن لباس‌های تنگ و جذاب؛
• مراجعه به متخصص؛ اگر فرد به تنهایی نمی‌تواند این عادت را ترک کند، نیاز به کمک یک متخصص روانشناس دارد.

پروتکل روانشناسی کنترل خودارضایی

برخی از محققان برای کنترل خودارضایی پروتکل ویژه‌ای با تأکید بر رویکرد اسلامی طراحی کرده‌اند. این پروتکل در قالب شش جلسه طراحی شده که ساختار و محتوای کلی آن عبارت است از:

• در جلسه اول به اجرای پرسشنامه‌های اضطراب و افسردگی، بررسی شرایط مراجع برای استفاده از برنامه درمانی، برقراری رابطه درمانی، آشنا کردن مراجع با پروتکل کنترل خودارضایی و ارائه تکلیف پرداخته می‌شود.
  
• در جلسه دوم «هدف‌شناسی» به‌عنوان مؤلفه اصلی در نظر گرفته می‌شود. در این جلسه به بررسی اهداف مراجع، وضعیت فعلی او، قاطعیت مراجع برای ترک خودارضایی و ارائه تکلیف پرداخته می‌شود.
  
• در جلسه سوم، مؤلفه اصلی شناخت حوزه‌های خودکنترلی (افکار و هیجان در موقعیت مشکل‌ساز) است. موضوعاتی که در این جلسه به آن پرداخته می‌شود، عبارتند از: بررسی عناصر و حوزه‌های خودکنترلی، ارائه شیوه‌های اسلام در ارتقای حوزه2های خودکنترلی، شناسایی موقعیت‌های مشکل‌ساز منتهی به خودارضایی و ارائه تکلیف.
  
• در جلسه چهارم به شناسایی روش‌های بازدارنده مانند مهار هیجان، افکار و رفتار در موقعیت مشکل‌ساز پرداخته می‌شود. در این جلسه اقدام به بررسی عوامل ضعف خودکنترلی، توصیف مراحل چهارگانه خودکنترلی اسلامی (مشارطه، مراقبه، محاسبه و مقابله)، ارائه راه‌کارهای عملی اسلام برای کنترل خودارضایی، شناسایی روش‌های مقابله با موقعیت2های مشکل‌ساز و ارائه تکلیف می‌شود.
  
• در جلسه پنجم مؤلفه اصلی «شناخت دشواری‌های خودکنترلی» است. در این جلسه در مورد احتمال بازگشت به خودارضایی، بررسی راه‌های جلوگیری از آن، عملی کردن راه‌حل‌های مقابله با موقعیت‌های مشکل‌ساز، بررسی احتمال بروز و شیوه‌های مقابله با موقعیت‌های جدید مشکل‌ساز و ارائه تکلیف صحبت می‌شود.
  
• در جلسه ششم اقدام به جمع‌بندی می‌شود. در این جلسه وضعیت فعلی مراجع با اجرای پرسش‌نامه‌های اضطراب و افسردگی و همچنین میزان دسترسی به اهداف بررسی می‌شود. سپس جلسات جمع‌بندی شده و بررسی می‌شود که آیا مراجع نیاز به پیگیری مجدد دارد یا خیر.

روش برخورد با خودارضایی کودکان

در صورت ابتلا کودک به خودارضایی مناسب است به نکات ذیل توجه شود:

1. سرزنش نکردن؛
2. مشغول کردن کودک به فعالیت‌های دیگر؛ والدین باید تلاش کنند کودک خود را به فعالیت‌های دیگری وادار کنند. لذت بردن کودک از فعالیت‌های دیگر مانع از تمایل مجدد او به خودارضایی می‌شود. از جمله فعالیت‌هایی که می‌توان کودک را تشویق به آنها کرد، ورزش، بازی، مطالعه و گفت‌وگو است.
3. ایجاد محیط امن و صمیمی در خانه.

احکام فقهی خودارضایی

این عمل از لحاظ شرعی حرام بوده و گناه کبیره محسوب می‌شود و توبه از آن نیز واجب است. این عمل باعث بطلان روزه هم می‌شود.

منابع

• «۷ نشانه اعتیاد به خودارضایی»، وب‌سایت مجله سلامت دکتر بهشتیان، تاریخ درج مطلب: 2 اردیبهشت 1401ش.
• احمدپور، علی، «استمناء؛ علل و عوامل و راه‌های پیشگیری و درمان»، دومین همایش ملی آسیب‌های اجتماعی، اردبیل، 1398ش.
• اصغری‌نکاح، سید محسن و مهاجر بعد، زهرا، «کاوشی کیفی در عوامل سوق‌دهنده دختران نوجوان به خودارضایی از منظر الگوی تربیت جنسی خانواده‌محور مبتنی بر رشد»، خانواده و سلامت جنسی، دوره 2، شماره 1، 1399ش.
• آذربادکان، فاطمه و دیگران، «تدوین پروتکل خودارضایی؛ با تأکید بر رویکرد اسلامی و امکان‌سنجی آن: تک آزمودنی»، روانشناسی و دین، سال 13، شماره 4، 1399ش.
• «اعتیاد به خودارضایی چیست؟»، وب‌سایت مجله ای‌سنج، تاریخ درج مطلب: 4 آبان 1400ش.
• «افشاگری: عدم وجود خودارضایی در قبایل بدوی»، وب‌سایت مس به طلا، تاریخ بازدید: 13 فروردین 1403ش.
• «پرسش و پاسخ «استمناء (خودارضایی)»، وب‌سایت رسمی دفتر مرجع عالیقدر آیت الله سیستانی، تاریخ بازدید: 22 اسفند 1402ش.
• «حکم استمناء»، وب‌سایت جامع المسایل آیت‌الله مکارم، تاریخ بازدید: 22 اسفند 1402ش.
• «حكم استمناء و هم‌جنس‌بازى در مذاهب و ادیان دیگر»، وب‌سایت تبیان، تاریخ درج مطلب: 3 بهمن 1396ش.
• «خودارضایی»، پایگاه کتابخانه احادیث شیعه، تاریخ بازدید: 24 اسفند 1402ش.
• خوئی، سید ابوالقاسم، توضیح المسائل، قم، مهر، 1412ق.
• «خودارضایی (علل، عوارض، پیشگیری)»، وب‌سایت سلامت و مهر، تاریخ درج مطلب: 9 مهر 1398ش.
• «راه خلاصی از استمناء را توضیح دهید؟»، وب‌سایت اسلام کوئیست، تاریخ درج مطلب: 21 بهمن 1399ش.
• سیستانی، سیدعلی، توضیح المسائل، قم، مهر، 1415ق.
• صدوق‏، محمد بن علی، خصال، قم، جامعه مدرسين،‏ 1362ش.
• فاضل موحدی لنگرانی، محمد، تفصیل الشریعه-الحدود، قم، مركز فقه الائمه الاطهار (ع)، 1381ش.
• «علت خودارضایی در کودکان و راه‌های درمان آن»، وب‌سایت پذیرش 24، تاریخ بازدید: 10 فروردین 1403.
• «علل و راه‌های درمان خودارضایی در کودکان چیست؟»، وب‌سایت مهمید، تاریخ بازدید: 10 فروردین 1403.
• عمید، حسن، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 23 اسفند 1402ش.
• «عوارض خودارضایی از نظر علمی و مذهبی (از خرافات تا واقعیت)»، وب‌سایت تحول آنلاین، درج مطلب: 31 اردیبهشت 1402ش.
• «عوارض خودارضایی بیش از حد چیست؟»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: 21 آذر 1396ش.
• کرمی، حسین، «پاسخ‌های علمی دکتر کرمی درباره خودارضایی»، وب‌سایت دکتر حسین کرمی، تاریخ بازدید: 22 اسفند 1402ش.
• مرعشی، سیدعلی، «نقد حذف خودارضایی و هم‌جنس‌گرایی از فهرست اختلالات جنسی در DSM»، مطالعات تحول در علوم انسانی، سال 4، شماره 7، 1395ش.
• مرعشی، علی و محرابیان، طاهره، «بررسی همبستگی وسواس ـ بی‌اختیاری، تکانش‌گری، سلامت معنوی و عزت-نفس با خودارضایی جنسی در دانشجویان دانشگاه شهید چمران اهواز در سال 1395ش»، مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، دوره 16، شماره 12، ۱۳۹۶ش.
• «مشاوره ترک خودارضایی»، مرکز مشاوره شکرانه، تاریخ بازدید: 24 اسفند 1402ش.
• نجفی‌جواهری، محمدحسن، جواهر الكلام فی شرح شرائع الاسلام، محقق: محمود قوچانی، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1362ش.
• - واژه‌های مصوب فرهنگستان، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 23 اسفند 1402ش.
• -«ورزش و ترک خودارضایی»، وب‌سایت زندگی ما، تاریخ بازدید مطلب: 21 فروردین 1403ش.
• Cervilla Oscar et al. 2024. "Relationship between Solitary Masturbation and Sexual Satisfaction: A Systematic Review". Healthcare (Basel) 12.
• Cozma, Ioana & Langdon, Kimberly, "Masturbation Addiction", Recovered website, Last updated: 12 February 2024.
• Husted JR & Edwards AE. 1976. "Personality correlates of male sexual arousal and behavior", Arch Sex Behav 5.
• ley, David & Ma, Lybi , " Masturbation and Marriage", Psychology Today, Data of Upload: 17 May 2017.