محرمیت در معماری ایرانی: تفاوت میان نسخه‌ها
فریده مهدیان (بحث | مشارکت‌ها) |
فریده مهدیان (بحث | مشارکت‌ها) |
||
| خط ۳۰: | خط ۳۰: | ||
==مصادیق طراحی فضاهای حریم‌مدار== | ==مصادیق طراحی فضاهای حریم‌مدار== | ||
===خانه‌ها=== | ===خانه‌ها=== | ||
از خصوصی‌ترین مکان‌هایی که رعایت محرمیت در آنها ضروری است. خانه‌ها در گذشته، درون‌گرا و دارای اندرونی و بیرونی، حیاط و فضای باز بودند و حریم خانوادگی را حفظ می‌کردند. در | از خصوصی‌ترین مکان‌هایی که رعایت محرمیت در آنها ضروری است. خانه‌ها در گذشته، درون‌گرا و دارای اندرونی و بیرونی، حیاط و فضای باز بودند و حریم خانوادگی را حفظ می‌کردند. در گذشته بین فضاهای داخلی خانه‌ها مثل فضای پذیرایی، نشیمن، اتاق خواب و اتاق کار حریم وجود داشت. فضاها از طریق حیاط به هم ارتباط داشتند. معمار سنتی با ایجاد حریم در خانه، برای ساکنین محرمیت ایجاد می‌کرد.<ref>[https://javadfesharaki.blog.ir/1400/10/22/%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C هاشمی‌فشارکی، «محرمیت در معماری»، وبلاگ جواد فشارکی.]</ref> | ||
===فضاهاي آموزشي=== | ===فضاهاي آموزشي=== | ||
با ايجاد محرميت فضايي در مراکز آموزشی، زمینة مناسبی برای رشد و تحول اخلاقي، اجتماعي و جسماني دختران بود و نظام کارآمد و پويایی شکل می‌گرفت. در نتیجه؛ عنصر امنيت و درون‌گرايي باعث ارتقاء فضاي آموزشي بودند. | با ايجاد محرميت فضايي در مراکز آموزشی، زمینة مناسبی برای رشد و تحول اخلاقي، اجتماعي و جسماني دختران بود و نظام کارآمد و پويایی شکل می‌گرفت. در نتیجه؛ عنصر امنيت و درون‌گرايي باعث ارتقاء فضاي آموزشي بودند.<ref>[http://www.isarpress.ir/1400/10/22/%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C/ «محرمیت در معماری»، وب‌سایت ایثارپرس.]</ref> | ||
===مکان‌های عمومی=== | ===مکان‌های عمومی=== | ||
طراحی محرمیت در معماری مساجد، باغها و حمامهای عمومی با حفظ کرامات و امنیت زنان مدنظر معماران سنتی بود. | طراحی محرمیت در معماری مساجد، باغها و حمامهای عمومی با حفظ کرامات و امنیت زنان مدنظر معماران سنتی بود.<ref>[https://rasekhoon.net/article/show/1497822 «بررسی رابطة حریم زنانه با معماری ایرانی- اسلامی»، وب‌سایت راسخون.]</ref> | ||
==عناصر ایجادکنندة محرمیت== | ==عناصر ایجادکنندة محرمیت== | ||
نسخهٔ ۵ تیر ۱۴۰۴، ساعت ۰۴:۴۲
محرمیت در معماری ایرانی؛ حفظ حریم خصوصی در طراحی فضاها متناسب با فرهنگ ایرانی.
محرمیت ریشه در فرهنگ ایرانی-اسلامی دارد. محرمیت یکی از اصول بنیادین در معماری ایرانی است که بر حفظ حریم خصوصی و تفکیک فضاهای عمومی و خصوصی تأکید دارد. جداسازی فیزیکی فضاها، با استفاده از الگوهای سنتی در طراحی خانه‌ها، محله‌های مسکونی و مساجد است. معمار ایرانی با بهره‌گیری از عناصری مانند اندرونی و بیرونی، طراحی حیاط مرکزی، دیوارهای بلند و سازماندهی هوشمندانه فضاها محرمیت را به شکلی کارآمد حفظ کرده است. حفظ حریم، نقش به‌سزایی در تأمین امنیت، آرامش، تنظیم روابط اجتماعی و افزایش کیفیت زندگی خانواده‌ها دارد.
مفهوم‌شناسی
محرمیت؛به معنای مَحرم بودن، رازداری، خویشی و مَحرم است.[۱] مراد از محرمیت در معماری، حریم داشتن فضا از دو جنبة ساختاری و معنایی است. در شکل کالبدی متمرکز بر اصولی است که امنیت فضا را شکل می‌دهند و در حیطة معنایی ویژگی‌هایی که حرمت و ارزش را در فضا به ارمغان می‌آورند؛ به‌گونه‌ای که فرد در آن احساس آرامش می‌کند. فضاي مَحرم، فضایی است که داراي حريم، مصونيت و امنيت باشد و آرامش و آسايش افراد را تأمين کند.[۲] مفهوم محرمیت در اسلام هم به‌معناي جداسازي زندگی خصوصی از تعاملات بیرونی و نیز جداسازي زنان و مردان نامحرم است که با هدف تأمین امنیت خانواده صورت می‌گیرد.[۳]
معماری؛ فرآیند طراحی و ساخت بناها برای رفع نیازهای انسانی و زیباسازی محیط است که شامل فضاهای کوچک داخلی خانه‌ها تا سازه‌های عظیم شهری می‌شود.[۴]
تاریخچه
محرمیت در معماری ایرانی، به دوران باستان بر می‌گردد.[۵] تاریخ پیدایش خانه‌های درون‌گرا به قبل از اسلام بر می‌گردد. خانه‌های باستانی تپه زاغه که متعلق به هزارة ششم است [۶] و همچنین معماری تخت جمشید، شوش و کوشک‌های روزگار ساسانیان گواه بر آن است؛ اما اوج شکوفایی آن در معماری پس از اسلام دیده می‌شود. با طراحی فضاهایی مانند دالان، هشتی و راهرو قلمرو فضای خصوصی را از عمومی جدا می‌کردند. در معماری بناهای مسکونی، مساجد، کاروانسراها و مدارس به اصل محرمیت توجه داشتند.[۷] موضوع محرمیت از مفاهیمی است که از فرهنگ اسلامی و باورهاي دینی به عرصة معماري سنتی ایران راه یافته است.[۸] معماری ایرانی همان معماری سنتی است که ریشه در آموزه‌های دین یا آموزه‌های ایران باستان دارد که آکنده از عفاف و حیاست.[۹] تا اواخر قرن نوزده خانه‌ها به‌صورت درون‌گرا بودند؛ اما با سفر ناصرالدین شاه به فرنگ و بهره‌مندی از مواهب تجدد، به الگوهای اروپایی روی آوردند و به‌تدریج ساختمان‌ها به سبک برون‌گرایی ساخته شدند.[۱۰]
ضرورت ایجاد حریم
نیاز به وجود حریم در میان انسان‌ها، دلایل متعددی دارد؛ از جمله عوامل شکل‌گیری اصل محرمیت در فضاهای مسکونی ساختارهای فرهنگی و اجتماعی هستند. مسکن به‌عنوان محل امن و آرامش خانواده باید از مشرف بودن در امان باشد تا با تسلط نداشتن بیگانگان بر فضاهای داخلی، قلمرو اعضای خانواده حفظ شود.[۱۱] بسیاري از محققان، رویکردهاي فرهنگی، اعتقادی و مسائل اقلیمی را در شکل‌گیري ساختار معماري ایرانی مؤثر دانسته‌اند.[۱۲]
جایگاه محرمیت در اسلام و نقش آن در معماری
یکی از نیازهای ذاتی انسان، تمایل به حفظ حریم خصوصی است که در اسلام نیز بدان توجه زیادی شده است. در آیاتی از قرآن کریم، به مسألة محرمیت در فضای مسکونی[۱۳] و در روایات حفظ حریم دیگران و عدم تجاوز از آن پرداخته شده است.[۱۴] با ظهور دین اسلام، حفظ حریم خانواده در تفکر معمار ایرانی برجسته و پررنگ شد[۱۵] و محرمیت به‌عنوان یک اصل بنیادي[۱۶] به كالبد فضاي معماري، هویت ایرانی- اسلامی بخشید.[۱۷] رعایت اصل محرمیت در تمامی بناها و سازه‌های معماری[۱۸] با حفظ حریم خصوصی خانواده‌ها همراه شد.[۱۹] معماران به‌خاطر پیوند عمیق بین محرمیت و درون‌گرایی، آن را در طراحی و ساماندهی عناصر فضایی خانه‌ها مدنظر قرار دادند. محرمیت هم با تفکیک فضاهای عمومی و خصوصی و اندرونی و بیرونی و تملک یافتن بر فضاها ایجاد می‌شود.[۲۰]
رابطة حریم زنانه با معماری ایرانی
معمار ایرانی در چارچوب ساختار زندگی ایرانی و در بُعد مسکن جایگاه زن را مدنظر قرار داده است. برخی از عوامل ساختاری و ادراکات معنوی انسان از فضای معماری بر شکل حریم در معماری ایرانی مؤثر هستند.[۲۱]هدف اصلی حریم خصوصی در کنترل تعامل اجتماعی بین مردان و زنان است. مفهوم محرمیت، بر طراحی بنا از طریق ایجاد حایل‌های کالبدی و سلسله‌مراتب فضایی در جهت حفظ زنان از دید بصری بیگانگان و برجسته شدن نقش و شخصیت زنان در خانواده تأکید دارد. به جهت تأثیر پررنگ حضور زنان در خانه و فضای الگومدار خانه‌های سنتی در ایران، حفظ حریم زنانه دارای اهمیت مضاعفی است.[۲۲] به‌همین‌دلیل در طراحی یک خانه، زنان برای حفظ راحتی و البته کرامات و مصونیت در اولویت قرار می‌گیرند و با در نظر گرفتن مرز، مفهوم محرم و نامحرم را در سازه‌های مسکونی اعمال می‌کردند. در نتیجه؛ این تفکیک فضاها نه برای زندانی کردن زنان، بلکه برای امنیت و آرامش آنها بود.[۲۳] زن در اندرونی چنین خانه‌ای، امنیت‌خاطر داشت. با طراحی ویژه، حفظ حریم در بخش‌های مختلف اجرایی می‌شد و در معماری یکی از دغدغه‌های تمام دوره‌ها بود و در تمام محیط‌ها اعم از کاخ و دربارها، فضاهای سکونتی، مکان‌های معنوی و کاربری‌های اداری و تجاری امنیت ایجاد می‌کرد.[۲۴]
ابعاد محرمیت
حریم خصوصی در خانه‌های سنتی ایران دارای ابعاد بصری و صوتی است.[۲۵]
حریم بصری
امکان دید مستقیم به فضاهای داخلی برای افراد بیگانه وجود ندارد. به‌منظور حفظ حریم بصری خانه، طراحی ورودی‌ها و پنجره‌ها مهم هستند.[۲۶] ورودی‌ها به‌عنوان واسطة میان بیرون و درون به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند تا از یک سو تمایز میان دو بخش را حفظ کنند و از سوی دیگر آنها را به یکدیگر پیوند دهند. در واقع؛ هم دعوت‌کننده و هم هشداردهنده هستند. ورودی‌ها مشخص‌کنندة مرز بین خصوصی و عمومی، بین خانواده و جامعه و بین محرم و نامحرم هستند.[۲۷] در این نوع فضاها، سلسله‌مراتبی چون هشتی، دالان، حیاط و راهروی بین فضای باز و حیاط، حریم خانه را از دید افراد غریبه در امان نگه می‌دارند.[۲۸]
حریم صوتی
در طراحی یک ساختمان بعضی از فضاها مانع رسیدن صدای ساکنان خانه به خیابان‌ها و منازل همجوار هستند.[۲۹] عناصری مانند حیاط یا صفه‌های سرپوشیده، دیوارهای بلند و ضخیم، دالان‌های مخصوص، فضاهایی بدون پنجره و روزنه‌ای به بیرون، از تجاوز صدای ساکنین در واحدهای مسکونی همجوار جلوگیری می‌کنند.[۳۰]
مصادیق طراحی فضاهای حریم‌مدار
خانه‌ها
از خصوصی‌ترین مکان‌هایی که رعایت محرمیت در آنها ضروری است. خانه‌ها در گذشته، درون‌گرا و دارای اندرونی و بیرونی، حیاط و فضای باز بودند و حریم خانوادگی را حفظ می‌کردند. در گذشته بین فضاهای داخلی خانه‌ها مثل فضای پذیرایی، نشیمن، اتاق خواب و اتاق کار حریم وجود داشت. فضاها از طریق حیاط به هم ارتباط داشتند. معمار سنتی با ایجاد حریم در خانه، برای ساکنین محرمیت ایجاد می‌کرد.[۳۱]
فضاهاي آموزشي
با ايجاد محرميت فضايي در مراکز آموزشی، زمینة مناسبی برای رشد و تحول اخلاقي، اجتماعي و جسماني دختران بود و نظام کارآمد و پويایی شکل می‌گرفت. در نتیجه؛ عنصر امنيت و درون‌گرايي باعث ارتقاء فضاي آموزشي بودند.[۳۲]
مکان‌های عمومی
طراحی محرمیت در معماری مساجد، باغها و حمامهای عمومی با حفظ کرامات و امنیت زنان مدنظر معماران سنتی بود.[۳۳]
عناصر ایجادکنندة محرمیت
درون‌گرایی؛ مفهومي است كه به‌صورت يك اصل در شكل‌گيري محرميت در ابنية سنتي نقش دارد و در مباني و اصول انديشه‌هاي اجتماعي و فرهنگي ایران ریشه دارد. در فرهنگ ایرانی، خانه را به‌گونه‌ای طراحی می‌کردند تا در تقسیم مسیر و ایجاد مکث، محرمیت را برای اهالی خانه ایجاد کند.
سلسله‌مراتب فضایی؛ در اکثر بناها، نشان‌دهندة بینش عمیق معماران ایرانی در تعریف محدودة خصوصی خانواده‌ها هستند. سلسله‌مراتب از ساماندهی و ترکیب فضاها بر اساس برخی از خصوصیات کالبدي یا کارکردي به وجود می‌آیند. فرایند ورود به خانه، به‌صورت تدریجی و سلسله‌مراتبی است. مهمترين جلوة كالبدي رعايت سلسله‌مراتب بنا محرميت است که با طراحی عناصري چون نقشة بناها، ورودی‌ها، حیاط مرکزی، دیوارهای بلند، دالان‌ها، پنجره‌های مشبک، اتاق‌ها، ايوان، پشت‌بام و ديوارهاي بلند ایجاد می‌شود که در ذیل به برخی از آنها اشاره می‌شود:
نقشة ساختمان‌ها
ارتفاع ساختمان موجب اشراف و نقض حریم همسایگی می‌شد. یکی از معیارهای اصلی در طراحی محرمیت بنا، نداشتن دید روی ساختمان مجاور و باز نشدن درب ورودی‌ها روبروی هم بود.
ورودی‌ها
فضای ورودی شامل در، درگاه، آستانه، سردر، جلوخان، هشتی، دالان، ایوان و حیاط بود که برای حفظ محرمیت، مسیر فضای ورودی را به‌صورت پیچ‌درپیچ و غیرمستقیم طراحی می‌کردند تا فضاهای داخلی دیده نشوند. کلیة فعالیت‌ها از جمله تغییر مسیر، توقف، انتظار، ورود، تقسیم و تعیین جهت مسیر، حرکت و ورود به فضاي داخلی براساس سلسله‌مراتب صورت می‌گرفت. فضاهای اصلی را در چهار جهت حیاط و فضاهای خصوصی در نقاط کور یا کنج حیاط می‌ساختند. پیش‌ورودی‌ها، تفکیک‌کنندة فضاهای خصوصی و عمومی بودند که هم فضای مکث و هم موجب عدم اشراف به فضاهای دیگر می‌شدند. در بیشتر خانه‌های سنتی، درب ورودي دو لنگه بود و هر لنگه کوبه‌ای داشت. زنان از حلقه و مردان از کوبه برای در زدن استفاده می‌کردند تا صدای متفاوتی برای اعلان ورود ایجاد شود.
حیاط‌ها
یکی از عناصر‌اصلی هستند که بخش اعظم برقراری محرمیت را در اتاق‌ها برای محفوظ ماندن از دید نامحرم و ایجاد مکث برای ورود بر عهده داشتند. در فرهنگ ایرانی، فضاها را حول یک حیاط مرکزی طراحی می‌کردند تا اهالی منزل از دید نامحرم حفظ شوند. معمولاً خانه‌ها دارای دو حیاط اندرونی و بیرونی بودند. بین این دو حیاط دالانی با پیچشی از حیاط بیرونی به حیاط اندرونی طراحی می‌شد. بنابراین؛ حیاط‌ها در مرکزیت و ساختمان‌ها و اتاق‌های تفکیک شده در اطراف و دور تا دور قرار داشتند.
پنجره‌ها
درخانه‌های سنتی پنجره‌ها، با هدف محرمیت، رو به حیاط باز می‌شدند تا امکان دید به داخل اتاق نباشد.
====اتاق‌ها====
در خانه‌های سنتی اغلب مستطیل‌شکل و به‌صورت تابستان‌نشین و زمستان‌نشین طراحی می‌شدند. با کاربری‌ها متفاوت دور حیاط ساخته می‌شدند. به‌طور مثال دو‌دری‌ها عموماً خصوصی، سه‌دری‌ها اغلب اتاق خواب خانواده و پنج‌دری‌ها برای نشیمن خانواده بودند. اتاق‌های گوشواره در طبقه بالا قرار داشتند تا زنان توسط نامحرمان دیده نشوند.
مطبخ‌خانه
طوری طراحی می‌شد تا زن در عین آزادی کامل از دید نامحرم مصون باشد. برای ایجاد ارتباط با فضای پذیرایی مهمان، راهروی باریک یا دالانی در نظر گرفته می‌شد تا داخل مطبخ‌خانه مشخص نباشد.
دیوارها
دیوارهای ساختمان و حیاط مانع دید عابران یا همسایگان به داخل فضاهای داخلی خانه‌ها بودند.
آسیب‌های ناشی از عدم‌وجود حریم در معماری
با رویگردانی از سبک درون‌گرایی به برون‌گرایی، به ساختمان و اتاق‌های یکدیگر اشراف پیدا کردند و آزادی، حرمت و شخصیت خانواده‌ها از بین رفت و فضاهای داخلی خانه‌ها به دلیل نداشتن حریم خصوصی، آرامش‌بخشی خود را از دست دادند. به‌طور مثال با باز شدن درب اصلی ﺧﺎﻧﻪها ﺑﻪ ﻫﺎل و در ﻣﻌﺮض دﯾﺪ ﻗﺮار گرفتن فضاهای داخلیﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎی اﺗﺎق‌های ﺧﻮاب، دیگر تعلق‌خاطر، اﻣﻨﯿﺖ و آراﻣﺶ خانواده‌ها متزلزل شده و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻏﻨﯽ اﯾﺮاﻧﯽ رﻧﮓ باخت. در برخی واحدهای مسکونی هم با حذف یک قسمت یا همة دیوار حیاط، از میزان امنیت و حفاظت‌ها کاسته شد. با حذف سلسله‌مراتب ورود به ساختمان، از فضای ارتباطی و زیستی حیاط‌ها کاسته شد. درب ورودی که مرز بین فضای عمومی و خصوصی بود با باز شدنش تمام فضای نیمه‌خصوصی در معرض دید همگان قرار گرفت. در برخی از ساختمان‌ها به‌منظور استفادة حداکثری از قسمت‌های مختلف، فضاهای تقسیم و تعریف کم یا حذف شدند. درنتیجه بخش‌ها به فضاهایی درهم تبدیل و عملکردشان مختل شد.
راهکارهای حفظ محرمیت
با طراحی داخلی فضاها، ایجاد حریم برای همسایه‌ها و فضاهای تقسیم امنیت، آسایش و آسودگی خاطر ساکنین فراهم خواهد شد. معماران می‌توانند با تأکید بر سیاست ایرانی- اسلامی و هماهنگ با اصول خانواده‌محوری، با ساماندهی و طراحی فضاها و با درنظرگرفتن مفهوم قلمرو و اولویت‌بندی، طراحی پررنگ مرزها با عرصه‌بندی و طراحی فضای بینابین و سلسله‌مراتب فضایی، نقش برجسته‌ای در حفظ حریم در نظام فضایی بناها ایفا کنند.
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژة محرمیت.
- ↑ اغنیائی و همکاران، «نقش محرمیت در معماری اسلامی- ایرانی»، 1394ش، ص3-2.
- ↑ هاشمی زرج‌آباد و همکاران، «درون‌گرایی و بازتاب اصل محرمیت در معماری ایرانی– اسلامی نمونة پژوهش میدانی؛ خانه‌های تاریخی بیرجند»، 1393ش، ص86-85.
- ↑ «معماری؛ هنری ترکیبی از علم و خلاقیت»، وب‌سایت هزارمعمار.
- ↑ شیروانی و همکاران، «چگونگی حفظ محرمیت در معماری معاصر مسکونی ایران با توجه به معماری سنتی ایران»، وب‌سایت مگیران.
- ↑ «قرآن چه راهکاری برای حفظ حریم خصوصی در خانه ارائه می‌دهد؟»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «محرمیت اصل مهم معماری ایرانی- اسلامی»، وب‌سایت پیام ساختمان.
- ↑ مهدوی‌نژاد و همکاران، «محرمیت در الگوي مسکن بومی و به کارگیري آن در معماري معاصر تهران»، 1392ش، ص1.
- ↑ «قرآن چه راهکاری برای حفظ حریم خصوصی در خانه ارائه می‌دهد؟»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ ازنب و همکاران، «بررسی سلسله‌مراتب فضایی در ایجاد محرمیت خانه‌ها با رویکرد گونه‌شناسی تاریخی»، 1401ش، ص155.
- ↑ کاظم‌زادة‌رائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانة سنتی ایرانی با تأکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونة موردی: خانة رسولیان یزد»، 1399ش، ص2.
- ↑ مهدوی‌نژاد و همکاران، «محرمیت در الگوي مسکن بومی و به کارگیري آن در معماري معاصر تهران»، 1392ش، ص2.
- ↑ آیات 27، 31 و 61 سورة نور و همچنین آیة 23 سورة نساء.
- ↑ ثقه‌الاسلامی و احمدی‌بنکدار، «شاخص‌سازی اصل محرمیت در شهرسازی ایرانی- اسلامی»، 1401، ص5-4.
- ↑ «قرآن چه راهکاری برای حفظ حریم خصوصی در خانه ارائه می‌دهد؟»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ هاشمی زرج‌آباد و همکاران، «درون‌گرایی و بازتاب اصل محرمیت در معماری ایرانی– اسلامی نمونة پژوهش میدانی؛ خانه‌های تاریخی بیرجند»، 1393ش، ص83.
- ↑ اغنیائی و همکاران، «نقش محرمیت در معماری اسلامی- ایرانی»، 1394ش، ص1.
- ↑ «محرمیت اصل مهم معماری ایرانی- اسلامی»، وب‌سایت پیام ساختمان.
- ↑ غفوریان و همکاران، «گونه‌شناسی سازمان فضایی و سلسله‌مراتب ورود در خانه‌های ایرانی با تأکید برمحرمیت»، 1396ش، ص130-129.
- ↑ کاظم‌زادة‌رائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانة سنتی ایرانی با تأکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونة موردی: خانة رسولیان یزد»، 1399ش، ص2-1.
- ↑ «قرآن چه راهکاری برای حفظ حریم خصوصی در خانه ارائه می‌دهد؟»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ «محرمیت در معماری»، وب‌سایت ایثارپرس.
- ↑ «بررسی رابطة حریم زنانه با معماری ایرانی- اسلامی»، وب‌سایت راسخون.
- ↑ امین‌خندقی و همکاران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندة حریم در معماری خانة مسکونی مقایسة تطبیقی دورة قاجار (خانة داروغه) و دورة معاصر (خانة اندرزگو)»، 1401ش، ص2.
- ↑ کاظم‌زادة‌رائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانة سنتی ایرانی با تأکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونة موردی: خانة رسولیان یزد»، 1399ش، ص4.
- ↑ امین‌خندقی و همکاران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندة حریم در معماری خانة مسکونی مقایسة تطبیقی دورة قاجار (خانة داروغه) و دورة معاصر (خانة اندرزگو)»، 1401ش، ص7.
- ↑ نوایی و حاجی قاسمی، خشت و خیال، 1395ش، ص25.
- ↑ «طراحی معماری اسلامی»، وب‌سایت زیماطرح.
- ↑ کاظم‌زادة‌رائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانة سنتی ایرانی با تأکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونة موردی: خانة رسولیان یزد»، 1399ش، ص7.
- ↑ «قرآن چه راهکاری برای حفظ حریم خصوصی در خانه ارائه می‌دهد؟»، خبرگزاری تسنیم.
- ↑ هاشمی‌فشارکی، «محرمیت در معماری»، وبلاگ جواد فشارکی.
- ↑ «محرمیت در معماری»، وب‌سایت ایثارپرس.
- ↑ «بررسی رابطة حریم زنانه با معماری ایرانی- اسلامی»، وب‌سایت راسخون.
منابع
- ازنب، مریم و همکاران، «بررسی سلسله‌مراتب فضایی در ایجاد محرمیت خانه‌ها با رویکرد گونه‌شناسی تاریخی»، فصلنامة برنامه‌ریزی توسعة‌شهری و‌منطقه‌ای، سال هفتم، شمارة 23، 1401ش.
- اغنیائی، الهام و همکاران، «نقش محرمیت در معماری اسلامی- ایرانی»، اولین همایش ملی معماری و شهرسازی بومی ایران، 1394ش.
- امین‌خندقی، جواد و همکاران، «واکاوی مؤلفه‌های ارتقاءدهندة حریم در معماری خانة مسکونی مقایسة تطبیقی دورة قاجار (خانة داروغه) و دورة معاصر (خانة اندرزگو)»، سومین همایش ملی نقش خراسان در شکوفایی هنر و معماری ایرانی- اسلامی، مشهد، 1401ش.
- بابازادة‌اسکویی، سولماز و همکاران، «ارتقای بنیان‌های نظری مفهوم حریم در مسکن معاصر از منظر روانشناسی محیطی، نمونة موردی: برج مسکونی میلاد تبریز»، باغ‌نظر، سال شانزدهم، شمارة 79، 1398ش.
- «بررسی رابطة حریم زنانه با معماری ایرانی- اسلامی»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 23 بهمن 1398ش.
- بلالی‌اسکویی، آزیتا و همکاران، «بررسی چگونگی تأثیر هندسة فضای ورودی در حفظ و ایجاد محرمیت و درون‌گرایی در خانه‌های قاجاری تبریز»، فصلنامة معماری سبز، سال هشتم، شمارة 2، تابستان 1401ش.
- بمانیان، محمدرضا و همکاران، «عناصر هویت‌ساز در معماری سنتی خانه‌های ایرانی: نمونة موردی خانة رسولیان یزد»، دو فصلنامة هنر اسلامی، شمارة 13، 1389ش.
- ثقه‌الاسلامی، عمیدالاسلام و احمدی‌بنکدار، محمدامین، «شاخص‌سازی اصل محرمیت در شهرسازی ایرانی- اسلامی»، فصلنامة پژوهش‌های معماری اسلامی، شمارة سی‌وپنجم، تابستان 1401ش.
- حسین‌یزدی، «محرمیت و خلوت در معماری ایرانی»، وب‌سایت مجلة ویستا، تاریخ بازدید: 5 خرداد 1404ش.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 11 خرداد 1404ش.
- شیروانی و همکاران، «چگونگی حفظ محرمیت در معماری معاصر مسکونی ایران با توجه به معماری سنتی ایران»، وب‌سایت مگیران، تاریخ بازدید: 10 خرداد 1404ش.
- «طراحی معماری اسلامی»، وب‌سایت زیماطرح، تاریخ بازدید: 28 خرداد 1404ش.
- غفوریان، میترا و همکاران، «گونه‌شناسی سازمان فضایی و سلسله‌مراتب ورود در خانه‌های ایران با تأکید برمحرمیت»، نشریة علمی پژوهشی برنامه‌ریزی توسعة کالبدی، سال دوم، شمارة ۳، 1396ش.
- «قرآن چه راهکاری برای حفظ حریم خصوصی در خانه ارائه می‌دهد؟»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 23 دی 1398ش.
- کاظم‌زادة‌رائف، محمدعلی و میردریکوندی، صبا، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانة سنتی ایرانی با تأکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونة موردی: خانة رسولیان یزد»، معماری‌شناسی، دورة 3، شمارة 17، 1399ش.
- کربلائی‌اکبر، نسرین و ابدالی‌محمودآبادی، مبینا، «عوامل و ابزارهای محرمیت در معماری سنتی ایرانی: نگاهی به الگوهای طراحی»، وب‌سایت سیویلیکا، تاریخ بازدید: 11 خرداد 1404ش.
- «محرمیت اصل مهم معماری ایرانی- اسلامی»، وب‌سایت پیام ساختمان، تاریخ بازدید: 5 خرداد 1404ش.
- «محرمیت در معماری»، وب‌سایت ایثارپرس، تاریخ درج مطلب: 22 دی 1400ش.
- «معماری؛ هنری ترکیبی از علم و خلاقیت»، وب‌سایت هزارمعمار، تاریخ درج مطلب: 4 اردیبهشت 1404ش.
- مهدوی‌نژاد، محمدجواد و همکاران، «محرمیت در الگوي مسکن بومی و به کارگیري آن در معماري معاصر تهران»، پرتال سازمان زیباسازي شهر تهران، 1392ش.
- نوایی، کامبیز و حاجی قاسمی، کامبیز، خشت و خیال، انتشارات سروش، تهران، 1395ش.
- هاشمی زرج‌آباد، حسن و همکاران، «درون‌گرایی و بازتاب اصل محرمیت در معماری ایرانی– اسلامی نمونة پژوهش میدانی؛ خانه‌های تاریخی بیرجند»، فصلنامة علمی- پژوهشی پژوهش‌نامة خراسان بزرگ، دورة 5، شمارة 17، بهمن 1393ش.
- هاشمی، شادی و صیادی، محمدرضا، «رویکرد به محرمیت در معماری خانه‌های سنتی اسلامی ایرانی و ارایة تمهیداتی برای محرمیت و اصلاح معایب خانه‌های معاصر با شیوة نوین»، فصلنامة علمی تخصصی مطالعات نوین برنامه‌ریزی شهری در جهان، جلد 1، شمارة 1، تابستان 1399ش.
- هاشمی‌فشارکی، سیدجواد، «محرمیت در معماری»، وبلاگ جواد فشارکی، تاریخ 22 دی 1400ش.