پرش به محتوا

پوشش زنان عصر قاجار: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از ویکی‌رز
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
تفاوت با ویرایش جدیدتر ←
دیداریویکی‌متن
بدون خلاصۀ ویرایش
 
سلیمانی (بحث | مشارکت‌ها)
۶۳۵ ویرایش‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
[[پرونده:پوشاک-استان-تهران9.jpg|جایگزین=پوشش زنان قاجاری|بندانگشتی|عکسی قدیمی از زنان قاجاری با پوشش دوره قاجار]]
'''پوشش زنان عصر قاجار'''؛ لباس اندرونی و بیرونی زنان در دورۀ قاجار.
'''پوشش زنان عصر قاجار'''؛ لباس اندرونی و بیرونی زنان در دورۀ قاجار.


خط ۷: خط ۸:
ازجمله عوامل مؤثر بر پوشاک زنان؛ تأثیر نوگرایی بر پوشاک زنان، کنار گذاشتن پوشش سنتی و جایگزینی لباس اروپایی، گسترش پوشش به سبک اروپایی و واردات اجناس اروپایی را می‌توان برشمرد.  
ازجمله عوامل مؤثر بر پوشاک زنان؛ تأثیر نوگرایی بر پوشاک زنان، کنار گذاشتن پوشش سنتی و جایگزینی لباس اروپایی، گسترش پوشش به سبک اروپایی و واردات اجناس اروپایی را می‌توان برشمرد.  
برخی از عوامل ترویج سبک‌ پوشاك اروپایی عبارتنداز:
برخی از عوامل ترویج سبک‌ پوشاك اروپایی عبارتنداز:
# حضور زنان اروپایی در اندرونی؛  
#حضور زنان اروپایی در اندرونی؛
# آشنایی زنان با آزادی‌های مدنی؛  
#آشنایی زنان با آزادی‌های مدنی؛
# احقاق حقوق زنان در نشریات توسط روشنفکران؛  
#احقاق حقوق زنان در نشریات توسط روشنفکران؛
# ورود اروپاییان (خیاطان و طراحان اروپایی) به صنعت پوشاک؛  
#ورود اروپاییان (خیاطان و طراحان اروپایی) به صنعت پوشاک؛
# گرایش به اجناس اروپایی (کرپ، ساتین، وال و ژرژت فرانسوی)؛  
#گرایش به اجناس اروپایی (کرپ، ساتین، وال و ژرژت فرانسوی)؛
# اعزام دانشجو به اروپا و پذیرش سفرا و نمایندگان رسمی و غیر رسمی؛  
#اعزام دانشجو به اروپا و پذیرش سفرا و نمایندگان رسمی و غیر رسمی؛
# تأسیس مدارس جدید؛  
#تأسیس مدارس جدید؛
# معامله با تجار خارجی.<ref>کیاوش و آشوری، «نقش عوامل فرهنگی بر تحول لباس زنان از سلطنت ناصرالدین شاه تا پایان دورۀ قاجار»، 1398ش، ص 100و 93 ،86.</ref>  
#معامله با تجار خارجی.<ref>کیاوش و آشوری، «نقش عوامل فرهنگی بر تحول لباس زنان از سلطنت ناصرالدین شاه تا پایان دورۀ قاجار»، 1398ش، ص 100و 93 ،86.</ref>
==نقش انقلاب مشروطه در تحولات پوشاک زنان==
==نقش انقلاب مشروطه در تحولات پوشاک زنان==
انقلاب مشروطه به‌دلیل تأثیر فراوانی که در اندیشه، فرهنگ و پوشش زنان داشت به زنان مجالی داد تا در شیوۀ تن‌پوش خویش تغییراتی را به وجود بیاورند. نخستین تغییرات پوشش؛ ابداع شلیته و چادر کمری به‌جای دامن‌های بلند و چادر نماز بود. در این دوره روشنفکران و زنان فعال به مسئلۀ زنان و حجاب توجه بیشتری کردند و حجاب و پرده‌نشینی را از بزرگ‌ترین موانع نوسازی جامعه می‌دانستند.<ref>کیاوش و آشوری، «نقش عوامل فرهنگی بر تحول لباس زنان از سلطنت ناصرالدین شاه تا پایان دورۀ قاجار»، 1398ش، ص85، 88 و 91-90.</ref>  پیش از انقلاب مشروطه، پوشش بیرونی زنان شهری از طبقات بالا تا طبقات پایین جامعه چادر به‌همراه روبنده بود. زنان روستایی به‌دلیل مشارکت در فعالیت‌های اقتصادی آزادانه‌تر و بدون روبنده و چادر بودند و هنگام سفر به شهر حجاب خود را رعایت می‌کردند؛ اما بعد از انقلاب مشروطه و در دوران مظفرالدین شاه پوشش بیرونی زنان، روبنده و چادر سیاهی که تمام بدن‌شان را می‌پوشاند به‌همراه چاقچور بود. لباس کوچه و بازار زنان شهری به‌ظاهر متحدالشکل، اما کیفیت آن تا حدودی متفاوت بود.<ref>دنیاری، علم، «بررسی نوع پوشش و حجاب زنان در دوره قاجار با نگاهی به آثار سیاحان خارجی این دوره (از پادشاهی آقامحمدخان تا دوران مظفرالدین شاه)»، 1398ش، ص88 و 90.</ref>  
انقلاب مشروطه به‌دلیل تأثیر فراوانی که در اندیشه، فرهنگ و پوشش زنان داشت به زنان مجالی داد تا در شیوۀ تن‌پوش خویش تغییراتی را به وجود بیاورند. نخستین تغییرات پوشش؛ ابداع شلیته و چادر کمری به‌جای دامن‌های بلند و چادر نماز بود. در این دوره روشنفکران و زنان فعال به مسئلۀ زنان و حجاب توجه بیشتری کردند و حجاب و پرده‌نشینی را از بزرگ‌ترین موانع نوسازی جامعه می‌دانستند.<ref>کیاوش و آشوری، «نقش عوامل فرهنگی بر تحول لباس زنان از سلطنت ناصرالدین شاه تا پایان دورۀ قاجار»، 1398ش، ص85، 88 و 91-90.</ref>  پیش از انقلاب مشروطه، پوشش بیرونی زنان شهری از طبقات بالا تا طبقات پایین جامعه چادر به‌همراه روبنده بود. زنان روستایی به‌دلیل مشارکت در فعالیت‌های اقتصادی آزادانه‌تر و بدون روبنده و چادر بودند و هنگام سفر به شهر حجاب خود را رعایت می‌کردند؛ اما بعد از انقلاب مشروطه و در دوران مظفرالدین شاه پوشش بیرونی زنان، روبنده و چادر سیاهی که تمام بدن‌شان را می‌پوشاند به‌همراه چاقچور بود. لباس کوچه و بازار زنان شهری به‌ظاهر متحدالشکل، اما کیفیت آن تا حدودی متفاوت بود.<ref>دنیاری، علم، «بررسی نوع پوشش و حجاب زنان در دوره قاجار با نگاهی به آثار سیاحان خارجی این دوره (از پادشاهی آقامحمدخان تا دوران مظفرالدین شاه)»، 1398ش، ص88 و 90.</ref>  
خط ۲۱: خط ۲۲:
==پوشش زنان در عهد قاجار==
==پوشش زنان در عهد قاجار==
تن‌پوش بانوان قجری متناسب با حضور در اجتماع یا منزل به دو دستۀ پوشش بیرونی یا اندرونی تقسیم می‌شود.
تن‌پوش بانوان قجری متناسب با حضور در اجتماع یا منزل به دو دستۀ پوشش بیرونی یا اندرونی تقسیم می‌شود.
=== پوشش بیرونی بانوان قجری===
[[پرونده:N00004947-r-b-019.jpg|جایگزین=پوشش زنان قاجاری|بندانگشتی|پوشش زنان قاجار در بیرون از خانه]]
* چادر: به‌معنای بالاپوش که روی سر می‌انداختند،<ref>عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژۀ چادر، وب‌سایت واژه‌یاب.</ref>  به شکل مستطیل یا نیم‌دایره و در رنگ‌های تیره و از جنس کرباس، مخمل، تافته و اطلس که با حاشیه تزئین می‌شد.<ref>اباذری و طیبی، «مطالعة تطبیقی پوشاک بانوان قاجار قبل و بعد از سفر ناصرالدین شاه به فرنگ (مطالعة موردی: لباس سنتی و لباس تجدد بانوان)»، 1396ش، ص21.</ref>  
 
* روبنده (پیچه): نوعی پارچۀ بافته‌شده از موی یال و دم اسب به شکل مستطیل و رنگ سیاه<ref>[https://www.vajehyab.com/moein/%D9%BE%DB%8C%DA%86%D9%87 معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژة پیچه، وب‌سایت واژه‌یاب.]</ref> برای پوشاندن صورت به کار می‌رفت<ref>[https://www.vajehyab.com/?q=%D8%B1%D9%88%D8%A8%D9%86%D8%AF%D9%87&f=amid عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژة روبنده، وب‌سایت واژه‌یاب.]</ref> و جلوی آن به‌حالت مشبک دوخته می‌شد.<ref>اباذری و طیبی، «مطالعۀ تطبیقی پوشاک بانوان قاجار قبل و بعد از سفر ناصرالدین شاه به فرنگ (مطالعۀ موردی: لباس سنتی و لباس تجدد بانوان)»، 1396ش، ص21.</ref>  
===پوشش بیرونی بانوان قجری===
* چاقچور: شلوار گشاد و بلندی که در زیر چادر می‌پوشند<ref>[https://www.vajehyab.com/?q=%DA%86%D8%A7%D9%82%DA%86%D9%88%D8%B1&f=amid عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژۀ چاقچور، وب‌سایت واژه‌یاب.]</ref> و دارای پف و چین فراوان از جنس پنبه یا چلوار<ref>اباذری و طیبی، «مطالعۀ تطبیقی پوشاک بانوان قاجار قبل و بعد از سفر ناصرالدین شاه به فرنگ (مطالعۀ موردی: لباس سنتی و لباس تجدد بانوان)»، 1396ش، ص21.</ref>  که از پارچه‌های راه‌راه به‌طور مورب دوخته می‌شد.<ref>«[https://www.eghtesadnews.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D8%B1-%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7-61/543992-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%B4-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8% پوشش زنان ایرانی در دورۀ قاجار»، وب‌سایت اقتصاد نیوز.]</ref>  
*چادر: به‌معنای بالاپوش که روی سر می‌انداختند،<ref>عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژۀ چادر، وب‌سایت واژه‌یاب.</ref>  به شکل مستطیل یا نیم‌دایره و در رنگ‌های تیره و از جنس کرباس، مخمل، تافته و اطلس که با حاشیه تزئین می‌شد.<ref>اباذری و طیبی، «مطالعة تطبیقی پوشاک بانوان قاجار قبل و بعد از سفر ناصرالدین شاه به فرنگ (مطالعة موردی: لباس سنتی و لباس تجدد بانوان)»، 1396ش، ص21.</ref>
* ساغری (نعلین): نوعی کفش<ref>[https://www.vajehyab.com/?q=%D8%B3%D8%A7%D8%BA%D8%B1%DB%8C&f=amid عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژۀ ساغری، وب‌سایت واژه‌یاب].</ref>  نوک برگشته و پاشنه‌دار بود.<ref>[https://www.eghtesadnews.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D8%B1-%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7-61/543992-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%B4-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8% «پوشش زنان ایرانی در دورۀ قاجار»، وب‌سایت اقتصادنیوز.]</ref>
*روبنده (پیچه): نوعی پارچۀ بافته‌شده از موی یال و دم اسب به شکل مستطیل و رنگ سیاه<ref>[https://www.vajehyab.com/moein/%D9%BE%DB%8C%DA%86%D9%87 معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژة پیچه، وب‌سایت واژه‌یاب.]</ref> برای پوشاندن صورت به کار می‌رفت<ref>[https://www.vajehyab.com/?q=%D8%B1%D9%88%D8%A8%D9%86%D8%AF%D9%87&f=amid عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژة روبنده، وب‌سایت واژه‌یاب.]</ref> و جلوی آن به‌حالت مشبک دوخته می‌شد.<ref>اباذری و طیبی، «مطالعۀ تطبیقی پوشاک بانوان قاجار قبل و بعد از سفر ناصرالدین شاه به فرنگ (مطالعۀ موردی: لباس سنتی و لباس تجدد بانوان)»، 1396ش، ص21.</ref>
*چاقچور: شلوار گشاد و بلندی که در زیر چادر می‌پوشند<ref>[https://www.vajehyab.com/?q=%DA%86%D8%A7%D9%82%DA%86%D9%88%D8%B1&f=amid عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژۀ چاقچور، وب‌سایت واژه‌یاب.]</ref> و دارای پف و چین فراوان از جنس پنبه یا چلوار<ref>اباذری و طیبی، «مطالعۀ تطبیقی پوشاک بانوان قاجار قبل و بعد از سفر ناصرالدین شاه به فرنگ (مطالعۀ موردی: لباس سنتی و لباس تجدد بانوان)»، 1396ش، ص21.</ref>  که از پارچه‌های راه‌راه به‌طور مورب دوخته می‌شد.<ref>«[https://www.eghtesadnews.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D8%B1-%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7-61/543992-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%B4-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8% پوشش زنان ایرانی در دورۀ قاجار»، وب‌سایت اقتصاد نیوز.]</ref>
*ساغری (نعلین): نوعی کفش<ref>[https://www.vajehyab.com/?q=%D8%B3%D8%A7%D8%BA%D8%B1%DB%8C&f=amid عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژۀ ساغری، وب‌سایت واژه‌یاب].</ref>  نوک برگشته و پاشنه‌دار بود.<ref>[https://www.eghtesadnews.com/%D8%A8%D8%AE%D8%B4-%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D8%B1-%D8%B1%D8%B3%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7-61/543992-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%B4-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8% «پوشش زنان ایرانی در دورۀ قاجار»، وب‌سایت اقتصادنیوز.]</ref>
[[پرونده:2(8).webp|جایگزین=پوشش زنان قاجاری|بندانگشتی|پوشش زنان قاجار در خانه]]


===پوشش اندرونی زنان قجری===
===پوشش اندرونی زنان قجری===
# اَرخالق: نیم‌تنه روئین؛<ref>[https://www.vajehyab.com/?q=%D8%A2%D8%B1%D8%AE%D8%A7%D9%84%D9%82&f=dehkhoda&d=en دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ آرخالق، وب‌سایت واژه‌یاب].</ref>  که ‌به‌وسیلۀ دکمه بسته می‌شد.<ref>اباذری و طیبی، «مطالعۀ تطبیقی پوشاک بانوان قاجار قبل و بعد از سفر ناصرالدین شاه به فرنگ (مطالعۀ موردی: لباس سنتی و لباس تجدد بانوان)»، 1396ش، ص19.</ref>  
#اَرخالق: نیم‌تنه روئین؛<ref>[https://www.vajehyab.com/?q=%D8%A2%D8%B1%D8%AE%D8%A7%D9%84%D9%82&f=dehkhoda&d=en دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ آرخالق، وب‌سایت واژه‌یاب].</ref>  که ‌به‌وسیلۀ دکمه بسته می‌شد.<ref>اباذری و طیبی، «مطالعۀ تطبیقی پوشاک بانوان قاجار قبل و بعد از سفر ناصرالدین شاه به فرنگ (مطالعۀ موردی: لباس سنتی و لباس تجدد بانوان)»، 1396ش، ص19.</ref>
# کلیجه: نیم‌تنۀ بلند که دامن آن تا روی ران می‌رسید؛<ref>[https://www.vajehyab.com/?q=%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%AC%D9%87&f=amid عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژة کلیجه، وب‌سایت واژه‌یاب.]</ref> و با دکمۀ جواهرنشان بسته می‌شد.<ref>اباذری و طیبی، «مطالعۀ تطبیقی پوشاک بانوان قاجار قبل و بعد از سفر ناصرالدین شاه به فرنگ (مطالعۀ موردی: لباس سنتی و لباس تجدد بانوان)»، 1396ش، ص19.</ref>  
#کلیجه: نیم‌تنۀ بلند که دامن آن تا روی ران می‌رسید؛<ref>[https://www.vajehyab.com/?q=%DA%A9%D9%84%DB%8C%D8%AC%D9%87&f=amid عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژة کلیجه، وب‌سایت واژه‌یاب.]</ref> و با دکمۀ جواهرنشان بسته می‌شد.<ref>اباذری و طیبی، «مطالعۀ تطبیقی پوشاک بانوان قاجار قبل و بعد از سفر ناصرالدین شاه به فرنگ (مطالعۀ موردی: لباس سنتی و لباس تجدد بانوان)»، 1396ش، ص19.</ref>
# شلیته (تُنبان): نوعی دامن کوتاه، گشاد و چین‌داری که بر روی شلوار می‌پوشیدند.<ref> [https://www.vajehyab.com/?q=%D8%B4%D9%84%DB%8C%D8%AA%D9%87&f=amid عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژة شلیته، وب‌سایت واژه‌یاب.]</ref>
#شلیته (تُنبان): نوعی دامن کوتاه، گشاد و چین‌داری که بر روی شلوار می‌پوشیدند.<ref> [https://www.vajehyab.com/?q=%D8%B4%D9%84%DB%8C%D8%AA%D9%87&f=amid عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژة شلیته، وب‌سایت واژه‌یاب.]</ref>
# جوراب و پاپوش.<ref>نتاج مجد و امینی‌فر، «بررسی پرترة زنان در دورۀ قاجار»، 1399ش. ص57.</ref>
#جوراب و پاپوش.<ref>نتاج مجد و امینی‌فر، «بررسی پرترة زنان در دورۀ قاجار»، 1399ش. ص57.</ref>


==پانویس==
==پانویس==
{{پانویس}}
{{پانویس}}


== منابع ==
==منابع==
* اباذری، مانا و طیبی، حبیب‌‌الله، «مطالعۀ تطبیقی پوشاک بانوان قاجار قبل و بعد از سفر ناصرالدین شاه به فرنگ (مطالعۀ موردی: لباس سنتی و لباس تجدد بانوان)»، دوفصلنامۀ علمی- ترويجي پژوهش هنر، سال هفتم، شمارۀ 13، بهار و تابستان 1396ش.
*اباذری، مانا و طیبی، حبیب‌‌الله، «مطالعۀ تطبیقی پوشاک بانوان قاجار قبل و بعد از سفر ناصرالدین شاه به فرنگ (مطالعۀ موردی: لباس سنتی و لباس تجدد بانوان)»، دوفصلنامۀ علمی- ترويجي پژوهش هنر، سال هفتم، شمارۀ 13، بهار و تابستان 1396ش.
* «پوشاک زنان در دورۀ قاجار»، وب‌سایت مارکومد، تاریخ درج مطلب: 3 خرداد 1398ش.
*«پوشاک زنان در دورۀ قاجار»، وب‌سایت مارکومد، تاریخ درج مطلب: 3 خرداد 1398ش.
* «پوشش در قاجار»، و‌ب‌سایت به‌مقاله، تاریخ درج مطلب: 8 دی 1400ش.
*«پوشش در قاجار»، و‌ب‌سایت به‌مقاله، تاریخ درج مطلب: 8 دی 1400ش.
* «پوشش زنان ایرانی در دورۀ قاجار»، وب‌سایت اقتصادنیوز، تاریخ درج مطلب: 4 دی 1401ش.
*«پوشش زنان ایرانی در دورۀ قاجار»، وب‌سایت اقتصادنیوز، تاریخ درج مطلب: 4 دی 1401ش.
* دنیاری، علم، «بررسی نوع پوشش و حجاب زنان در دورۀ قاجار با نگاهی به آثار سیاحان خارجی این دوره (از پادشاهی آقامحمدخان تا دوران مظفرالدین شاه)»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی تاریخ، سال 14، شمارة 54، پاییز 1398ش.
*دنیاری، علم، «بررسی نوع پوشش و حجاب زنان در دورۀ قاجار با نگاهی به آثار سیاحان خارجی این دوره (از پادشاهی آقامحمدخان تا دوران مظفرالدین شاه)»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی تاریخ، سال 14، شمارة 54، پاییز 1398ش.
* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 21 دی 1401ش.
*دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 21 دی 1401ش.
* شریفی ساعی، محمدحسین و آزاد ارمکی، تقی، «زنان در عصر پدرسالاری: روایت تاریخی از وضعیت اجتماعی و فرهنگی زنان در دورۀ قاجار»، فصلنامۀ علمی جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، دورۀ سوم، شمارۀ 2، تابستان 1400ش.
*شریفی ساعی، محمدحسین و آزاد ارمکی، تقی، «زنان در عصر پدرسالاری: روایت تاریخی از وضعیت اجتماعی و فرهنگی زنان در دورۀ قاجار»، فصلنامۀ علمی جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، دورۀ سوم، شمارۀ 2، تابستان 1400ش.
* عمید، محمد، فرهنگ فارسی عمید، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید:21 دی 1401ش.
*عمید، محمد، فرهنگ فارسی عمید، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید:21 دی 1401ش.
* قاضی‌ها، فاطمه، «توصیف جهانگردان خارجی از نوع پوشش زنان ایران در دورۀ قاجاریه»، وب‌سایت کارخانه‌دار، تاریخ درج مطلب: 6 تیر 1400ش.
*قاضی‌ها، فاطمه، «توصیف جهانگردان خارجی از نوع پوشش زنان ایران در دورۀ قاجاریه»، وب‌سایت کارخانه‌دار، تاریخ درج مطلب: 6 تیر 1400ش.
* کیاوش، فرشته و آشوری، محمدتقی، «نقش عوامل فرهنگی بر تحول لباس زنان از سلطنت ناصرالدین شاه تا پایان دورۀ قاجار»، فصلنامۀ دانشگاه هنر، شمارۀ 26، زمستان 1398ش.
*کیاوش، فرشته و آشوری، محمدتقی، «نقش عوامل فرهنگی بر تحول لباس زنان از سلطنت ناصرالدین شاه تا پایان دورۀ قاجار»، فصلنامۀ دانشگاه هنر، شمارۀ 26، زمستان 1398ش.
* معین، محمد، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 21 دی 1401ش.
*معین، محمد، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 21 دی 1401ش.
* نتاج مجد، عطیه و امینی‌فر، فاطمه، «بررسی پرترۀ زنان در دورۀ قاجار»، دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی، سال سوم، شمارۀ 29، مهر 1399ش.
*نتاج مجد، عطیه و امینی‌فر، فاطمه، «بررسی پرترۀ زنان در دورۀ قاجار»، دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی، سال سوم، شمارۀ 29، مهر 1399ش.
[[رده: ویکی‌رز]]
[[رده: ویکی‌رز]]

نسخهٔ ‏۱۳ مرداد ۱۴۰۴، ساعت ۲۰:۵۸

پوشش زنان قاجاری
عکسی قدیمی از زنان قاجاری با پوشش دوره قاجار

پوشش زنان عصر قاجار؛ لباس اندرونی و بیرونی زنان در دورۀ قاجار.

پوشش بانوان در گذر زمان با توجه به شرایط زمانی و مکانی، دچار تغییر و تحولاتی می‌شود. بزرگترین چالش جامعۀ ایران در عصر قاجار، مواجهه با غرب و پیامدهایی بود که سبک زندگی مردم را در وضعیت ناهمگونی قرار داد. با روی کار آمدن حکومت‌های جدید و تحولات سیاسی در جامعه و ضرورت تغییر و تحول در صنعت پوشاک، سبک تن‌پوش زنان نیز دستخوش تغییراتی شد. نفوذ فرهنگ غرب در جامعه و موج تجددطلبی درباریان، تأثیراتی در پوشش اندرونی و بیرونی بانوان بر جای گذاشت.

سیر تحول پوشش زنان در سلسلۀ قاجار

در دورۀ قاجار در اوضاع اجتماعی و فرهنگی ایران تغییراتی به وجود آمد. این شرایط منجر به تغییر در وضعیت زندگی و کیفیت پوشش مردم شد. نقطه شروع تحولات پوشش زنان عصر قاجار در زمان ناصرالدین شاه، به‌دلیل سفرهای متعدد او به اروپا بود.[۱] عمدۀ تحولات ابتدا در لباس اندرونی و پس از آن این تغییرات در لباس‌های بیرونی رخ داد. رویکرد سنتی پوشش زنان در دورۀ اول قاجار، شبیه عهد زندیه؛ به‌صورت دامن‌های بلند و دایره‌ای شکل بود.[۲] دورۀ دوم که به دو دورۀ قبل و بعد از سفر ناصرالدین شاه به اروپا قابل تقسیم است،[۳] پوشش اندرونی زنان قبل از سفرهای اروپایی ناصرالدین شاه شامل سربند، پیراهن کوتاه (اَرخالق)، دامن پُرچین و بلند، شلوار و کلیجه بود. در اواسط سلسلۀ قاجار با بلندتر شدن دامن یا پاچین‌ها، شلوار اهمیت خود را از دست داد.[۴] زنان در عصر قاجار مانند سایر دوره‌های تاریخی حجاب داشتند[۵] و هنگام بیرون رفتن از خانه چادر می‌پوشیدند و از روبنده و چاقچور هم استفاده می‌کردند[۶] و هیچ زنی حق نداشت بدون چادر از خانه خارج شود.[۷] در اواخر دورۀ قاجار کم‌کم پوشش زنان از شیوۀ سنتی فاصله گرفت و به سبک مدل‌های اروپایی؛ پیراهن‌های بلند، کت و دامن با الگوهای غربی،[۸] روسری‌های سادۀ سفید، دامن‌های کوتاه چتری، پیراهن‌های کوتاه یقه‌باز و شلوارهای چسبان سفید تغییر کرد. نوع پاپوش‌ها در دوران قاجار جوراب، گیوه، نعلین یا گالش بود و یک نوع پاپوش شبیه به کفش‌های زنان اروپایی بنام قُونداره نیز رواج یافت.[۹] پوشش سر زنان که قبلاً تور به همراه تاج و نیم‌تاج بود، در دورۀ ناصرالدین شاه به چارقد تبدیل شد.[۱۰] لباس زنان قجری در پایان این دوره، شبیه زنان اروپایی شد. در دورۀ سوم قاجار که مقارن با حکومت احمدشاه بود، مدرنیسم در اندیشه و ظاهر زنان تجلی بیشتری پیدا کرد.[۱۱]

عوامل مؤثر بر پوشش زنان

ازجمله عوامل مؤثر بر پوشاک زنان؛ تأثیر نوگرایی بر پوشاک زنان، کنار گذاشتن پوشش سنتی و جایگزینی لباس اروپایی، گسترش پوشش به سبک اروپایی و واردات اجناس اروپایی را می‌توان برشمرد. برخی از عوامل ترویج سبک‌ پوشاك اروپایی عبارتنداز:

  1. حضور زنان اروپایی در اندرونی؛
  2. آشنایی زنان با آزادی‌های مدنی؛
  3. احقاق حقوق زنان در نشریات توسط روشنفکران؛
  4. ورود اروپاییان (خیاطان و طراحان اروپایی) به صنعت پوشاک؛
  5. گرایش به اجناس اروپایی (کرپ، ساتین، وال و ژرژت فرانسوی)؛
  6. اعزام دانشجو به اروپا و پذیرش سفرا و نمایندگان رسمی و غیر رسمی؛
  7. تأسیس مدارس جدید؛
  8. معامله با تجار خارجی.[۱۲]

نقش انقلاب مشروطه در تحولات پوشاک زنان

انقلاب مشروطه به‌دلیل تأثیر فراوانی که در اندیشه، فرهنگ و پوشش زنان داشت به زنان مجالی داد تا در شیوۀ تن‌پوش خویش تغییراتی را به وجود بیاورند. نخستین تغییرات پوشش؛ ابداع شلیته و چادر کمری به‌جای دامن‌های بلند و چادر نماز بود. در این دوره روشنفکران و زنان فعال به مسئلۀ زنان و حجاب توجه بیشتری کردند و حجاب و پرده‌نشینی را از بزرگ‌ترین موانع نوسازی جامعه می‌دانستند.[۱۳] پیش از انقلاب مشروطه، پوشش بیرونی زنان شهری از طبقات بالا تا طبقات پایین جامعه چادر به‌همراه روبنده بود. زنان روستایی به‌دلیل مشارکت در فعالیت‌های اقتصادی آزادانه‌تر و بدون روبنده و چادر بودند و هنگام سفر به شهر حجاب خود را رعایت می‌کردند؛ اما بعد از انقلاب مشروطه و در دوران مظفرالدین شاه پوشش بیرونی زنان، روبنده و چادر سیاهی که تمام بدن‌شان را می‌پوشاند به‌همراه چاقچور بود. لباس کوچه و بازار زنان شهری به‌ظاهر متحدالشکل، اما کیفیت آن تا حدودی متفاوت بود.[۱۴]

تأثیر طبقات اجتماعی زنان در نوع پوشش

از عصر باستان تا دورۀ قاجار زنان همواره دارای جایگاه‌های متفاوتی بوده‌اند. لباس‌های زنان طبقات مختلف جامعه، اقلیت‌‌های مذهبی و زنان شهری و روستایی در نوع، رنگ و جنس با هم تفاوت داشتند. جنس لباس زنان زرتشتی از ابریشم بود و دستمال‌های رنگی به سر داشتند و از چادر استفاده می‌کردند. زنان ارمنی نیز پیراهن‌هایی به رنگ زرد و قرمز می‌پوشیدند و بیرون از خانه چادرهای سفیدی بر سر داشتند و با پارچه‌ای سفید و از جنس کتان دور چانه و دهان خود را می‌پوشانیدند. زنان یهودی همانند سایر زنان مسلمان در این دوره هنگام بیرون رفتن از خانه چادرهای سیاه به سر می‌کردند و صورت خود را کامل می‌پوشاندند.[۱۵]

پوشش زنان در عهد قاجار

تن‌پوش بانوان قجری متناسب با حضور در اجتماع یا منزل به دو دستۀ پوشش بیرونی یا اندرونی تقسیم می‌شود.

پوشش زنان قاجاری
پوشش زنان قاجار در بیرون از خانه

پوشش بیرونی بانوان قجری

  • چادر: به‌معنای بالاپوش که روی سر می‌انداختند،[۱۶] به شکل مستطیل یا نیم‌دایره و در رنگ‌های تیره و از جنس کرباس، مخمل، تافته و اطلس که با حاشیه تزئین می‌شد.[۱۷]
  • روبنده (پیچه): نوعی پارچۀ بافته‌شده از موی یال و دم اسب به شکل مستطیل و رنگ سیاه[۱۸] برای پوشاندن صورت به کار می‌رفت[۱۹] و جلوی آن به‌حالت مشبک دوخته می‌شد.[۲۰]
  • چاقچور: شلوار گشاد و بلندی که در زیر چادر می‌پوشند[۲۱] و دارای پف و چین فراوان از جنس پنبه یا چلوار[۲۲] که از پارچه‌های راه‌راه به‌طور مورب دوخته می‌شد.[۲۳]
  • ساغری (نعلین): نوعی کفش[۲۴] نوک برگشته و پاشنه‌دار بود.[۲۵]
خطا در ایجاد بندانگشتی: تصویر از نوع پشتیبانی نشده
پوشش زنان قاجار در خانه

پوشش اندرونی زنان قجری

  1. اَرخالق: نیم‌تنه روئین؛[۲۶] که ‌به‌وسیلۀ دکمه بسته می‌شد.[۲۷]
  2. کلیجه: نیم‌تنۀ بلند که دامن آن تا روی ران می‌رسید؛[۲۸] و با دکمۀ جواهرنشان بسته می‌شد.[۲۹]
  3. شلیته (تُنبان): نوعی دامن کوتاه، گشاد و چین‌داری که بر روی شلوار می‌پوشیدند.[۳۰]
  4. جوراب و پاپوش.[۳۱]

پانویس

  1. ↑ قاضی‌ها، «توصیف جهانگردان خارجی از نوع پوشش زنان ایران در دورة قاجاریه»، وب‌سایت کارخانه‌دار.
  2. ↑ «پوشاک زنان در دورۀ قاجار»، وب‌سایت مارکومد.
  3. ↑ کیاوش و آشوری، «نقش عوامل فرهنگی بر تحول لباس زنان از سلطنت ناصرالدین شاه تا پایان دورۀ قاجار»، 1398ش، ص88..
  4. ↑ «پوشش در قاجار»، وب‌سایت به‌مقاله.
  5. ↑ دنیاری، علم، «بررسی نوع پوشش و حجاب زنان در دورۀ قاجار با نگاهی به آثار سیاحان خارجی این دوره (از پادشاهی آقامحمدخان تا دوران مظفرالدین شاه)»، 1398ش، ص80.
  6. ↑ کیاوش و آشوری، «نقش عوامل فرهنگی بر تحول لباس زنان از سلطنت ناصرالدین شاه تا پایان دورۀ قاجار»، 1398ش، ص98-95 و 88.
  7. ↑ شریفی ساعی و آزاد ارمکی، «زنان در عصر پدرسالاری: روایت تاریخی از وضعیت اجتماعی و فرهنگی زنان در دورۀ قاجار»، 1400ش، ص108.
  8. ↑ کیاوش و آشوری، «نقش عوامل فرهنگی بر تحول لباس زنان از سلطنت ناصرالدین شاه تا پایان دورۀ قاجار»، 1398ش، ص97.
  9. ↑ «پوشاک زنان در دورة قاجار»، وب‌سایت مارکومد.
  10. ↑ نتاج مجد و امینی‌فر، «بررسی پرترة زنان در دورۀ قاجار»، 1399ش، ص57.
  11. ↑ کیاوش و آشوری، «نقش عوامل فرهنگی بر تحول لباس زنان از سلطنت ناصرالدین شاه تا پایان دورۀ قاجار»، 1398ش، ص97-98 و 92.
  12. ↑ کیاوش و آشوری، «نقش عوامل فرهنگی بر تحول لباس زنان از سلطنت ناصرالدین شاه تا پایان دورۀ قاجار»، 1398ش، ص 100و 93 ،86.
  13. ↑ کیاوش و آشوری، «نقش عوامل فرهنگی بر تحول لباس زنان از سلطنت ناصرالدین شاه تا پایان دورۀ قاجار»، 1398ش، ص85، 88 و 91-90.
  14. ↑ دنیاری، علم، «بررسی نوع پوشش و حجاب زنان در دوره قاجار با نگاهی به آثار سیاحان خارجی این دوره (از پادشاهی آقامحمدخان تا دوران مظفرالدین شاه)»، 1398ش، ص88 و 90.
  15. ↑ دنیاری، علم، «بررسی نوع پوشش و حجاب زنان در دورۀ قاجار با نگاهی به آثار سیاحان خارجی این دوره (از پادشاهی آقامحمدخان تا دوران مظفرالدین شاه)»، 1398ش، ص79 ، 83 و 94.
  16. ↑ عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژۀ چادر، وب‌سایت واژه‌یاب.
  17. ↑ اباذری و طیبی، «مطالعة تطبیقی پوشاک بانوان قاجار قبل و بعد از سفر ناصرالدین شاه به فرنگ (مطالعة موردی: لباس سنتی و لباس تجدد بانوان)»، 1396ش، ص21.
  18. ↑ معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژة پیچه، وب‌سایت واژه‌یاب.
  19. ↑ عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژة روبنده، وب‌سایت واژه‌یاب.
  20. ↑ اباذری و طیبی، «مطالعۀ تطبیقی پوشاک بانوان قاجار قبل و بعد از سفر ناصرالدین شاه به فرنگ (مطالعۀ موردی: لباس سنتی و لباس تجدد بانوان)»، 1396ش، ص21.
  21. ↑ عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژۀ چاقچور، وب‌سایت واژه‌یاب.
  22. ↑ اباذری و طیبی، «مطالعۀ تطبیقی پوشاک بانوان قاجار قبل و بعد از سفر ناصرالدین شاه به فرنگ (مطالعۀ موردی: لباس سنتی و لباس تجدد بانوان)»، 1396ش، ص21.
  23. ↑ «پوشش زنان ایرانی در دورۀ قاجار»، وب‌سایت اقتصاد نیوز.
  24. ↑ عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژۀ ساغری، وب‌سایت واژه‌یاب.
  25. ↑ «پوشش زنان ایرانی در دورۀ قاجار»، وب‌سایت اقتصادنیوز.
  26. ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ آرخالق، وب‌سایت واژه‌یاب.
  27. ↑ اباذری و طیبی، «مطالعۀ تطبیقی پوشاک بانوان قاجار قبل و بعد از سفر ناصرالدین شاه به فرنگ (مطالعۀ موردی: لباس سنتی و لباس تجدد بانوان)»، 1396ش، ص19.
  28. ↑ عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژة کلیجه، وب‌سایت واژه‌یاب.
  29. ↑ اباذری و طیبی، «مطالعۀ تطبیقی پوشاک بانوان قاجار قبل و بعد از سفر ناصرالدین شاه به فرنگ (مطالعۀ موردی: لباس سنتی و لباس تجدد بانوان)»، 1396ش، ص19.
  30. ↑ عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژة شلیته، وب‌سایت واژه‌یاب.
  31. ↑ نتاج مجد و امینی‌فر، «بررسی پرترة زنان در دورۀ قاجار»، 1399ش. ص57.

منابع

  • اباذری، مانا و طیبی، حبیب‌‌الله، «مطالعۀ تطبیقی پوشاک بانوان قاجار قبل و بعد از سفر ناصرالدین شاه به فرنگ (مطالعۀ موردی: لباس سنتی و لباس تجدد بانوان)»، دوفصلنامۀ علمی- ترويجي پژوهش هنر، سال هفتم، شمارۀ 13، بهار و تابستان 1396ش.
  • «پوشاک زنان در دورۀ قاجار»، وب‌سایت مارکومد، تاریخ درج مطلب: 3 خرداد 1398ش.
  • «پوشش در قاجار»، و‌ب‌سایت به‌مقاله، تاریخ درج مطلب: 8 دی 1400ش.
  • «پوشش زنان ایرانی در دورۀ قاجار»، وب‌سایت اقتصادنیوز، تاریخ درج مطلب: 4 دی 1401ش.
  • دنیاری، علم، «بررسی نوع پوشش و حجاب زنان در دورۀ قاجار با نگاهی به آثار سیاحان خارجی این دوره (از پادشاهی آقامحمدخان تا دوران مظفرالدین شاه)»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی تاریخ، سال 14، شمارة 54، پاییز 1398ش.
  • دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 21 دی 1401ش.
  • شریفی ساعی، محمدحسین و آزاد ارمکی، تقی، «زنان در عصر پدرسالاری: روایت تاریخی از وضعیت اجتماعی و فرهنگی زنان در دورۀ قاجار»، فصلنامۀ علمی جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، دورۀ سوم، شمارۀ 2، تابستان 1400ش.
  • عمید، محمد، فرهنگ فارسی عمید، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید:21 دی 1401ش.
  • قاضی‌ها، فاطمه، «توصیف جهانگردان خارجی از نوع پوشش زنان ایران در دورۀ قاجاریه»، وب‌سایت کارخانه‌دار، تاریخ درج مطلب: 6 تیر 1400ش.
  • کیاوش، فرشته و آشوری، محمدتقی، «نقش عوامل فرهنگی بر تحول لباس زنان از سلطنت ناصرالدین شاه تا پایان دورۀ قاجار»، فصلنامۀ دانشگاه هنر، شمارۀ 26، زمستان 1398ش.
  • معین، محمد، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 21 دی 1401ش.
  • نتاج مجد، عطیه و امینی‌فر، فاطمه، «بررسی پرترۀ زنان در دورۀ قاجار»، دستاوردهای نوین در مطالعات علوم انسانی، سال سوم، شمارۀ 29، مهر 1399ش.
برگرفته از «https://fa.wikirose.ir/w/index.php?title=پوشش_زنان_عصر_قاجار&oldid=11594»