پوشاک دوران مادها: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۷: | خط ۷: | ||
=='''پوشش دوران ماد متأثر از اقوام بومی فلات ایران'''== | =='''پوشش دوران ماد متأثر از اقوام بومی فلات ایران'''== | ||
یافته‌های باستان‌شناسی از دشت‌ها، تپۀ حصار شهداد، شهر سوخته و دشت سیلک نشان می‌دهد که مادها، به‌عنوان | یافته‌های باستان‌شناسی از دشت‌ها، تپۀ حصار شهداد، شهر سوخته و دشت سیلک نشان می‌دهد که مادها، به‌عنوان یکی از اولین اقوام آریایی ساکن در فلات ایران، تأثیر عمیقی از نحوه پوشش اقوام بومی این منطقه پذیرفته‌اند.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/2047150/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87-%D9%85%D8%A7%D8%AF-%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86-%D8%B4%D9%84%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D9%88-%D8%B4%D9%86%D9%84-%D8%A7%D8%AC%D8%B2%D8%A7%DB%8C-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%B4-%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7 «نگاهی به لباس دورۀ ماد، پیراهن، شلوار و شنل اجزای پوشش مادها»، خبرگزاری مهر.]</ref> | ||
=='''تطبیق پوشش مادها با شرایط اقلیمی'''== | =='''تطبیق پوشش مادها با شرایط اقلیمی'''== | ||
| خط ۱۳: | خط ۱۳: | ||
=='''پوشش و زیورآلات در جامعۀ ماد'''== | =='''پوشش و زیورآلات در جامعۀ ماد'''== | ||
پوشش زنان مادی، فراتر از یک لباس ساده، شامل استفاده از زیورآلات ارزشمند همچون گوشواره، گردنبند و دستبند نیز می‌شد. این آراستگی، که در کنار پوشیدگی کامل به کار می‌رفت؛ | پوشش زنان مادی، فراتر از یک لباس ساده، شامل استفاده از زیورآلات ارزشمند همچون گوشواره، گردنبند و دستبند نیز می‌شد. این آراستگی، که در کنار پوشیدگی کامل به کار می‌رفت؛ نه‌تنها نشان‌دهندۀ منزلت اجتماعی فرد بود؛ بلکه تصویری از وقار، نجابت و جایگاه رفیع زن در جامعه مادها را به نمایش می‌گذاشت.<ref>[https://blog.programstore.ir/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87-%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%A8-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/#:~:text=%D9%85%D9%88%D8%B6%D9%88%D8%B9%20%D8%AC%D8%B0%D8%A7%D8%A8%20%D9%BE%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C%D9%85.-,%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87%20%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%A8%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%20%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86,%D9%BE%DB%8C%D8%B4%20%D8%A7%D8%B2%20%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%20%D8%A8%D9%88%D8%AF%D9%87%20%D8%A7%D8%B3%D8%AA. فلاحی، «حجاب در ایران باستان-نگاهی به تاریخچۀ حجاب و وقار»، مجلۀ پی‌استور.]</ref> | ||
=='''پیوند پوشش زنان ماد با باورهای مذهبی''' | =='''پیوند پوشش زنان ماد با باورهای مذهبی''' == | ||
در آیین مادها، زنان موظف بودند با پوششی کامل حضور یابند. این الزام، پیوند عمیق میان | در آیین مادها، زنان موظف بودند با پوششی کامل حضور یابند. این الزام، پیوند عمیق میان پوشش و باورهای مذهبی مردم ماد را آشکار می‌سازد؛ به‌طوری که رعایت حجاب نه‌تنها یک وظیفه فردی، بلکه نشان‌دهندۀ احترام به سنت‌های مقدس و باورهای دینی آنان تلقی می‌شد.<ref>[https://blog.programstore.ir/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87-%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%A8-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86/#:~:text=%D9%85%D9%88%D8%B6%D9%88%D8%B9%20%D8%AC%D8%B0%D8%A7%D8%A8%20%D9%BE%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%DB%8C%D9%85.-,%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87%20%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%A8%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%20%D8%A8%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86,%D9%BE%DB%8C%D8%B4%20%D8%A7%D8%B2%20%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%20%D8%A8%D9%88%D8%AF%D9%87%20%D8%A7%D8%B3%D8%AA. فلاحی، «حجاب در ایران باستان-نگاهی به تاریخچۀ حجاب و وقار»، مجلۀ پی‌استور.]</ref> | ||
=='''انواع پوشش مردان ماد'''== | =='''انواع پوشش مردان ماد'''== | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
==='''سرپوش'''=== | ==='''سرپوش'''=== | ||
کلاه در فرهنگ | کلاه در فرهنگ ماد تنها وسیله‌ای برای محافظت از سر و صورت در برابر سرما و گرما نبود، بلکه کارکردهای زیبایی‌شناختی و اجتماعی نیز داشت. مادها از کلاه‌های گوناگون برای نمایش هویت‌های مذهبی، قومی، نژادی و صنفی خود بهره می‌بردند و این پوشش نمادی از پایگاه اجتماعی و طبقاتی افراد به شمار می‌آمد. با توجه به اینکه قوم ماد از آمیزش اقوام مختلفی همچون سکاها و سُغدها پدید آمده بود، استفاده و حفظ کلاه‌های قومی امری متداول بوده و نشانه‌ای از وفاداری به ریشه‌های فرهنگی و نژادی به حساب می‌آمد:<ref>[https://tarikhema.org/ancient/iran/mad/58961/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%88-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87-%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7/ «تاریخچۀ لباس و پوشاک در دورۀ مادها»، وب‌سایت تاریخ ما (مطالعه و بررسی دانستنی‌های تاریخی).]</ref> | ||
===='''کلاه سادۀ نمدی'''==== | ===='''کلاه سادۀ نمدی'''==== | ||
کلاه نمدی مردان | کلاه نمدی مردان قوم ماد بسیار ساده بود و با بندهایی که در پشت گردن گره می‌خورد، بر سر نگه داشته می‌شد.<ref>[https://tarikhema.org/ancient/iran/mad/58961/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%88-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87-%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7/ «تاریخچۀ لباس و پوشاک در دورۀ مادها»، وب‌سایت تاریخ ما (مطالعه و بررسی دانستنی‌های تاریخی).]</ref> | ||
===='''کلاه گرد نمدی'''==== | ===='''کلاه گرد نمدی'''==== | ||
| خط ۳۱: | خط ۳۱: | ||
===='''تیارا یا متیر'''==== | ===='''تیارا یا متیر'''==== | ||
کلاهی نمدی | تیارا کلاهی نمدی بود که در بخش جلو ارتفاعی نسبتاً بلند داشت و در پشت آن نواری آویخته دیده می‌شد. ریشه این کلاه به روزگار هخامنشیان بازمی‌گردد و بیشتر نگهبانان و خدمتگزاران آن را بر سر می‌گذاشتند.<ref>[https://research.iaun.ac.ir/pd/mojabi/pdfs/UploadFile_9312.pdf مجابی، پوشاک مادها، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص4.]</ref> | ||
===='''باشلق'''==== | ===='''باشلق'''==== | ||
باشلق کلاهی بلند و نوک‌تیز با فرم مخروطی بود که از نمد یا کتان ساخته می‌شد. لبه‌های آن به جلو و عقب تا شده و گردن و گوش‌ها را می‌پوشاند. امروزه این کلاه در بین مردم مازندران، قفقاز و ترکمن مرسوم است.<ref>[https://research.iaun.ac.ir/pd/mojabi/pdfs/UploadFile_9312.pdf مجابی، پوشاک مادها، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص5.]</ref> | |||
==='''تن‌پوش‌ها'''=== | ==='''تن‌پوش‌ها'''=== | ||
| خط ۴۰: | خط ۴۰: | ||
===='''پیراهن'''==== | ===='''پیراهن'''==== | ||
پیراهن مادها ساده و بدون چین بود و در جلو بسته می‌شد؛ درزی نداشت و طول آن تا زانو می‌رسید. آستین‌های بلند پیراهن به‌تدریج از سرشانه به سمت مچ دست باریک می‌شدند و چسبان و کمی چین‌دار می‌شدند. در نقش‌های تخت جمشید، سه نوع یقه برای این پیراهن دیده شده است: | |||
* یقه‌ای گرد که چال گردن را می‌پوشاند. | |||
* یقه‌ای سه‌گوش و ملایم که تقریباً به خط مستقیم نزدیک است. | |||
* یقه‌ای که از یک شانه مستقیم به شانه دیگر کشیده می‌شد و بسیار کمتر از دو نوع دیگر مشاهده شده است.<ref>[https://tarikhema.org/ancient/iran/mad/58961/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%88-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87-%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7/ «تاریخچۀ لباس و پوشاک در دورۀ مادها»، وب‌سایت تاریخ ما (مطالعه و بررسی دانستنی‌های تاریخی).]</ref> | |||
===='''جُبه'''==== | ===='''جُبه'''==== | ||
در نقوش | در نقوش حجاری‌شده تخت جمشید، مردان ماد با جبه‌ای بلند بر دوش به تصویر کشیده شده‌اند. این جبه که پوششی سنتی و بلند است، حتی در روزگار معاصر نیز در میان عشایر لرستان و نواحی غرب ایران به‌کار می‌رفته و هنوز هم استفاده می‌شود.<ref>[https://sid.ir/paper/818871/fa میرزایی رشنو و توسلی، «تأثیر هنر لرستان بر پوشاک مردان مادی»، 1392ش، ص5.]</ref> | ||
===='''شنل'''==== | ===='''شنل'''==== | ||
| خط ۴۹: | خط ۵۳: | ||
===='''شلوار'''==== | ===='''شلوار'''==== | ||
مردان ماد از چهار نوع شلوار متمایز استفاده می‌کردند: | |||
====='''نوع اول'''===== | ====='''نوع اول'''===== | ||
شلوار | نوع اول شلوار مادی، راسته بود و تا مچ پا و روی کفش کشیده می‌شد. از بالا به پایین به تدریج تنگ می‌شد و در مچ، نواری داشت که در قسمت جلو گره می‌خورد و دمپای شلوار را جمع می‌کرد. همچنین نواری به شکل رکاب به پایین شلوار دوخته می‌شد تا ساق شلوار بالا نرود.<ref>[https://tarikhema.org/ancient/iran/mad/58961/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%88-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87-%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7/ «تاریخچۀ لباس و پوشاک در دورۀ مادها»، وب‌سایت تاریخ ما (مطالعه و بررسی دانستنی‌های تاریخی).]</ref> این شلوار معمولاً با نقوش حیوانی تزئین می‌شد.<ref>[https://research.iaun.ac.ir/pd/mojabi/pdfs/UploadFile_9312.pdf مجابی، پوشاک مادها، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص3.]</ref> | ||
====='''نوع دوم'''===== | ====='''نوع دوم'''===== | ||
| خط ۵۸: | خط ۶۲: | ||
====='''نوع سوم'''===== | ====='''نوع سوم'''===== | ||
نوع | نوع دیگری از شلوار مادها که عمدتاً هنگام شکار به‌کار می‌رفت، شلواری تنگ و چسبان بود که رکاب نداشت و تا روی مچ پا کشیده می‌شد.<ref>[https://research.iaun.ac.ir/pd/mojabi/pdfs/UploadFile_9312.pdf مجابی، پوشاک مادها، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص3.]</ref> | ||
====='''نوع چهارم'''===== | ===== '''نوع چهارم''' ===== | ||
نوع چهارم شلوار مادها، که تنها هنگام سوارکاری به‌کار می‌رفت، تنگ و چسبان بود و طول آن تا روی زانو می‌رسید.<ref>[https://research.iaun.ac.ir/pd/mojabi/pdfs/UploadFile_9312.pdf مجابی، پوشاک مادها، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص3.]</ref> | |||
===='''کمربند'''==== | ===='''کمربند'''==== | ||
کمربند مردان | کمربند مردان ماد بلند و از جنس چرم بود.<ref>[https://tarikhema.org/ancient/iran/mad/58961/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%88-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87-%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7/ «تاریخچۀ لباس و پوشاک در دورۀ مادها»، وب‌سایت تاریخ ما (مطالعه و بررسی دانستنی‌های تاریخی).]</ref> نوجوانان پس از رسیدن به سن تکلیف موظف به بستن کمربند می‌شدند، چرا که این کار نشانه همت و آمادگی آنان برای فعالیت و کار بود. علاوه بر این، کمربند وسیله‌ای برای نگهداری وسایل و حمل سلاح نیز به شمار می‌رفت.<ref>[https://research.iaun.ac.ir/pd/mojabi/pdfs/UploadFile_9312.pdf مجابی، پوشاک مادها، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص6.]</ref> | ||
==='''پاپوش'''=== | ==='''پاپوش'''=== | ||
| خط ۷۰: | خط ۷۴: | ||
==='''چوموش'''=== | ==='''چوموش'''=== | ||
چوموش، چکمه‌ای نوک‌برگشته و روباز | چوموش، چکمه‌ای نوک‌برگشته و روباز بود که به‌وسیلۀ بندی تا دور ساق پا، تا زیر زانو پیچیده می‌شد.<ref>[https://research.iaun.ac.ir/pd/mojabi/pdfs/UploadFile_9312.pdf مجابی، پوشاک مادها، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص6.]</ref> امروزه در گیلان و مازندران از نوع ساده‌تر این چکمه استفاده می‌شود.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/2047150/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87-%D9%85%D8%A7%D8%AF-%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86-%D8%B4%D9%84%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D9%88-%D8%B4%D9%86%D9%84-%D8%A7%D8%AC%D8%B2%D8%A7%DB%8C-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%B4-%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7 «نگاهی به لباس دورۀ ماد، پیراهن، شلوار و شنل اجزای پوشش مادها»، خبرگزاری مهر.]</ref> | ||
امروزه در گیلان و مازندران از نوع ساده‌تر این چکمه استفاده می‌شود.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/2047150/%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87-%D9%85%D8%A7%D8%AF-%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86-%D8%B4%D9%84%D9%88%D8%A7%D8%B1-%D9%88-%D8%B4%D9%86%D9%84-%D8%A7%D8%AC%D8%B2%D8%A7%DB%8C-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%B4-%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7 «نگاهی به لباس دورۀ ماد، پیراهن، شلوار و شنل اجزای پوشش مادها»، خبرگزاری مهر.] | |||
==='''کفش ساده'''=== | ==='''کفش ساده'''=== | ||
کفش مردان مادی یک‌تکه و از جنس چرم | کفش مردان مادی یک‌تکه و از جنس چرم بود که مانند جوراب پوشیده می‌شد.<ref>[https://tarikhema.org/ancient/iran/mad/58961/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%88-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%A7%DA%A9-%D8%AF%D8%B1-%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87-%D9%85%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7/ «تاریخچۀ لباس و پوشاک در دورۀ مادها»، وب‌سایت تاریخ ما (مطالعه و بررسی دانستنی‌های تاریخی).]</ref> | ||
==='''نیم‌چکمه'''=== | ==='''نیم‌چکمه'''=== | ||
| خط ۸۷: | خط ۸۹: | ||
الف) دو پیراهن روی هم که پیراهن زیرین ساده، چسبان، تا ساق پا و دارای آستین کوتاه بود. | الف) دو پیراهن روی هم که پیراهن زیرین ساده، چسبان، تا ساق پا و دارای آستین کوتاه بود. | ||
پیراهن رویی کوتاه‌تر از پیراهن زیرین دوخته | پیراهن رویی کوتاه‌تر از پیراهن زیرین دوخته می‌شد و با بندینک‌هایی که در پهلوها قرار داشت، به سمت مقابل بسته می‌شد. این پیراهن گشادتر از زیرین بود و سطح آن با نقوش تزئینی آرایش شده بود. | ||
ب) نوع دیگر این پیراهن شبیه مانتوهای پانچو امروزی است. | ب) نوع دیگر این پیراهن شبیه مانتوهای پانچو امروزی است. | ||
'''چادر:''' زنان طبقات | '''چادر:''' زنان طبقات ثروتمند جامعه از چادری که سر و بدن را می‌پوشاند، استفاده می‌کردند. چادر زنان قوم ماد از جنس حریر بود و به «شادر» یا «شادروان» مشهور بود.<ref>[https://research.iaun.ac.ir/pd/mojabi/pdfs/UploadFile_9312.pdf مجابی، پوشاک مادها، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص7.]</ref> | ||
=='''لباس ارتش سواره‌نظام'''== | =='''لباس ارتش سواره‌نظام'''== | ||
مادها از پیشگامان | مادها از پیشگامان تشکیل ارتش سواره‌نظام بودند و زندگی‌شان با اسب گره خورده بود. به همین دلیل، لباس‌هایشان طوری طراحی می‌شد که سوارکاری و فعالیت با اسب آسان باشد. شلوار یکی از نوآوری‌های مهم مادها بود که برای پاسخگویی به نیازهای سوارکاری و تسهیل حرکت با اسب طراحی شده بود.<ref>[https://research.iaun.ac.ir/pd/mojabi/pdfs/UploadFile_9312.pdf مجابی، پوشاک مادها، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص1.]</ref> | ||
=='''نمونه‌های پوشاک مادها در آثار باستانی لرستان'''== | =='''نمونه‌های پوشاک مادها در آثار باستانی لرستان'''== | ||
| خط ۱۳۷: | خط ۱۳۹: | ||
<references /> | <references /> | ||
== منابع == | ==منابع== | ||
*«تاریخچۀ لباس و پوشاک در دورۀ مادها»، وب‌سایت تاریخ ما (مطالعه و بررسی دانستنی‌های تاریخی)، تاریخ درج مطلب: 15 تیر 1399ش. | *«تاریخچۀ لباس و پوشاک در دورۀ مادها»، وب‌سایت تاریخ ما (مطالعه و بررسی دانستنی‌های تاریخی)، تاریخ درج مطلب: 15 تیر 1399ش. | ||
نسخهٔ ۱۳ شهریور ۱۴۰۴، ساعت ۰۹:۰۱
پوشاک دوران مادها؛ تن‌پوش مردان و زنان قوم ماد.
مادها اولین گروه از آریایی‌ها بودند که به پوشش و حجاب نگاه ویژه‌ای داشتند.[یادداشت ۱] یافته‌های تاریخی و باستان‌شناسی حاکی از آن است که پوشاک نزد مادها از اهمیت بالایی برخوردار بوده و علاوه‌بر محافظت آنان از آسیب‌های محیطی نمادی از جایگاه اجتماعی، هویت قومی و باورهای فرهنگی و مذهبی آنان نیز به‌شمار می‌رفت.[یادداشت ۲]
تاریخچۀ پوشش مادها
مادها، به‌عنوان یکی از اولین اقوام آریایی که در قرن هفتم پیش از میلاد، حکومتی را در فلات ایران بنیان نهادند، اهمیت ویژه‌ای برای پوشش و حجاب قائل بودند. شواهد تاریخی، شامل متون یونانی مانند آثار هرودوت و یافته‌های باستان‌شناسی، همگی بر این نکته صحه می‌گذارند که پوشش برای مادها، عنصری جدایی‌ناپذیر از فرهنگ، اخلاق و ساختار اجتماعی‌شان محسوب می‌شده است.[۱]
پوشش دوران ماد متأثر از اقوام بومی فلات ایران
یافته‌های باستان‌شناسی از دشت‌ها، تپۀ حصار شهداد، شهر سوخته و دشت سیلک نشان می‌دهد که مادها، به‌عنوان یکی از اولین اقوام آریایی ساکن در فلات ایران، تأثیر عمیقی از نحوه پوشش اقوام بومی این منطقه پذیرفته‌اند.[۲]
تطبیق پوشش مادها با شرایط اقلیمی
مادها در ابتدا که در اقلیم سرد زندگی می‌کردند، از لباس‌های گرم و بلند استفاده می‌کردند. پس از مهاجرت به بابل و مواجهه با آب‌وهوای گرم‌تر، لباس‌های کوتاه‌تر و خنک‌تر را برای خود انتخاب کردند؛ با این وجود، برخی از عناصر لباس‌های زمستانی، مانند شال، کلاه و چکمه، همچنان در پوشاک آن‌ها باقی ماند و جزئی از هویت آنان شد.[۳]
پوشش و زیورآلات در جامعۀ ماد
پوشش زنان مادی، فراتر از یک لباس ساده، شامل استفاده از زیورآلات ارزشمند همچون گوشواره، گردنبند و دستبند نیز می‌شد. این آراستگی، که در کنار پوشیدگی کامل به کار می‌رفت؛ نه‌تنها نشان‌دهندۀ منزلت اجتماعی فرد بود؛ بلکه تصویری از وقار، نجابت و جایگاه رفیع زن در جامعه مادها را به نمایش می‌گذاشت.[۴]
پیوند پوشش زنان ماد با باورهای مذهبی
در آیین مادها، زنان موظف بودند با پوششی کامل حضور یابند. این الزام، پیوند عمیق میان پوشش و باورهای مذهبی مردم ماد را آشکار می‌سازد؛ به‌طوری که رعایت حجاب نه‌تنها یک وظیفه فردی، بلکه نشان‌دهندۀ احترام به سنت‌های مقدس و باورهای دینی آنان تلقی می‌شد.[۵]
انواع پوشش مردان ماد
پوشش مردان ماد شامل سرپوش، تن‌پوش و پای‌پوش است:
سرپوش
کلاه در فرهنگ ماد تنها وسیله‌ای برای محافظت از سر و صورت در برابر سرما و گرما نبود، بلکه کارکردهای زیبایی‌شناختی و اجتماعی نیز داشت. مادها از کلاه‌های گوناگون برای نمایش هویت‌های مذهبی، قومی، نژادی و صنفی خود بهره می‌بردند و این پوشش نمادی از پایگاه اجتماعی و طبقاتی افراد به شمار می‌آمد. با توجه به اینکه قوم ماد از آمیزش اقوام مختلفی همچون سکاها و سُغدها پدید آمده بود، استفاده و حفظ کلاه‌های قومی امری متداول بوده و نشانه‌ای از وفاداری به ریشه‌های فرهنگی و نژادی به حساب می‌آمد:[۶]
کلاه سادۀ نمدی
کلاه نمدی مردان قوم ماد بسیار ساده بود و با بندهایی که در پشت گردن گره می‌خورد، بر سر نگه داشته می‌شد.[۷]
کلاه گرد نمدی
کلاه گرد مادها دنباله‌ای نوک‌تیز در قسمت پشت داشته و علاوه‌بر سر، گوش‌ها را نیز می‌پوشاند.[۸]
تیارا یا متیر
تیارا کلاهی نمدی بود که در بخش جلو ارتفاعی نسبتاً بلند داشت و در پشت آن نواری آویخته دیده می‌شد. ریشه این کلاه به روزگار هخامنشیان بازمی‌گردد و بیشتر نگهبانان و خدمتگزاران آن را بر سر می‌گذاشتند.[۹]
باشلق
باشلق کلاهی بلند و نوک‌تیز با فرم مخروطی بود که از نمد یا کتان ساخته می‌شد. لبه‌های آن به جلو و عقب تا شده و گردن و گوش‌ها را می‌پوشاند. امروزه این کلاه در بین مردم مازندران، قفقاز و ترکمن مرسوم است.[۱۰]
تن‌پوش‌ها
تن‌پوش مادها بخشی از هویت مردان بود که گشادی و راحتی آن، برای فعالیت‌هایی مانند سوارکاری طراحی شده بود؛ همچنین نحوۀ تزیین این لباس‌ها، ثروت و جایگاه اجتماعی فرد را نشان می‌داد:
پیراهن
پیراهن مادها ساده و بدون چین بود و در جلو بسته می‌شد؛ درزی نداشت و طول آن تا زانو می‌رسید. آستین‌های بلند پیراهن به‌تدریج از سرشانه به سمت مچ دست باریک می‌شدند و چسبان و کمی چین‌دار می‌شدند. در نقش‌های تخت جمشید، سه نوع یقه برای این پیراهن دیده شده است:
- یقه‌ای گرد که چال گردن را می‌پوشاند.
- یقه‌ای سه‌گوش و ملایم که تقریباً به خط مستقیم نزدیک است.
- یقه‌ای که از یک شانه مستقیم به شانه دیگر کشیده می‌شد و بسیار کمتر از دو نوع دیگر مشاهده شده است.[۱۱]
جُبه
در نقوش حجاری‌شده تخت جمشید، مردان ماد با جبه‌ای بلند بر دوش به تصویر کشیده شده‌اند. این جبه که پوششی سنتی و بلند است، حتی در روزگار معاصر نیز در میان عشایر لرستان و نواحی غرب ایران به‌کار می‌رفته و هنوز هم استفاده می‌شود.[۱۲]
شنل
نقوش تخت جمشید مردان عادی را با دو نوع شنل نشان می‌دهد. یکی از آن‌ها شبیه خرقه با آستین‌های بلند و قدی تا روی مچ پا است؛ نوع دیگر آن فاقد آستین بوده و به‌وسیلۀ دو نوار که به طرفین یقه متصل شده، در زیر گلو گره می‌خورده است.[۱۳]
شلوار
مردان ماد از چهار نوع شلوار متمایز استفاده می‌کردند:
نوع اول
نوع اول شلوار مادی، راسته بود و تا مچ پا و روی کفش کشیده می‌شد. از بالا به پایین به تدریج تنگ می‌شد و در مچ، نواری داشت که در قسمت جلو گره می‌خورد و دمپای شلوار را جمع می‌کرد. همچنین نواری به شکل رکاب به پایین شلوار دوخته می‌شد تا ساق شلوار بالا نرود.[۱۴] این شلوار معمولاً با نقوش حیوانی تزئین می‌شد.[۱۵]
نوع دوم
این نوع شلوار که در حجاری‌های نقوش تخت جمشید دیده می‌شود، شلواری تنگ و رکاب‌دار است که کناره‌های درز آن با چین‌های ریزی تزیین شده است. این نوع شلوار در زبان یونانی به «آناکسی ریدیس» معروف است.[۱۶]
نوع سوم
نوع دیگری از شلوار مادها که عمدتاً هنگام شکار به‌کار می‌رفت، شلواری تنگ و چسبان بود که رکاب نداشت و تا روی مچ پا کشیده می‌شد.[۱۷]
نوع چهارم
نوع چهارم شلوار مادها، که تنها هنگام سوارکاری به‌کار می‌رفت، تنگ و چسبان بود و طول آن تا روی زانو می‌رسید.[۱۸]
کمربند
کمربند مردان ماد بلند و از جنس چرم بود.[۱۹] نوجوانان پس از رسیدن به سن تکلیف موظف به بستن کمربند می‌شدند، چرا که این کار نشانه همت و آمادگی آنان برای فعالیت و کار بود. علاوه بر این، کمربند وسیله‌ای برای نگهداری وسایل و حمل سلاح نیز به شمار می‌رفت.[۲۰]
پاپوش
مردان ماد از سه نوع پاپوش، چکمه (چوموش)، کفش ساده و بوت استفاده می‌کردند:
چوموش
چوموش، چکمه‌ای نوک‌برگشته و روباز بود که به‌وسیلۀ بندی تا دور ساق پا، تا زیر زانو پیچیده می‌شد.[۲۱] امروزه در گیلان و مازندران از نوع ساده‌تر این چکمه استفاده می‌شود.[۲۲]
کفش ساده
کفش مردان مادی یک‌تکه و از جنس چرم بود که مانند جوراب پوشیده می‌شد.[۲۳]
نیم‌چکمه
مردان ماد در فصول سرد و برفگیر سال از نیم‌چکمه‌های نوک‌برگشته استفاده می‌کردند.[۲۴]
لباس زنان مادی
زنان مادی از دو نوع لباس استفاده می‌کردند که یک نوع آن کاملاً شبیه لباس مردان، شامل پیراهن، شلوار، شنل و کمربند بود. نوع دیگر آن نیز که مختص زنان بوده به دو شکل دیده می‌شد:
الف) دو پیراهن روی هم که پیراهن زیرین ساده، چسبان، تا ساق پا و دارای آستین کوتاه بود.
پیراهن رویی کوتاه‌تر از پیراهن زیرین دوخته می‌شد و با بندینک‌هایی که در پهلوها قرار داشت، به سمت مقابل بسته می‌شد. این پیراهن گشادتر از زیرین بود و سطح آن با نقوش تزئینی آرایش شده بود.
ب) نوع دیگر این پیراهن شبیه مانتوهای پانچو امروزی است.
چادر: زنان طبقات ثروتمند جامعه از چادری که سر و بدن را می‌پوشاند، استفاده می‌کردند. چادر زنان قوم ماد از جنس حریر بود و به «شادر» یا «شادروان» مشهور بود.[۲۵]
لباس ارتش سواره‌نظام
مادها از پیشگامان تشکیل ارتش سواره‌نظام بودند و زندگی‌شان با اسب گره خورده بود. به همین دلیل، لباس‌هایشان طوری طراحی می‌شد که سوارکاری و فعالیت با اسب آسان باشد. شلوار یکی از نوآوری‌های مهم مادها بود که برای پاسخگویی به نیازهای سوارکاری و تسهیل حرکت با اسب طراحی شده بود.[۲۶]
نمونه‌های پوشاک مادها در آثار باستانی لرستان
مادها را باید وارثان هنر فلزکاری لرستان دانست؛ زیرا پس از به قدرت رسیدن و گسترش قلمرو خود به این منطقه، به‌طور مستقیم از هنرمندان و سبک‌های فلزکاری لرستان الهام گرفتند. فلزکاران منطقۀ لرستان تأثیر قابل توجهی بر پوشش مردان در دوران ماد برجای گذاشته‌اند:
صفحۀ نقره‌ای [یادداشت ۳]
روی لوح سیمینی که متعلق به هنر فلزکاران لرستان است، نقوشی از مرد و زن دیده می‌شود که پوشاک آنان شباهت زیادی به پوشش مادها دارد. در این نقش، فرد، کلاه مادی و پیراهنی بلندتر از پیراهن مادها پوشیده است. نحوۀ بستن کمربند این فرد در این صفحۀ نقره‌ای شبیه کمربند مادها است.
این لوح سیمین در موزۀ «سین سیناتی» نگهداری می‌شود.[۲۷]
بت‌های نزری
نمونۀ دیگر پوشاک مادها را می‌توان در بت‌های نزری که تعداد بالایی دارند و اغلب در موزه‌های معروف دنیا و نیز موزۀ ملک الافلاک وجود دارند، اشاره کرد. روی این بت‌ها نقوش کلاه نمدی مادی و پیراهن مادی دیده می‌شود.[۲۸]
تبرهای لرستان
گاهی نقوش روی تبرهای برنزی لرستان حاکی از پوشش مردمان لرستان در دورۀ مادها است. اغلب باستان‌شناسان معتقداند که این تبرها نسبت به سایر آثار باستانی لرستان از قدمت بیشتری برخوردار است. روی یک نمونه از تیغه‌های تبر، تصویر سر انسان با کلاه مادی مشاهده می‌شود.
در نمونۀ دیگر از این تبرها، تصویر کمانداری که کلاه مادی و باشلق به سر دارد و در حال کشیدن کمان است، دیده می‌شود. این کلاه شباهت زیادی به نقوش روی لوحه‌های زرین در گنجینۀ جیحون دارد که در این نمونه کلاه به‌صورت نوک‌تیز به عقب برگشته است.
پیراهن او نیز نوارهایی در جلو، پهلو و لبۀ پایین دارد.[۲۹]
پانویس[یادداشت ۴]
- ↑ فلاحی، «حجاب در ایران باستان-نگاهی به تاریخچۀ حجاب و وقار»، مجلۀ پی‌استور.
- ↑ «نگاهی به لباس دورۀ ماد، پیراهن، شلوار و شنل اجزای پوشش مادها»، خبرگزاری مهر.
- ↑ مجابی، پوشاک مادها، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص1.
- ↑ فلاحی، «حجاب در ایران باستان-نگاهی به تاریخچۀ حجاب و وقار»، مجلۀ پی‌استور.
- ↑ فلاحی، «حجاب در ایران باستان-نگاهی به تاریخچۀ حجاب و وقار»، مجلۀ پی‌استور.
- ↑ «تاریخچۀ لباس و پوشاک در دورۀ مادها»، وب‌سایت تاریخ ما (مطالعه و بررسی دانستنی‌های تاریخی).
- ↑ «تاریخچۀ لباس و پوشاک در دورۀ مادها»، وب‌سایت تاریخ ما (مطالعه و بررسی دانستنی‌های تاریخی).
- ↑ «تاریخچۀ لباس و پوشاک در دورۀ مادها»، وب‌سایت تاریخ ما (مطالعه و بررسی دانستنی‌های تاریخی).
- ↑ مجابی، پوشاک مادها، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص4.
- ↑ مجابی، پوشاک مادها، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص5.
- ↑ «تاریخچۀ لباس و پوشاک در دورۀ مادها»، وب‌سایت تاریخ ما (مطالعه و بررسی دانستنی‌های تاریخی).
- ↑ میرزایی رشنو و توسلی، «تأثیر هنر لرستان بر پوشاک مردان مادی»، 1392ش، ص5.
- ↑ «تاریخچۀ لباس و پوشاک در دورۀ مادها»، وب‌سایت تاریخ ما (مطالعه و بررسی دانستنی‌های تاریخی).
- ↑ «تاریخچۀ لباس و پوشاک در دورۀ مادها»، وب‌سایت تاریخ ما (مطالعه و بررسی دانستنی‌های تاریخی).
- ↑ مجابی، پوشاک مادها، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص3.
- ↑ «تاریخچۀ لباس و پوشاک در دورۀ مادها»، وب‌سایت تاریخ ما (مطالعه و بررسی دانستنی‌های تاریخی).
- ↑ مجابی، پوشاک مادها، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص3.
- ↑ مجابی، پوشاک مادها، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص3.
- ↑ «تاریخچۀ لباس و پوشاک در دورۀ مادها»، وب‌سایت تاریخ ما (مطالعه و بررسی دانستنی‌های تاریخی).
- ↑ مجابی، پوشاک مادها، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص6.
- ↑ مجابی، پوشاک مادها، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص6.
- ↑ «نگاهی به لباس دورۀ ماد، پیراهن، شلوار و شنل اجزای پوشش مادها»، خبرگزاری مهر.
- ↑ «تاریخچۀ لباس و پوشاک در دورۀ مادها»، وب‌سایت تاریخ ما (مطالعه و بررسی دانستنی‌های تاریخی).
- ↑ مجابی، پوشاک مادها، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص6 .
- ↑ مجابی، پوشاک مادها، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص7.
- ↑ مجابی، پوشاک مادها، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، ص1.
- ↑ میرزایی رشنو و توسلی، «تأثیر هنر لرستان بر پوشاک مردان مادی»، 1392ش، ص6.
- ↑ میرزایی رشنو و توسلی، «تأثیر هنر لرستان بر پوشاک مردان مادی»، 1392ش، ص7.
- ↑ گیرشمن، هنر ایران در دوران ماد و هخامنشی، 1390ش، ص63-94.
منابع
- «تاریخچۀ لباس و پوشاک در دورۀ مادها»، وب‌سایت تاریخ ما (مطالعه و بررسی دانستنی‌های تاریخی)، تاریخ درج مطلب: 15 تیر 1399ش.
- فلاحی، رقیه، «حجاب در ایران باستان-نگاهی به تاریخچۀ حجاب و وقار»، مجلۀ پی‌استور، تاریخ درج مطلب: 28 اردیبهشت 1404ش.
- گیرشمن، رومن، هنر ایران در دوران ماد و هخامنشی، ترجمۀ عیسی بهنام، تهران، علمی و فرهنگی، 1390ش.
- مجابی، سید‌علی، پوشاک مادها، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، تاریخ بازدید: 1 شهریور 1404ش.
- میرزایی رشنو، محمد و توسلی، محمد‌مهدی، «تأثیر هنر لرستان بر پوشاک مردان مادی»، همایش ملی بررسی سیر تحول ادبیات بومی لرستان (کله‌باد)، 1392ش.
- «نگاهی به لباس دورۀ ماد، پیراهن، شلوار و شنل اجزای پوشش مادها»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 15 اردیبهشت 1392ش.
خطای یادکرد: برچسب <ref> برای گروهی به نام «یادداشت» وجود دارد، اما برچسب متناظر با <references group="یادداشت"/> یافت نشد.