پوشاک دوران عباسیان: تفاوت میان نسخه‌ها

پوشش مردان در دورۀ عباسی متشکل از لباس سربازان، فرماندهان، زندانیان و مردم عادی بود که هر یک پوشش خاص خود را داشتند. سربازان از کلاهی ایرانی به‌نام قُلنِسوه و فرماندهان از ردای سیاه‌رنگ و کلاه‌خود در هنگام جنگ استفاده می‌کردند. مردان عادی اغلب پیراهن آستین بلند به‌همراه شلوار و زنان چادر و مقنعه می‌پوشیدند.

در سال ۱۴۵ هجری قمری، حکومت عباسی قانون پوشیدن لباس سیاه را برای مردم اعلام کرد. هدف از این کار، تقویت هویت و استحکام بخشیدن به قدرت عباسیان بود. لباس سیاه به نمادی از اتحاد و وفاداری به حکومت جدید تبدیل شد و به سرعت در مناطق مختلف قلمرو عباسی رواج یافت؛ به‌طوری که به یکی از نشانه‌های مهم آن دوره تبدیل گشت. این تغییر، علاوه بر ظاهر، به‌عنوان یک ابزار سیاسی و اجتماعی به عباسیان کمک کرد تا خود را از حکومت پیشین (امویان) متمایز کرده و جایگاه خود را تثبیت نمایند.<ref>[https://tarikh.inoor.ir/fa/event/page/3F66K/%D9%85%D9%84%D8%B2%D9%85_%D8%B4%D8%AF%D9%86_%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D9%87_%D9%BE%D9%88%D8%B4%DB%8C%D8%AF%D9%86_%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3_%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%87 «ملزم شدن عباسیان به پوشیدن لباس سیاه»، وب‌سایت پایگاه جامع تاریخ.]</ref>

تحول پوشش اعراب در دورۀ خلافت عباسی که با تقلید از ایرانیان صورت گرفت، نشانه‌ای از رویکرد اعراب به سوی تمدن و یکی از جلوه‌های فرهنگی آن‌ها بود. خلفای عباسی از ابتدای حکومت خود، اعراب را به پوشیدن لباس‌های ایرانی تشویق می‌کردند. به‌عنوان مثال، خلیفه عباسی منصور در سال ۱۵۳ هجری قمری، دستور داد تا به جای عمامه، از قُلنِسوه (کلاه ایرانی) استفاده شود. هرچند در دورۀ اختلافات امین (ششمین خلیفه عباسی و برادر مأمون) و مأمون و به دلیل تقابل تفکرات شیعه و اعراب، استفاده از قلنسوه کمتر شد؛ اما در دوران خلافت معتصم، این پوشش دوباره رواج یافت.<ref>غیبی، هشت‌هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی، 1384ش، ص279.</ref>

منصور، خلیفه عباسی، نخستین کسی بود که پوشیدن ردای سیاه بزرگ را در دیوان‌های دولتی و دارالخلافه مرسوم کرد. در عصر عباسی، لباس ایرانی، به ویژه قلنسوه سیاه رنگ، به‌عنوان لباس رسمی پذیرفته شد. این لباس شکلی مخروطی داشت. عباسیان از لباس‌های سیاه همچنین برای تمایز مسلمانان از غیرمسلمانان، به ویژه اهل ذمه، و برای حفظ امنیت و نظارت بر دشمنان در مرزهای بیزانس استفاده می‌کردند. در مقابل، علویان و امویان برای اعتراض به سلطه عباسیان، لباس سفید می‌پوشیدند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/78243/%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%B4-%D9%88-%D9%BE%D8%B1%DA%86%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D9%86%DA%AF-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D8%B5%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «پوشش و پرچم در جنگ‌های عصر اسلامی»، وب‌سایت پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>

عباسیان، هنگامی که قیام خود را آغاز کردند، با شعار خونخواهی شهدای اهل بیت (علیهم السلام) پا به میدان گذاشتند. پس از به قدرت رسیدن، دولت خود را «دولت آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم)» و ادامه‌دهنده‌ی راه خلافت امام علی بن ابی‌طالب (علیه السلام) معرفی کردند. آن‌ها لباس سیاه را به‌عنوان نمادی از غم و اندوه‌شان در سوگ از دست رفتن عزت پیامبر و مصیبت‌های اهل بیت (علیهم السلام) برگزیدند.

همین فریبندگی ظاهری بود که باعث شد امام صادق (علیه السلام) و دیگر ائمه (علیهم السلام) از رنگ و لباس سیاه خرده بگیرند. به عبارت دیگر، مخالفت ائمه (علیهم السلام) در این موارد، به سیاه‌پوشی رسمی و خاصی اشاره داشت که بنی‌عباس تحمیل کرده بودند و نمادی از وابستگی و اطاعت از حکومت ستمگران به شمار می‌آمد؛ نه سیاه‌پوشی در عزا و ماتم، به ویژه در مصیبت‌های اهل بیت (علیهم السلام).<ref>[https://sajedin.kowsarblog.ir/%D9%81%D9%84%D8%B3%D9%81%D9%87-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%87-%D9%BE%D9%88%D8%B4%DB%8C-%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%86#:~:text=%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D9%86%20%DA%A9%D9%87%20%D8%AF%D8%B1%20%D8%B7%D9%88%D9%84%20%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%85,%D8%A8%DB%8C%D8%AA(%D8%B9)%20%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%A8%20%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D9%86%D8%AF%20. «ساجدین» (ندای صلح و حقیقت)، وب‌سایت کوثر‌بلاگ.]</ref>

تن‌پوش مردان در دورۀ عباسی شامل لباس سربازان و لشکریان، لباس فرماندهان، پوشش عیاران و زندانیان، پوشش عالمان و فقیهان و پوشش مردم عادی تقسیم می‌شد که در ادامه به هریک می‌پردازیم:

عباسیان برای پوشش سربازان و لشکریان خود ارزش قائل بودند و لباس آنان را از سایر افراد جدا می‌کردند. آنان لباس سربازان را از پارچه‌های ساتن و اطلس انتخاب می‌کردند.

لباس‌های ضد حریق مخصوص نفت‌اندازان سپاه عباسی بود تا به‌هنگام پرتاب آتش، دچار آتش‌سوزی نشوند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/78243/%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%B4-%D9%88-%D9%BE%D8%B1%DA%86%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D9%86%DA%AF-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D8%B5%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «پوشش و پرچم در جنگ‌های عصر اسلامی»، وب‌سایت پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>

فرماندهان عباسی ردایی سیاه‌رنگ روی شانه‌های خود می‌انداختند. خلفای عباسی به فرماندهان بزرگ عمامه‌ای سیاه‌رنگ به‌نام «خُلّه» به‌همراه لباس سیاه‌رنگ با قبه و بدون قبه که از جنس خز قرمز بود و با رشته‌هایی از طلا و زر تزیین شده بود، اعطا می‌کردند.

فرماندهان سواره‌نظام زره و کلاه‌خود می‌پوشیدند و اسب‌های خود را با پوشش‌های آهنین (برگستوان) می‌پوشاندند؛ اما فرماندهان پیاده‌نظام از قباهای کوتاه تا زیر زانو به‌همراه چکمه استفاده می‌کردند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/78243/%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%B4-%D9%88-%D9%BE%D8%B1%DA%86%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D9%86%DA%AF-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D8%B5%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «پوشش و پرچم در جنگ‌های عصر اسلامی»، وب‌سایت پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>

بخشی از سپاهیان مأمون عباسی را عیاران و زندانیان تشکیل داده بودند که برهنه می‌جنگیدند. آنان از برگ خرما سرپوشی برای خود بافته و روی سر می‌گذاشتند. همچنین برگ خرما و بوریا را با قیر مخلوط کرده و برای خود سپر تهیه می‌کردند.<ref>[https://hawzah.net/fa/Article/View/78243/%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%B4-%D9%88-%D9%BE%D8%B1%DA%86%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D8%AC%D9%86%DA%AF-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D8%B5%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C «پوشش و پرچم در جنگ‌های عصر اسلامی»، وب‌سایت پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref>

علمای دوران عباسی از عمامۀ آستردار و جبۀ سیاه‌رنگ استفاده می‌کردند. همچنین تن‌پوش آنان شامل قبا، لباده، پیراهن، شلوار، جبه، جوراب، نعلین و کفش بود و لباس آنان شباهت بسیاری به‌لباس مصریان و سومریان (مردم سوریه) داشت.<ref>غیبی، هشت‌هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی، 1384ش، ص281.</ref>

دردورۀ عباسیان مردم عادی اغلب شلوار گشاد و پیراهن آستین‌ بلند که تا مچ پا می‌رسید، می‌پوشیدند. گاهی نیز بر روی لباس‌های خود از جلیقه هم استفاده می‌کردند.

پوشش سر مردان شامل عمامه و بُرنُس و پای‌پوش آنان گیوه، چکمه و نعلین بود.<ref>غیبی، هشت‌هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی، 1384ش، ص283.</ref>

حجاب زنان این دوره شامل مقنعه و چادر بود که سر تا سر بدن آنان را می‌پوشاند. چادر زنان اغلب سیاه‌رنگ بود که روی آن با طرح مخطط و به‌رنگ‌های قرمز، قهوه‌ای و سفید تزیین شده بود.

زنان همچنین در این دوره از شلوار گشاد سفیدرنگ و پیراهن با آستین‌های کوتاه استفاده می‌کردند. روی این پیراهن کوتاه، قبای رنگین با آستین‌های بلند می‌پوشیدند که از ابریشم یا زربفت بافته شده بود. جوراب‌های زنان نیز ابریشمی بود.<ref>غیبی، هشت‌هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی، 1384ش، ص284 و 285.</ref>

پارچه‌های مورد استفادۀ لباس‌های این دوره نماد مهمی از موقعیت اجتماعی فرد محسوب می‌شد.<ref>رمضان‌ماهی، هنر و معماری اسلامی، 1391ش، ص108.</ref> یکی از مهم‌ترین انواع پارچه‌ها «طراز» نام داشت که حاشیۀ آن با نوعی علامت یا نوشته گلدوزی شده بود. این حاشیه‌ها روی لباس مأموران دولتی دوخته می‌شد و مزین به رشته‌های طلا و نخ‌های رنگی بود.<ref>چیت‌‌ساز، تاریخ پوشاک ایران، 1379ش، ص32.</ref>

----