فریده مهدیان (بحث | مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش |
فریده مهدیان (بحث | مشارکت‌ها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۵: | خط ۵: | ||
==مفهوم‌شناسی حیاط== | ==مفهوم‌شناسی حیاط== | ||
حیاط به‌معنای محوطه، سرا و صحن‌خانه و فضایی وسیع و بی‌سقف که اطاق‌ها در یک یا چند طرف آن بنا شده‌اند.<ref>. دهخدا، لغت‌نامه، ذیل | حیاط به‌معنای محوطه، سرا و صحن‌خانه و فضایی وسیع و بی‌سقف که اطاق‌ها در یک یا چند طرف آن بنا شده‌اند.<ref>[https://vajehyab.com/dehkhoda/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-2?q=%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7 . دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ حیاط.]</ref> همچنین به زمین جلوی ساختمان که دور آن دیوار باشد نیز حیاط می‌گویند.<ref>[https://vajehyab.com/amid/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7?q=%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7 . عمید، فرهنگ فارسی، ذیل واژۀ حیاط.]</ref> واژه‌هایی مثل ساحت، صحن، میانسرا و صحن‌سرای نیز به همین معنا هستند. واژۀ حیاط در گذشته، هم برای فضای باز خانه‌ها و هم در مواردی برای فضای باز برخی از ساختمان‌های عمومی و دیوانی به‌کار می‌رفت.<ref>[https://www.sid.ir/paper/826712/fa . زکی‌زاده و زکی‌زاده، «نقش حیاط مرکزی در خانه‌های ایرانی»، 1394ش، ص5.]</ref> | ||
==تاریخچه حیاط در معماری ایرانی== | ==تاریخچه حیاط در معماری ایرانی== | ||
در معماری ایران ساختمان‌های حیاطدار قدمتی هشت هزارساله دارند.<ref>. «جایگاه حیاط در معماری خانه»، وبلاگ ساختمان آنلاین.</ref> در ایران انجام مراسم و آیین‌های مذهبی تا قبل از اسلام همیشه در فضاهای باز برگزار می‌شد. حیاط خانه‌های ایرانی، در فرهنگ معماری اسلامی از نظر کاربردی و نمادی همیشه در اوج بوده است.<ref>. بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص5-4.</ref> | در معماری ایران ساختمان‌های حیاطدار قدمتی هشت هزارساله دارند.<ref>[https://sakhtemanonline.com/blog/architecture-and-lighting-articles/the-courtyard-in-the-house-architecture/#:~:text=%D9%87%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%B7%D9%88%D8%B1%20%DA%A9%D9%87%20%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%87%20%D8%B4%D8%AF%20%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7,%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%20%D8%A8%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B1%20%D8%AE%D9%88%D8%A8%DB%8C%20%D8%B4%DA%A9%D9%84%20 . «جایگاه حیاط در معماری خانه»، وبلاگ ساختمان آنلاین.]</ref> در ایران انجام مراسم و آیین‌های مذهبی تا قبل از اسلام همیشه در فضاهای باز برگزار می‌شد. حیاط خانه‌های ایرانی، در فرهنگ معماری اسلامی از نظر کاربردی و نمادی همیشه در اوج بوده است.<ref>[https://civilica.com/doc/509541/ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص5-4.]</ref> | ||
==اهمیت حیاط در معماری ایرانی== | ==اهمیت حیاط در معماری ایرانی== | ||
حیاط در معماری سنتی، هسته‌ای مرکزی، درون‌گرا و مستقل دارد و مرز میان عرصه‌های عمومی و خصوصی را مشخص می‌کند. این فضا با پاسخ‌گویی به نیازهای مادی و معنوی، سرزندگی و پویایی را برای ساکنان خانه فراهم میسازد.<ref>. زکی‌زاده و زکی‌زاده، «نقش حیاط مرکزی در خانه‌های ایرانی»، 1394ش، ص8.</ref> وجود دیوارهای ضخیم و عناصر خنک‌کننده طبیعی در حیاط، به کاهش مصرف انرژی کمک می‌کند.<ref>. «7 مزیت شگفت‌انگیز حیاط و طراحی آن»، وب‌سایت هورمان.</ref> همچنین، این فضای محصور با کاشت سبزیجات و چمن، چشم‌اندازی زیبا از طبیعت را فراهم می‌آورد.<ref>. «7 مزیت شگفت‌انگیز حیاط و طراحی آن»، وب‌سایت هورمان.</ref> | حیاط در معماری سنتی، هسته‌ای مرکزی، درون‌گرا و مستقل دارد و مرز میان عرصه‌های عمومی و خصوصی را مشخص می‌کند. این فضا با پاسخ‌گویی به نیازهای مادی و معنوی، سرزندگی و پویایی را برای ساکنان خانه فراهم میسازد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/826712/fa . زکی‌زاده و زکی‌زاده، «نقش حیاط مرکزی در خانه‌های ایرانی»، 1394ش، ص8.]</ref> وجود دیوارهای ضخیم و عناصر خنک‌کننده طبیعی در حیاط، به کاهش مصرف انرژی کمک می‌کند.<ref>[https://www.hurman.ir/blog/7-amazing-boic-1199/ . «7 مزیت شگفت‌انگیز حیاط و طراحی آن»، وب‌سایت هورمان.]</ref> همچنین، این فضای محصور با کاشت سبزیجات و چمن، چشم‌اندازی زیبا از طبیعت را فراهم می‌آورد.<ref>[https://www.hurman.ir/blog/7-amazing-boic-1199/ . «7 مزیت شگفت‌انگیز حیاط و طراحی آن»، وب‌سایت هورمان.]</ref> | ||
علاوه بر کاهش استرس و تقویت سیستم ایمنی بدن، <ref>. تقی‌پور، «حیاط در معماری»، وب‌سایت فرگاه.</ref> حیاط با هندسه‌ای مشخص فضایی برای آموزش، گردهمایی‌ها و پیوندی میان جهان مادی و معنوی به‌شکل طبیعی و نمادین فراهم می‌کند.<ref>. تابع‌بردبار و دهباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص8 و 3 و 2.</ref> | علاوه بر کاهش استرس و تقویت سیستم ایمنی بدن، <ref>[https://fargah.ir/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C/ . تقی‌پور، «حیاط در معماری»، وب‌سایت فرگاه.]</ref> حیاط با هندسه‌ای مشخص فضایی برای آموزش، گردهمایی‌ها و پیوندی میان جهان مادی و معنوی به‌شکل طبیعی و نمادین فراهم می‌کند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/897325/fa#downloadbottom . تابع‌بردبار و دهباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص8 و 3 و 2.]</ref> | ||
سطح پایین‌تر حیاط نسبت به سازۀ پیرامون، باعث بهره‌گیری از حرارت متعادل زمین، افزایش استحکام در برابر زلزله و دسترسی آسان به آب قنات می‌شود.<ref>. «جایگاه حیاط در معماری خانه»، وبلاگ ساختمان آنلاین.</ref> حیاط در معماری ایرانی، فضایی ارزشمند و هویت‌بخش بنا و ساکنان آن است<ref>. زکی‌زاده و زکی‌زاده، «نقش حیاط مرکزی در خانه‌های ایرانی»، 1394ش، ص8.</ref> و از طریق ایوان‌های اطراف به فضاهای بسته امتداد می‌یابد.<ref>. بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص5.</ref> | سطح پایین‌تر حیاط نسبت به سازۀ پیرامون، باعث بهره‌گیری از حرارت متعادل زمین، افزایش استحکام در برابر زلزله و دسترسی آسان به آب قنات می‌شود.<ref>[https://sakhtemanonline.com/blog/architecture-and-lighting-articles/the-courtyard-in-the-house-architecture/#:~:text=%D9%87%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%B7%D9%88%D8%B1%20%DA%A9%D9%87%20%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%87%20%D8%B4%D8%AF%20%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7,%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%20%D8%A8%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B1%20%D8%AE%D9%88%D8%A8%DB%8C%20%D8%B4%DA%A9%D9%84%20 . «جایگاه حیاط در معماری خانه»، وبلاگ ساختمان آنلاین.]</ref> حیاط در معماری ایرانی، فضایی ارزشمند و هویت‌بخش بنا و ساکنان آن است<ref>[https://www.sid.ir/paper/826712/fa . زکی‌زاده و زکی‌زاده، «نقش حیاط مرکزی در خانه‌های ایرانی»، 1394ش، ص8.]</ref> و از طریق ایوان‌های اطراف به فضاهای بسته امتداد می‌یابد.<ref>[https://civilica.com/doc/509541/ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص5.]</ref> | ||
==حیاط مرکزی== | ==حیاط مرکزی== | ||
از پایدارترین اشکال معماری، حیاط مرکزی است<ref>. حسین‌زاده، «بررسی تطبیقی هندسۀ حیاط مرکزی در معماری خانه‌های بومی شیراز»، 1401ش، ص184.</ref> که به‌خاطر محصور بودن حداقل یک و حداکثر چهار طرف آن با دیوار یا اتاق، حیاط مرکزی نامیده شده است.<ref>. مهدی‌نژاد و دیگران، «بازشناسی مؤلفه‌های پایداری در حیاط‌های مرکزی خانه‌های سنتی اقلیم گرم و خشک ایران»، 1403ش، ص4.</ref> حیاط، اجزای به‌ظاهر مختلف خانه را به هم پیوند می‌دهد و آن را به یک واحد تبدیل می‌کند.<ref>. کریمی‌پناه، «حیاط | از پایدارترین اشکال معماری، حیاط مرکزی است<ref>[https://isia.usc.ac.ir/article_167070.html . حسین‌زاده، «بررسی تطبیقی هندسۀ حیاط مرکزی در معماری خانه‌های بومی شیراز»، 1401ش، ص184.]</ref> که به‌خاطر محصور بودن حداقل یک و حداکثر چهار طرف آن با دیوار یا اتاق، حیاط مرکزی نامیده شده است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2199004/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%DB%8C-%D9%85%D9%88%D9%84%D9%81%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B1%DA%A9%D8%B2%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%A7%D9%82%D9%84%DB%8C%D9%85-%DA%AF%D8%B1%D9%85-%D9%88-%D8%AE%D8%B4%DA%A9-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 . مهدی‌نژاد و دیگران، «بازشناسی مؤلفه‌های پایداری در حیاط‌های مرکزی خانه‌های سنتی اقلیم گرم و خشک ایران»، 1403ش، ص4.]</ref> حیاط، اجزای به‌ظاهر مختلف خانه را به هم پیوند می‌دهد و آن را به یک واحد تبدیل می‌کند.<ref>[https://archilearn.net/blog/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%85%D9%84%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C/ . کریمی‌پناه، «حیاط خانۀ قدیمی (عملکرد حیاط خانۀ قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.]</ref> برخی خانه‌های قدیمی مشهور مثل خانۀ عامری‌ها، بروجردی‌ها و طباطبایی‌ها<ref>[https://archilearn.net/blog/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%85%D9%84%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C/ . کریمی‌پناه، «حیاط خانۀ قدیمی (عملکرد حیاط خانۀ قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.]</ref> و همچنین مساجد جامع اصفهان، امام و آقابزرگ، دارای حیاط مرکزی هستند.<ref>[https://civilica.com/doc/509541/ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص21-20.]</ref> | ||
==نقش حیاط در ایجاد حریم خصوصی خانواده== | ==نقش حیاط در ایجاد حریم خصوصی خانواده== | ||
| خط ۴۵: | خط ۴۵: | ||
*'''فضایی انسان‌مدار'''؛ حیاط در نقش روح خانه، آن را به فضایی انسان‌مدار تبدیل کرده است. | *'''فضایی انسان‌مدار'''؛ حیاط در نقش روح خانه، آن را به فضایی انسان‌مدار تبدیل کرده است. | ||
* | * | ||
*'''نمایش وحدت و انسجام فضایی'''؛ در حیاط، فرد با دید وسیع خود قادر است همزمان بخش‌های مختلف فضا را مشاهده کرده و احساس هماهنگی و یکپارچگی فضایی را تجربه کند.<ref>. رضایی و دیگران، «نقش حیاط مرکزی در ایجاد محرمیت در معماری سنتی ایران»، وب‌سایت سیویلیکا.</ref> | *'''نمایش وحدت و انسجام فضایی'''؛ در حیاط، فرد با دید وسیع خود قادر است همزمان بخش‌های مختلف فضا را مشاهده کرده و احساس هماهنگی و یکپارچگی فضایی را تجربه کند.<ref>[https://civilica.com/doc/315383/ . رضایی و دیگران، «نقش حیاط مرکزی در ایجاد محرمیت در معماری سنتی ایران»، وب‌سایت سیویلیکا.]</ref> | ||
==نقش برخی از عناصر حیاط در ایجاد حریم خصوصی== | ==نقش برخی از عناصر حیاط در ایجاد حریم خصوصی== | ||
*'''مرکزیت حیاط'''؛ سلسله مراتب دسترسی در خانه سنتی، از بیرون به هسته مرکزی حیاط است که با حفظ محرمیت درونی، دسترسی را ممکن میسازد.<ref>. کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.</ref> | *'''مرکزیت حیاط'''؛ سلسله مراتب دسترسی در خانه سنتی، از بیرون به هسته مرکزی حیاط است که با حفظ محرمیت درونی، دسترسی را ممکن میسازد.<ref>[https://archilearn.net/blog/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%85%D9%84%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C/ . کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.]</ref> | ||
* | * | ||
*'''ورودی غیرمستقیم'''؛ برای ورود به قسمت داخلی خانه و حفظ فرایند کامل حریم خصوصی باید از هشتی، دالان و راهرو گذشت تا به حیاط رسید. | *'''ورودی غیرمستقیم'''؛ برای ورود به قسمت داخلی خانه و حفظ فرایند کامل حریم خصوصی باید از هشتی، دالان و راهرو گذشت تا به حیاط رسید. | ||
* | * | ||
*'''تفکیک فضای زنانه و مردان'''؛ ترکیب‌بندی حیاط در خانه‌های سنتی، به‌صورت حیاط بیرونی یا مردانه و حیاط‌اندرونی یا خصوصی بود که کسی حق ورود به آن را نداشت.<ref>. شیروانی و دیگران، «چگونگی حفظ محرمیت در معماری معاصر مسکونی ایران با توجه به معماری سنتی ایران نمونة موردی: خانه‌های قدیمی شهر شیراز در دورة قاجاریه»، 1393ش، ص7-5.</ref> | *'''تفکیک فضای زنانه و مردان'''؛ ترکیب‌بندی حیاط در خانه‌های سنتی، به‌صورت حیاط بیرونی یا مردانه و حیاط‌اندرونی یا خصوصی بود که کسی حق ورود به آن را نداشت.<ref>[https://civilica.com/doc/346679/certificate/print/ . شیروانی و دیگران، «چگونگی حفظ محرمیت در معماری معاصر مسکونی ایران با توجه به معماری سنتی ایران نمونة موردی: خانه‌های قدیمی شهر شیراز در دورة قاجاریه»، 1393ش، ص7-5.]</ref> | ||
* | * | ||
*'''نصب سایه‌بان'''؛ با استفاده از سایه‌بان ثابت یا متحرک در حیاط خانه مانعی در برابر دید همسایگان ایجاد می‌شود. | *'''نصب سایه‌بان'''؛ با استفاده از سایه‌بان ثابت یا متحرک در حیاط خانه مانعی در برابر دید همسایگان ایجاد می‌شود. | ||
| خط ۶۱: | خط ۶۱: | ||
*'''دیوارهای بلند'''؛ با افزایش ارتفاع دیوار، حریم خانه محفوظ می‌شد و برای انسجام و زیبایی ظاهر از گیاهان طبیعی یا مصنوعی استفاده می‌کردند. | *'''دیوارهای بلند'''؛ با افزایش ارتفاع دیوار، حریم خانه محفوظ می‌شد و برای انسجام و زیبایی ظاهر از گیاهان طبیعی یا مصنوعی استفاده می‌کردند. | ||
* | * | ||
*'''گیاهان بلند'''؛ کاشت گیاهان شاخ و برگ‌دار، از ساده و کم‌هزینه‌ترین راه‌ها برای کاهش مزاحمت‌های بصری و بهره‌برداری از سایه و زیبایی دیوار است.<ref>. «جلوگیری از دید همسایه به حیاط»، وب‌سایت سایه‌سازان کوروش.</ref> | *'''گیاهان بلند'''؛ کاشت گیاهان شاخ و برگ‌دار، از ساده و کم‌هزینه‌ترین راه‌ها برای کاهش مزاحمت‌های بصری و بهره‌برداری از سایه و زیبایی دیوار است.<ref>[https://sayesazan-sk.com/fa/%D8%AC%D9%84%D9%88%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%A7%DB%8C%D9%87-%D8%A8%D9%87-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7 . «جلوگیری از دید همسایه به حیاط»، وب‌سایت سایه‌سازان کوروش.]</ref> | ||
* | * | ||
*'''استفاده از پرده'''؛ برای محدود کردن فضای ورودی و جداسازی فضای بیرونی از محیط داخلی و پوشاندن بعضی از قسمت‌های خصوصی خانه از پرده استفاده می‌کردند.<ref>. «پاراوان یا جداکنندة فضا چیست؟»، وب‌سایت ساوادکور.</ref> | *'''استفاده از پرده'''؛ برای محدود کردن فضای ورودی و جداسازی فضای بیرونی از محیط داخلی و پوشاندن بعضی از قسمت‌های خصوصی خانه از پرده استفاده می‌کردند.<ref>[https://savadecor.com/%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%88%D8%A7%D9%86-%DB%8C%D8%A7-%D8%AC%D8%AF%D8%A7%DA%A9%D9%86%D9%86%D8%AF%D9%87-%D9%81%D8%B6%D8%A7-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA%D8%9F/ . «پاراوان یا جداکنندة فضا چیست؟»، وب‌سایت ساوادکور.]</ref> | ||
==عوامل مؤثر در شکل‌گیری حیاط== | ==عوامل مؤثر در شکل‌گیری حیاط== | ||
در طراحی حیاط، عواملی مانند اقلیم، جهت‌گیری ساختمان، چیدمان فضای مرکزی، تابش نور خورشید، دسترسی به آب، فضای سبز، <ref>. کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.</ref> نیازهای ساکنین و شیب زمین تاثیرگذارند. <ref>. سلیمانی، «معماری حیاط منزل مسکونی»، وبلاگ هورنو.</ref> | در طراحی حیاط، عواملی مانند اقلیم، جهت‌گیری ساختمان، چیدمان فضای مرکزی، تابش نور خورشید، دسترسی به آب، فضای سبز، <ref>[https://archilearn.net/blog/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%85%D9%84%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C/ . کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.]</ref> نیازهای ساکنین و شیب زمین تاثیرگذارند. <ref>[https://hornou.com/blog/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D9%85%D9%86%D8%B2%D9%84-%D9%85%D8%B3%DA%A9%D9%88%D9%86%DB%8C/ . سلیمانی، «معماری حیاط منزل مسکونی»، وبلاگ هورنو.]</ref> | ||
==کارکردهای حیاط== | ==کارکردهای حیاط== | ||
حیاط در خانه‌های تاریخی ایرانی بر اساس نیازهای مادی معنوی و رعایت سلسله مراتب شکل می‌گرفت.<ref>. مؤمنی، «نقش حیاط در خانه‌های ایرانی»، وب‌سایت خط معمار.</ref> حیاط دارای کارکردهای متنوعی از جمله کارکرد فضایی، فرهنگی، اجتماعی و اقلیمی است: <ref>. کاظم‌زادة رائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانة سنتی ایرانی با تاکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونة موردی: خانةرسولیان یزد»، 1399ش، ص3.</ref> | حیاط در خانه‌های تاریخی ایرانی بر اساس نیازهای مادی معنوی و رعایت سلسله مراتب شکل می‌گرفت.<ref>[https://archline.ir/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C/ . مؤمنی، «نقش حیاط در خانه‌های ایرانی»، وب‌سایت خط معمار.]</ref> حیاط دارای کارکردهای متنوعی از جمله کارکرد فضایی، فرهنگی، اجتماعی و اقلیمی است: <ref>[https://www.sid.ir/paper/527459/fa . کاظم‌زادة رائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانة سنتی ایرانی با تاکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونة موردی: خانةرسولیان یزد»، 1399ش، ص3.]</ref> | ||
===کارکرد فضایی=== | ===کارکرد فضایی=== | ||
حیاط به‌لحاظ سازمان فضایی، اتاقی بدون سقف با ابعادی مشخص است.<ref>.هاشمی و حیدری، «بررسی کارکرد اقلیمی حیاط زمستان‌نشین در مناطق سردسیر/ نمونة موردی: شهر اردبیل»، 1390ش، ص139.</ref> حیاط در مرکز ساختمان، با عملکرد بهتر به‌عنوان یک فضای خدمات‌دهنده، موجب سهولت در کارآیی بقیه فضاها است.<ref>. پیوسته‌گر و همکاران، «ارزیابی نقش حیاط در ارتقای راندمان عملکردی «خانه»»، 1395ش، ص53-58.</ref> حیاط، وحدت‌دهندۀ عناصر خانه، ارتباط‌دهندۀ فضاها، ایجاد محیطی سرسبز و بانشاط و به‌عنوان هواکش مصنوعی برای گذر جریان بادهای مناسب، عنصری مهم در جهت سازمان‌دهی فضاهای مختلف است.<ref>. بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص9-8.</ref> | حیاط به‌لحاظ سازمان فضایی، اتاقی بدون سقف با ابعادی مشخص است.<ref>[http://www.archoma.com/articles/post/3929/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%A7%D9%82%D9%84%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%B2%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%B7%D9%82-%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%B3%DB%8C%D8%B1-(%D9%86%D9%85%D9%88%D9%86%D9%87-%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A8%DB%8C%D9%84) .هاشمی و حیدری، «بررسی کارکرد اقلیمی حیاط زمستان‌نشین در مناطق سردسیر/ نمونة موردی: شهر اردبیل»، 1390ش، ص139.]</ref> حیاط در مرکز ساختمان، با عملکرد بهتر به‌عنوان یک فضای خدمات‌دهنده، موجب سهولت در کارآیی بقیه فضاها است.<ref>[https://soffeh.sbu.ac.ir/article_100313.html . پیوسته‌گر و همکاران، «ارزیابی نقش حیاط در ارتقای راندمان عملکردی «خانه»»، 1395ش، ص53-58.]</ref> حیاط، وحدت‌دهندۀ عناصر خانه، ارتباط‌دهندۀ فضاها، ایجاد محیطی سرسبز و بانشاط و به‌عنوان هواکش مصنوعی برای گذر جریان بادهای مناسب، عنصری مهم در جهت سازمان‌دهی فضاهای مختلف است.<ref>[https://civilica.com/doc/509541/ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص9-8.]</ref> | ||
===کارکرد فرهنگی=== | ===کارکرد فرهنگی=== | ||
فرهنگ ایرانی، دلیل اصلی ساخت خانه‌های حیاطدار است.<ref>. کاظم‌زادة رائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانة سنتی ایرانی با تاکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونة موردی: خانةرسولیان یزد»، 1399ش، ص5.</ref> در این میان، حیاط به عنوان یک عنصر کلیدی، نقشی اساسی در حفظ حریم خصوصی و تداوم فرهنگ رایج در بافت‌های سنتی ایفا می‌کند.<ref>. سلطان‌زاده، «نقش جغرافیا در شکل‌گیری انواع حیاط در خانه‌های سنتی ایران»، 1390ش، ص70.</ref> | فرهنگ ایرانی، دلیل اصلی ساخت خانه‌های حیاطدار است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/527459/fa . کاظم‌زادة رائف و میردریکوندی، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانة سنتی ایرانی با تاکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونة موردی: خانةرسولیان یزد»، 1399ش، ص5.]</ref> در این میان، حیاط به عنوان یک عنصر کلیدی، نقشی اساسی در حفظ حریم خصوصی و تداوم فرهنگ رایج در بافت‌های سنتی ایفا می‌کند.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/260926/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B4%DA%A9%D9%84-%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 . سلطان‌زاده، «نقش جغرافیا در شکل‌گیری انواع حیاط در خانه‌های سنتی ایران»، 1390ش، ص70.]</ref> | ||
تاثیرات فرهنگی از تبادلات فرهنگی میان خانواده‌ها نشات می‌گیرد. یکی از این تبادلات، بهره‌برداری از فضای مشترک حیاط مرکزی است که در آن مراسم مختلفی با ریشه‌های دینی و فرهنگی خانواده‌های ایرانی برگزار می‌شود.<ref>. بهزادپور و دیگران، «تاثیر حیاط مرکزی بر فرهنگ و پیوستگی خانواده»، 1401ش، ص8-7.</ref> | تاثیرات فرهنگی از تبادلات فرهنگی میان خانواده‌ها نشات می‌گیرد. یکی از این تبادلات، بهره‌برداری از فضای مشترک حیاط مرکزی است که در آن مراسم مختلفی با ریشه‌های دینی و فرهنگی خانواده‌های ایرانی برگزار می‌شود.<ref>[https://www.sid.ir/paper/949917/fa#downloadbottom . بهزادپور و دیگران، «تاثیر حیاط مرکزی بر فرهنگ و پیوستگی خانواده»، 1401ش، ص8-7.]</ref> | ||
حیاط محلی برای گردهمایی‌های روزانه، <ref>. بهزادپور و دیگران، «تاثیر حیاط مرکزی بر فرهنگ و پیوستگی خانواده»، 1401ش، ص8-7.</ref> دعا و نیایش، و برگزاری تجمعات و مباحثات شناخته می‌شود<ref>. بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص9-5.</ref> که با همکاری خانواده‌ها انجام می‌گیرد. این تعاملات در طول زمان موجب ایجاد پیوستگی، شباهت در رفتارها و نزدیکی فرهنگی میان خانواده‌ها می‌شود.<ref>. بهزادپور و دیگران، «تاثیر حیاط مرکزی بر فرهنگ و پیوستگی خانواده»، 1401ش، ص8-7.</ref> | حیاط محلی برای گردهمایی‌های روزانه، <ref>[https://www.sid.ir/paper/949917/fa#downloadbottom . بهزادپور و دیگران، «تاثیر حیاط مرکزی بر فرهنگ و پیوستگی خانواده»، 1401ش، ص8-7.]</ref> دعا و نیایش، و برگزاری تجمعات و مباحثات شناخته می‌شود<ref>[https://civilica.com/doc/509541/ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص9-5.]</ref> که با همکاری خانواده‌ها انجام می‌گیرد. این تعاملات در طول زمان موجب ایجاد پیوستگی، شباهت در رفتارها و نزدیکی فرهنگی میان خانواده‌ها می‌شود.<ref>[https://www.sid.ir/paper/949917/fa#downloadbottom . بهزادپور و دیگران، «تاثیر حیاط مرکزی بر فرهنگ و پیوستگی خانواده»، 1401ش، ص8-7.]</ref> | ||
===کارکرد اجتماعی=== | ===کارکرد اجتماعی=== | ||
حیاط در گذشته محلی برای گفت‌وگو و تعامل اعضای خانواده و نیز معاشرت با همسایگان و مهمانان بود. افراد در کنار هم از وضعیت یکدیگر باخبر شده و به حل مشکلات هم کمک می‌کردند. تجمع خانواده‌ها در حیاط فرصتی برای برگزاری مراسم‌های مختلف اجتماعی<ref>. تابع‌بردبار و دهباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص7.</ref> همچون عروسی، عزا و تجمع اقوام فراهم می‌آورد.<ref>. بهزادی‌پور، «عناصر معماری ایرانی از دهلیز تا جلوخان»، خبرگزاری صدا و سیما.</ref> | حیاط در گذشته محلی برای گفت‌وگو و تعامل اعضای خانواده و نیز معاشرت با همسایگان و مهمانان بود. افراد در کنار هم از وضعیت یکدیگر باخبر شده و به حل مشکلات هم کمک می‌کردند. تجمع خانواده‌ها در حیاط فرصتی برای برگزاری مراسم‌های مختلف اجتماعی<ref>[https://www.sid.ir/paper/897325/fa#downloadbottom . تابع‌بردبار و دهباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص7.]</ref> همچون عروسی، عزا و تجمع اقوام فراهم می‌آورد.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/3456199/%D8%B9%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D9%87%D9%84%DB%8C%D8%B2-%D8%AA%D8%A7-%D8%AC%D9%84%D9%88%D8%AE%D8%A7%D9%86 . بهزادی‌پور، «عناصر معماری ایرانی از دهلیز تا جلوخان»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref> | ||
این فضا همچنین به‌عنوان مکانی برای بازی کودکان و پذیرایی از مهمانان مورد استفاده قرار می‌گرفت.<ref>. «جایگاه حیاط در معماری خانه»، وبلاگ ساختمان آنلاین.</ref> در نهایت، چنین ارتباطاتی حس تعلق به مکان را تقویت کرده و موجب افزایش رضایت ساکنان از محیط می‌شد.<ref>. تابع‌بردبار و هباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص7.</ref> | این فضا همچنین به‌عنوان مکانی برای بازی کودکان و پذیرایی از مهمانان مورد استفاده قرار می‌گرفت.<ref>[https://sakhtemanonline.com/blog/architecture-and-lighting-articles/the-courtyard-in-the-house-architecture/#:~:text=%D9%87%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%B7%D9%88%D8%B1%20%DA%A9%D9%87%20%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%87%20%D8%B4%D8%AF%20%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7,%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%20%D8%A8%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B1%20%D8%AE%D9%88%D8%A8%DB%8C%20%D8%B4%DA%A9%D9%84%20 . «جایگاه حیاط در معماری خانه»، وبلاگ ساختمان آنلاین.]</ref> در نهایت، چنین ارتباطاتی حس تعلق به مکان را تقویت کرده و موجب افزایش رضایت ساکنان از محیط می‌شد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/897325/fa#downloadbottom . تابع‌بردبار و هباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص7.]</ref> | ||
===کارکرد اقلیمی=== | ===کارکرد اقلیمی=== | ||
کارکرد اقلیمی حیاط در خانه‌های سنتی به‌طور عمده تحت تاثیر ویژگی‌های جغرافیایی مناطق مختلف قرار می‌گیرد.<ref>. سلطان‌زاده، «نقش جغرافیا در شکل‌گیری انواع حیاط در خانه‌های سنتی ایران»، 1390ش، ص69.</ref> در گذشته، هر خانه از دو بخش محصور و فضای باز تشکیل می‌شد. در مناطق سردسیر، برای مقابله با سرمای شدید، در اطراف حیاط درخت‌کاری می‌شد تا بادهای سرد از ساختمان محافظت کند. | کارکرد اقلیمی حیاط در خانه‌های سنتی به‌طور عمده تحت تاثیر ویژگی‌های جغرافیایی مناطق مختلف قرار می‌گیرد.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/260926/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B4%DA%A9%D9%84-%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 . سلطان‌زاده، «نقش جغرافیا در شکل‌گیری انواع حیاط در خانه‌های سنتی ایران»، 1390ش، ص69.]</ref> در گذشته، هر خانه از دو بخش محصور و فضای باز تشکیل می‌شد. در مناطق سردسیر، برای مقابله با سرمای شدید، در اطراف حیاط درخت‌کاری می‌شد تا بادهای سرد از ساختمان محافظت کند. | ||
در مناطق گرم و خشک، حیاط‌ها محصور بوده<ref>. «جایگاه حیاط در معماری خانه»، وبلاگ ساختمان آنلاین.</ref> و دیوارها و سقف‌های ضخیم با جهت‌گیری مناسب طراحی می‌شدند تا در تابستان خانه را از تابش آفتاب حفظ کرده و در زمستان از نور خورشید بهره‌برداری کنند.<ref>. کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.</ref> حیاط نقش مهمی در تامین نور طبیعی، تهویه هوا، محافظت در برابر گردوغبار و فراهم کردن حریم خصوصی برای ساکنان ایفا می‌کند.<ref>. تابان و همکاران، «تعیین الگوی بهینة حیاط مرکزی در مسکن سنتی دزفول با تکیه بر تحلیل سایة دریافتی سطوح مختلف حیاط»، 1392ش، ص41-40.</ref> | در مناطق گرم و خشک، حیاط‌ها محصور بوده<ref>[https://sakhtemanonline.com/blog/architecture-and-lighting-articles/the-courtyard-in-the-house-architecture/#:~:text=%D9%87%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%B7%D9%88%D8%B1%20%DA%A9%D9%87%20%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%87%20%D8%B4%D8%AF%20%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7,%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%20%D8%A8%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B1%20%D8%AE%D9%88%D8%A8%DB%8C%20%D8%B4%DA%A9%D9%84%20 . «جایگاه حیاط در معماری خانه»، وبلاگ ساختمان آنلاین.]</ref> و دیوارها و سقف‌های ضخیم با جهت‌گیری مناسب طراحی می‌شدند تا در تابستان خانه را از تابش آفتاب حفظ کرده و در زمستان از نور خورشید بهره‌برداری کنند.<ref>[https://archilearn.net/blog/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%85%D9%84%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C/ . کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.]</ref> حیاط نقش مهمی در تامین نور طبیعی، تهویه هوا، محافظت در برابر گردوغبار و فراهم کردن حریم خصوصی برای ساکنان ایفا می‌کند.<ref>[https://www.bagh-sj.com/article_3966.html . تابان و همکاران، «تعیین الگوی بهینة حیاط مرکزی در مسکن سنتی دزفول با تکیه بر تحلیل سایة دریافتی سطوح مختلف حیاط»، 1392ش، ص41-40.]</ref> | ||
==شکل و ابعاد حیاط== | ==شکل و ابعاد حیاط== | ||
حیاط دارای تناسبات و اشکال هندسی مشخص مکعب‌مربع یا مکعب‌مستطیل است که فرم مستطیل آن فراوان‌تر است.<ref>. حسین‌زاده، «بررسی تطبیقی هندسۀ حیاط مرکزی در معماری خانه‌های بومی شیراز»، 1401ش، ص198.</ref> ابعاد و اشکال حیاط با توجه به شرایط مختلف اقلیمی و فرهنگی تعیین می‌شد.<ref>. بهزادی‌پور، «عناصر معماری ایرانی از دهلیز تا جلوخان»، خبرگزاری صدا و سیما.</ref> تعداد حیاط‌ها بسته به وضعیت اجتماعی و مالی ساکنان متفاوت بود؛ به‌گونه‌ای که در برخی خانه‌های اعیانی حیاط‌ها متعدد بودند.<ref>. حسین‌زاده، «بررسی تطبیقی هندسۀ حیاط مرکزی در معماری خانه‌های بومی شیراز»، 1401ش، ص194.</ref> | حیاط دارای تناسبات و اشکال هندسی مشخص مکعب‌مربع یا مکعب‌مستطیل است که فرم مستطیل آن فراوان‌تر است.<ref>[https://isia.usc.ac.ir/article_167070.html . حسین‌زاده، «بررسی تطبیقی هندسۀ حیاط مرکزی در معماری خانه‌های بومی شیراز»، 1401ش، ص198.]</ref> ابعاد و اشکال حیاط با توجه به شرایط مختلف اقلیمی و فرهنگی تعیین می‌شد.<ref>[https://www.iribnews.ir/fa/news/3456199/%D8%B9%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%AF%D9%87%D9%84%DB%8C%D8%B2-%D8%AA%D8%A7-%D8%AC%D9%84%D9%88%D8%AE%D8%A7%D9%86 . بهزادی‌پور، «عناصر معماری ایرانی از دهلیز تا جلوخان»، خبرگزاری صدا و سیما.]</ref> تعداد حیاط‌ها بسته به وضعیت اجتماعی و مالی ساکنان متفاوت بود؛ به‌گونه‌ای که در برخی خانه‌های اعیانی حیاط‌ها متعدد بودند.<ref>[https://isia.usc.ac.ir/article_167070.html . حسین‌زاده، «بررسی تطبیقی هندسۀ حیاط مرکزی در معماری خانه‌های بومی شیراز»، 1401ش، ص194.]</ref> | ||
==تزئینات حیاط== | ==تزئینات حیاط== | ||
در معماری ایرانی حیاط‌ها با استفاده از کف سنگ‌فرش، کاشت گیاه و درخت، احداث باغ و باغچه، استفاده از مبلمان، نورپردازی، <ref>. «جایگاه حیاط در معماری خانه»، وبلاگ ساختمان آنلاین.</ref> کاشی‌کاری، تقارن هندسی، طراحی حوض و فوارۀ آب تزیین می‌شدند.<ref>. بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص17-8.</ref> | در معماری ایرانی حیاط‌ها با استفاده از کف سنگ‌فرش، کاشت گیاه و درخت، احداث باغ و باغچه، استفاده از مبلمان، نورپردازی، <ref>[https://sakhtemanonline.com/blog/architecture-and-lighting-articles/the-courtyard-in-the-house-architecture/#:~:text=%D9%87%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%B7%D9%88%D8%B1%20%DA%A9%D9%87%20%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D9%87%20%D8%B4%D8%AF%20%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7,%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%20%D8%A8%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B1%20%D8%AE%D9%88%D8%A8%DB%8C%20%D8%B4%DA%A9%D9%84%20 . «جایگاه حیاط در معماری خانه»، وبلاگ ساختمان آنلاین.]</ref> کاشی‌کاری، تقارن هندسی، طراحی حوض و فوارۀ آب تزیین می‌شدند.<ref>[https://civilica.com/doc/509541/ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص17-8.]</ref> | ||
==نمادشناسی حیاط و عناصر آن== | ==نمادشناسی حیاط و عناصر آن== | ||
*'''حیاط'''؛ نماد و تمثیلی از بهشت، <ref>. تابع‌بردبار و دهباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص7.</ref> زندگی و ثبات و پایداری است. | *'''حیاط'''؛ نماد و تمثیلی از بهشت، <ref>[https://www.sid.ir/paper/897325/fa#downloadbottom . تابع‌بردبار و دهباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص7.]</ref> زندگی و ثبات و پایداری است. | ||
* | * | ||
*'''حوض'''؛ نمادی از مرکزیت و اتصال به وجودی واحد است. حوض، با استفاده از آب‌نما و فواره‌های کوچک که انعکاس آسمان را در خود جای می‌دهند، به‌عنوان آینه‌ای از تمام هستی عمل می‌کند و مرکز تقارن و تناسب فضاهای اطراف، از جمله پلکان و ایوان‌ها، به شمار می‌آید.<ref>. بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص5.</ref> این طراحی جذاب، با بازتاب نور و پیوند آب و آسمان، طبیعت زنده را به‌شکلی زیبا به نمایش می‌گذارد.<ref>. تابع‌بردبار و دهباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص4.</ref> | *'''حوض'''؛ نمادی از مرکزیت و اتصال به وجودی واحد است. حوض، با استفاده از آب‌نما و فواره‌های کوچک که انعکاس آسمان را در خود جای می‌دهند، به‌عنوان آینه‌ای از تمام هستی عمل می‌کند و مرکز تقارن و تناسب فضاهای اطراف، از جمله پلکان و ایوان‌ها، به شمار می‌آید.<ref>[https://civilica.com/doc/509541/ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص5.]</ref> این طراحی جذاب، با بازتاب نور و پیوند آب و آسمان، طبیعت زنده را به‌شکلی زیبا به نمایش می‌گذارد.<ref>[https://www.sid.ir/paper/897325/fa#downloadbottom . تابع‌بردبار و دهباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص4.]</ref> | ||
* | * | ||
*'''آب'''؛ آب در حوض، نماد زندگی، بهشت، پاکی، زیبایی و آبادانی و در مساجد انعکاس تصویر آسمان است.<ref>. بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص21-6.</ref> تابش نور خورشید، با ایجاد سایه‌روشنِ زیبا و دلپذیر بر سطح آب‌نماها، بر زیبایی بصری افزوده و با تلطیف محیط، کنترل‌کنندۀ رطوبت هوا است.<ref>. کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.</ref> | *'''آب'''؛ آب در حوض، نماد زندگی، بهشت، پاکی، زیبایی و آبادانی و در مساجد انعکاس تصویر آسمان است.<ref>[https://civilica.com/doc/509541/ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص21-6.]</ref> تابش نور خورشید، با ایجاد سایه‌روشنِ زیبا و دلپذیر بر سطح آب‌نماها، بر زیبایی بصری افزوده و با تلطیف محیط، کنترل‌کنندۀ رطوبت هوا است.<ref>[https://archilearn.net/blog/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%85%D9%84%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C/ . کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.]</ref> | ||
* | * | ||
*'''گیاه و درخت'''؛ نماد طراوت و زیبایی و آرامش است.<ref>. مؤمنی، «نقش حیاط در خانه‌های ایرانی»، وب‌سایت خط معمار.</ref> به‌طور مثال گل داوودی نماد صوت زیبای حضرت داوود، عطر گل محمدی نماد بوی پیامبر و شمعدانی نماد استقامت، زیبایی و جاودانگی روز قیامت و درخت انجیر نماد تقدس و نجابت است.<ref>. بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص18.</ref> فضای سبز و پرطراوت، چشم‌اندازی دل‌انگیز برای چشمان خسته از رنگ آجر و خاک است که طعم زندگی را تغییر داده و تصوری از بهشت را به تصویر می‌کشد.<ref>. مؤمنی، «نقش حیاط در خانه‌های ایرانی»، وب‌سایت خط معمار.</ref> علاوه بر زیبایی، این فضا با ایجاد سایه و افزایش رطوبت نسبی، فضایی دلپذیر و مطبوع را فراهم می‌آورد.<ref>. کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.</ref> | *'''گیاه و درخت'''؛ نماد طراوت و زیبایی و آرامش است.<ref>[https://archline.ir/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C/ . مؤمنی، «نقش حیاط در خانه‌های ایرانی»، وب‌سایت خط معمار.]</ref> به‌طور مثال گل داوودی نماد صوت زیبای حضرت داوود، عطر گل محمدی نماد بوی پیامبر و شمعدانی نماد استقامت، زیبایی و جاودانگی روز قیامت و درخت انجیر نماد تقدس و نجابت است.<ref>[https://civilica.com/doc/509541/ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص18.]</ref> فضای سبز و پرطراوت، چشم‌اندازی دل‌انگیز برای چشمان خسته از رنگ آجر و خاک است که طعم زندگی را تغییر داده و تصوری از بهشت را به تصویر می‌کشد.<ref>[https://archline.ir/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C/ . مؤمنی، «نقش حیاط در خانه‌های ایرانی»، وب‌سایت خط معمار.]</ref> علاوه بر زیبایی، این فضا با ایجاد سایه و افزایش رطوبت نسبی، فضایی دلپذیر و مطبوع را فراهم می‌آورد.<ref>[https://archilearn.net/blog/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%85%D9%84%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C/ . کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.]</ref> | ||
==طراحی هندسی حیاط== | ==طراحی هندسی حیاط== | ||
یکی از ویژگی‌های فضاهای باز مسکونی، نظم هندسی و استفاده از اشکال ساده و متوازن است.<ref>. کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.</ref> رعایت تناسب و تقارن در بازشوهای جداره‌ها و تاکید بر محورهای متقارن، به همراه تداوم فضای حیاط مرکزی در ایوان‌ها و حضور عنصر آب در مرکز، جلوه‌ای زیبا به حیاط می‌بخشد. حیاط با شکل هندسی منظم و مستطیل‌شکل، به‌عنوان عنصری سازمان‌دهنده، نقش کلیدی در نظم‌دهی به فضاهای اطراف ایفا می‌کند.<ref>. حسین‌زاده، «بررسی تطبیقی هندسۀ حیاط مرکزی در معماری خانه‌های بومی شیراز»، 1401ش، ص197 و 188.</ref> | یکی از ویژگی‌های فضاهای باز مسکونی، نظم هندسی و استفاده از اشکال ساده و متوازن است.<ref>[https://archilearn.net/blog/%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D8%B9%D9%85%D9%84%DA%A9%D8%B1%D8%AF-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C/ . کریمی‌پناه، «حیاط خانة قدیمی (عملکرد حیاط خانة قدیمی ایرانی)»، وب‌سایت آرچی‌لرن.]</ref> رعایت تناسب و تقارن در بازشوهای جداره‌ها و تاکید بر محورهای متقارن، به همراه تداوم فضای حیاط مرکزی در ایوان‌ها و حضور عنصر آب در مرکز، جلوه‌ای زیبا به حیاط می‌بخشد. حیاط با شکل هندسی منظم و مستطیل‌شکل، به‌عنوان عنصری سازمان‌دهنده، نقش کلیدی در نظم‌دهی به فضاهای اطراف ایفا می‌کند.<ref>[https://isia.usc.ac.ir/article_167070.html . حسین‌زاده، «بررسی تطبیقی هندسۀ حیاط مرکزی در معماری خانه‌های بومی شیراز»، 1401ش، ص197 و 188.]</ref> | ||
در خانه‌های قدیمی، حوض آب و باغچه‌ها به‌صورت موازی در کنار یکدیگر قرار می‌گرفتند. تقارن و هماهنگی در اطراف حیاط با استفاده از خطوط فرضی ایجاد می‌شد. همچنین، تزیین در و پنجره‌ها و به‌کارگیری عناصر نورپردازی، فضایی دل‌انگیز و مسرت‌بخش به حیاط می‌داد.<ref>. «نحوة معماری و دیزاین حیاط خانه‌های قدیمی»، وب‌سایت هیربدنگاره.</ref> | در خانه‌های قدیمی، حوض آب و باغچه‌ها به‌صورت موازی در کنار یکدیگر قرار می‌گرفتند. تقارن و هماهنگی در اطراف حیاط با استفاده از خطوط فرضی ایجاد می‌شد. همچنین، تزیین در و پنجره‌ها و به‌کارگیری عناصر نورپردازی، فضایی دل‌انگیز و مسرت‌بخش به حیاط می‌داد.<ref>[https://hirbodnegare.com/%D8%AF%DB%8C%D8%B2%D8%A7%DB%8C%D9%86-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C/ . «نحوة معماری و دیزاین حیاط خانه‌های قدیمی»، وب‌سایت هیربدنگاره.]</ref> | ||
==انواع حیاط از لحاظ کالبد و کارکرد== | ==انواع حیاط از لحاظ کالبد و کارکرد== | ||
| خط ۱۴۳: | خط ۱۴۳: | ||
*'''محوطه'''؛ فضای باز و وابسته به واحدهای مسکونی و فاقد دیوار که با پرچین مشخص می‌شد. | *'''محوطه'''؛ فضای باز و وابسته به واحدهای مسکونی و فاقد دیوار که با پرچین مشخص می‌شد. | ||
* | * | ||
*'''بام'''؛ قسمتی از بام طبقۀ همکف که به‌عنوان تراس یا مهتابی برای طبقه اول مورد استفاده قرار می‌گرفت.<ref>. سلطان‌زاده، «نقش جغرافیا در شکل‌گیری انواع حیاط در خانه‌های سنتی ایران»، 1390ش، ص83-81.</ref> | *'''بام'''؛ قسمتی از بام طبقۀ همکف که به‌عنوان تراس یا مهتابی برای طبقه اول مورد استفاده قرار می‌گرفت.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/260926/%D9%86%D9%82%D8%B4-%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%DB%8C%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-%D8%B4%DA%A9%D9%84-%DA%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A7%D8%B9-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 . سلطان‌زاده، «نقش جغرافیا در شکل‌گیری انواع حیاط در خانه‌های سنتی ایران»، 1390ش، ص83-81.]</ref> | ||
==چالش معماری معاصر در طراحی حیاط== | ==چالش معماری معاصر در طراحی حیاط== | ||
کاربری حیاط در عصر حاضر دگرگون شده و به کارکردی سطحی تبدیل شده است. عدم توجه به نقش حیاط، خانه‌ها را به مکان‌هایی سرد و بی‌هویت تبدیل کرده است.<ref>. تابع‌بردبار و دهباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص2-1.</ref> | کاربری حیاط در عصر حاضر دگرگون شده و به کارکردی سطحی تبدیل شده است. عدم توجه به نقش حیاط، خانه‌ها را به مکان‌هایی سرد و بی‌هویت تبدیل کرده است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/897325/fa#downloadbottom . تابع‌بردبار و دهباشی‌شریف، «بازخوانی عملکرد حیاط در خانه‌های سنتی شیراز»، 1396ش، ص2-1.]</ref> | ||
در خانه‌های مدرن، ارتباط حیاط با فضاهای اصلی کم‌رنگ شده که نشان‌دهندۀ نقش انفعالی حیاط است.<ref>. خدیور و کریمی، «احیاء حیاط در خانه‌های معاصر: استفاده از راهکارهای خانه‌های سنتی در خانه‌های جدید (نمونة موردی: شهر همدان)»، 1402ش، ص21.</ref> بیشتر معماران امروزی با حذف حیاط و ایجاد ارتباط مستقیم بین فضای بیرون با درون، حریم اهل خانه را نا امن کرده‌اند.<ref>. بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص8-7.</ref> رویکرد معماری نوین، ورودی‌های تعریف نشده و عدم رعایت سلسله‌مراتب دسترسی به فضای خانه است.<ref>. حسینی‌جوادی و نیک‌فال‌آذر، «بازشناسی فرهنگ محرمیت و تاثیر آن بر کالبد معماری»، 1394ش، ص11</ref> | در خانه‌های مدرن، ارتباط حیاط با فضاهای اصلی کم‌رنگ شده که نشان‌دهندۀ نقش انفعالی حیاط است.<ref>[https://ensani.ir/fa/article/589930/%D8%A7%D8%AD%DB%8C%D8%A7-%D8%AD%DB%8C%D8%A7%D8%B7-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1-%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%81%D8%A7%D8%AF%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D8%B1%D8%A7%D9%87%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D8%AF%DB%8C%D8%AF-%D9%86%D9%85%D9%88%D9%86%D9%87-%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D9%87%D9%85%D8%AF%D8%A7%D9%86- . خدیور و کریمی، «احیاء حیاط در خانه‌های معاصر: استفاده از راهکارهای خانه‌های سنتی در خانه‌های جدید (نمونة موردی: شهر همدان)»، 1402ش، ص21.]</ref> بیشتر معماران امروزی با حذف حیاط و ایجاد ارتباط مستقیم بین فضای بیرون با درون، حریم اهل خانه را نا امن کرده‌اند.<ref>[https://civilica.com/doc/509541/ . بهرامی و لولویی، «نقش حیاط و تاثیر آن در اقلیم معماری پایدار»، 1394ش، ص8-7.]</ref> رویکرد معماری نوین، ورودی‌های تعریف نشده و عدم رعایت سلسله‌مراتب دسترسی به فضای خانه است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/869803/fa . حسینی‌جوادی و نیک‌فال‌آذر، «بازشناسی فرهنگ محرمیت و تاثیر آن بر کالبد معماری»، 1394ش، ص11]</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
