چفیه
چَفیه؛ سربندی رایج و سنتی در کشورهای عربی و برخی کشورهای غیرعربی.
چفیه (چَپیه) پوششی سنتی از پارچه‌هایی با جنس‌های متفاوت است که بیشتر اعراب بنا به خصوصیات جغرافیایی و منطقه‌ای ویژۀ خود، از آن استفاده می‌کنند. این پوشش با حفظ ظاهر کلی، تفاوت‌هایی جزئی پیدا کرده و به‌دنبال آن نام‌های خاصی را به خود اختصاص داده است.
مفهوم‌شناسی
چفیه دستار چهارگوشه‌ای است که مردان عرب روی سر خود می‌اندازند.<ref>«چفيه؛ از تعريف تا استفاده»، خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا».</ref> یکی از نام‌های این دستار کوفیه است و برخی تعبیر آن به لفظ چفیه را اشتباه می‌دادند. بسیاری تاریخچۀ پیدایش کوفیه و علت نام‌گذاری آن را شهر کوفه می‌دانند.<ref>نجفی، غلط ننویسیم: فرهنگ دشواری‌های زبان فارسی، 1373ش، ص317.</ref> برخی نیز این نام‌گذاری را به‌سبب بافتن آن در شهر کوفه می‌دانند؛ زیرا از دورۀ خلافت عباسیان تاکنون، کوفیه‌های کوفه به‌سبب بافت مرغوب‌شان مشهور بوده است.<ref>اعتمادالسلطنه، مرآة البلدان،1367ش، ج3، ص 1622.</ref>
این دستار و سربند را در عربی عامیانۀ عراق و عربی رایج در خوزستان چفیه و در فارسی عامیانه، چپیه گویند.<ref>عواد، الذخائر الشرقیة، 1999م، ج1، ص391.</ref>
کاربرد
مردم در برخی مناطق گرمسیری برای پوشاندن سر و صورت در برابر آفتاب‌سوختگی و همچنین برای مقابله با گرد و خاک‌های شدید از چفیه ستفاده می‌کنند. علاوه بر کشورهای گرم و خشک عربی، بومیان مناطق کویری نیز برای مانع‌شدن از ورود شن به چشم‌ها و نواحی تنفسی از این پوشش بهره می‌گیرند. همچنین در این مناطق به‌دلیل گرمای طاقت‌فرسا، تعریق چند برابر حالت عادی است، بدین منظور مردم چپیه را برای خشک‌کردن عرق نیز استفاده می‌کنند.<ref>عزیزی، راهنمای خرید انواع چفیه عربی و فلسطینی، وب‌سایت راهنمای خرید کیمیک.</ref>
در جنگ ایران و عراق چپیه کاربردهای فراوانی همچون پوشاندن صورت برای استتار، بند اسلحه و فانسقه، کمربند، شال‌گردن، حوله، سجادۀ نماز، سفره، خنک نگه‌داشتن ناحیۀ سر و صورت، وسیله‌ای برای جلوگیری از استنشاق گازهای سمی و باند برای بستن زخم ترکش‌ها داشته است.
همچنین چفیه در دوران دفاع مقدس به‌عنوان نشان ایثار و مقاومت شناخته‌شده و امروزه بسیجیان، جانبازهای دوران دفاع مقدس و نیروهای جهادی از آن استفاده می‌کنند.<ref> کیان، «همه چیز درباره چفیه»، خبرگزاری مهر.</ref>
در مراسم مختلفی از جمله روز ارتش هر سال عرب‌هاي ايران با لباس‌های محلي و چفیۀ سفید «الغَتِرَه» و «عِقال» رژه مي‌روند. چفيه بين جوانان به یک نماد و نشان حرکت‌هاي جنبشي تبديل شده است. در جنبش‌های انقلابی در کشورهاي عربي، جوانان مصر، تونس، شيعيان بحرين و ديگر کشورها، چفيه را بر سر و گردن می‌اندازند. مردم فلسطین نیز به‌عنوان نماد مقاومت کشورهای اسلامی از چپیه بسیار استفاده می‌کنند.<ref>«چفيه؛ از تعريف تا استفاده»، خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا».</ref>
انواع
چفیه‌ها انواع مختلفی دارند که مشهورترین آنها عبارت‌اند از:
چفیه فلسطینی
چفیۀ فلسطینی، مشهورترین و پرطرف‌دار‌ترین نوع این پوشش در جهان محسوب می‌شود. این نوع از چفیه که زمینه‌ای سفید با چهارخانههای مشکی رنگ دارد، در دوران جنگ هشت سالۀ ایران و عراق توسط رزمنده‌های ایرانی مورد استفاده قرار می‌گرفت و به همین دلیل برای مردم ایران شناخته‌شده‌تر است. این نوع چفیه علاوه بر خوزستان ایران، بیشتر در عراق، سوریه، فلسطین و اردن مرسوم بوده و در خوزستان به آن «بُگعه» مي‌گويند.<ref>عزیزی، «راهنمای خرید انواع چفیه عربی و فلسطینی»، وب‌سایت راهنمای خرید کیمیک.</ref>
چفیه سفید معمولی (الغَتِرَه)
این نوع چفیه بیشتر در کشورهای عربی به‌عنوان بخشی از لباس رسمی مورد استفاده قرار می‌گیرد و اعراب جنوب ایران نیز از این نوع پوشش بهره می‌گیرند. این چفیه، به کمک رشته‌ای به نام عقال که بیشتر به رنگ مشکی است، روی سر محکم بسته می‌شود و معمولاً از چفيه‌هاي نقش‌دار مانند «شِماغ» سبک‌تر است و بنا به جنس‌های متفاوت و مرغوب نسبت به انواع چفیه قیمت بالاتری دارد.<ref> کیان، «همه چیز درباره چفیه»، خبرگزاری مهر.</ref>
چفیه شِماغ (اَمجوته)
به اعتقاد برخی از ترک‌ها کلمه «شِماغ» برگرفته از کلمۀ ترکی «یاسماک» (YASMAK) به‌معنای چیز بسته شده است.<ref>«دربارۀ چفیه»، وب‌سایت ایران آنتیک.</ref> این نوع چفیه بیشتر در بین اعراب کشور عربستان مورد استفاده قرار می‌گیرد و وهابی‌ها برای متمایزکردن خود از سایر افراد از این نوع پوشش بهره می‌گیرند. این نوع از چفيه اغلب به رنگ آبی و قرمز است، رنگ آبي در عراق، بوستان و شادگان ديده مي‌شود. در خوزستان نیز به آن «اَمجوته» گویند.<ref>«چفيه؛ از تعريف تا استفاده»، خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا».</ref>
علاوه بر اعراب، در لباس اقوام کرد، بلوچ و پَشْتون هم چیزی شبیه به چفیه وجود دارد که به‌عنوان شماغ پاکستانی شناخته شده و سبز رنگ است و خطوط روی آن با چفیه یا کوفیۀ فلسطینی تفاوت دارد.<ref>کیان، «همه چیز درباره چفیه»، خبرگزاری مهر.</ref>
کردها‌ی ایران در منطقۀ اورامان چفیه سیاه و سفید را جامَه‌دانی و چفیۀ رنگ سرخ و سفید را «سورمور» می‌گویند. <ref>سلیمی، زمستان در فرهنگ مردم کرد، 1390ش، ص۱۳۴.</ref>
چفیه چریکی
نظامیان و طبیعت‌گرد‌ها، با توجه به شرایط کاری خود، از این نوع چفیه بهره می‌گیرند.<ref>عزیزی، «راهنمای خرید انواع چفیه عربی و فلسطینی»، وب‌سایت راهنمای خرید کیمیک.</ref>
مَصار
چفیۀ طرح‌دار که بیشتر اعراب کشورهای عمان، یمن، امارات، عربستان سعودی، قطر، جزایر و سواحل خلیج‌فارس و عرب‌های خوزستان نیز از آن استفاده می‌کنند.<ref> عزیزی، »راهنمای خرید انواع چفیه عربی و فلسطینی»، وب‌سایت راهنمای خرید کیمیک.</ref>
لن‌گوته<ref>Langute</ref>
نوع دیگری از چفیه که دارای طرح چهارخانههای بزرگ به رنگ‌های سبز و سفید است.<ref>«دربارۀ چفیه»، وب‌سایت ایران آنتیک.</ref>
نحوه بستن چفیه
کوفیه یا چفیه به روش‌ها و اشکال مختلفی بسته می‌شود که به فرهنگ و آداب‌و‌رسوم هر کشور بستگی دارد. گاه به‌عنوان سربند برای محافظت در برابر آفتاب و گردوخاک به سر بسته می‌شود. گاه گوشه‌های این پوشش را روی هم قرار داده و به شکل سه‌گوش درآورده و روی سر می‌اندازند و به‌عنوان تکمیل‌کنندۀ لباس به کمک عقال روی سر قرار می‌گیرد و گاه به‌همین صورت سه‌گوش درآورده و پس از قرار گرفتن روی سر، گوشه‌ها را هر کدام روی شانه‌های طرف مقابل هم می‌اندازند این روش بیشتر در جنوب کشور ایران و کشور امارات مرسوم است. چفیه در بسیاری از کشورها نیز به‌عنوان عمامه بسته می‌شود.<ref>عزیزی، «راهنمای خرید انواع چفیه عربی و فلسطینی»، وب‌سایت راهنمای خرید کیمیک.</ref>
معنی رنگ و طرح چفیه
برخي پژوهشگران در عرصۀ لباس بر این اعتقاد هستند که ترکيب رنگ به کار رفته در چفيه به تمدن‌هاي کهن بين‌النهرين برمي‌گردد و ساختارهاي ترکيبي آن برگرفته از شکل تورهای ماهي‌گيري يا خوشه‌‌هاي گندم است.<ref> «چفيه؛ از تعريف تا استفاده»، خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا».</ref> رنگ چفیه‌ها بسته به سنت‌ها و اعتقادات در هر کشور متفاوت است. در برخی اقوام و طوایف برای شناسایی و تشخیص قوم و قبیله‌ای خاص از رنگ‌های متفاوت و منحصربه‌فردی استفاده می‌شود.<ref>عزیزی، «راهنمای خرید انواع چفیه عربی و فلسطینی»، وب‌سایت راهنمای خرید کیمیک.</ref>
جنس چفیه
چفیه را با جنس‌های متفاوتی ازجمله نخ پنبه، کتان، ابریشم، گلابتون، کرباس، ابریشم زربافت و یا مخلوطی از نخ و ابریشم می‌بافند.<ref>میرمطهری، «چفیه»، مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.</ref> از پرطرف‌دار‌ترین‌های جنس چفیه، جنس پنبه است که دوام و عمر زیادی دارد. مرغوب‌ترین آن، ابریشم طبیعی است که قیمت بالایی دارد.<ref>عزیزی، «راهنمای خرید انواع چفیه عربی و فلسطینی»، وب‌سایت راهنمای خرید کیمیک.</ref>
ابعاد چفیه
چفیه با توجه به نوع استفاده اندازه‌های متفاوتی دارد. معمولاً چفیه پارچه‌ای مربع شکل در ابعاد ۱۵۰×۱۵۰ سانتی‌متر، یا مستطیل شکل در ابعاد ۱۲۰×۱۵۰ سانتی‌متر است.<ref>میرمطهری، «چفیه»، مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی. </ref> اگر به‌عنوان شال‌گردن استفاده شود عرض چفیه اهمیت زیادی ندارد؛ اما اگر برای محافظت از سر و صورت باشد باید سایز آن بزرگ انتخاب شود به‌طوری که بستن آن به‌صورت مدل‌های مختلف ممکن باشد. <ref>عزیزی، «راهنمای خرید انواع چفیه عربی و فلسطینی»، وب‌سایت راهنمای خرید کیمیک.</ref>
دور دوزی چفیه
برخی چفیه‌ها دور ریشه پرزی و برخی دیگر دور‌های منگوله‌‌ای دارند که بسته به سلیقۀ فرد انتخاب می‌شوند.<ref>عزیزی، «راهنمای خرید انواع چفیه عربی و فلسطینی»، وب‌سایت راهنمای خرید کیمیک.</ref>
ورود چفيه به بازار کشورهای اروپايي
امروزه چفيه در اکثر کشورهاي جهان مورد استفادۀ بسياري از دختران و پسران است. در ويترين مغازه‌هاي کشورهاي غربي براى تزيين مانكن‌هاى پلاستيكى و یا در فستيوال مد و لباس بسیار از چفيه استقبال شده است. چفيه‌هايي با رنگ سياه‌وسفيد با قيمت‌هاي بسيار بالا در این کشورها عرضه مي‌شود.<ref>«چفيه؛ از تعريف تا استفاده»، خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا».</ref> در روسيه نیز آن را با نام «عرفاتكا» مى‌شناسند.<ref>«دربارۀ چفیه»، وب‌سایت ایران آنتیک.</ref>
پانویس
منابع
- اعتمادالسطنه، محمدحسن، مرآه البلدان، به‌کوشش عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۷ش.
- «چفيه؛ از تعريف تا استفاده»، خبرگزاری دانشجویان ایران «ایسنا»، تاریخ درج مطلب: ۸ خرداد ۱۳۹۰ش.
- سلیمی، هاشم، زمستان در فرهنگ مردم کرد، تهران، سروش،۱۳۹۰ش.
- 4. عزیزی، مصطفی، «راهنمای خرید انواع چفیه عربی و فلسطینی»، وب‌سایت راهنمای خرید کیمیک، تاریخ بازدید: ۱۹ آبان ۱۴۰۱ش.
- عواد، کورکیس، الذخائر الشرقیة، به‌کوشش جلیل عطیه، بیروت، مطبعة الارشاد، ۱۹۹۹م.
- کیان، مرضیه، «همه چیز درباره چفیه»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 2 آذر ۱۴۰۰ش.
- «دربارۀ چفیه»، وب‌سایت ایران آنتیک، تاریخ بازدید: 20 آبان 1401ش.
- نجفی، ابوالحسن، غلط ننویسیم: فرهنگ دشواری‌های زبان فارسی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، ۱۳۷۳ش.
- میرمطهری، آمنه، «چفیه»، مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 15 دی 1398ش.