پوشاک دوران افشاریان

پوشاک دوران افشاریان؛ تن‌پوش مردم ایران در دوره افشاریان.

پوشاک افشاریان ادامه پوشاک دوره صفویه ولی با شکل و فرمی بسیار ساده‌تر و بی‌تکلف‌تر نسبت به دوره‌های قبل است. از ویژگی‌های بارز پوشاک این دوره می‌توان به کوتاه‌شدن دامن پیراهن‌ها و قبا اشاره کرد.

سیر تحول پوشاک در دوره افشاریان

پوشاک دوره افشاریان به‌دلیل اوضاع نا‌آرام و جنگ، از توجه اجتماعی کمتری برخوردار بود و به‌همین دلیل پوشاک این دوره دچار تغییر و تحول چندانی نشد. مدارک موجود از پوشاک افشاریان بسیار محدود است و تنها راه رسیدن به پوشاک این دوره، توجه به نقاشی‌ها و تصاویر به‌جا‌مانده از نادرشاه و حکومت افشاریان است. در این دوره از تجملات لباس‌ها کاسته شده و لباس‌ها شکل و فرمی ساده‌تر داشتند. از ویژگی‌های پوشاک این دوره، کوتاه‌شدن دامن پیراهن‌ها و قبا بود و شکل و حالت شلوار (به‌صورت تنگ یا گشاد) اهمیت بیشتری یافت.

پوشاک مردان

پوشش مردمان افشاریان شامل جُبّه، پیراهن، قبا، شلوار، کمربند و شال کمر، کلاه و کفش بوده است.

جُبّه

تن‌پوش بسیاری از مردان این دوره جبه (لباس بلند و گشاد) بود. جبه‌های افراد ثروتمند عموماً با پارچه ماهوت اعلا دوخته می‌شد و قشر متوسط به‌دلیل اینکه توانایی خرید ماهوت نداشتند، برای تهیۀ جبه از پارچه‌های ایرانی و دستباف مثل بَرَک و چوخا استفاده می‌کردند.

پیراهن

مردان در این دوره پیراهن نخی سفید یقۀ گرد با دوخت ساده می‌پوشیدند. لباسی که در هنگام جنگ، زیرِ پیراهنِ رویی می‌پوشیدند، پیراهن زیر نامیده می‌شد. عده کمی از مردم از پارچه ابریشمی برای دوخت پیراهن استفاده می‌کردند.

قبا

در این دوره قبا‌ (تن‌پوش رویی) به‌صورت بالاتنه چسبان با دامنی گشاد و کوتاه‌تر از دورۀ قبل ‌و بعد از افشاریان بوده است. قباها آستین‌های سمبوسه‌دار بلند و کوتاه داشته است که هنگام پوشیدن نوع آستین کوتاه آن، پیراهنی نیز با آستین سمبوسه‌ای از زیر قبا پوشیده می‌شد. بعضی از این قباها با پنبه‌دوزی یا یراق‌دوزی و قیطان‌دوزی تزیین می‌شده است.

شلوار

مردان این دوره از شلوار‌های لیفه‌دار و گشاد که از پارچه ابریشمی یا پنبه‌ای دوخته می‌شده، استفاده می‌کردند. همچنین این شلوار‌ها در قسمت جلو دارای بند بوده که دنباله بند اضافی آن از قسمت جلو آویزان بود.

کمربند و شال کمر

در دورۀ افشاریان عامه مردم از شال کمر و پادشاهان و درباریان گوهر‌نشان از کمربند استفاده می‌کردند. کمربند و شال کمر هر دو روی قبا بسته می‌شد.

کلاه

نادرشاه افشار از کلاه استوانه‌ای‌شکل و بلندی استفاده می‌کرد که قسمت بالای آن به‌صورت زیگ زاگ به سه یا چهار گوشه ختم و با انواع جواهرات تزیین می‌شد. این کلاه به کلاه نادری معروف بود که معمولاً قرمز رنگ بوده و شالی ابریشمی یا پشمی به دور آن می‌بستند. کلاه مردم عادی این دوره، کلاه نمدی بلند بود که به دور آن دستاری می‌بستند و نوع بدون دستار نیز در میان افسران رواج داشت.

پوشش پا

کفش مردان این دوره شامل گیوه، چاروق، نعلین یا کفش چرمی است. علاوه بر کفش، ساق‌بند نیز در این دوره رواج داشته که مردان به دور پاهای خود می‌بستند.

پوشاک زنان

پوشاک زنان افشاریه ادامه پوشاک دوره صفویه ولی بسیار ساده‌تر از دوره قبل خود بوده و از پارچه‌های ظریف‌تر و خوش‌نقش‌تر نسبت به پوشاک مردان افشاری انتخاب می‌شده است.

پیراهن

زنان در این دوره از پیراهن‌های بسیار کوتاه و بدون یقه استفاده می‌کردند که به‌وسیله دکمه‌ای زرین در زیر گلو بسته می‌شد. جنس این پیراهن‌ها از پارچه ابریشمی گلدوزی‌شده بوده و دور یقه لباس را دو تا سه سری مروارید کوچک می‌دوختند. روی پیراهن نیز نیم‌تنه‌ای به نام اَرخالُق با جنس اطلس آستر‌دار، می‌پوشیدند.

چاپکین

قبای زنان این دوره چاپکین نام دارد که فاقد یقه بوده و قسمت جلوی آن باز بوده است و از سمت چپ به راست روی هم قرار می‌گرفت و در سمت راست به‌وسیله سه دکمه بسته می‌شد.

شلوار

زنان در این دوره شلوار‌های گشاد و راسته که اغلب به آن آستری دوخته می‌شد، می‌پوشیدند. جنس شلوار‌ها به‌طور معمول از پارچه زری یا ابریشم بود و اکثراً به‌وسیله مروارید‌هایی تزیین می‌شد.

سربند

سربند زنان در درون خانه شامل چارقدی بلند بود که مو‌های بلند آنان را می‌پوشاند. در بیرون از خانه نیز از چاقچور، چادر مشکی و روبند استفاده می‌کردند. روبند، پارچه نخی مستطیل‌شکل و دارای شکاف افقی دراز و از جنس تور بود که از بین این شکاف‌ها محیط بیرون را نگاه می‌کردند.

پاپوش

یک نمونه از کفش زنان این دوره، کفش راحتی از جنس مخمل گلدوزی‌شده بود که با یراق‌های طلایی یا ابریشمی آراسته می‌شد. نوع دیگر آن، چکمه پارچه‌ای معروف به چاقچور بود که شلوار درون این چکمه‌ها قرار می‌گرفت.

پوشاک نبرد

ارتش ایران در دوره نادرشاه افشار شامل سوارگان، پیادگان، توپچیان و مهندسان بودند. گروه سوارگان را دو دسته به نام قزلباش‌ها و سپاه خراسان تشکیل می‌دادند. قزلباش‌ها از کلاه چهار ترک قرمز‌رنگ به‌همراه دستاری از ابریشم سفید یا رنگی استفاده می‌کردند و تن‌پوش نبرد آنان همانند دوره صفویه شامل کلاه‌خود، زره و چکمه بلند بود که هم سوارگان و هم پیادگان از آنها استفاده می‌کردند. کلاه‌های رزمی این دوره مزین به عبارت‌های توحیدی، یا الله، یا رحمان، یا رحیم و یا کریم بوده است.

منابع

• اشرف‌پور، تارا، «پوشاک در دوران افشاریان و زندیان»، مجله سیاه مشق، شماره 1، مهر 1395ش.
• بژگی، طیبه، «بحثی در لباس و پوشش مردم ایران در دوره افشاریه»، مجله تاریخ‌پژوهی، شماره 53، زمستان 1391ش.
• راوندی، مرتضی، تاریخ اجتماعی ایران، تهران، امیرکبیر، 1352ش.
• شاملویی، حبیب‌اللّه، تاریخ ایران از ماد تا پهلوی، تهران، صفی علیشاه، 1347ش.
• شهشهانی، سهیلا، تاریخچه پوشش سر در ایران، تهران، مدبر، 1374ش.
• غیبی، مهر‌آسا، هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی، تهران، هیرمند، چاپ چهارم، 1391ش.
• فلور، ویلم، حکومت نادرشاه، ترجمه ابوالقاسم سری، تهران، توس، 1368ش.
• متین، پیمان، پوشاک ایرانیان، تهران، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، 1383ش.
• نجفی، موسی، مقدمه تحلیلی تاریخ تحولات سیاسی ایران، تهران، منیر، چاپ دوم، 1378ش.