برف روی کاج‌ها (فیلم)

برف روی کاج‌ها (فیلم): فیلمی دربارهٔ واکنش زن ایرانی به خیانت همسر.

برف روی کاج‌ها فیلمی به نویسندگی و کارگردانی پیمان معادی و تهیه‌کنندگی جمال ساداتیان است که در سال ۱۳۹۰ ساخته شد. این فیلم با بازیگری چهره‌هایی چون مهناز افشار، ویشکا آسایش، حسن معجونی، حسین پاکدل، صابر ابر، الهام کردا و آناهیتا افشار روی پرده رفت. داستان فیلم، روایتگر زندگی «رؤیا»، یک مدرس پیانو، است که پس از چهارده سال زندگی مشترک، متوجه خیانت همسرش می‌شود. در ادامه، او با پسر همسایه، وارد یک رابطه عاطفی می‌شود. این اثر، کلیشه‌های رایج دربارهٔ واکنش زنان به خیانت را به چالش می‌کشد و پاسخی متفاوت و منطقی را از سوی یک زن به تصویر می‌کشد. منتقدان، استفاده از فرم سیاه‌وسفید، عادی‌سازی خیانت و نمایش غیرایرانی مواجهه زنان با خیانت را مورد نقد قرار دادند. در مقابل، موسیقی کارن همایونفر، بازی درخشان بازیگران و تصویربرداری محمود کلاری با تحسین روبه‌رو شدند. «برف روی کاج‌ها» در جشنواره فیلم فجر و جشنواره انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی ایران موفق به دریافت جوایز متعددی ازجمله جایزهٔ بهترین فیلم و بهترین بازیگر زن شد.

معرفی فیلم برف روی کاج‌ها

برف روی کاج‌ها به‌نویسندگی و کارگردانی پیمان معادی و تهیه‌کنندگی جمال ساداتیان با هنرمندی مهناز افشار، ویشکا آسایش، حسن معجونی، حسین پاکدل، صابر ابر، الهام کردا و آناهیتا افشار در سال ۱۳۹۰ش در قالب یک فیلم سینمایی ۹۶ دقیقه‌ای ساخته شد. این اثر همان سال در سی‌امین جشنواره فیلم فجر رونمایی شد و به‌صورت عمومی در اردیبهشت ۱۳۹۲ش روی پرده رفت. نسخه اکران عمومی، دارای تفاوت‌هایی با نسخه اکران‌شده در جشنواره فجر بوده است. برف روی کاج‌ها تا اواسط تیر روی پرده بود. فروش این اکران به رقم ۸۰۰ میلیون تومان رسید.

موضوع فیلم برف روی کاج‌ها

موضوع این فیلم، روایت مواجهه متفاوت یک زن با خیانت همسر است. کارگردان، موضوع «خیانت» را به‌دلیل گسترش این معضل در روابط زناشویی، برگزیده است. تهیه‌کننده نیز مضمون این اثر را در ادامه دغدغه‌های اجتماعی آثار قبلی خود دانسته است؛ بنابراین، موضوع اصلی فیلم از نگاه سازندگان، بازتابی از کاهش وفاداری، تضعیف استحکام نهاد خانواده و زوال عشق در جامعه شهری ایران است.

داستان فیلم برف روی کاج‌ها

رؤیا (مهناز افشار)، که مدرس پیانو است، متوجه می‌شود همسرش علی (حسین پاکدل)، پس از ۱۴ سال زندگی مشترک، با نسیم (آناهیتا افشار) که تنها بیست سال دارد، رابطه‌ای پنهانی برقرار کرده است. رؤیا به‌مرور از علی فاصله می‌گیرد و بعد از درخواست غیرحضوری علی برای طلاق از طریق وکیلش، به‌مرور با پسر جوان همسایه، نریمان، ارتباطی عاطفی برقرار می‌کند.

گفتمان فیلم

این اثر اولین تجربه پیمان معادی در کسوت کارگردانی و متأثر از آثار اصغر فرهادی است. مضمون «خیانت» نیز متأثر از فضای گفتمانی آثار سینمایی در اواخر دهه هشتاد و اوایل دهه نود است که آن نیز متأثر از تقلید از سینمای فرهادی به‌ویژه پس از اکران «درباره الی» و کسب جوایز و اکران‌های بین‌المللی آن بوده است.

جوایز و افتخارات فیلم برف روی کاج‌ها

در سی‌امین دوره جشواره فیلم فجر (۱۳۹۰ش)، این اثر به‌عنوان «بهترین فیلم از نگاه تماشاگران»، جایزه سیمرغ بلورین را دریافت کرد و مهناز افشار نیز به‌عنوان «بهترین بازیگر زن» در بخش نگاه‌نو دیپلم افتخار گرفت. ویشکا آسایش برای بازی در این فیلم نامزد دریافت «بهترین بازیگر نقش مکمل زن» شد. پیمان معادی نیز برای «بهترین کارگردانی» و «بهترین فیلمنامه» در بخش نگاه‌نو نامزد دریافت سیمرغ شده بود.

در ششمین دوره جشن انجمن منتقدان و نویسندگان سینمای ایران (۱۳۹۱ش)، این فیلم برنده سه تندیس «بهترین فیلم»، «بهترین فیلمنامه» و «بهترین بازیگر نقش اول زن» بوده است.

در چهاردهمین دوره جشن حافظ (۱۳۹۳ش)، پیمان معادی برای فیلمنامه این اثر و کارن همایونفر برای موسیقی متن آن نامزد دریافت جایزه شدند و مهناز افشار در همان دوره، موفق به دریافت جایزه بهترین بازیگر نقش اول زن شد.

پیام فیلم

تابوشکنی کلیشه‌های زنانه

این فیلم، رؤیا را زنی نشان می‌دهد که تلاش می‌کند با شکستن تابوها از کلیشه‌های زنانه مانند مطیع بودن، فداکاری و انفعال، فاصله بگیرد و علیه آنها مقاومت کند. فیلم در تلاش است واکنش رؤیا به خیانت همسرش را متفاوت از تصویر سنتی زنان شکست‌خورده در روابط عاطفی به نمایش بگذارد. رؤیا پس از گذراندن یک شوک عاطفی و احساس شکست، که فیلم سعی داشته آن را در قالب عدم رسیدگی به گل‌های خانه، گریه‌کردن و معلق‌کردن کارهای روزمره نشان دهد، خود را بازمی‌یابد و فعالیت‌های معمولش را از سر می‌گیرد. رؤیا با آن که آسیب روحی خورده است، اما ظاهراً آرام و منطقی با موضوع کنار می‌آید.

زنان‌سالاری در جامعه ایرانی

فیلم «برف روی کاج‌ها» در تلاش است زنان را در موضعی تقابلی نسبت به مردان قرار دهد و تصویری نو از زن ایرانی ترسیم کند. تصویری که می‌تواند در جهت برجسته‌سازی سوژگی زنان در فیلم تفسیر شود.

آسیب‌پذیری زنان تنها

این اثر به پدیده «تنهایی زنان» در جامعه ایرانی نیز پرداخته است. شخصیت‌های رؤیا، مریم، نازی و حتی حاج‌خانم (همسایه بالایی و صاحب‌خانه رؤیا) همه به‌صورت تنها نمایش داده شده‌اند. همچنین ناامنی این زنان تنها نیز مورد توجه کارگردان بوده است. چنان‌که دزدی از خانه نازی و خیانت علی به رؤیا، به‌عنوان نمادهای ناامنی زنان تنها شناخته می‌شود.

دیدگاه‌های منتقدان سینمایی

در فیلم برف روی کاج‌ها استفاده از نمادها به‌مثابه استعاره‌های ادبی، مورد توجه منتقدان قرار گرفته‌اند. ازجمله آن‌که عشق به‌مثابه سفر و انسان به‌مثابه درخت کاج استعاره‌پردازی شده‌اند. همچنین کیفیت ساخت این اثر در ابعاد مختلفی از جمله انتخاب زوایای دوربین، استفاده نمادین از پیانو و ملودی‌های آن برای نمایش تغییر در احساسات و بازی باورپذیر بازیگران مورد توجه برخی منتقدان بوده است. در این میان آهنگسازی کارن همایونفر و تصویربرداری محمود کلاری بیش از دیگر ابعاد فیلم، مورد تحسین واقع شده است.

از سوی دیگر، این فیلم با انتقادهای ساختاری (فرمی) و محتوایی از سوی منتقدان روبرو شده است، ازجمله:

• ضعف در شخصیت‌پردازی: شخصیت‌های فرعی، مانند علی (همسر رؤیا)، به‌درستی پرداخت نشده‌اند و انگیزه‌های آنان (مانند دلیل خیانت علی) مبهم باقی مانده است. همچنین پرداخت به دنیای درونی و زنانه شخصیت اصلی (رؤیا) نیز سطحی ارزیابی شده و کارگردان نتوانسته است عمق لازم را به آن ببخشد. این امر مانع از هم‌ذات‌پنداری کامل مخاطب با شخصیت‌ها می‌شود.
• ضعف در داستان و فیلمنامه: فیلمنامه از ضعف‌هایی رنج می‌برد که باعث شده اثر، شبیه کار یک کارگردان تازه‌کار به نظر برسد. داستان‌های فرعی مانند دلیل جدایی و آشتی مریم و بهروز، یا اهل موسیقی بودن رؤیا، به‌صورت مبهم و گذرا مطرح شده و نقش مؤثری در پیشبرد داستان اصلی ندارند.
• انتخاب فرم سیاه و سفید: اگرچه این انتخاب می‌تواند برای واقعی‌تر نشان دادن فضا باشد، اما برخی منتقدان معتقدند ترکیب داستانی با فضای سرد زمستانی و روابط بی‌روح، با تصاویر سیاه‌وسفید، اغراق‌آمیز شده و ممکن است برای مخاطب خسته‌کننده باشد.
• عادی‌سازی خیانت: نگرانی اصلی برخی منتقدان، حرکت فیلم به سمت عادی‌سازی پدیده خیانت در روابط زناشویی یا پرداختی غربی و سکولار به این آسیب اجتماعی است.
• تضعیف اعتماد اجتماعی: تمام روابط در فیلم، حتی رابطه دوستانه، مخدوش و ناپایدار است و این می‌تواند به کاهش حس اعتماد در مخاطب بینجامد.
• ارائه نسخه‌ای غیرایرانی: فیلم به دلیل نمایش مردان به عنوان افرادی غیرقابل اعتماد و ترویج واکنشی تلافی‌جویانه (رابطه رؤیا با نریمان) که در پایان احساس پشیمانی ندارد، مورد نقد قرار گرفته است. این نگاه با فرهنگ ایرانی و اخلاق اجتماعی ایرانیان سازگار دانسته نمی‌شود.

حواشی فیلم برف روی کاج‌ها

• اکران این اثر در سالن‌های سینمایی زیرمجموعه حوزه هنری، با مخالفت این نهاد مواجه شد. این مخالفت مورد اعتراض تهیه‌کننده این اثر واقع شد.
• طبق اظهار صابر ابر، او برای بازی در این فیلم، حدود سه ماه تمرین کرده است. همچنین معادی بیان داشته که خانم افشار برای بازی در این فیلم، زیر نظر معلم آموزش پیانو بوده تا ضمن یادگیری پیانو، شیوه تدریس آن را نیز بیاموزد.

منابع

• آذین، جبار، «برف روی کاج‌ها یک اثر آسیب‌شناسانه اجتماعی است»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۲ش.
• اردشیری، مجتبی، «نه زنانه نه مردانه، گم شدن برف روی کاج‌ها در پیچ حلقه اتصال فیلمنامه»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۱۲ خرداد ۱۳۹۲ش.
• اسفندیار، حدیثه، «خیانت زناشویی در فیلم برف روی کاج‌ها»، راسخون، تاریخ درج مطلب: ۵ اردیبهشت ۱۳۹۸ش.
• انتظاری، علیرضا، «نشانه‌های دراماتیک در بطن زندگی شهری؛ نگاهی به فیلم برف روی کاج‌ها ساخته پیمان معادی»، پرده سینما، تاریخ درج مطلب: ۵ اردیبهشت ۱۳۹۲ش.
• «برف روی قلب‌ها»، ماهنامه سینمایی فیلم، تاریخ بازدید مطلب: ۱۴ مهر ۱۴۰۴ش.
• «برف روی کاج‌ها روی پرده سینما رفت»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۴ اردیبهشت ۱۳۹۲ش.
• «برف روی کاج‌ها»، تیوال، تاریخ بازدید مطلب: ۱۳ مهر ۱۴۰۴ش.
• پرنیانی، مهدی، «فیلمی که با هم دیدیم»، منظوم، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۳۹۵ش.
• «جدول کامل اسامی برترین‌های سی‌امین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر»، همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۳ بهمن ۱۳۹۰ش.
• «چهاردهمین دوره جشن حافظ (سال ۱۳۹۳)»، وب‌سایت جشن حافظ، تاریخ بازدید مطلب: ۱۴ مهر ۱۴۰۴ش.
• حسن‌پور، آرش، «من؛ این همه نیستم: بازنمایی جهان زنانه در فیلم برف روی کاج‌ها»، پایگاه جماعت دعوت و اصلاح، تاریخ درج مطلب: ۲۸ بهمن ۱۳۹۲ش.
• حسن‌پور، سبحان، «برف روی کاج‌ها؛ موقعیتی مدرن یا سنتی!»، هامون ایران، تاریخ درج مطلب: ۲۸ تیر ۱۳۹۳ش.
• «در انتظار شروع | نقدی بر فیلم «برف روی کاج‌ها»، پژوهه، تاریخ درج مطلب: ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۲ش.
• سپهری، محمد، «وقتی ژانر هم کم می‌آورد»، منظوم، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۳۹۵ش.
• «سیمرغ بلورین بر شانه عطاران نشست»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۳ بهمن ۱۳۹۰ش.
• «سیمرغ فجر برف روی کاج‌ها را تکاند»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۳ بهمن ۱۳۹۰ش.
• شجاع، فرشاد، «فیلمی که نتوانست انتظار منتقدان را برآورده کند»، منظوم، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۳۹۵ش.
• عاصی، عبدالرضا، «برف روی کاج‌ها، طعم شیرین خیانت»، منظوم، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۳۹۵ش.
• «عصرآزاد، سحر، «برف روی کاج‌ها؛ به گل نشستن عشق»، نماوامگ، تاریخ درج مطلب: ۸ خرداد ۱۴۰۱ش.
• قنبرزاده، دامون، «نگاهی به فیلم برف روی کاج‌ها»، سینمای خانگی من، تاریخ بازدید مطلب: ۱۳ مهر ۱۴۰۴ش.
• «کارگردان فیلم برف روی کاج‌ها: زوج این قصه را سیاه‌وسفید می‌دیدم»، ایرنا، تاریخ درج مطلب: ۱۹ بهمن ۱۳۹۰ش.
• کرمی قهی، محمدتقی و عامری، پردیس، «عاملیت زن در سینمای اجتماعی ایران (مطالعه موردی دو فیلم برف روی کاج‌ها و پریدن از ارتفاع کم)، مطالعات فرهنگی و ارتباطات، شماره ۵۸، خرداد ۱۳۹۹ش.
• کریمی، میثم، «نقد و بررسی فیلم برف روی کاج‌ها»، مووی‌مگ، تاریخ درج مطلب: ۱۱ اردیبهشت ۱۳۹۲ش.
• «گزارش اکران برف روی کاج‌ها»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۱۸ مرداد ۱۳۹۲ش.
• «محمد حسینی: برف روی کاج‌ها نه فقط دربارهٔ خیانت که دقیقاً توجیه آن است»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۴ خرداد ۱۳۹۲ش.
• «معرفی برگزیدگان ششمین جشن انجمن منتقدان سینما / مهرجویی و تقوایی تقدیر شدند»، ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۵ دی ۱۳۹۱ش.
• مقیمی، مرسده، «درد قضاوت شدن و محکوم شدن»، منظوم، تاریخ درج مطلب: ۸ آبان ۱۳۹۵ش.
• مولودی، امیرسعید و نبوی‌زاده نمازی، سید وحید، «کاربست نظریه استعاره و مجاز مفهومی در سینما: مطالعه موردی فیلم برف روی کاج‌ها»، پژوهش‌های زبان‌شناسی، شماره ۲۴، بهار و تابستان ۱۴۰۰ش.
• «نقدی بر فیلم «برف روی کاج‌ها» /وقتی تفکرات فمینیستی یک فیلم را به سقوط می‌کشاند»، پایگاه خبری تحلیلی صراط، تاریخ درج مطلب: ۱۲ تیر ۱۳۹۲ش.
• کیانپور، سید علیرضا، «آنچه در زیر برف روی کاج‌ها پنهان شده است!»، بولتن نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۲ش.

• Lynden Barber, "Snow on Pines Review", SBS, Published on 17 October 2013.
• Nathan Giaccio, "Iranian Film Festival Review: Snow on Pines (Barf roo-ye kajha) ", GLAM, Published on 21 October 2013.