شنل

شنل، روپوشِ گشاد و بی‌آستین.

شِنِل، پوشش بدون آستینی است که روی دوش انداخته می‌شود و به‌وسیلۀ بندینک یا دگمه در ناحیه گردن بسته می‌شود. این پوشش قدمتی به درازای تاریخ دارد؛ به‌گونه‌ای که اثر آن‌ را از روی سنگ‌واره‌های متعلق به دوران باستان می‌توان یافت. شنل انواعی از جمله طَیلَسان، بُرنُس، حِبَرَه، شولا و کاردینال دارد و در گذشته در مراسم تاج‌گذاری پادشاهان مورد استفاده قرار می‌گرفت؛ همچنین پوشش مناسبی برای دوران بارداری، محافظت از سرما و باران و ایجاد جذابیت در تیپ افراد به ‌شمار می‌رود.

مفهوم‌شناسی

شنل به‌معنای پوشاکِ گشاد و بدون آستین است که روی دوش اندازند. شنل در ادبیات فارسی مترادف کلماتی مانند ردا، جُبِّه، عبا، طیلسان، بارانی، فوطه، روانداز، پالتو، بالاپوش و لَباده به‌معنای بارانی نمدین است. نویسندگان پیشین در آثار خود میان برخی از مترادف‌های این کلمه تفاوتی قائل نشده‌اند. واژۀ شنل در زبان روسی به معنای پالتوی بلند نظامی است و از این زبان وارد زبان فارسی شده است.

تاریخچه

در دورۀ ایلامی‌ها که نقطۀ آغاز حکومت پادشاهان در ایران بوده، زنان از شنل بلندی استفاده می‌کردند که از شانه چپ تا زانو را می‌پوشاند، به‌گونه‌ای که کتف راست عریان بوده است. مادها شنلی از جنس پوست پلنگ یا پوست گاو بر شانه می‌انداختند که حاشیه‌ای از پشم داشته است. وجود مجسمه‌ای با پوشش شنل در کاخ آپادانا (شوش) بیانگر بهره‌گیری از این نوع پوشش در زمان هخامنشیان است. در این دوره، شنل یک‌تکه پارچۀ حاشیه‌دار با سوراخی در وسط برای عبور سر بوده است که محدودۀ روی سینه، شانه‌ها و دست‌ها تا مچ را می‌پوشانده و با یک بندینک در جلو گردن بسته می‌شد. زنان پارسی نیز شنلی مانند ردای مردان هخامنشی به ‌تن داشته‌اند. پارت‌ها شنلی مشابه شنل مادها؛ اما گشادتر می‌پوشیدند که با دگمه‌ای در وسط یا روی شانه بسته می‌شد. زنان عهد اشکانی نیز، شنل را روی نیم‌تاجی که بر سر می‌گذاشتند، می‌بستند. شنل در دورۀ ساسانیان کوتاه‌تر شد؛ به‌گونه‌ای که نصف بدن را از پشت می‌پوشاند و به‌وسیلۀ دو دگمۀ بزرگ در کنار گردن بسته می‌شد. شنلِ آستین‌بلند و چسبانی در میان زنان درباری در دورۀ ساسانی مرسوم بوده که نشان خاندان سلطنتی به شمار می‌رفت. برخی معتقدند شنل، نخستین مرتبه در منطقۀ تالش و به‌گونۀ بارانی به کار می‌آمده و بعدها به سرزمین‌های عربستان و عراق منتقل شده است. ظهور شنل کلاه‌دار به دورۀ طاهریان و صفاریان برمی‌گردد. در دورۀ طاهریان شنل بلندی تا ساق پا می‌پوشیدند که سرپوشی مانند سرپوش بارانی به ‌آن متصل بود. عده‌ای معتقدند، در این دوره، علمای منطقۀ شمال شرقی ایران از نوعی شنل جلوباز بهره می‌گرفتند که لبه‌های جلویی آن روی سینه به‌شکل مثلث برمی‌گشت. اُمَرا در دورۀ صفاریان از بالاپوشی مانند لَباده استفاده می‌کردند که در برخی موارد از پوست سمور و سنجاب تهیه می‌شد. جُبِّه در ابتدای دورۀ قاجار پوشش رسمی مردان در همۀ طبقات بود؛ اما با گذشت زمان، تنها به علما و اهل‌قلم اختصاص یافت. فرم امروزی شنل از اواخر دورۀ قاجار رواج یافت. هم‌اکنون، پوشیدن شنل در میان آقایان مرسوم نیست؛ اما بانوان به‌شکل‌های گوناگون از آن استفاده می‌کنند.

انواع شنل

• تَیلسان، قدیمی‌ترین گونۀ شنل، ملحفه‌ای ضخیم و سبز رنگ، ویژۀ علمای ایرانی در دورۀ باستان؛
• ردا یا بالاپوش، خلعت پادشاهان هخامنشی؛
• بُرنُس، نوعی شنل کلاه‌دار (دورۀ طاهریان و صفاریان)؛
• کلامیس، پوشش تابستانی مردان یونانی؛
• توگا، لباس تشریفاتی قضات و سرداران در روم باستان؛
• پالا، لباس زنان روم مسیحی؛
• کاردینال، شنلی کلاه‌دار و سرخ‌رنگ (سدۀ 17م)؛
• چوقا، پوششی بلند، راسته و بدون آستین، شاخصۀ شناسایی جامعۀ لر بختیاری؛
• شولا، شنلِ گشاد بی‌آستین یا آستین‌حلقه‌ای پشمی، مورد استفادۀ چوپانان؛
• پانچو، نوعی شنل جلوباز زنانه و مردانه (با اندکی تفاوت).

کاربردهای شنل

• هنگام جنگ، سوارکاری یا شکار، مورد استفادۀ شاهان ماد؛
• در مراسم تاج‌گذاری پادشاهان؛
• روی لباس عروس؛
• گستردنی هنگام خواب، مورد استفادۀ چوپانان؛
• ایجاد پوشش در لباس‌های مجلسی تنگ، کوتاه یا بدون آستین؛
• محافظت در مقابل سرما؛
• پوشش مناسب برای چربی‌های اضافی بدن؛
• مناسب برای دوران بارداری؛
• ایجاد فرصت هنرنمایی برای طراحان لباس؛
• محافظت در برابر باران؛
• ایجاد جذابیت در تیپ افراد.

منابع

• «آشنایی با پانچو و شنل | تفاوت و شباهت‌ها»، وب‌سایت پارچی، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
• «امپراتوری ایران و اصلاحات ساختاری»، وب‌سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 16 تیر 1397ش.
• «باارزش‌ترین جواهرات ایران کجا هستند؟»، وب‌سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
• بابایی، پروین، «پوشاک زنان در دوران سلوکیان و اشکانیان»، وب‌سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 15 اردیبهشت 1394ش.
• «بالاپوش»، وب‌سایت لام تا کام، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
• بلوکباشی، علی و دیگران، «آرایش و پوشش»، وب‌سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 8 دی 1398ش.
• «پانچو چه نوع لباسی است؟»، وب‌سایت آی‌بو‌لک، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
• «پانچو و کاپ و شنل‌های رنگارنگ، برای فصل سرما/ از “ولنتینو” و “بربری” تا “لارف لورن”»، وب‌سایت پرشین‌وی، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
• «پیشینۀ پوشاک مردان، از سامانیان تا ایلخانان»، وب‌سایت دارنیا، تاریخ درج مطلب: 1 اردیبهشت 1395ش.
• خوشرو، ندا، «مدل شنل دخترانه جدید مناسب فصل پاییز و زمستان»، وب‌سایت آرگا، تاریخ درج مطلب: 21 مهر 1398ش.
• «دگرگونی پوشش و پوشاک در تاریخ دیرینه ایرانیان گفت‌وگو با محمدرضا چیت‌ساز»، وب‌سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 23 فروردین 1396ش.
• «دودمان پادشاهی‌ ایران از دوران باستان تا پایان سلسله شاهی»، خبرگزاری ایلنا، تاریخ درج مطلب: 14 آبان 1400ش.
• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
• ذیل واژۀ «شنل»، بخش مترادف در وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
• رحیمی، مهدی، «تاریخ پوشاک ایرانیان از ابتدای اسلام»، وب‌سایت عمده‌معرفی، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
• شفیعی، مه‌سیما، «پوشاک ایرانیان»، وب‌سایت هفتواد کویر، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
• «شنل برای روی لباس مجلسی زنانه و دخترانه»، وب‌سایت بهترین‌یاب، تاریخ درج مطلب: 2 فروردین 1401ش.
• «شنل‌؛ خوش‌استایلی در زمستان»، وب‌سایت کمد سارک، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
• «شنل»، ویکیجو دانشنامۀ آزاد پارسی، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
• «کاربردها و انواع شنل لباس عروس»، وب‌سایت بزمینه، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
• متین، پیمان، «پشم»، وب‌سایت مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 15 دی 1398ش.
• مجابی، علی، تاریخ پوشاک جهان، بی‌جا، بی‌تا.
• مشیری، مهشید، فرهنگ واژه‌های اروپایی در فارسی، وب‌سایت آبادیس، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
• معین، محمد، فرهنگ فارسی، وب‌سایت آبادیس، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.