حریم خصوصی

حریم خصوصی؛ محدودۀ شخصی زندگی هر فرد در ارتباط با دیگران.

حریم خصوصی به‌عنوان مرزهای فیزیکی، احساسی و روانی هر فرد برای خود، محدوده‌ای است که از نظارت، نگاه و کسب اطلاع دیگران بدون اجازه و رضایت فرد مصون است. حفظ حریم خصوصی باعث حفظ حقوق، سلامت روان، شکوفایی استعدادها، تکریم شخصیت، بهبود روابط و احساس امنیت و آرامش در جامعه می‌شود.

مفهوم‌شناسی

حریم خصوصی بخشی از زندگی است که کسب اطلاع، تصمیم‌گیری، ورود و نظارت بر آن فقط در اختیار فرد و با اجازۀ او است و از آزادی در برابر بازخواست و کیفر حقوقی برخوردار است و همچنین نوع ارتباط سایرین را تعیین می‌کند.

تاریخچه

حریم خصوصی قبل از طرح در غرب و اسناد و قراردادهای بین‌المللی، مورد تأکید آموزه‌های دینی بوده است. در دین اسلام نیز احترام به حریم خصوصی دیگران از توصیه‌های مهم است. اولین جرقه‌های حمایت از حریم خصوصی در غرب به قرن 17 و 18م برمی‌گردد. با زایش اندیشه‌های سیاسی نو و ظهور جریان‌های فردگرا و آزادی‌گرا و مطرح‌شدن آزادی‌های فردی به‌عنوان بخشی از مطالبات شهروندی، عدم دخالت در زندگی خصوصی مهم‌ترین مشخصۀ دولت آزادی‌گرا مطرح شد. در 1980م حریم خصوصی به‌عنوان مفهومی حقوقی در مجلۀ هاروارد بیان شد. اعلامیۀ جهانی حقوق بشر منتشرشده در سال 1948م، شاخص مدرن حریم خصوصی در سطح بین‌المللی است که از حریم ارتباطی و مکانی حمایت می‌کند. بنابر مادۀ 12 این قانون، حریم خصوصی، خانه، خانواده و آبروی افراد نباید مورد تعرض دیگران قرار بگیرد و افراد در برابر این مزاحمت‌ها مورد حمایت هستند.

اهمیت حریم خصوصی

افراد برای برخورداری از وجهۀ اجتماعی مورد احترام و تصویر مناسب از شخصیت خود تمایل به ایجاد حدّومرز در تعامل با افراد دارند. با وجود حریم شخصی است که روابط خانوادگی، دوستی و کاری معنا و مفهوم صحیح پیدا می‌کنند. برقراری ارتباط سالم و به دور از تنش، به‌رسمیت‌شناختن خطوط قرمز، دسترسی به اهداف، علایق و احساسات، با حفظ حریم خصوصی محقق می‌شود.

گسترۀ حریم خصوصی

حریم خصوصی مفهومی سیّال و شامل مواردی، مانند آزادی فکر و آزادی از نظارت دیگران، نظارت بر جسم و اطلاعات خود، تنهایی در منزل، حمایت از حیثیت و اعتبار و حمایت در مقابل تفتیش‌ها، جسم، لباس، وسایل همراه فرد، اطلاعات شخصی و خصوصی فرد، محل کار، اماکن خصوصی و منزل می‌شود. همچنین زندگی خصوصی، خانواده و مسکن، تمامیت جسمی و ذهنی، آبرو و اعتبار، قرارگرفتن در معرض تهمت، اموری که شخص مایل به افشای آنها نیست، نام، هویّت و تشابه به فرد، مکاتبات و اطلاعاتی که فرد در نتیجۀ اعتماد شغلی به‌دست آورده یا به کسی داده است در زمرۀ حریم خصوصی قرار دارد.

حریم خصوصی در قرآن کریم

در قرآن کریم مفاهیمی مانند سوءظنّ، ممنوعیت تجسّس، منع غیبت، اجازه‌گرفتن قبل از ورود به منازل دیگران و ستّار بودن خداوند اشاره به حریم خصوصی و اهمیت آن دارد.

اعتبار شرعی حریم خصوصی

کمک به رشد و کمال شخصیتی فرد، جلوگیری از ظلم و حفظ آبروی افراد مبانی دینی حریم خصوصی به شمار می‌روند.

انواع حریم خصوصی

• حریم شخصی دارای انواع گوناگونی است:
• حریم خصوصی در منازل و اماکن؛
• حریم خصوصی جسمانی؛
• حریم خصوصی اطلاعاتی؛
• حریم خصوصی ارتباطی.

لایه‌های حریم خصوصی

حریم خصوصی لایه‌های مختلفی دارد:

• لایۀ اول؛ امور نفسانی، جسمانی و خاطرات فرد.
• لایۀ دوم؛ روابط خانوادگی به‌عنوان بخشی از روابط اجتماعی فرد.
• لایۀ سوم؛ تمام روابط اجتماعی، شامل روابط سکونتی، اقتصادی، دوستی، تفریحی و شغلی.

شیوه‌های حفظ حریم شخصی

• تقویت مهارت نه‌گفتن با افزایش اعتمادبه‌نفس، عزت‌نفس و رشد فردی؛
• تحمل نه‌شنیدن برای احترام به حریم شخصی سایرین؛
• پذیرش مسئولیت (برعهده‌گرفتن تصمیمات زندگی بر دوش خود و داشتن شجاعت اشتباه‌کردن)؛
• تصمیم‌گیری برای حدومرز صحبت با افراد مختلف طبق فرهنگ‌های مختلف؛
• وارد نکردن زندگی شخصی در محیط کار؛
• عدم پذیرش بی‌چون‌وچرای تمام خواسته‌های دیگران؛
• مشخص‌کردن رفتارهای قابل قبول در ارتباط با افراد؛
• یادآوری رفتارهای نامناسب در ارتباط با افراد؛
• داشتن آزادی شخصی؛
• عدم وابستگی به سایرین؛
• کمک‌نخواستن زیاد از بقیه؛
• اشتراک گذاشتن اطلاعات کمتر در نمایۀ شبکه‌های اجتماعی؛
• قاطعیت در رفتار (اجازه‌ندادن به بقیه درمورد سؤال‌پیچ کردن درمورد مسائل شخصی)؛
• به‌روزکردن نرم‌افزارها و دستگاه‌های ارتباطی و اطلاعاتی برای دریافت ویژگی‌های جدید، ارتقای امنیتی و جلوگیری از نفوذ هکرها؛
• نصب برنامه‌های جدید از وب‌سایت‌های معتبر و تخصصی.

حریم خصوصی در قوانین ایران

طبق اصل 22 قانون اساسی، جان، مال، مسکن، آبرو و شغل افراد متعلق به خودشان است و کسی حق ورود به آن را ندارد مگر مواردی که قانون اجازه آن را داده باشد. مطابق اصل 23 قانون اساسی نیز تفتیش عقاید افراد ممنوع است. همچنین بر اساس اصل 25 قانون اساسی، نامه‌ها و مکالمات تلفنی و الکترونیکی شامل حریم خصوصی می‌شود.

مجازات تجاوز به حریم خصوصی

طبق مادۀ 648 بخش تعزیرات قانون مجازات اسلامی، مجازات افشای غیرقانونی اسرار توسط کسانی که به مناسبت شغل خود محرم اسرار افراد می‌شوند، شامل حبس از سه‌ ماه و یک روز تا یک سال و یا جزای نقدی یک میلیون و پانصد هزار تا شش میلیون ریال است.

پیامد حفظ حریم شخصی

• کسب هویت، نگرش، عقیده و احساس شخصی؛
• احساس امنیت و آرامش در جامعه؛
• آزادی و استقلال و تکریم شخصیت انسان؛
• تعیین سرنوشت برای خود؛
• هم‌زیستی مسالمت‌آمیز در جامعه؛
• سلامت روان؛
• رشد و شکوفایی استعداد انسان؛
• تقویت و تحکیم رابطه.

راهکار مقابله با دخالت افراد در حریم خصوصی

• عدم شرکت در گفت‌وگوهای بی‌ثمر؛
• ردکردن دعوت افراد مداخله‌گر؛
• عکس‌العمل نشان‌ندادن به بی‌احترامی افراد مداخله‌گر؛
• تغییر درجۀ بلندی و کوتاهی صدا و توقف طولانی در گفت‌وگوی تلفنی برای نشان‌دادن عدم تمایل به ادامۀ گفت‌وگو؛
• قطع رابطه.

دلایل عدم حفظ حریم خصوصی توسط افراد

ارضاکننده بودن کنجکاوی دیگران درمورد فرد، حسّ مهم‌بودن، اشتیاق دیگران به دانستن اطلاعات از زندگی فرد، شغل، محلّ زندگی، کارهای روزمره، اشخاص در ارتباط، کیفیت روابط، برنامۀ فرد برای تحقق جذابیت و دوست داشتنی‌بودن از عوامل سوق‌دهندۀ فرد به ارائۀ اطلاعات شخصی به دیگران هستند.

پیامد عدم حفظ حریم شخصی

در معرض دید دیگران قرارگرفتن ناکامی‌ها، سبب آسیب‌پذیری، ناامیدی و آشفتگی می‌شود. همچنین این امر گاهی موجب می‌شود تا افراد به‌صورت دائمی به پیشنهادات غیرکارآمد دیگران گوش فرا دهند و حتی مجبور باشند دلایل عدم موفقیت خود را برای آنها توضیح دهند.

حریم خصوصی در زندگی مشترک

به اعتقاد روان‌شناسان در زندگی مشترک لازم نیست فرد همۀ اطلاعات را با شریک خود به اشتراک بگذارد. موارد زیر به‌عنوان شروط اساسی حریم خصوصی در زندگی مشترک بیان شده است:

تعهد

حریم خصوصی در زندگی مشترک باید در راستای حفظ تعهدات باشد؛ برای مثال درخواست تنهاماندن برای طولانی‌مدت، داشتن چندین حساب کاربری مخفیانه بدون حقّ کنجکاوی طرف مقابل و توقع خبرنگرفتن همسر از محتوای صحبت با جنس مخالف از عوامل نقض تعهد در زندگی مشترک است.

اعتماد

ثمرۀ حفظ حریم شخصی در رابطۀ مشترک باید موجب اعتماد و امنیت در فرد دیگر شود.

توافق

مشخص‌کردن حریم شخصی در زندگی بدون درنظرگرفتن نظر و عقیدۀ همسر، امکان‌پذیر نیست. صحبت و توافق دوجانبه درمورد حدّومرز آزادی و لازم است.

حریم خصوصی در نوجوانان

با توجه به بروز تغییرات فیزیکی و روحی در سنّ بلوغ، رشد مغزی سریع نوجوانان، تفکر درمورد قدرت، بروز تغییرات جنسی در آنها و کنار آمدن با شرایط جدید، نوجوانان احتیاج به حفظ حریم خصوصی پیدا می‌کنند. افراد در مرحلۀ نوجوانی با فاصله‌گرفتن از خانواده و ایجاد نوعی حریم برای خود، به‌دنبال استقلال بیشتر و نشان‌دادن توانایی بیشتر نسبت به گذشته هستند.

راه‌های حفظ حریم شخصی در نوجوانان

وضع چهارچوب و قوانین جدید

تعریف محدودۀ حریم شخصی نوجوان و چهارچوب‌ها در حفظ رابطۀ خانوادگی، مثل تعداد ساعات بیرون ماندن از خانه یا کسب اطلاع دوستان صمیمی او.

عمل متناسب با رشد نوجوان

عمل هماهنگ با سرعت رشد روانی فرزند و یادآورشدن اینکه برای اِعمال آزادی عمل در زندگی باید مسئولیت کارهای خود را بر عهده بگیرد.

پذیرفتن رشد فرزند و داشتن آمادگی روحی

آمادگی والدین برای مواجه با بزرگ‌شدن کودک و رفتار متناسب با سنّ کودک برای افزایش اعتمادبه‌نفس و جلوگیری از اختلالات اضطرابی.

اِعمال نظارت غیرمستقیم

انجام‌دادن رفتارهای هوشمندانه برای نظارت بر نوجوان مانند آشناشدن با خانوادۀ دوستان فرزند و دعوت‌کردن دوستان فرزند به منزل برای بالابردن شناخت خود از آنها.

تمرین سبک‌های رفتاری جدید

انجام‌دادن رفتارهایی به‌ظاهر کوچک برای انتقال احساس مهم‌بودن هویت مستقل فرزند، مانند عدم تجسّس در گفت‌وگوهای فرزند و دوستان، اجازه‌گرفتن قبل وارسی وسایل، اجازه‌دادن برای گاه تنهاماندن نوجوان و در زدن قبل از ورود به اتاق.

پیامد حفظ حریم شخصی در نوجوانان

• تقویت ارتباط با خانواده؛
• افزایش اعتمادبه‌نفس؛
• بهبود عملکرد نوجوان؛
• صمیمیت بیشتر و میل به سرپیچی کمتر از فرامین والدین.

منابع

• انصاری، باقر، «حریم خصوصی و حمایت از آن در حقوق اسلام، تطبیقی و ایران»، مجلۀ دانشکدۀ و علوم اسلامی، شمارۀ 66، 1383ش.
• اسکندری، مصطفی، «ماهیت و اهمیت حریم خصوصی»، حکومت اسلامی، سال پانزدهم، شمارۀ 4، زمستان 1389ش.
• «آیا در رابطۀ عاطفی، حریم خصوصی داریم؟ (سه شرط اصلی در حفظ حریم شخصی)»، وب‌سایت همیار عشق، تاریخ بازدید: 12 اردیبهشت 1402ش.
• «چه چیزهایی حریم شخصی هستند؟ در سال 2023»، وب‌سایت بهار من، تاریخ بازدید: 12 اردیبهشت 1402ش.
• «حریم خصوصی از منظر حقوقی»، دانشنامه ویکی‌فقه، تاریخ بازدید: 28 اردیبهشت 1402ش.
• «حریم خصوصی چیست؟»، وب‌سایت بنیاد وکلا، تاریخ درج مطلب: 8 تیر 1401ش.
• «حریم خصوصی در ایران چگونه تعریف می‌شود؟»، وب‌سایت وکلای داداندیش، تاریخ بازدید: 11 اردیبهشت 1402ش.
• «حریم خصوصی نوجوان را چطور تعیین کنیم؟»، وب‌سایت ذهن نو، تاریخ بازدید: 12 اردیبهشت 1402ش.
• «حریم خصوصی نوجوانان را حفظ کنیم»، وب‌سایت هیوا، تاریخ بازدید: 12 اردیبهشت 1402ش.
• «حریم خصوصی»، دانشنامه ویکی‌شیعه، تاریخ بازدید: 12 اردببهشت 1402ش.
• «حریم شخصی چیست و روش‌های حفظ حریم شخصی کدامند؟»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 11 اردیبهشت 1402ش.
• رئوفی، علی اصغر و دیگران، «اصول حاکم بر لایحۀ حریم خصوصی»، مبانی فقهی علوم اسلامی، سال 13، شمارۀ 25، بهار و تابستان 1399ش.
• سنایی، کامیار، «حریم شخصی»، وب‌سایت تخصصی روان‌شناسی کامیار سنایی، تاریخ درج مطلب: 23 فوریۀ 2022م.
• شهریاری، حمید، «حریم خصوصی و جامعۀ اطلاعاتی»، فصلنامۀ علمی پژوهشی دانشگاه قم، سال هشتم، شمارۀ 3 و 4، خرداد 1386ش.
• عرب‌زاده، مهدی، «3 روش مقابله با دخالت دیگران در حریم خصوصی خود»، وب‌سایت آکادمیک NLP، تاریخ بازدید: 12 اردیبهشت 1402ش.
• فتحی، یونس و شاهمرادی، خیراله، «گستره و قلمرو حریم خصوصی در فضای مجازی»، مجلۀ حقوقی دادگستری، سال هشتادویکم، شمارۀ 99، پاییز 1396ش.
• «لزوم و اهمیت حفظ حریم خصوصی افراد»، وب‌سایت سایکومتریست، تاریخ بازدید: 12 اردیبهشت 1402ش.
• طهماسبی‌وفا، سیما، «حریم خصوصی چیست و حفظ آن چه اهمیتی دارد؟»، وب‌سایت همیار آی‌تی، تاریخ بازدید: 7 اردیبهشت 1402ش.
• مجاهد، افشین، «رویکرد تطبیقی بر حریم خصوصی»، فصلنامۀ پژوهش‌های حقوق تطبیقی، سال چهارم، شمارۀ 13، تابستان 1400ش.