حجاب در اندیشه امیرحسین ترکاشوند؛ دیدگاه امیرحسین ترکاشوند در مورد پوشش زنان مسلمان.
کتاب «حجاب شرعی در عصر پیامبر» تألیف امیرحسین ترکاشوند، در سال 1390ش در فضای مجازی منتشر شده است. این کتاب بیش از هزار صفحه و سه بخش دارد که شامل حجاب پیش از اسلام و واکنش مسلمانان، در سایۀ قرآن و مباحث فقهی است. او از طریق بازنگری در متون دینی و تاریخی، در جستجوی دست‌یافتن به حدود پوشش مسلمانان عصر نزول وحی و فهم درستی از میزان حجاب شرعی است. ترکاشوند معتقد است، پوشاندن موی سر، گردن، ساعد دست و ساق پا، برای زنان مسلمان واجب نیست.
مفهوم حجاب شرعی
امیرحسین ترکاشوند اصطلاح «حجاب شرعی» را با مفهوم پوشش بخش‌هایی از بدن که نباید عریان باشد مورد بررسی قرارداده است. از نظر وی، موضوع لباس و پوشش زنان و مردان مسلمان، در دوران معاصر از اهمیت بالایی برخوردار شده است و یکی از دلایل آن، تصوری است که مسلمانان عصر حاضر از میزان پوشش پیشوایان دین و مؤمنان صدر اسلام دارند. ترکاشوند پس از بررسی متون دینی و تاریخی، فقط پوشاندن اندام‌های میان دو کتف تا زانو را برای زنان مسلمان واجب می‌داند.[۱]
حدود حجاب شرعی
ترکاشوند عقیده دارد در زمان ظهور اسلام و قبل از آن، پیراهن و لباس دوخته شده رواج نداشت و زن و مرد خود را با یک یا دو تکه پارچه می‌پوشاندند. از نظر وی، در چنین شرایطی دین اسلام فقط به پوشاندن اندام‌های جنسی و پایین‌تنه تأکید داشت.[۲]
کم‌توجهی مردم صدر اسلام به پوشش تمام بدن
ترکاشوند با استناد به برخی از روایات و احادیث عقیده دارد، اَعراب صدر اسلام به دلیل فقر مالی و رواج نیمه برهنگی، برای پوشش بدن خود اهمیت چندانی قائل نبودند. پیامبر اسلام، امام علی و حضرت فاطمه در مقایسه با مردم زمان خود پوشش کامل‌تری داشتند؛ ولی میزان این پوشش نسبت به تصور مؤمنان عصر حاضر کمتر بود. به عقیدۀ وی، با توجه به شواهدی که در مورد میزان پوشش پیامبر و امامان در روایات و نقل‌های تاریخی وجود دارد، کیفیت و حدود حجاب شرعی در صدر اسلام کمتر از عصر کنونی بود.[۳]
تأکید قرآن بر پوشاندن اندام‌های جنسی
ترکاشوند عقیده دارد واژۀ «جِلباب» در آیۀ 59 سورۀ احزاب، به‌طور مطلق به «پوشاک و وسیلۀ پوشش» اشاره دارد و نمی‌توان از آن معنای رداء، پیراهن، مقنعه یا چادر را برداشت کرد. بر این اساس، آیه به زنان مسلمان دستور داده است که لباس‌های‌تان را به خود نزدیک کنید تا هنگام فعالیت‌های روزمره و مراودات اجتماعی، از بدن فاصله نگیرد و موجب آشکار شدن اندام‌های جنسی نشود. در حقیقت، قرآن خواهان تهیۀ لباس جدیدی نیست و فقط می‌خواهد همان لباس خودشان را به‌نحوی استفاده کنند که بدن را به‌درستی بپوشاند.[۴]
رعایت پاک‌دامنی در سورۀ نور
هدف آیۀ 31 سورۀ نور از دیدگاه ترکاشوند رعایت پاک‌دامنی و خودداری از فحشا و فساد جنسی است. به عقیدۀ وی، دستور قرآن در مورد آشکار نکردن زینت‌های پنهان نشان می‌دهد که بخشی از اندام بانوان بر اساس عُرف بدون پوشش است و نمایان بودن آن اشکالی ندارد و بخشی دیگر زینت‌های پنهان، شامل اندام‌های جنسی، تنه و ران هستند و باید به‌وسیلة لباس پوشانده شوند. او «خِمار» را به معنی پارچه و «جیوب» را به معنای شکاف می‌داند و عقیده دارد، در این آیه خداوند به زنان دستور داده است که با تکه پارچه‌ای شکاف‌های بدن خود (اندام جنسی و سینه) را بپوشانند و برخلاف دیدگاه مفسران و فقها، عبارت مذکور دلالتی بر لزوم پوشاندن سر و گردن ندارد.[۵]
نقل فتوای برخی فقها در خصوص حدود پوشش شرعی
ترکاشوند در بخشی از کتاب خود بیان کرده که از بین فقهای مسلمان، محقق اردبیلی (م993ق)، ملا محسن فیض کاشانی (1007-1091ق) و ملا احمد نراقی (1185-1245ق) فقط پوشاندن تنه، ران و بازو را برای زنان مسلمان واجب می‌دانستند.[۶]
دیدگاه پژوهشگران در مورد آرای ترکاشوند
برخی از اندیشمندان پژوهش ترکاشوند پیرامون حجاب شرعی را مورد تحلیل و بررسی قرار داده و نقدهایی در این مورد مطرح کرده‌اند:
بی‌دقتی در ترجمۀ متون عربی
منابع اصلی تحقیق ترکاشوند کتاب‌هایی به زبان عربی و متن قرآن و روایات است. در موارد متعددی ترجمۀ عبارات با اشتباه همراه بوده و تحلیل‌های غیرعلمی و نادرست از سوی وی را موجب شده است. بی‌توجهی به دلالت‌ها و کاربردهای مختلف واژگان و حقیقت یا مجاز بودن این کاربردها، عامل دیگری برای برداشت‌های اشتباه ترکاشوند است. در برخی متون عربی تاریخی نقل شده است که اَعراب صدر اسلام، «مَعاری» را نمی‌پوشاندند. لغت‌شناسان این واژه را به «الوَجه، الیَد و الرِجل» معنا کرده‌اند. ترکاشوند بدون در نظر گرفتن کاربرد مجازی این واژگان، نتیجه گرفته است که مردان و زنان عرب در قسمت پایین‌تنه فقط اندام جنسی را می‌پوشاندند. محقق به این نکته توجه نکرده که کلمۀ «الرِجل؛ پا» و «الیَد؛ دست» همیشه به معنای کل عضو به کار نمی‌رود؛ بلکه در زبان‌های عربی و فارسی این واژگان به‌صورت مجاز دلالت بر بخشی از عضو مورد نظر دارند. لغت‌شناسان عرب نیز در توضیح واژه‌های مَعاری، الوَجه، الرِجل و الیَد گفته‌اند که منظور فقط محدوده‌ای از این اعضا است که در زندگی روزمره چاره‌ای غیر از آشکار کردن آنها نیست؛ اما ترکاشوند این توضیح را نادیده انگاشته و بدون توجه به آن به تحلیل و نتیجه‌گیری پرداخته است.[۷]
بهره نبردن از منابع معتبر
منتقدان ترکاشوند معتقدند وی در بررسی معنای واژه‌های قرآن از یافته‌های کتاب‌های تخصصی لغت استفاده نکرده است.[۸] وی برای واژۀ «جِلباب» معنای هر نوع وسیلۀ پوشش را درنظر گرفته است؛ درحالی‌که اغلب منابع معتبر لغوی در معنای «پوششی که از روسری بلندتر است و از سر تا پا را در بر می‌گیرد» اشتراک دارند.[۹] لغت‌شناسان واژۀ «خِمار» را به معنای «نوعی پوشش که زنان به‌وسیلۀ آن سر خود را می‌پوشانند»[۱۰] و «جَیب» را به معنای یقۀ پیراهن و گریبان می‌دانند.[۱۱] علاوه بر این، واژۀ «جَیب» با همین معنا در آیات دیگری از قرآن نیز به‌کار رفته است.[۱۲] ترکاشوند بدون مبنای معتبر علمی معانی خاصی برای این واژگان در نظر گرفته و بر اساس همین معنا نتیجه‌گیری و نظریه‌پردازی کرده است.[۱۳]
بی‌توجهی به میزان اعتبار روایات
ترکاشوند برای بررسی کیفیت لباس و پوشش اَعراب صدر اسلام، در بخش‌هایی از کتاب مطالبی در مورد پوشش و روش زندگی پیامبر اسلام مطرح کرده است. ناقدین ترکاشوند بر این باورند وی در صفحات آغازین کتاب به پدیدۀ احادیث جعلی استناد کرده است و خود وی نیز اذعان دارد که در اثر بی‌توجهی، از برخی روایات نادرست در کتاب خود استفاده کرده است.[۱۴] یکی از منابع مورد استناد وی، داستان‌ها، روایات و نقل‌هایی از کتاب بحارالانوار است. محقق در نقل مطالب از این کتاب به توضیحات علامه مجلسی در مورد نادرستی برخی از این داستان‌ها و مخالفت وی با ماجرا توجه نکرده و این مطالب نامعتبر را مبنای تحقیق خود قرار داده است.[۱۵] در کتاب ترکاشوند صحت و اعتبار سندی نقل‌های تاریخی، احادیث و روایات بررسی نشده و مجموعه‌ای از احادیث جعلی و صحیح در کنار هم مورد استفاده قرار گرفته است.[۱۶]
بی‌توجهی به نقل کامل دیدگاه فقها
فقهای شیعه و اهل سنت پوشاندن موهای سر را برای زنان مسلمان واجب می‌دانند. اتفاق‌نظر در این فتوا، نشان‌دهندۀ وجود دلایل قوی نزد هر دو گروه است.[۱۷] ناآشنایی ترکاشوند با متون فقهی و عدم بررسی، ترجمه و فهم کامل دیدگاه فقهای مورد استناد، موجب برداشت اشتباه در مورد فتوای برخی از آنها شده است. برخلاف ادعای او، ملا احمد نراقی عقیده به وجوب پوشش تمام بدن زنان غیر از صورت و مچ دو دست دارد.[۱۸] ترکاشوند دیدگاه فیض کاشانی در مورد میزان پوشش واجب زنان در هنگام نماز را به حکم پوشش در مقابل نامحرم نیز تعمیم داده است و علاوه بر آن درحالی‌که فیض کاشانی پوشیدن مقنعه برای زنان را هنگام نماز واجب می‌داند، ترکاشوند دیدگاه وی را واجب نبودن پوشاندن موهای سر اعلام کرده است. همچنین پژوهشگر، به‌دلیل بی‌دقتی در ترجمۀ متن عربی و گزارش ناقص دیدگاه محقق اردبیلی پیرامون حدود پوشش واجب زنان مسلمان، به اشتباه فتوای وی را ضرورت نداشتن پوشاندن سر، گردن، ساق پا و بازوها اعلام کرده است؛ درحالی‌که محقق اردبیلی در همان منبع مورد استناد ترکاشوند، به‌صراحت ضرورت پوشاندن تمام بدن زنان غیر از صورت، مچ پاها و دست‌ها را اعلام کرده است.[۱۹]
استفاده نکردن صحیح از منابع
ادعای ترکاشوند در مورد رواج نداشتن لباس‌های دوخته‌شده در زمان ظهور اسلام و قبل از آن، نه تنها با مکتوبات و منابع معتبر در مورد تاریخ تمدن بشر و تولید پارچه و لباس مغایر است؛ بلکه وجود اسامی متنوع در مورد لباس‌های گوناگون همچون ثوب، بُرقَع، إزار، رداء، قمیص و سروال در اشعار عرب جاهلی و آیات قرآن، وجود این البسه و رواج آن در فرهنگ عمومی مردم را نشان می‌دهد.[۲۰] رواج برهنگی میان اَعراب صدر اسلام قابل اثبات نیست. در هیچ کتاب معتبر تاریخی به رواج برهنگی در جوامع بشری اشاره نشده است. برخی از محققان با استناد به منابع معتبر، عقیده دارند اَعراب جاهلی دارای پوششی کامل بودند. با توجه به اینکه تجارت پارچه در شهر مدینه رواج داشت؛ نمی‌توان پذیرفت برهنگی یا نیمه برهنگی در میان مردم این شهر امری رایج باشد.[۲۱]
پانویس
- ↑ ترکاشوند، حجاب شرعی در عصر پیامبر، 1390ش، ص3-4 و 798.
- ↑ ترکاشوند، حجاب شرعی در عصر پیامبر، 1390ش، ص9 و 29.
- ↑ ترکاشوند، حجاب شرعی در عصر پیامبر، 1390ش، ص8، 12، 29 و 255.
- ↑ ترکاشوند، حجاب شرعی در عصر پیامبر، 1390ش، ص481-485.
- ↑ ترکاشوند، حجاب شرعی در عصر پیامبر، 1390ش، ص537، 556-559 و 579-580.
- ↑ ترکاشوند، حجاب شرعی در عصر پیامبر، 1390ش، ص688، 702 و 713.
- ↑ «نقد کتاب حجاب شرعی در عصر پیامبر»، ویکی‌فقه.
- ↑ «نقد کتاب حجاب شرعی در عصر پیامبر»، ویکی‌فقه.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، 1414ق، ج1، ص272-273؛ صادق‌پور، بررسی حد پوشش شرعی مستند از آیات قرآن با تأکید بر شبهات جدید، 1396ش، ص20.
- ↑ الزبیدی، تاج العروس، 1385ق، ج6، ص366؛ القیومی، المصباح المنیر، 1418ق، ج1، ص96.
- ↑ ابن‌منظور، لسان العرب، 1414ق، ج1، ص288.
- ↑ سورۀ قصص، آیۀ 32.
- ↑ «نقد کتاب حجاب شرعی در عصر پیامبر»، ویکی‌فقه؛ صادق‌پور، بررسی حد پوشش شرعی مستند از آیات قرآن با تأکید بر شبهات جدید، 1396ش، ص151-152.
- ↑ ترکاشوند، حجاب شرعی در عصر پیامبر،1390ش، ص28-30؛ 236-238.
- ↑ علاءالمحدثین، «بازکاوی گزارشهای ترکاشوند از آرای فقهی سه فقیه شیعی»، 1399ش، ص121-122.
- ↑ دهقان، «نقدی تفصیلی بر کتاب حجاب شرعی در عصر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله)»، وب‌سایت شبکه اجتهاد.
- ↑ شاهوردی و همکاران، «نقد ادلۀ عدم الزام پوشش موی زنان در کتاب حجاب شرعی در عصر پیامبر(ص)»، 1400ش، ص1378.
- ↑ «نقد کتاب حجاب شرعی در عصر پیامبر»، ویکی‌فقه.
- ↑ علاءالمحدثین، «بازکاوی گزارشهای ترکاشوند از آرای فقهی سه فقیه شیعی»، 1399ش، ص125-127.
- ↑ «نقد کتاب حجاب شرعی در عصر پیامبر»، ویکی‌فقه.
- ↑ «ترکاشوند: رأی تمام قدما در مورد زنان، حبس در خانه است/ سوزنچی: هیچ کتاب تاریخی، به «متعارف» بودن برهنگی اشاره نکرده است»، وب‌سایت شبکه اجتهاد.
منابع
- قرآن مجید
- ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان‌العرب، بیروت، دارصادر، چاپ سوم، 1414ق.
- ترکاشوند، امیرحسین، حجاب شرعی در عصر پیامبر، تهران، 1390ش.
- «ترکاشوند: رأی تمام قدما در مورد زنان، حبس در خانه است/ سوزنچی: هیچ کتاب تاریخی، به «متعارف» بودن برهنگی اشاره نکرده است»، وب‌سایت شبکه اجتهاد، تاریخ درج مطلب: 26 اسفند 1396ش.
- دهقان، مجید، «نقدی تفصیلی بر کتاب حجاب شرعی در عصر پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله)»، وب‌سایت شبکه اجتهاد، تاریخ درج مطلب: 13 بهمن 1394ش.
- الزبیدی، مرتضی محمد بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دارالهدایة، 1385ق.
- شاهوردی، مجید و همکاران، «نقد ادلۀ عدم الزام پوشش موی زنان در کتاب حجاب شرعی در عصر پیامبر (ص)»، پژوهش‌های فقهی، دورۀ 17، شمارۀ 4، زمستان 1400ش.
- صادق‌پور، قاسم، «بررسی حد پوشش شرعی مستند از آیات قرآن با تأکید بر شبهات جدید»، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، شهریور1396ش.
- علاءالمحدثین، جواد، «بازکاوی گزارشهای ترکاشوند از آرای فقهی سه فقیه شیعی»، فصل‌نامۀ تخصصی مطالعات قرآن و حدیث سفینه، سال هجدهم، شمارۀ 69 «ویژه زن و خانواده»، زمستان 1399ش.
- القیومی المقری، احمد بن محمد بن علی، المصباح المنیر، بیروت، المکتبة العصریة، 1418ق.
- «نقد کتاب حجاب شرعی در عصر پیامبر»، ویکی‌فقه، تاریخ بازدید: 24 آبان 1402ش.