پرسه زنی

پرسه‌زنی؛ نوعی کشف و شناخت و تجربۀ زیسته از شهر.

پرسه‌زنی، نوعی سبک زندگی مدرن با نگاه عمیق به اتفاقات شهری است. بسیاری از مهم‌ترین رخدادهای فرهنگی جامعه با پرسه‌زنی قابل درک است و نقش اصلی آن را پرسه‌زن بازی می‌کند که دارای ویژگی‌های جذاب در جامعه است. علل پرسه‌زنی در شهر، اهداف او را به نمایش می‌گذارد.

مفهوم‌شناسی

برخی با نگاهی منفی پرسه‌زنی را به‌معنای گردش بیهودة اشخاص بیکار، پلکیدن، ول‌گشتن و چرخیدن، تعریف کرده‌اند. بعضی نیز با نگاهی مثبت، پرسه‌زنی را به‌معنای نوعی ساختن فضای حاکی از خلاقیت‌های روزمره می‌دانند که شکلی از مصرف و نوعی از ساختن فضا و نمودی از خلاقیت‌های روزمره است.

تاریخچه

اصطلاح پرسه‌زنی (Flaneur) از قرن نوزدهم میلادی، مورد توجه ویژه قرار گرفت که ریشۀ آن، انتقاد شاعران، نویسندگان و روشنفکران از رفتار مردم بود و توسط والتر بنیامین (1892-1940م) در تحلیلی که از شارل بودلر (1867-1821م) به‌ دست آورد، شکل گرفت. پرسه‌زنی دارای اشکال مختلفی است. اولین شکل پرسه‌زن عامه است که در دهۀ 1840م، فرهنگ شهری زنده را در بسیاری از روزنامه‌‌ها و مجلات تجاری مطرح و پویا کرد. در این روزنامه‌ها، عکس‌هایی به‌ شکل فردی با کت بلند سیاه‌رنگ، کلاه بر سر، سیگار در دست و عصا یا چتری در دست نشان داده شده که در مکان‌هایی مانند پارک، پاساژ و رستوران حاضر است. دومین شکل پرسه‌زنی، آوانگارد یا هنرمند است که بودلر، طلایه‌دار متون نقادی دهۀ 1850 تا 1860م است. گاهي پرسه‏‌زن هنرمند در قالب نقاش موبلند در کنار ابزار نقاشي و در میان جماعت و گاهی نيز در شكل خواننده‌اي در منزل با تخيلاتی افسانه‌اي‌ نشان داده شده‌است.

ارکان پرسه‌زنی

برای اینکه پرسه‌زنی شکل بگیرد، چهار رکن لازم است:

• راه رفتن
• مشاهده کردن؛
• فکر کردن؛
• خلق کردن.

مزایای پرسه‌زنی

پرسه‌زنی در شهر به ‌تقویت و بقای جامعه کمک می‌کند. با پرسه‌زنی در شهر و ارتباط حسی با تک‌تک افراد و ارتباط با یکدیگر و با اشیاء شهری، شهر آفریده می‌شود و روابط انسانی شهروندان شکل می‌گیرد. پرسه‌زنی چشم‌اندازی انتقادی به مشاهده مدرنیته دارد و امید می‌رود که پرسه‌زن بتواند بر ضد مصرف‌گرایی مبارزه کند. پرسه‌زنی مشاهدۀ پنهانی مناظر و فضاها و مکان‌های شهری است و به‌دنبال واژگونی نظم رسمی است.

پرسه‌زنی و مصرف

مصرف در دنیای مدرن به زندگی افراد و گروه‌های مختلف معنا و هویت می‌دهد. افراد پرسه‌زن مصرف‌کننده‌ای هستند که به جای خرید کالا، خود فضا را مصرف می‌کنند؛ لذا امر مصرف برای آنها در سطحی بالاتر تعریف می‌شود. استفادۀ این افراد از مراکز خرید مطابق میل‌شان صورت می‌گیرد و منطبق بر استراتژی مراکز خرید نیست؛ بلکه نوعی ضد استراتژی است.

پرسه‌زنی در مراکز خرید

مراکز خرید از جمله پاساژها، مکان‌های حاشیه‌ای برای کنکاش سویه‌های مخفی زندگی خرده‌فرهنگی افراد به ‌شمار می‌آیند. ارتباط جنسیت با پرسه‌زنی در مراکز خرید پاساژ جایگاهی است که بخش‌هایی از فرهنگ مخفی زنان را در فضای عمومی آشکار می‌کند. پاساژ مکانی برای نشان دادن سبک و سیاق زندگی زنان است. زنان در این مکان‌ها، با حرکت در فضایی که طبقات مختلف اجتماعی، شغلی و نسلی وجود دارد، هویتی تازه و مستقل را می‌پذیرند.

ویژگی‌های شخص پرسه‌زن

• ناظر صحنه‌های تماشایی شهر؛ پرسه‌زن، با این نگاه عمیق، تجربه‌ای کسب می‌کند.
• منظری برای دیده شدن؛ با متفاوت ظاهر شدن، خود، صحنۀ نمایش دیگران است.
• خستگی‌ناپذیر؛ پرسه‌زن با تماشای جذابیت‌های شهری، خستگی را به خود راه نمی‌دهد؛ تا بتواند از این مناظر لذت کافی ببرد.
• حضوری فعال در اجتماع؛ همواره و مستمر در اجتماع حاضر و ناظر وقایع زندۀ جامعۀ پیرامون است.
• خوش‌مشرب؛ پرسه‌زن با خلق و خوی باز با اطرافیان تعامل دارد.
• قصه‌گویی مهربان؛ پرسه‌زن، آنچه را به نظاره نشسته به زیبایی بازگو می‌کند.
• راهنمای زنده؛ پرسه‌زن با توجه به استمرار و تجربه‌ای که از مکان‌های دیدنی شهر به‌دست آورده، راهنمای مطمئن و کارآمد برای افراد است.
• آشنا با خیابان‌ها و مراکز خرید.

تفاوت پرسه‌زنی و ولگردی

در پرسه‌زنی، شأنیت اجتماعی، آراستگی، خوانندۀ متون شهری و نبوغ از خصوصیات بارزی است که در ولگردی نمی‌توان آنها را یافت. پرسه‌زن اگر مشروعیت خود را در پرسه‌زنی از دست بدهد و اجتماع پذیرش او را نداشته باشد، به یک ولگرد تبدیل خواهد شد که جامعه وجود وی را خطرناک می‌داند.

منابع

• «انسان به‌دلیل «پرسه‌زنی ذهن» از زندگی ناراضی است»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 19 آبان 1389ش.
• امیری، علیرضا، «پرسه‌زنی»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ، تاریخ درج مطلب: 10 اردیبهشت 1394ش.
• «پرسه‌زنی» وب‌سایت ویستا، تاریخ بازدید: 19 بهمن 1401ش.
• «درباره پرسه‌زنی و زندگی روزمره ایرانی»، وب‌سایت شهرکتاب، تاریخ بازدید: 8 فروردین 1402ش.
• خانی هنجنی، نجمه و دیگران، «پرسه‌زنان هراز: علل گرایش جوانان به پرسه‌زنی در خیابان هراز آمل»، پژوهش‌های جامعه‌شناسی معاصر، شمارۀ 11، 1396ش.
• صیاد، علیرضا، «خوانش متن به‌ مثابۀ پرسه‌زنی در میان منظر‌های شهری» مجلۀ منظر، شمارۀ 13، زمستان 1400ش.
• فکوهی، ناصر، «آفرینش شهر با پرسه‌زنی»، وب‌سایت انسان‌شناسی و فرهنگ، تاریخ درج مطلب: 18 تیر 1399ش.
• فکوهی، ناصر، «پرسه‌زنی در شهر به مثابۀ امری فرهنگی»، وب‌سایت تهران‌شناسی، تاریخ درج مطلب: 28 تیر1397ش.
• کاظمی، عباس، ایازی، یوسف، «زندگی روزمره و مراکز خرید در تهران»، نامۀ انسان‌شناسی، سال سوم، شمارۀ 6، 1383ش.
• کاظمی، عباس و رضایی، محمد، «ديالکتيک تمايز و تمایز زدایی: پرسه‌زني و زندگي گروه‌هاي فرودست شهري در مراكز خريد تهران»، تحقیقات فرهنگی، سال اول، شمارۀ 1، 1386ش.
• محمدپور، احمد و بهمنی، مریم «زنان، پاساژ و مصرف نشانه‌ها»، مطالعات راهبردی زنان، دورۀ 12، شمارۀ 47، بهار 1389ش.
• محمدی، هدی، «ردّپای پرسه‌زنان در فضای مجازی»، وب‌سایت تعادل، تاریخ درج مطلب:20 تیر 1398ش. معین، فرهنگ فارسی معین، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 19 بهمن 1401ش.
• ناظم‌زاده، فاطمه، «پرسه‌زنی در مراکز خرید»، وب‌سایت تبیان، تاریخ درج مطلب: 15 مرداد 1390ش.
• واژگان مترادف و متضاد، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 19 بهمن 1401ش.