پوشاک دوران هخامنشیان

پوشاک دوران هخامنشیان؛ تن‌پوش مردم پارس در دوره هخامنشی.

پوشاک هخامنشی با اهدافی خاص انتخاب می‌شده و دارای دسته‌بندی طبقاتی بوده‌ است. لباس‌‌ها در این دوره، به‌شکل فراخ و بلند دوخته می‌شد و پوشش پا و سر نمایانگر شخصیت افراد در جامعه بود.

مفهوم‌شناسی

پوشاک پارسی به پوشاک رایج در دورۀ هخامنشیان ‌(و انواع گرفته شده از آن) گفته می‌شود.

معانی اجتماعی پوشاک در دوران هخامنشی

در دوره باستان، کاربرد پوشاک به‌جز محافظت انسان در برابر سرما و گرما، دارای معنای دیگری نیز بوده است؛ به‌گونه‌ای‌که از طریق پوشاک مردم، قوم آنها شناخته می‌شد و هر گروه و طبقه‌ای از راه بعضی تفاوت‌ها در شکل و رنگ پوشاک مشخص می‌شد. در آن دوران، پوشاک، نشانگر شخصیت و جایگاه اجتماعی افراد بوده است. پوشاک هخامنشی را از جهت زیبایی نسبت به سایر پوشاک دوره‌های باستانی، بی‌بدیل دانسته‌اند.

پوشاک مردان

ساده‌ترین فرم لباس پارسیان، یک پارچه مستطیل‌شکل بلندی بوده که در قسمت وسط آن، برای عبور سر، شکافی ایجاد شده بود. زمانی که کوروش به قدرت رسید، برای چابکی در نبرد و سوارکاری، تغییراتی در تن‌پوش پارسیان ایجاد کرد؛ از این رو ابتدا لباس پارس‌ها به دو تکه دامن و جلیقه تبدیل شد و سپس با ترویج تن‌پوش‌های مادی، به‌تدریج تن‌پوش‌های پارسی نیز، جنبه تشریفاتی به خود گرفت و از آن در اجرای مراسم‌های رسمی استفاده می‌شد. بعد از آن طبقات بالای جامعه این ردا و کَندیس‌ها را با رنگ ارغوانی و به‌همراه تزیینات طلا و نقره و طبقات پایین جامعه، رنگ‌های نارنجی و سرخ نقش‌دار مورد استفاده قرار می‌دادند. این لباس شامل دو تکه پارچه‌ مستطیلی و یا نیم‌دایره بوده که یکی را مانند قطیفه به دور کمر خود می‌بستند و دیگری را روی دوش خود انداخته و گوشه‌های بالایی را در جلوی سینه گره زده و یا می‌دوخته‌اند؛ از آنجا که در مناطق گرمسیری زندگی می‌کردند، نیازی به بالا‌پوش دیگری نبوده است. دوخت لباس‌ها با چین‌های بسیار، سبب ایجاد حالت‌های پف‌دار می‌شده است. لباس‌های موردپسند هخامنشیان، لباس‌های فراخ بوده است و به انتخاب پارچه لباس‌های خود اهمیت بسیاری می‌دادند؛ معمولاً جنس پارچه‌ها از ابریشم، پشم و همین‌طور پنبه بوده است. بعد‌ها کت‌هایی که روی شلوار پوشیده می‌شد، جای کندیس‌ها را گرفت و این کت‌‌ها منشأ کت و شلوار‌های امروزی شدند.

پوشش سر

کلاه از مهم‌ترین بخش‌های پوشاک هخامنشیان به حساب می‌آمد؛ زیرا علاوه بر پوشاندن سر و جنبه زینتی آن، نشانگر ویژگی‌های قومی و نژادی و همچنین مقام و منزلت فردی بود؛ از این رو کلاه‌ها سبک‌های گوناگونی داشته‌اند. برخی از هخامنشیان به جای کلاه، از یک نوار نمدی و بلند استفاده می‌کردند که جنبه زینتی آن از کاربردش بیشتر بود. در میان پادشاهان پارسی نیز سربند، به‌عنوان تاجی بوده که اهمیت به‌سزایی در لباس آنها داشت؛ به این صورت که شمایل ظاهری آن، نمایانگر روحیه شخص استفاده‌کننده بود.

پوشش پا

پاپوش‌های هخامنشیان تا مچ پا را می‌پوشاندند و با بند‌هایی که در سه ردیف روی آن قرار گرفته بود، بسته می‌شد و با مروارید و سنگ‌های قیمتی تزئین می‌شده است. شاه و ولیعهد از پاپوش‌هایی به رنگ سرخ و بدون بند استفاده می‌کردند. جنس این پاپوش‌ها از چرم بوده است.

پوشاک نبرد

پیاده‌نظام‌ هخامنشی از کلاه‌خود، تونیک‌های آستین‌دار به‌همراه زره آهنی، کیتون با پولک‌های آهنین و شلوار، برای پوشش نبرد استفاده می‌کردند.

پوشاک بانوان

تن‌پوش‌های زنان همانند تن‌پوش‌های مردان پارسی بوده است که با زیورآلاتی چون گوشواره و گردنبندی از مروارید، متمایز می‌شد. اولین و تنها نمونه لباس ملکه‌های هخامنشی که از آن دوران باقی مانده، لباسی چین‌دار و حاوی چادر کوتاه زینتی است و ویژگی‌های کلی لباس هخامنشیان را دربر دارد.

چادر

در بررسی آثار هخامنشیان، پوشش سر و استفاده از چادر به‌منظور پوشاندن کامل اندام، قابل توجه است. لباس زنان سر تا پای آنان را می‌پوشاند. يک نمونه از پوشش زنان در آسیای صغیر در هنگام کشف يک نقش برجسته در حوالی داسیلیون ارگیلی پايتخت قديمی ساتراپی فريجیه متعلق به هخامنشیان پديدار شد. اين نقش در حال حاضر در موزه استانبول نگهداری می‌شود و زنی را بر پشت يک قاطر نشان می‌دهد که يک چادر بلند دارد.

کفش بانوان

کفش بانوان دارای دو طرح بند‌دار و ساده بوده است که نوع ساده آن را مانند جوراب به پا می‌کردند و با قرار‌دادن چیزی در زیر پاشنه پا، قد خود را بلند‌تر نشان می‌دادند و نوع دیگر آن زبانه‌ای بلند داشت که در زیر کفش قرار می‌گرفت و با سه بند بسته می‌شد. این کفش‌ها به رنگ‌های ارغوانی و زرد حنایی بوده‌اند.

منابع

• پوربهمن، فریدون، پوشاک در ایران باستان، ترجمه هاجر ضیاء سیکارودی، تهران، امیرکبیر، 1386ش.
• جوانمرد، صدیقه و حاتم، غلامعلی، «بررسی طرح تن‌پوش هخامنشیان (بررسی موردی: نقوش برجسته پلکان شرقی تالار آپادانای تخت جمشید)»، فصلنامه علمی- پژوهشی هنرهای تجسمی نقش مايه، سال هفتم، شمارۀ 17، زمستان 1392ش.
• حیدری، فرشید، «حضور هخامنشیان در کرانه‌های شمالی و جنوبی خلیج فارس با توجه به منابع مکتوب و یافته‌های باستان‌شناسی»، جندی شاپور، شماره 17، 1398ش.
• ذکاء، یحیی، ارتش شاهنشاهی ایران از کورش تا پهلوی، تهران، وزارت فرهنگ و هنر، 1350ش.
• ذکاء، یحیی، «جامه‌‌های پارسیان در دوره هخامنشیان»، مجله هنر و مردم، دوره جدید، شماره ۱5، 1342ش.
• ضیاءپور، جلیل، پوشاک زنان ایران از کهن‌ترین زمان تا آغاز شاهنشاهی پهلوی، تهران، وزارت فرهنگ و هنر، 1347ش.
• ضیاءپور، جلیل، پوشاک باستانی ایرانیان، تهران، اداره هنر‌‌های زیبا و موزه‌ها، 1349ش.
• غیبی، مهرآسا، هشت هزار سال تاریخ پوشاک اقوام ایرانی، تهران، هیرمند، 1387ش.
• Hinz, Walther, Altiranische funde und forschungen, Berlin, 1969.