رقص سیستانی

رقص‌ سیستانی؛ رقص آیینی- حماسی و از جاذبه‌های فرهنگی سیستان.

رقص سیستانی، از هنرهای آیینی مردم سیستان است که علاوه بر جنبۀ نمایشی، معانی و مفاهیم زیادی دارد و بیانگر سبک زندگی و فرهنگ ساکنان این سرزمین است. از جمله رقص‌های معروف سیستان، رقص چوب است که امروزه در بسیاری از جشن‌های عروسی سیستان اجرا شده و فرصتی برای ابراز شادی است. این رقص نقش‌آفرینی مردم سیستان را در صحنۀ جنگ به نمایش گذاشته و تمرینی برای آمادگی دفاعی است.

مفهوم‌شناسی

رقص به‌معنای دویدن، جنبیدن و برجستن است.<ref> دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ رقص، وب‌ساست آبادیس. </ref> رقص سیستانی به‌نوعی از رقص گروهی گفته می‌شود که در دو نوعِ زنانه و مردانه اجرا می‌شود. این رقص معنای آیینی و دینی داشته و همان نقش دعا را در فرهنگ امروزی برای اقوام ابتدایی ایفا می‌کرده است.<ref> «رقص سیستانی»، وب‌سایت ویزیت ایران.</ref> از اصلی‌ترین رقص‌های سیستانی رقص شمشیر است که رقص در اطراف شمشیر اجرا می‌شود و در زبان محلی به آن «چاپ سیستانی» گفته می‌شود.<ref>«رقص‌ شمشیر»، وب‌سایت آبادیس.</ref> کاربرد واژۀ رقص به‌دلیل این که از نظر مردم سیستان جلوۀ خوبی نداشته است به‌مرور به واژۀ «چوب‌بازی» که ترکیبی از مذهب، باور و عمل است، تغییر یافت.<ref>«رقص ‌سیستانی»، وب‌سایت ویزیت ایران. </ref>

تاریخچه

رقص آیینی شمشیر، رقص دیرینه‌ای است که پیشینۀ آن به بیش از سه‌هزار سال قبل می‌رسد. دیوارنگاره‌ای در کوه خواجۀ سیستان، رقص شمشیر، جنگ و سنت موسیقی این منطقه را نمایش می‌دهد.<ref> «رقص سیستانی»، وب‌سایت شیدرخ.</ref> چوب‌بازی امروزی سیستان، ادامۀ رقص شمشیر است که سیستانیان در گذشته برای آمادگی دفاعی مبارزان خود در زمان صلح، روحیۀ نیرو‌های خود را تقویت می‌کردند.<ref>«رقص‌ سیستانی»، وبلاگ سیستانیان بلاگفا.</ref>

آیین و فرهنگ رقص سیستانی

رقص سیستانی از جمله چوب‌بازی، جزئی از فرهنگ مردم سیستان به شمار می‌‌رود. این نوع رقص، فرهنگ مردم این منطقه را به‌زیبایی و همراه با احساسات نشان می‌دهد و پیام‌آور صلح، شادی و یکپارچگی است. <ref> .سعادتی، «آیین جنگ و صلح به زبان چوب‌ها»، وب‌سایت تبیان.</ref>

انواع رقص ‌‌سیستانی

• رقص ‌‌‌چاپی؛ رقصی زنانه است که با کوبیدن پا بر زمین، همراه با ضرب‌های ساز دایره است.<ref>«رقص‌ شمشیر»، وب‌سایت آبادیس.</ref>
• رقص‌ شمشیر یا چوب؛ رقصی مردانه است و با دهل و ساز اجرا می‌شود.<ref> «رقص‌ سیستانی»، وب‌سایت شیدرخ.</ref>

نحوۀ اجرای رقص شمشیر

رقص شمشیر، به دو گونۀ تک‌چوب و دو‌چوب انجام می‌گیرد. در این رقص مسیر حرکت افراد پیرامون یک دایره است.<ref>«معرفی چوب‌بازی سیستان»، خبرگزاری ایسنا. </ref> در رقص تک‌چوب عده‌ای از افراد با تک‌چوبی که در دست دارند به شکل گروهی می‌رقصند و تماشاگران آنها را تشویق کرده و به آنها انرژی می‌بخشند.

رقص دو‌چوب، دونفره و با دو چوب اجرا می‌شود.<ref>«رقص‌‌‌‌ سیستانی»، وب‌سایت شیدرخ.</ref> رقص، آهسته شروع می‌شود و با ضربۀ محکم دهل هر دو نفری که کنار یکدیگر قرار دارند چوب‌های خود را به هم می‌کوبند و با تند شدن صدای ساز حرکت چوب با آن تند می‌شود.<ref> «معرفی چوب‌بازی سیستان»، خبرگزاری ایسنا.</ref>

کارکرد رقص سیستانی

رقص سیستانی دارای قدرت زیادی است که زنان و مردان را در حرکت‌های منظم و با قواعد ثابت متحد می‌سازد.<ref> «رقص سیستانی»، وبلاگ سیستانیان بلاگفا.</ref>

این رقص فرصتی برای ابراز شادی و تمرینی برای آمادگی دفاعی است.<ref>«رقص چوب سیستانی»، وب‌سایت دلگرم.</ref> چوب‌بازی، امروزه در بسیاری از جشن‌های عروسی سیستان اجرا می‌شود.<ref>«معرفی چوب‌بازی سیستان»، خبرگزاری ایسنا.</ref>

ابزار رقص‌ سیستانی

جهت اجرای رقص سیستانی ابزار موسیقی و لباس خاصی وجود دارد از جمله:

سنتور؛ سازی که سیم‌های زیادی دارد که با دو مضراب بلند نواخته می‌شود و جزو ساز‌های قدیمی ایران است.<ref> دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ سنتور.</ref>

قیچک؛ در فرهنگ بلوچی محبوب‌ترین و مهم‌ترین ساز گروه نوازندگی است.<ref>«معرفی ساز قیچک»، وب‌‌‌‌سایت مشهد کنسرت.</ref>

دهل؛ نوعی طبل، دف و نقاره است.<ref>دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ دهل.</ref>

چوب، کمربند، لباس سفید پرچین و شال‌‌گردن نیز از ابزارها‌ی رقص سیستانی است.<ref>«رقص‌سیستانی»، وب‌سایت شیدرخ.</ref>

نماد‌‌شناسی

رقص سیستان را نمادی از صلح و جنگ و اتحاد دانسته‌اند.<ref>سعادتی، «آیین جنگ و صلح به زبان چوب‌ها»، وب‌سایت تبیان.</ref> هر یک از حرکات و ابزارها متناسب با فرهنگ سیستان و در ارتباط نزدیک با طبیعت شکل‌ گرفته است:

رقص شمشیر؛ در حقیقت چرخش حول محور وجود است.<ref>«رقص ‌سیستانی»، وب‌سایت ویزیت ایران. </ref>

چوب‌بازی؛ نماد شادی و نشاط است.

حرکت چوب‌ها؛ نشان حرکت رو‌به‌جلو و وحدت است.<ref>«رقص‌سیستانی»، وب‌سایت شیدرخ.</ref>

حلقۀ رقصندگان و چرخیدن دایره‌‌وار؛ به‌مثابه فراخوان و نشانگر وحدت جامعه است.

کمربند؛ نشانۀ آمادگی در برابر شرایط غیرمنتظره و مقابله با حملات بیگانگان است.

دعوت رقیب به برخاستن پس از به زمین افتادن؛ یادآور دلیری رستم است که دشمن خفته‌اش را بیدار و پس از آن با او به مبارزه پرداخت.

گشادی لباس، رنگ سفید و جنس آن؛ در تقارن با اقلیم کویر، شادی‌بخش<ref>«رقص ‌سیستانی»، وب‌سایت ویزیت ایران. </ref> و نشانۀ پیروزی خوبی بر بدی است.<ref> «رقص‌سیستانی»، وب‌سایت شیدرخ.</ref>

شال‌گردن؛ نماد تنفس ایمن از گرد‌وغبار و بادهای شدید سیستان است.<ref>«رقص ‌سیستانی»، وب‌سایت ویزیت ایران. </ref>

منابع

• دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت آبادیس، تاریخ بازدید: 2 دی 1401ش.
• «رقص چوب سیستانی»، وب‌سایت دلگرم، تاریخ بازدید: 2 دی 1401ش.
• «رقص سیستانی»، وب‌سایت شیدرخ، تاریخ درج مطلب: 31 اردیبهشت 1400ش.
• «رقص سیستانی»، وب‌سایت ویزیت‌ایران، تاریخ بازدید: 2 دی 1401ش.
• «رقص شمشیر»، وب‌سایت آبادیس، تاریخ بازدید: 2 دی 1401ش.
• «رقص سیستانی»، وبلاگ سیستانیان ‌بلاگفا، تاریخ درج مطلب: 17 خرداد 1395ش.
• سعادتی، محسن، «آیین جنگ‌وصلح به زبان چوب‌ها»، وب‌سایت تبیان، تاریخ درج مطلب: 9 شهریور 1395ش.
• «معرفی چوب‌بازی سیستان»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ بازدید: 2 دی 1401ش.
• «معرفی ساز قیچک»، وب‌سایت مشهد‌ کنسرت، تاریخ بازدید: 2 دی 1401ش.