مدلینگ کودک

مدلینگ کودک؛ مدل کردن کودکان در فضای اینترنت به‌عنوان ابزار کسب درآمد.

با توسعۀ اینترنت، مدلینگ کودک یا کودک کار مجازی به‌عنوان راهی برای بهره‌کشیِ خانواده‌ها و شرکت‌های تجاری از کودکان در بستر فضای مجازی گسترش یافته است.

مفهوم‌شناسی

مدلینگ کودک یا کودکِ کار مدرن اشاره به کودکانی دارد که در مقابل دوربین‌های عکاسی و فیلم‌برداری با پوشیدن لباس مدرن و عشوه‌گری کار می‌کنند. این کودکان، در فضای مجازی از راه تبلیغ کالا برای والدین و صاحبان کالاها درآمدزایی می‌کند. این کودکان، بدون داشتن حق انتخاب شخصی، از سوی خانواده و به‌واسطۀ مهارت، شیرین‌زبانی و زیبایی برای شبکه‌های اجتماعی تولید محتوا می‌کنند.

صنعت مد کودکان

مدلینگ کودک، یک شاخه از صنعت مد است که از کودکان برای نمایش پوشاک و محصولات دیگر استفاده می‌کند. به‌دلیل اینکه حضور کودکان در پروژه‌های مدلینگ موجب جذابیت بیشتر تبلیغات می‌شود، مدلینگ کودک به یکی از بخش‌های مهم صنعت مد تبدیل شده است.

ویژگی‌های مؤثر در انتخاب کودکان به‌عنوان مدلینگ

شرایط ظاهری، سن، قد، وزن و هوش کودکان در انتخاب آنها به‌عنوان مدل مؤثر است. همچنین ویژگی‌هایی مانند توانایی همکاری و مهارت ارتباطی قوی، بالا بودن حوصله و تحمل کودک، موافقت والدین با توافق‌نامه‌ها و قراردادهای مربوط به مدلینگ، اختصاص وقت کافی برای حضور در پروژه‌ها و جلسات عکس‌برداری از سوی والدین و سالم بودن کودک از نظر جسمی و روحی در انتخاب شدن کودکان به‌عنوان مدل نقش دارند.

درآمد مدلینگ کودک

برخی کودکان مدل، با وجود داشتن کمتر از یک میلیون دنبال‌کننده، یک میلیارد تومان درآمد ماهیانه به‌همراه درآمد روزانۀ سه تا پنج میلیونی دارند.

نحوۀ مدل شدن کودکان

برخی خانواده‌ها برای درآمدزایی از فرزندان، قبل از تولد کودک، یک حساب کاربری به نام فرزند خود در اینستاگرام ایجاد می‌کنند و بعد از تولد عکس‌هایی از تمام لحظات نوزاد را منتشر می‌کنند. با پربیینده شدن صفحات، تبلیغات و کسب درآمد شروع می‌شود و والدین عکس‌های بیشتری را برای کسب درآمد بیشتر به اشتراک می‌گذارند. با شدت گرفتن این روند، زندگی کودک در استایل‌های موردنظر خلاصه می‌شود. به‌گونه‌ای که این کودکان با پوشیدن برندهای معروف، استفاده از لوازم آرایشی و خوردن خوراکی‌هایی با برندهای خاص، به کسب درآمد می‌پردازند.

برای مدل شدن راه‌هایی مانند گرفتن تصاویر حرفه‌ای از کودک، ایجاد پروفایل برخط بر روی وب‌سایت‌ها و بسترهای مدلینگ برای ارائۀ اطلاعات و تصاویر از فرزند، شرکت در دوره‌های آموزشی برای کسب مهارت‌های لازم و مراجعه به آژانس‌های مدلینگ در شهرهای بزرگ وجود دارد. همچنین به‌دلیل اینکه کودکان مدلینگ یا والدین آنها از طریق شبکه‌های اجتماعی مرتبط با مدلینگ با فعالان این حوزه در ارتباط هستند، حضور در شبکه‌های اجتماعی فرصتی برای جذب شدن در عرصۀ مدلینگ را ایجاد می‌کند.

دلایل گرایش به مدلینگ کودک

• در کودکان؛ گسترش استفادۀ خانواده‌ها از اینترنت، در اولویت بودن زیبایی در فضای مجازی و آموزش ندادن شیوۀ درست استفاده از فضای مجازی به فرزندان در گرایش آنان به مدلینگ مؤثر است.
• در والدین؛ حاکم شدن فقر اقتصادی و فرهنگی درگرایش به مدل کردن کودکان برای کسب درآمد نقش دارد. به‌وجود آمدن این تصور در والدین که مدلینگ کودک باعث ورود آنها به عرصۀ تبلیغات، بازیگری و کارآفرینی است، موجب شده که خانواده‌های درهم‌تنیده برای مطرح کردن خود، خودنمایی و کسب اعتمادبه‌نفس کاذب به‌سوی مدل کردن فرزند خود تمایل پیدا کنند. ظرفیت بالای درآمدزایی در مدلینگ کودکان موجب شده است که خانواده‌ها با هدف ارتقای منزلت اجتماعی و بهبود اقتصادی به آن ترغیب شوند. آژانس‌های مدلینگ با اعطای امتیازات و امکانات و القای باور نادرست در کودک و والدین مبنی بر شبیه شدن کودک به مدلینگ‌های معروف، خانواده‌ها را به مدل کردن کودک ترغیب می‌کنند.

ضوابط قانونی برای مدلینگ کودکان

بر اساس مادۀ 32 معاهدۀ بین‌المللی حقوق کودکان، دولت‌ها موظف به جلوگیری از استثمار اقتصادی کودک و جلوگیری از هر کاری هستند که از نظر جسمی، اخلاقی، روحی و اجتماعی برای کودک زیان‌بار است و یا موجب توقف در تحصیل او بشود. بر این اساس، درآمدزایی کودک در فضای مجازی موجب محرومیت او از حقوق او می‌شود. مادۀ 16 معاهدۀ بین‌المللی حقوق کودکان، والدین و اشخاص غریبه را از دخالت غیرقانونی و خودسرانه در حریم شخصی کودک منع می‌کند. بر این اساس، اشتراک تصاویر کودک، حتی بدون قصد درآمدزایی، نقض حریم فردی او به شمار می‌آید.

بر اساس آیین‌نامۀ جهانی حقوق کودک، کودکان کرامت و حریم شخصی دارند و استفاده از آنها به‌عنوان ابزار تبلیغی، نوعی آزار روانی محسوب می‌شود و قابل پیگیری است. فرانسه در 2014م برای مقابله با آسیب‌های مدلینگ برای کودکان و حفظ حریم شخصی آنها، قانونی وضع کرد که به موجب آن، کودکان حق دارند درصورت نشر جزئیات زندگی خصوصی خود از سوی والدین، از آنها شکایت کنند. کودکان در کشورهایی مانند فرانسه، دانمارک و اتریش در سن هجده سالگی می‌توانند از والدین به‌دلیل نقض حریم شخصی شکایت کنند.

مدلینگ کودک در سایر کشورها

بر اساس قوانین مدلینگ در کشورهای توسعه‌یافته، ساعات کار، متناسب با سن کودک تعریف می‌شود و حضور والدین در تمام مراحل فیلم‌برداری لازم است. بر اساس این قوانین، تعداد روزهای کاری محدود و استفاده از مواد شیمیایی و آرایشی برای کودک ممنوع است. کودکان نباید ملزم به انجام دادن کاری بشوند که به آن علاقه ندارند و آنها صرفا مجاز به حضور در تبلیغ محصولات مرتبط با کودک هستند. در کشورهای اروپایی، بیش از نیمی از والدین تصاویر کودک خود را برای درآمدزایی در فضای مجازی منتشر می‌کنند و 91درصد کودکان قبل از پنج سالگی مدل می‌شوند.

قوانین مدلینگ کودک در ایران

در ایران، لایحه‌هایی برای پشتیبانی از حقوق کودکان تنظیم شده است که به‌موجب آن، استفادۀ شغلی و ابزاری از کودکان در شبکه‌های اجتماعی در صورتی که مانع تحصیل آنها و منجر به آسیب به کودکی آنها بشود، پیگرد قانونی دارد. بر اساس قانون ارتباط با اطفال و نوجوانان که در سال 1399ش تصویب شد، وارد شدن هرگونه آسیب جسمی، روانی، اجتماعی و اخلاقی و قرار گرفتن آنها در معرض بزه‌دیدگی، مداخلۀ قانونی از کودکان انجام می‌شود و سازمان‌هایی مانند بهزیستی، صداوسیما، وزارت بهداشت و آموزش‌وپرورش از کودکان حمایت می‌کنند و هرگونه بی‌توجهی، سهل‌انگاری، سوءرفتار، فحشا و بهره‌کشی اقتصادی از کودکان مشمول تعقیبات کیفری است و خاطیان به پرداخت جریمۀ نقدی و حبس محکوم می‌شوند.

مزایای مدلینگ کودک

مدلینگ کودک حس زیباشناسی، لذت و تنوع‌‌طلبی و تمایز در افراد را ارضا می‌کند. همچنین موجب اشتغال‌زایی و کارآفرینی برای خانواده‌ها، تولیدکنندگان لباس و صنعت عکاسی می‌شود.

پیامدهای مدلینگ کودک

• نقض حریم خصوصی؛ به‌دلیل اینکه کودکان اراده و آگاهی کافی در مدل‌شدن ندارند، مدلینگ کودک موجب نقض حریم خصوصی آنها می‌شود. انتشار تصاویر از محل زندگی و مهدکودک، حریم خصوصی او را تهدید می‌کند. انتشار تصاویری که کودک در آن برهنه است، موجب تسمخر و تحقیر کودک در آینده می‌شود و زمانی که کودک در واکنش‌های شدید هیجانی مانند ترس، پرخاش و گریه کردن است، اشتراک تصاویر او در شبکه‌های مجازی مناسب نیست.
• سوءاستفاده از کودکان؛ قرار دادن کودکان در معرض شرایط خطرناک و غیرقانونی و ساعات کاری طولانی از موارد سوءاستفاده از کودکان است. اشتراک هرگونه تصویر و فیلم از کودکان در فضای مجازی برای تبلیغات، مدلینگ و هر دلیل دیگری، مصداق بردگی و بهره‌کشی از آنها است و به‌معنای اجازه دادن دسترسی تمامی کاربران به آنها است. در میان کاربران مجازی، افراد مبتلا به ناهنجاری‌ها و اختلالات جنسی وجود دارند که به‌‌دنبال صفحاتی با محتوای کودک هستند. برملا کردن مشخصات کودک از قبیل عکس، نام، آدرس محل زندگی و تحصیل و علاقه‌مندی‌ها، او را در معرض خطراتی مانند زورگیری و آدم‌ربایی برای اخاذی قرار می‌دهد.
• خشم کودک به والدین؛ تمرکز والدین بر استفاده از کودک و غفلت از نیازهای او مانند جست‌وخیز و بازی کردن و ارتباط با هم‌سالان موجب بروز خشم نسبت به بزرگ‌سالان می‌شود.
• مشکلات جسمی و روحی؛ بر اساس نظرسنجی انجام شده از یک اتحادیۀ مدلینگ محدودۀ سنی 54درصد مدل‌ها در زمان شروع کار بین سیزده تا شانزده سال است؛ سنی که مدل‌ها در حال رشد هستند و روی هورمون‌های بدن خود کنترلی ندارند. لزوم لاغری و تناسب اندام در مدلینگ موجب استفادۀ کودکان از رژیم‌های سخت غذایی می‌شود که برای کودکان در حال رشد مضر است. از طرفی، تحمیل شدن موازین زیبایی غیرقابل دسترس برای کودک و الزام او برای انطباق با معیارها، موجب می‌شود که کودکان جسم خود را تغییر دهند و تلاش مداوم برای حفظ تناسب اندام داشته باشند و به مشکلات روحی و روانی مانند اختلال خوردن، وسواس فکری و کمبود عزت‌نفس دچار شوند. تلاش برای رقابت شدید و نظرات منفی در مورد ظاهر و تلاش برای همیشه کامل بودن موجب تصویرسازی کودک از بدن خود، عزت‌نفس پایین، افسردگی و اضطراب می‌شود. همچنین فضای رقابتی حاکم بر صنعت مدلینگ نیز در بروز استرس در کودکان مؤثر است. والدین با ایجاد شرایط گوناگون برای فرزند برای جذابیت بیشتر، ظاهر او را از حالت فطری، زیبایی و جذابیت اولیه خارج می‌کنند و این کار موجب دیده شدن کاذب و وابستگی کودک به دیگران می‌شود و زمانی‌که برای کودک امکان آرایش و مدلینگ نباشد، دچار افسردگی می‌شود که به‌دنبال آن عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفس خود را از دست می‌دهد.
• آسیب‌های شخصیتی؛ به‌واسطۀ زندگی این کودکان در مقابل دوریبن، مشکلاتی مانند شخصیت نمایشی، خودشیفتگی و نازپروردگی در این کودکان مشهود است. فیلترشدن تصاویر برای نمایش استانداردهای غیرواقعی زیبایی موجب احساس نارضایتی و ناکافی بودن در کودکان به‌خصوص دختران می‌شود. تلاش والدین برای جذب مخاطب برای دنبال‌‌کنندۀ بیشتر از طریق انتشار تصاویر کودک، موجب این آسیب جدی به کودکان می‌شود که برای ابراز وجود همیشه به‌دنبال جلب نظر دیگری و مهرطلبی باشند. در شرایط مدلینگ که فرد دیگران را به‌دنبال خود می‌کشد و آنان را مدیریت و رهبری می‌کند، پیروی نزدیکان و افراد جامعه به‌علت مدلینگ بودن، موجب ایجاد رهبری کاذب و حس خودبرتربینی می‌شود. مدلینگ کودک موجب شکل‌گیری این باور در کودک می‌شود که برای دیده شدن احتیاج به آرایش دارد. در نتیجه، به‌جای صرف زمان خود برای فعالیت‌های کودکانه و متناسب با سن خود و تحصیل، به‌طور ناخواسته وارد دنیای آرایش و مد می‌شود و از همسالان خود دور می‌ماند.
• آسیب دیدن امنیت کودک و خانواده؛ کودکان مدلینگ برای افزایش بازدید به رفتارهایی ترغیب می‌شوند که مناسب بزرگ‌سالان هم نیست. این کودکان به اجبار خنداننده یا گریانده می‌شوند و با ژست‌های عجیب و شیرین‌زبانی به‌‌دنبال جلب توجه مخاطب هستند. در مدلینگ کودک، امکان سوءاستفادۀ جنسی از کودکان بالا است. با در معرض خطر قرار گرفتن امنیت اقتصادی، روانی و اجتماعی کودک، امنیت خانواده و بستگان نیز تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد و این موضوع در ازدواج و روابط اجتماعی کودک نیز اثر می‌گذارد.
• صرف وقت زیاد برای حضور در جلسات مربوط به پروژه‌های مدلینگ کودک، موجب افت تحصیلی، غیبت از مدرسه و محرومیت از تجارب مهم دورۀ کودکی مانند فرصت برای بازی، معاشرت با‌ همسالان، آزار کودک و اختلال در تعامل با همسالان می‌شود. عادت کردن کودک به آرایش و مدلینگ موجب ازبین‌رفتن حرمت کودک، کسب اعتمادبه‌نفس کاذب، عادت کردن به کسب درآمد بدون تلاش، گرایش به مصرف‌گرایی، وابستگی به محصولات و فضای مجازی، سرکوب شدن شادابی و طراوت کودکان، جنسیت‌زدایی، القای ارزش‌های غیرواقعی از زیبایی و افزایش فاصلۀ غنی و فقیر می‌شود.

مدلینگ کودکان و مادر

خودنمایی مادر در کنار کودک و چشم‌وهم‌چشمی در مدلینگ کودک، نوعی رفتار ناهنجار اجتماعی است. مادران به‌دلیل محدودیت‌های قانونی و اجتماعی، با انتشار تصاویر آرایش‌ شدۀ فرزند خود، خود را به‌شکل ضمنی پسندیده و متمایز جلوه می‌دهند و نیاز خود به دیده شدن را ارضا می‌کنند. جامعه‌شناسان معتقدند که ظاهر شدن مغرورانه و با القای شایستگی کودکان، نشانگر نیاز مادران به احترام، ستایش، توجه و است. برخی مادران، برای کسب درآمد بیشتر با ظاهری دل‌فریب در جلوی دوربین ظاهر می‌شوند. کارشناسان معتقدند اگرچه والدین کودکان مدلینگ از طریق بودن با فرزند برای نمایش در فضای مجازی، وقت بیشتری با فرزند خود سپری می‌کنند؛ اما این کمکی به رشد کودک نمی‌کند؛ چرا که صِرف همراهی کافی نیست و کیفیت ارتباط والدین و کودک و صحیح و کارآمد بودن آن مهم است. مادران این کودکان به‌جای تربیت صحیح فرزند از کودکان خود سوءاستفاده می‌کنند و به بهانۀ تأمین سرمایۀ غنی برای کودکان خود، جایگاه اجتماعی آیندۀ این کودکان را قربانی سود بیشتر شرکت‌های تبلیغاتی و خانواده‌هایی می‌کنند که با معاملۀ فرزند خود پول هنگفتی به دست می‌آورند.

شیوۀ مواجهه با مدلینگ کودک

فرهنگ‌سازی توسط رسانه‌ها، آموزش والدین و آگاهی عمومی از حقوق فرزندان موجب حفظ حریم خصوصی کودک توسط والدین و احترام به سلامت روانی و کرامت آنها می‌شود. آموزش استفادۀ صحیح از فضای مجازی به فرزندان و هموار نکردن شرایط برای در معرض نمایش قرار گرفتن افراد و بالا بردن آگاهی جنسی والدین برای اطلاع‌رسانی به کودک برای پیشگیری از مورد سوءاستفاده قرار گرفتن کودک مؤثر است.

منابع

• «اثرات مخرب مدلینگ کودکان در فضای مجازی»، خبرگزاری آنا، تاریخ درج مطلب: 15 فروردین 1400ش.
• «اما و اگر مدلینگ کودکان در دنیای امروز»، وب‌سایت آفتاب‌نیوز، تاریخ درج مطلب: 24 مرداد 1403ش.
• «تمرین مدلینگ از دو سالگی/ موج‌سواری مادران در صفحات کودکان»، خبرگزاری آنا، تاریخ درج مطلب: 9 خرداد 1397ش.
• «درآمدهای میلیونی کودکان مدلینگ اینستاگرامی»، وب‌سایت شهرآرانیوز، تاریخ درج مطلب: 24 اردیبهشت 1399ش.
• «سرنوشت غم‌انگیز کودکان کار مجازی/ خداحافظ بچگی»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: 14 مرداد 1402ش.
• «شرایط مدل شدن کودک»، وب‌سایت ویرگول، تاریخ بازدید: 25 مرداد 1403ش.
• «کودک کار فضای مجازی کیست؟ +آمار»، وب‌سایت مشرق‌نیوز، تاریخ درج مطلب: 18 مهر 1402ش.
• «کودکان کار مجازی؛ برده»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 24 مهر 1402ش.
• «کودکان کار مجازی حکایتی تلخ از بردگی و کودک‌آزاری مدرن»، خبرگزاری ایمنا، تاریخ درج مطلب: 31 شهریور 1399ش.
• «مدلینگ؛ پدیده‌ای که می‌تواند فرزند شما را قربانی کند| کسب درآمد از تصاویر کودکان از مصادیق بارز کودک‌آزاری است»، همشهری‌آنلاین، تاریخ درج مطلب»، 23 فروردین 1402ش.
• «مدلینگ کودک یا کودکان کار مدرن»، وب‌سایت شبکۀ شرق، تاریخ درج مطلب: یک دی 1398ش.
• «معصومیت کودکان ابزار نمایش در فضای مجازی/ عاقبت کودکان مدلینگ»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 30 تیر 1399ش.
• «نقض چشمگیر حقوق کودکان در فضای مجازی/ نقش اثرگزار رسانه در آگاهی‌بخشی»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 3 اسفند 1402ش.