پرده نشینی
پرده‌نشینی؛ قرارگرفتن در پس نوعی حائل و مانع.
پرده‌نشینی به‌معنای قرارگرفتن شخص پشت پرده و یا هر نوع مانعی است. ارتباط معنای این واژه با معنای لغوی واژۀ حجاب که در دوران معاصر به‌عنوان اصطلاحی برای پوشش شرعی زنان مسلمان به کار می‌رود، موجب شده برخی گمان کنند اسلام مایل به خانه‌نشینی زنان و دوری آن‌ها از فعالیت‌های اجتماعی است. در آیات قرآن، به نمونه‌هایی از فعالیت‌های زنان در جامعه اشاره شده که نمایانگر عدم مخالفت اسلام با فعالیت‌های اجتماعی آنان است.
مفهوم پرده‌نشینی
پرده به‌معنای حجاب، حائل، سَتر، غِشا و پارچه‌ای است که بر پنجره بیاویزند[۱] و پرده‌نشین به‌معنای مستوره و مُخَدرَه، خلوت‌نشین، فرشتۀ مقرب، شخص پارسا و زنی که در خانه و پشت پرده بنشیند، آمده است.[۲] ارتباط معنای پرده‌نشینی با واژۀ حجاب که لغتی عربی و به‌معنای در پرده قراردادن است،[۳]سبب شده تا برخی حجاب را همان پرده‌نشینی معنا کنند در حالی که استعمال حجاب در معنای پوشش زنان در مقابل نامحرم، مربوط به دورۀ معاصر است و درگذشته فقها برای این منظور واژۀ «سَتر» را به کار می‌بردند.[۴]
تاریخچۀ پرده‌نشینی
به‌عقیدۀ برخی از مورخان تاریخ، در ایران باستان پس از داریوش، زنان اشراف و طبقات بالای جامعه، اجازۀ ارتباط مستقیم با مردان نداشتند و فقط با تختِ‌روان پوشش‌دار از منزل خارج می‌شدند و حتی زنان شوهردار نیز حق ملاقات با پدر و برادرشان را نداشتند.[۵]برخی از اندیشمندان، نفوذ امپراتوری قسطنطنیه و ایران در میان اعراب مسلمان پس از قرن اول هجری را موجب رواج پرده‌نشینی و خانه‌نشینی زنان میدانند و عقیده دارند در اوایل اسلام و در قرن اول هجری، زنان در کنار مردان و آزادانه در معابر و کوچه‌ها رفت‌وآمد داشتند و پرده‌نشینی در اوایل قرن دوم در میان اعراب مسلمان مرسوم شد.[۶]از نظر برخی دیگر، تعمیم پرده‌نشینی به جامعۀ اسلامی اعراب، ابتدا توسط معاویه و به تقلید از ایرانیان، برای محفوظ ماندن خلیفه از نگاه اعضای دربار انجام شد و سپس با راه یافتن به دیگر کشورهای اسلامی ازجمله مصر در زمان سلسلۀ فاطمیان، راهی برای تقدس‌مآبی خلیفه شد.[۷]
پرده‌نشینی در قرآن
در بخش نخست آیۀ 33 سورۀ احزاب، خداوند از همسران پیامبر می‌خواهد که در خانه‌های خود بمانند و مانند دوران قبل از اسلام با خودآرایی در جامعه ظاهر نشوند. همچنین، در بخشی از آیۀ 53 سورۀ احزاب، به مسلمانان دستور داده شده که با همسران پیامبر برخورد مستقیم نداشته باشند و اگر از ایشان خواسته‌ای دارند از پشت حجاب باشد. به‌اتفاق نظر مفسران، حجاب در این آیه، ناظر به معنای لغوی آن، یعنی پرده است.[۸] مفسران شیعه و اهل‌سنت، در تفسیر آیات مذکور، پیرامون اختصاص حکم پرده‌نشینی و خانه‌نشینی به همسران پیامبر و یا تعمیم این حکم به سایر زنان مسلمان، دیدگاه متفاوتی دارند. برخی، این حکم را مختص به همسران پیامبر میدانند[۹] و برخی دیگر از مفسران با استناد به بخشی از آیۀ 53 که علت حکم را بیان می‌کند و همچنین الغای خصوصیت آیۀ 33، خانه‌نشینی و پرده‌نشینی را به سایر زنان مسلمان نیز تعمیم می‌دهند.[۱۰]
دیدگاه قرآن در مورد حضور اجتماعی زنان
بر اساس آیات قرآن، کمالات علمی و عملی بدون در نظر گرفتن جنسیت و ناظر بر مقام انسانیت است.[۱۱] دستور به مردان و زنان مسلمان برای کنترل نگاه و حفظ پاک‌دامنی و همچنین بیان احکام پوشش مناسب در آیات قرآن،[۱۲]به‌عنوان یکی از احکام اجتماعی، نشان می‌دهد دین اسلام نیاز جامعه به حضور اجتماعی زنان را به رسمیت می‌شناسد.[۱۳]در آیات قرآن به نمونه‌هایی از فعالیت اجتماعی زنان در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، نظامی و فرهنگی اشاره شده است که بیانگر عدم مخالفت قرآن با حضور اجتماعی آنان است.[۱۴]
پانویس
- ↑ دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژۀ پرده، وب‌سایت واژه‌یاب؛ معین، فرهنگ فارسی، ذیل واژۀ پرده، وب‌سایت واژه‌یاب.
- ↑ عمید، فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژۀ پرده نشین، وب‌سایت واژه‌یاب.
- ↑ الازدی، جمهره اللغه، 1987م، ج1، ص263؛ ابن منظور، لسان العرب، 1414ق، ج1، ص298-299.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، 1368ش، ج19، ص429-430.
- ↑ دورانت، تاریخ تمدن، بی‌تا، ج1، ص552.
- ↑ دورانت، تاریخ تمدن، بی‌تا، ج11، ص112؛ نهرو، نگاهی به تاریخ جهان،1392ش، ج1، ص328.
- ↑ مرنیسی، زنان پرده‌نشین و نخبگان جوشن‌پوش،1380ش، ص162.
- ↑ زمخشری، الکشاف، 1407ق، ج3، ص555-556؛ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، 1417ق، ج16، ص506.
- ↑ مغنیه، الکاشف، 1424ق، ج6، ص216؛ طباطبایی، المیزان فی تفسیر القرآن، 1417ق، ج16، ص506؛ مطهری، مجموعه آثار، 1368ش، ج19، ص431.
- ↑ سید قطب، فی ضلال القرآن،1412ق، ج5، ص2878؛ مراغی، تفسیرمراغی، 1365ق، ج22، ص30-31.
- ↑ جوادی آملی، زن در آینه جلال و جمال، 1386ش، ص96.
- ↑ سورۀ نور، آیات 30 و 31؛ سورۀ احزاب، آیۀ 59.
- ↑ حبیبی، «زن، فرهنگ اسلامی و توسعه»، 1372ش، ص89.
- ↑ آهی، «گفتمان قرآنی در ابعاد حضور اجتماعی زن»، 1395ش، ص539-556.
منابع
- قرآن مجید
- ابن‌منظور، محمد بن مکرم، لسان‌العرب، بیروت، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق.
- الازدی، ابوبکر محمد بن الحسن بن درید، جمهره‌اللغه، به تحقیق رمزی منیر بعلبکی، بیروت، دارالعلم للملایین، 1987م.
- آهی، محمد، «گفتمان قرآنی در ابعاد حضور اجتماعی زن»، مجلۀ زن در فرهنگ و هنر، دورۀ 8، شمارۀ 4، زمستان 1395ش.
- جوادی آملی، عبدالله، زن در آینه جلال و جمال، تحقیق و تنظیم محمد لطیفی، قم، اسرا، 1386ش.
- حبیبی، شهلا، «زن، فرهنگ اسلامی و توسعه»، فصلنامۀ مجلس شورای اسلامی، تهران، شمارۀ 1، پاییز 1372ش.
- دورانت، ویل و آریل، تاریخ تمدن، ترجمۀ مجموعۀ نویسندگان، تهران، علمی و فرهنگی، بی‌تا.
- دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 25 مهر 1401ش.
- الزمخشری، محمود، الکشاف عن غوامض التنزیل، بیروت، دارالکتاب العربی، 1407ق.
- طباطبایی، سید محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
- عميد، حسن، فرهنگ فارسی عمید، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 25 مهر 1401ش.
- قطب، سید ابراهیم حسین شاذلی، فی ضلال القرآن، بیروت، دارالشروق، 1412ق.
- مراغی، احمد مصطفی، تفسیر مراغی، مصر، شركه مكتبه و مطبعه مصطفى البابى الحلبي و أولاده بمصر، 1365ق.
- مرنیسی، فاطمه، زنان پرده‌نشین و نخبگان جوشن‌پوش، ترجمۀ ملیحه مغازه‌ای، تهران، نی، 1380ش.
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار (نظام حقوق زن در اسلام)، تهران، صدرا، 1368ش.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 25 مهر 1401ش.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، تهران، دارالکتب الاسلامی، 1424ق.
- نهرو، جواهر لعل، نگاهی به تاریخ جهان، ترجمۀ محمد تفضلی، تهران، امیرکبیر، 1392ش.