پوشش زنان در فضای مجازی

پوشش زنان در فضای مجازی؛ سبک تن‌پوش زنان در شبکه‌های اجتماعی.

پوشش زنان در فضای مجازی، بازنمایی هویت نهان آنان است. با گسترش تکنولوژی و ارتباطات مجازی، روابط افراد نیز در بستر مجازی گسترده شد. تعاملات مجازی، فرهنگ‌ها و سنّت‌ها را تحت تأثیر قرار داد و سبب تغییر نگرش و سبک پوشش‌ها شد. پوشش افراد در فضای مجازی متاثر از آن و در مواردی ناهمسان با پوشش آنان در فضای واقعی است. حضور مستمر بانوان در شبکه‌های اجتماعی بدون رعایت ضوابط پوشش، می‌تواند امنیت فردی و خانوادگی آنان را به مخاطره بیاندازد.

فلسفۀ پوشش

برخی از حکمت‌های پوشش عبارت‌اند از: ایجاد امنيت، مصونیت از تعرض، ارج نهادن، جلوگیری از فساد و تباهي، آرامش روح، عدم طمع زیاده‌خواهان و تقویت كانون خانواده. لباس زمانی که برای فضای عمومی و گروهی تعریف می‌شود، یک امر اجتماعی به شمار می‌رود.

حضور زنان در فضای مجازی

در عصر رسانه، يكي از صحنه‌های فعاليت زنان، شبكه‌هاي اجتماعي است که بیشترین حضور، در تلگرام و اینستاگرام گزارش شده است. امروزه پوشش بانوان در شبکه‌های اجتماعی، بیانگر عدم همسانی آن با کارکردهای سنتی لباس است. طبق نظرسنجی‌ها حدود 20 درصد سبک پوشش بانوان، متأثر از فضای مجازی است. دلایل حضور زنان در شبکه‌های اجتماعی عمده دلیل گرایش زنان به فضای مجازی سرگرمی، طرح مباحث شغلی و حرفه‌ای، کسب درآمد، کسب اطلاعات، مشارکت در بحث‌های گروهی و ابراز عقیده است.

ویژگی‌های فضای مجازی

برخی از ویژگی‌های فضای مجازی عبارت‌اند از:

1. سیالیت زمان (برخط بودن، حضور پیوسته کاربران در این فضا و تعطیل‌ناپذیری آن)؛
2. فشردگی مکان (نبود فاصله‌ و نزدیکی افراد به یکدیگر)؛
3. هویتِ گمنام (ناپایداری هویت کاربران و ناشناس بودن آنها)؛
4. فردگرایی (خودمحوری و ارتباط با رایانه به‌جای ارتباط با دیگران)؛
5. آزادی در انتخاب (اسم، تصویر پروفایل، حلقۀ دوستان و بازنمایی از خود بدون هرگونه نظارت اجتماعی).

وجود این ویژگی‌ها القاکنندۀ این افکار در برخی از کاربران است که در فضای مجازی بین واقعیت و مجاز، مرزی وجود ندارد و افراد در این فضا دارای زندگی و هویت جدیدی هستند.

حقیقت فضای مجازی

کارشناسان معتقدند که فضای مجازی، از فضای حقیقی منقطع نیست؛ بلکه در جهان خارج پیوستگی محکمی میان فضای مجازی و زندگی واقعی وجود دارد و فضای مجازی، در عالم حقیقی اثرگذار است.

تأثیر گمنامی در فضای مجازی بر روابط عفیفانه

در فضای مجازی ارتباطات به‌صورت گمنام شکل می‌گیرد و بر برقراری ارتباط عفیفانه تأثیرگذار است. افراد در این‌گونه شرایط بدون این‌که از قضاوت دیگران بترسند، آزادانه به‌بیان خواسته‌ها و نظرات خویش می‌پردازند. در این موقعیت افراد ممکن است رفتارهای غیرعفیفانه انجام دهند که هرگز در زندگی حقیقی خویش مرتکب چنین رفتارهایی نمی‌شدند. همچنین به‌خاطر ناشناس بودن در چنین فضایی، به افشاگری و بیان خاطرات و خواسته‌های خویش اقدام می‌کنند و میان آنها موجی از احساسات شکل می‌گیرد. چنین ارتباطات صمیمانه در تضاد با روابط عفیفانه است که در زندگی واقعی دارند. پس از شکل‌گیری این نوع ارتباطات، بدون توجه به پیامد و عواقب ناگوار آن، تصاویر خصوصی خویش را با پوشش‌های نامتعارف به اشتراک‌ می‌گذارند.

شیوه‌های ترویج پوشش نامناسب در فضای مجازی

1. ایجاد فضای رقابت و گسترش چشم‌وهم‌چشمی؛ با تبلیغات و مدگرایی، افراد را به رقابت در جلوه‌گری و خودنمایی بیشتر سوق می‌دهند.
2. عادی‌سازی؛ ارائه و ترویج تصاویر زنان با پوشش نامناسب در فضای مجازی این تصور را در کاربران ایجاد می‌کند که این سبک، پوشش تمام افراد جامعه است.
3. ترویج فرهنگ تأییدگیری؛ از نظر کاربران، معیار درستی و خوبی امری در فضای مجازی، تأیید آن به صورت گسترده است. در نتیجه با تأیید تصاویر پوشش نامناسب زنان، این تفکر به دیگران القا می‌شود که این مدل پوشش مطلوب است.
4. القای مخالفت مقولۀ پوشش با مدرن بودن؛ در فضای مجازی از پوشش به‌عنوان نماد تحجر، سنت‌گرایی، بی‌تمدنی، بی‌کلاسی و مانع پیشرفت، ورزش و کار یاد می‌کنند.
5. حیازدایی؛ طبق نظریۀ مارپیچ سکوت الیزابت نوئل نئومان (سکوت برای همراهی با افکار عمومی)، کاربران با نگاه به‌هم می‌بینند که پوشش اطرافیان آنها در شبکه‌های مجازی با پوشش آنها در‌ اجتماع متفاوت است؛ در نتیجه قبح این قضیه به‌تدریج از بین می‌رود.
6. تضعیف باورها؛ در برخی از اتاق‌های چت یا تالارهای گفت‌وگو، با طرح شبهات انحرافی پیرامون پوشش زنان، ارزش‌ها و باورهای افراد را متزلزل می‌کنند.

پویش‌های گسترش پوشش مناسب در فضای مجازی

در کشورهای غربی برای اشاعۀ حجاب جنبش‌هایی مثل زنانِ پوشانندۀ سر‌، خواهان لباس عفیف، جنبش سی‌روزۀ حجاب رمضان، ‌جنبش احیای شأنیت زن و مادری شکل گرفته است که با انتشار این تصاویر، به‌دنیال گسترش پوشش عفیفانه در جهان هستند.

پویش‌های گسترش پوشش نامناسب در فضای مجازی

با راه‌اندازی شبکه‌های اجتماعی، پویش‌هایی مانند قراردادن عکس بدون حجاب، چهارشنبه‌های سفید و آزادی‌های یواشکی، با حمایت رسانه‌هایی مانند بی‌بی‌سی، رادیو فردا، صدای آمریکا و دویچه وله راه افتاد که به انتشار تصاویر بدون حجاب زنان ایرانی‌ پرداختند. برخی کارشناسان، هدف این پویش‌ها را تحریک زنان ایرانی در مقابل قوانین جمهوری اسلامی ایران و در راستای عملیات براندازی نرم در ایران عنوان می‌کنند. همچنین انتشار تصاویر زنان چادری با صورت آرایش‌کرده و برگزاری پویش‌هایی مانند «دلبر کی قشنگتره؟» و «تو چادر خیلی ماه‌تر شدی» نقش تأثیرگذاری در معرفی الگوهای پوشش نامتعارف داشته‌اند.

پیامدهای پوشش نامناسب در فضای مجازی

گستردگی فضای مجازی، نه فقط در جامعۀ اسلامی همچون ایران، بلکه حتی در جوامع اروپا و آمریکا نیز چالش‌هایی را به‌وجود آورده است. آثار به مراتب جدی‌تر حضور بدون پوشش زنان، با افزایش میل به دیدن و دیده‌شدن عرصه‌هایی را فراهم کرد که موجب تضعیف زیست عفیفانه، خیانت و روابط نامشروع، تضعیف نهاد خانواده، فریب و بهره‌کشی جنسی، دوستی‌های بدون ضابطه و گسست فکری و عاطفی شد؛ به‌گونه‌‌ای که طبق آمارها، امروزه بیش از ۶۰ درصد روابط نامشروع، متأثر از فضای مجازی است.

راهکار مقابله با آسیب‌های فضای مجازی در زمینۀ پوشش زنان

• آگاهی و افزایش سواد رسانه‌ای؛
• ارائۀ الگوی اسلامی- ایرانی؛
• تبیین جایگاه و منزلت زن؛
• نظارت و کنترل شورای عالی فضای مجازی.
• مدیریت، تصویب قوانین و جرایم رسانه‌ای؛

دلایل جرایم اینترنتی علیه زنان

• عدم وجود قوانین کافی و مناسب در زمینه جرایم اینترنتی؛
• نبود سواد اطّلاعاتی، سواد دیجیتال و سواد فضای مجازی؛
• اعتماد به دوستان اینترنتی؛
• عدم جرم‌انگاری بارگذاری تصاویر بدون پوشش مناسب بانوان در فضای مجازی.

تأثیر دینداری بر پوشش زنان در فضای مجازی

بر اساس تحقیقات انجام شده، کاربران در شبکه‌های اجتماعی با میزان دینداری بالا آسیب‌های کمتری می‌بینند. هرچه افراد دارای بعد اعتقادی و راه و روش دینداری بالایی باشند، سبک پوشش آنها کمتر تحت تأثیر این فضا قرار می‌گیرد.

حکم فقهی انتشار تصاویر زنان در فضای مجازی

بر اساس نظر اکثر فقها، انتشار تصاویرِ دارای پوشش کامل و بدون آرایش، شرعاً اشکال ندارد؛ مگر اینکه احتمال دهد از آن سوءاستفاده می‌شود. همچنین انتشار عکس بدون‌حجاب در فضای مجازی اگر تأیید و ترویج باطل و گناه محسوب شود، جایز نیست.

منابع

• «امنیت زنان در فضای مجازی»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: 4 دی ۱۳۹۸ش.
• «آیا بانوان می‌توانند در سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی، چنانچه مرسوم است، تصویری از خود را بگذارند؟»، وب‌سایت اسلام کوئیست، تاریخ درج مطلب: 29 اردیبهشت 1399ش.
• «تأثیر رسانه بر سبک زندگی زنان»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: 9 تیر 1398ش.
• «ترویج سبک زندگی غرب در فضای مجازی»، وب‌سایت استانداری کرمانشاه، تاریخ درج مطلب: 7 مرداد 1396ش.
• تقی‌پور، اخگر، «چالش‌های تعامل اجتماعی زنان ایرانی در فضای مجازی»، وبلاگ بانوی عدالت، تاریخ درج مطلب: 1 مهر 1392ش.
• «جرم عکس بی‌حجاب»، وب‌سایت دینا، تاریخ بازدید: 11 اردیبهشت 1402ش.
• حسن‌خانی، الناز، «استفاده از شبکه‌های اجتماعی و شکل‌گیری فرهنگ پوشش در نزد زنان ارومیه‌ای کاربر اینستاگرام»، همایش نگرش علمی و کاربردی به عفاف و حجاب، 1396ش.
• «حضور افراطی زنان در فضای مجازی و آسیب‌های آن»، وب‌سایت خانه‌خشتی، تاریخ درج مطلب: 21 تیر 1395ش.
• «حکم تأیید عکس بی‌حجاب در فضای مجازی»، مرصاد نیوز، تاریخ درج مطلب: 30 مهر 1399ش.
• رضائیان، زهرا، «بررسی ترویج پوشش نامناسب از طریق فضای مجازی»، وب‌سایت بلاغ، تاریخ درج مطلب: 3 آذر 1401ش
• سراج‌زاده، سیدحسین و دیگران، «پوشش زنان و احساس امنیت در فضاهای عمومی»، مجلۀ مطالعات اجتماعی ایران، دورۀ 9، شمارۀ 2، تابستان 1394ش.
• «عفاف و حجاب در فضای مجازی»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: 18 دی 1399ش.
• علی‌مرادی، مصطفی، «عفاف و حجاب در فضای مجازی»، وب‌سایت پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 29 تیر 1399ش.
• «فضای مجازی و حیازدایی»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: ۲۱ اسفند ۱۳۹۳ش.
• فلاحت‌کار ضیابری، مائده، «حجاب نامتعارف و جولان پوشش‌های غیراسلامی در صفحات مجازی فروشگاه‌ها»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: 19 اردیبهشت 1400ش.
• «کاسبی ۲۳۱ هزار دلاری «مسیح علی‌نژاد» با «آزادی‌های یواشکی»+ سند»، خبرگزاری مشرق، تاریخ درج مطلب: 11 بهمن 1396ش.
• «گزارش جامع پژوهشی نقش شبکه‌های اجتماعی در مسئله حجاب با تأکید بر اینستاگرام»، وب‌سایت اندیشکدۀ رهیافت، تاریخ بازدید: 13 اردیبهشت 1402ش.
• «ماجرای مسیح علی‌نژاد و آزادی‌های یواشکی»، خبرگزاری تابناک، تاریخ درج مطلب: 13 بهمن 1396ش.
• محبی، جواد، «کشف حجاب در شبکه‌های اجتماعی/ شکسته شدن قبح ارتباطات زن و مرد در فضای مجازی»، وب‌سایت شبکه اطلاع‌رسانی راه دانا، تاریخ درج مطلب: 25 دی 1394ش.
• معنوی، زینب سادات و طاهری، مسلم، «خودنمایی زنان در فضاي مجازي به مثابۀ یک آسیب اجتماعی و راهکارهاي مقابله با آن»، دوفصلنامۀ مطالعات اسلامی آسیب‌های اجتماعی، دانشگاه شاهد، دورۀ ۳، شمارۀ 1، بهار و تابستان ۱۴۰۰ش.
• موسوی، نجمه سادات، «تأثیر شبکه اجتماعی بر سبک زندگی و اهمیت آن در آینده»، وب‌سایت پادرو، تاریخ بازدید: 5 اردیبهشت 1402ش.
• نجف‌زاده مقدم، زهرا و دیگران، «پیشگیری از وقوع جرائم منافی عفت در فضای مجازی»، فصلنامۀ علمی- پژوهشی فقه و تاریخ تمدن، سال 16، شمارۀ 63، زمستان 1398ش.
• نعمتی‌فر، نصرت‌الله و صفورایی پاریزی، محمدمهدی، «بررسی تأثیر استفاده از شبکه‌های اجتماعی بر حجاب و پوشش کاربران با تأکید بر ابعاد دین‌داری»، دو فصلنامۀ علمی- پژوهشی دین و ارتباطات، سال 26، شمارۀ اول، پیاپی 55، بهار و تابستان 1398ش.
• هدایتی، فریفته، «نگاهی به کمپین‌های ترویج حجاب در فضای مجازی»، خبرگزاری صدا و سیما، تاریخ درج مطلب: 30 مرداد 1395ش.