کلاه قره گل

تقری؛ نوعی از انواع کلاه قره گل

کلاه قره‌گل؛ کلاهی تهیه‌شده از پوست بره قره‌گل.

کلاه قَره‌گل (Karakul)، مدل خاصی از کلاه است که در منطقۀ غرب آسیا تهیه و مورد استفاده قرار می‌گیرد. این کلاه از پوست گوسفند نژاد قره‌گل تهیه می‌شود. حامد کرزای این کلاه را به شهرت جهانی رساند و استفاده از این کلاه همزمان با ریاست جمهوری وی افزایش یافت. کشورهای افغانستان، ایران، ازبکستان و روسیه از کشورهای اصلی پرورش گوسفند قره‌گل هستند.

مفهوم‌شناسی

بره قَره گُل

قره‌گل در زبان ترکی به‌‌معنی دریاچه سیاه و یا گُل سیاه است. قره‌گل همچنین به نژادی از گوسفند گفته می‌شود که از پشم مرغوبی برخوردار بوده و در برابر سرما و گرمای شدید بسیار مقاوم است. این پوست در دمای 45 تا 30 درجه سانتی‌گراد می‌تواند دوام بیاورد. از پوست این گوسفند، کلاهی به‌همین نام تولید می‌شود. پوست این حیوان در زمان تولد سیاه و مجعد است، به‌همین دلیل ترکمن‌ها آن را به امواج دریاچه سیاه همانند کرده‌اند و نام قره‌گل را بر آن نهاده‌اند. برخی نیز معتقدند این نام از محلی به نام قره‌گل در نزدیکی بخارا که این نوع گوسفند در آن پرورش می‌یافت، اقتباس شده است. پوست قره‌گل در کشورهای اروپایی مانند بلژیک، فرانسه، سوئیس و انگلستان به استراخان شهرت دارد و در بازارهای جهانی با نام خز ایرانی فروش می‌رود.

زیستگاه اولیۀ این گوسفند ازبکستان بوده است و حدود 1400 سال قبل از میلاد این حیوان شناخته شده است. این حیوان در آسیای مرکزی، ایران و افغانستان پرورش داده می‌شود. تهیه کلاه قره‌گل در افغانستان به‌علت داشتن مرغوب‌ترین پوست قره‌گل بسیار رونق دارد و به کشور‌های فنلاند و چین صادر می‌شود. کلاه قره‌گل در افغانستان به کلاه افغانستانی نیز معروف است و جزو صنایع دستی مشهور در افغانستان به شمار می‌آید.

مراحل تولید کلاه قره‌گل

1. ابتدا بره حداکثر سه روزه را ذبح می‌کنند.
2. پوست بره را یک روز در نمک و شوره قرار داده و استراحت می‌دهند تا پشم بره خوب بخوابد.
3. در این مرحله پوست را آش‌کاری می‌کنند.
4. پوست را مجدد آب‌جو می‌زنند و به مدت 18 تا 20 روز میان پوست گاو استراحت می‌دهند.
5. پس از آن پوست را از میان پوست گاو بیرون آورده سپس شسته و در آفتاب خشک می‌کنند.
6. در مرحله آخر پوست را با چوب زدن خوب تکانده و قسمت‌های نازک را قیچی کرده و پوست را برای دوخت کلاه آماده می‌کنند.

انواع کلاه قره‌گل

قرغزی؛ نوعی از انواع کلاه قره گل

• تقری؛ به کلاه بُز‌کش نیز معروف است. این کلاه با قدی کوتاه و فُرمی گِرد از پوست قره‌گل دوخته می‌شود.
• کلاه قَرغزی؛ این کلاه به‌شکل مخروطی و بیضی است و در انتهای خود فرورفتگی جهت سهولت گذاشتن و برداشتن کلاه توسط دوزنده ایجاد می‌شود.
• کلاه شاپو قره‌گل؛ این کلاه در اروپا به شکل کلاه شاپو با استفاده از پوست قره‌گل برای استفاده زنان دوخته می‌شود.
• کلاه آستراخانی؛ این نوع کلاه در روسیه، آذربایجان، ایران و ترکیه مورد استفاده قرار گرفته است. این کلاه استفاده نظامی داشته و در روسیه «کره‌کل پهپاخ» نامیده می‌شود.

رنگ کلاه

رنگ کلاه‌های قره‌گل

ارزش این کلاه بر اساس رنگ‌های آن تعیین می‌شود و از جمله کلاه‌های گران قیمت جهان است. رنگ سیاه این کلاه به‌عنوان گران‌ترین نوع آن و سپس خاکستری و در نهایت رنگ شتری به‌عنوان ارزان‌ترین آن به فروش می‌رسد.

پوشش کلاه قره‌گل در میان سیاست‌مداران

حامد کرزی با پوشش کلاه قره‌گل

سلطان امیر حبیب الله با کلاه قره‌گل

لئونید برژنف سیاست‌مدار و دبیرکل کمیته مرکزی حزب کمونیست اتحادیه شوروی با کلاه قره‌گل

استفاده حامد کرزی، رئیس‌جمهور افغانستان، در پوشش خود از این کلاه، شهرت آن را جهانی کرد؛ به‌طوری که بسیاری از شهروندان خارجی نام کلاه را به نام ‌کلاه‌ کرزی‌ می‌شناسند. استفاده از این کلاه در دوران طالبان ممنوع شده است.

نمادشناسی کلاه قره‌گل

کلاه قره‌گل در گذشته کلاه شاهانه و پرطرفداری بوده است. افراد ثروتمند، اعضای خانواده‌های بزرگ و مهم و مأموران دولتی در افغانستان از این کلاه استفاده می‌کردند. این کلاه نماد فرهنگی از سنت‌ها و ادیان کشورهای مختلف است که در پوشش مردان مورد استفاده قرار می‌گیرد. مسلمانان در کشور‌های مختلف اسلامی مانند پاکستان، افغانستان و ازبکستان در اعیاد دینی، همچون عید قربان و عید فطر از این کلاه استفاده می‌کنند. در فرهنگ منطقه غرب آسیا استفاده‌کننده این کلاه انسان محترم و بلندمرتبه‌ای به شمار می‌آید. استفاده از این پوشش عموماً در میان افراد جوان و میان‌سال مرسوم نیست.

بازار پوست قره‌گل

تجارت پوست قره‌گل به‌علت ظرافت و زیبایی که دارد به‌صورت ویژه در جهان انجام می‌گیرد. تجارت این پوست در آمریکا و اروپا رونق بسیاری دارد. پرورش گوسفند قره‌گل باعث رونق و کمک به اقتصاد کشور‌ها شده است. ایران ایران جزء کشورهای برتر در بازار فروش پوست این گوسفند است.

مقایسۀ کیفیت پوست قره‌گل در کشورهای تولیدکننده

پوست قره‌گل در روسیه، ایران و افغانستان به‌علت مشابهت آب‌و‌هوایی دارای کیفیتی یکسان است. از میان چهار کشور مهم در عرصه صادرات و تجارت، پوست قره‌گل آفریقا به‌علت شرایط اقلیمی و نحوه آماده‌سازی پوست محصول متفاوت‌تری است.

• پوست آفریقایی دارای موهای فر و منسجم‌تر است که در مرحله آماده‌سازی پوست گردن و دم آن حذف شده و به‌صورت منظم بسته‌بندی می‌شود.
• پوست قره‌گل در افغانستان با کیفیت متفاوت‌تر و نرم‌تری موجود است.
• پوست کشورهای افغانستان و روسیه از لحاظ کیفیت و نرمی نسبت به سایر کشور‌ها بهتر است.
• پوست‌های آفریقایی نسبت به سایر پوست‌ها سبک‌تر هستند.

قره‌گل در ایران

در حال حاضر گوسفند نژاد قره‌گل در اطراف استان فارس، خراسان و قم و شهر سرخس یافت می‌شود.

بازار کلاه قره‌گل

امروزه با گسترش اجناس وارداتی جدید، استفاده از این نوع کلاه در افغانستان محدود شده است؛ ولی همچنان در داخل و خارج از افغانستان طرفداران خود را دارد.

منابع

• «آشنایی با کلاه قره‌گل»، وب‌سایت کلاهت، تاریخ درج مطلب: 15 شهریور 1401ش.
• پوپل، کریم، «پوست قره‌قل»، وب‌سایت آژانس خبری پژواک، تاریخ درج مطلب: 8 اکتبر 2017م.
• عرفانی، حبیب، «گوسفند قره‌گل در ایران»، ماهنامۀ بورس، دورۀ اول، شمارۀ 40، آذر 1345ش.
• عرفانی، حبیب، «گوسفند قره‌گل در ایران - 2»، ماهنامۀ بورس، دورۀ اول، شمارۀ 41، دی 1345ش.
• «قره‌قل؛ کلاهی که با کرزی شهرت جهانی یافت»، فارس نیوز، تاریخ درج مطلب: 10 بهمن 1395ش.
• «کلاه قره‌قل پوست بره»، وب‌سایت کلاهت، تاریخ بازدید: 15 مرداد 1402ش.
• «کلاه قره‌قل، زینت مراسمات افغانستان»، وب‌سایت مجله خامک، تاریخ درج مطلب: 10 مرداد 1402ش.
• «16 کلاه جالب که رهبران مذهبی در سراسر جهان بر سر می‌گذارند» وب‌سایت آوار اورجنت، تاریخ درج مطلب: 21 می 2023ش.
• «گوسفند قره‌گل»، وب‌سایت گاهنامه دانشجویان افغانستان مقیم روسیه، تاریخ درج مطلب: 25 فوریه 2017م.
• «گوسفند قره‌گل و خصوصیات و ویژگی‌های گوسفند قره‌گل»، وب‌سایت تاپ فارمر، تاریخ بازدید: 15 مرداد 1402ش.
• «نگاهی به تولید کلاه و پوست قره‌قل در افغانستان»، وب‌سایت ایانا، تاریخ درج مطلب: 4 مرداد 1396ش.