لباس مندائیان: تفاوت میان نسخه‌ها

'''<big>لباس مندائیان؛</big>''' تن‌پوش مردان و زنان مندائی در استان خوزستان.

پوشاک مندائیان ایران، میراثی پایدار است که از دوران قاجار تاکنون تقریباً بدون تغییر باقی مانده و به‌خوبی هویت دینی و فرهنگی این اقلیت را بازتاب می‌دهد. این لباس‌های سفید شامل پوشش‌های ویژه مردان و زنان مانند رسته، سدرا، همیانه و نصیفه است که هرکدام نمادی از باورها و سنت‌های عمیق مذهبی‌شان محسوب می‌شود. مندائیان در مراسم مذهبی با این پوشش‌های اصیل حضور می‌یابند و در زندگی روزمره، ضمن حفظ هویت خود، با فرهنگ ایرانی هم‌سو می‌شوند.

==تاریخچۀ لباس مندائیان==

بر اساس شواهد و یافته‌های تاریخی پوشش مذهبی مندائیان از دورۀ قاجار تاکنون دچار تغییرات قابل توجهی نشده و ساختار آن تقریبأ ثابت باقی مانده است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1061517/fa محمدی و دیگران، «تحلیل جامعه‌شناختی پوشش روزمره و آیینی زنان در میان اقلیت‌های مذهبی (مورد مطالعه: زرتشتیان و مندائیان)»، 1401ش، ص14.]</ref>

=='''پوشش مندائیان ایران'''==

در طول تاریخ، ایران همواره محل سکونت اقوام گوناگونی بوده که هر کدام فرهنگ و پوشش منحصربه‌فردی دارند. مندائیان، که با نام «صابئین» نیز شناخته می‌شوند، یکی از این گروه‌ها هستند.<ref>[https://www.chistorys.ir/article_203591.html فیض‌آبادی و عظیم‌زاده طهرانی، «جستاری بر پوشاک صابئین مندائی»، 1400ش، ص99.]</ref> دین این قوم به یحیی بن زکریا (ع) تعلق دارد که با عنوان یحیی تعمیددهنده شناخته می‌شود و پیروان آن بیشتر در استان خوزستان زندگی می‌کنند. آنان در ایران با آزادی کامل به برگزاری مراسم مذهبی، جشن‌ها و آیین‌های سوگواری می‌پردازند<ref>[https://www.irna.ir/news/5508195/%D8%A7%D9%82%D9%84%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D9%85%D9%86%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%B5%D8%A7%D8%A8%D8%A6%DB%8C%D9%86-%D8%AF%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D8%B2%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D9%85%D9%84#:~:text=%D8%A7%D9%87%D9%88%D8%A7%D8%B2%D8%8C%20%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D9%86%D8%A7:%2021%20%D8%AE%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF%201382% «اقلیت دینی مندائی (صابئین) در جمهوری اسلامی از آزادی دینی کامل برخوردار اند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا).]</ref> و در این مناسبت‌ها لباس ویژه‌ای بر تن می‌کنند که بیانگر باورهای دینی و هویت فرهنگی‌شان است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/popup/fa/system/contentprint/83720 مندائیان، ناشناخته‌ترین ساکنان اهواز، مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>

=='''پوشاک روزانۀ زنان مندائی در گذشته'''==

در گذشته سرپوش روزمرۀ زنان مندائی شامل مقنا و شیله (روسری) عربی بوده که پس از قرارگیری روی سر، دور گردن پیچیده می‌شده است. همچنین زنان برای پوشش تن خود از سُدرا، چادر عبایی، ثوب و شروارا بهره می‌بردند. ثوب بالاپوشی ساده و گشاد با یقۀ گرد است که زنان روی سُدرا می‌پوشند. این تن‌پوش فاقد آستین است.<ref> [https://www.sid.ir/paper/1061517/fa محمدی و دیگران، «تحلیل جامعه‌شناختی پوشش روزمره و آیینی زنان در میان اقلیت‌های مذهبی (مورد مطالعه: زرتشتیان و مندائیان)»، 1401ش، ص13.]</ref>

پوشاک مذهبی منداییان، لباسی سفید به نام «رِسته» است که نماد پاکی و هویت دینی آنان به‌ شمار می‌رود و در مراسمی چون تعمید، عبادت، ازدواج، اعیاد و سوگواری پوشیده می‌شود. این لباس از پنج بخش تشکیل شده و باید از سوی روحانی تأیید شود؛ در غیر این‌صورت، ممکن است اعتبار مراسم زیر سؤال رود:<ref>[https://www.chistorys.ir/article_203591.html فیض‌آبادی و عظیم‌زاده طهرانی، «جستاری بر پوشاک صابئین مندائی»، 1400ش، ص123.]</ref>

==='''غسل تعمید در آیین مندائی'''===

از مهم‌ترین آیین‌های مذهبی مندائیان، غسل تعمید است.<ref>مشکور، «صابئین یا صبی‌ها»، 1345ش، ص42.</ref> تعمید در آیین مندائی شامل فرورفتن در آب جاری و پوشیدن لباس رَسته در حضور روحانی است.<ref>برنجی، قوم از یاد رفته (کاوشی دربارۀ قوم صابئین مندائی)، 1367ش، ص185.</ref> انجام این مراسم برای زن و مرد یکسان بوده و تنها تفاوت آن در چگونگی شیوۀ بستن سرپوش است؛ به‌گونه‌ای که مردان آن را به‌شکل عمامه و زنان به‌شکل مقنعه می‌پوشند.<ref>[https://www.chistorys.ir/article_203591.html فیض‌آبادی و عظیم‌زاده طهرانی، «جستاری بر پوشاک صابئین مندائی»، 1400ش، ص106.]</ref> به‌دلیل انجام مراسم تعمید در کنار رودخانه و خیس شدن لباس زنان، عبایی را به‌منظور حفظ پوشش بر سر یا دوش خود می‌اندازند.<ref>محب، «مروری بر مناسک صابئین مندائی با محور آب»، 1393ش، ص84.</ref>

==='''مناسبت‌های غسل تعمید'''===

آیین تعمید در موقعیت‌هایی همچون عید پنجه، گذشت سی روز از تولد نوزاد، برای عروس و دامادی که عقدشان برگزار نشده، و همچنین برای افرادی که پیکر متوفی را حمل می‌کنند، به‌جا آورده می‌شود.<ref>برنجی، قوم از یاد رفته (کاوشی دربارۀ قوم صابئین مندائی)، 1367ش، ص199.</ref>

==='''اقسام لباس رسته'''===

===='''بَرزینقاهِوارا (بَرزِنقا)'''====

برزنقا به‌معنی عمامه با طولب به‌اندازۀ دو متر است که از سمت راست دور سر پیچیده می‌شود و اضافۀ آن از سمت چپ روی شانۀ جلو آویزان می‌شود. برزنقا زنان مقنا یا مقنعه نام دارد و به‌گونه‌ای پوشیده می‌شود که فقط گودی صورت نمایان باشد.<ref>اسکندری، صابئین مندائی ایران (تحقیق در دین صابئین مندائی و اشتراک آنان با سایر ادیان)، 1394ش، ص68.</ref>

===='''سُدرا'''====

سدرا پیراهنی نخی و بلند شبیه دشداشه است که یقه‌ای گرد و آستین‌های بلند و ساده دارد. سمت راست این پیراهن دو جیب کوچک به‌نام «دِشِه» تعبیه شده و پوشیدن آن برای زنان و مردان به‌هنگام انجام مراسم مذهبی ضروری است.<ref>اسکندری، صابئین مندائی ایران (تحقیق در دین صابئین مندائی و اشتراک آنان با سایر ادیان)، 1394ش، ص68.</ref> سدرا معمولاً به‌رنگ سفید و نماد پاکی تن، گفتار و کردار و دور بودن از بدی‌ها است.<ref>کیخسروی، سدره‌پوشی (چهار مجموعه مقاله)، 1379ش، ص22.</ref>

===='''چادر عبایی'''====

زنان مندائی روی مقنا، چادری به‌سبک زنان عربی روی سر یا روی دوش خود می‌اندازند. این چادر به‌رنگ‌های سفید، کرم یا سیاه‌رنگ است.<ref>   [https://www.sid.ir/paper/1061517/fa محمدی و دیگران، «تحلیل جامعه‌شناختی پوشش روزمره و آیینی زنان در میان اقلیت‌های مذهبی (مورد مطالعه: زرتشتیان و مندائیان)»، 1401ش، ص15.]</ref>

===='''هَمیانِه'''====

همیانه، کمربندی از جنس پشم گوسفند بوده و به‌رنگ‌های سفید و کرم روشن دیده می‌شود.<ref>   [https://www.sid.ir/paper/1061517/fa محمدی و دیگران، «تحلیل جامعه‌شناختی پوشش روزمره و آیینی زنان در میان اقلیت‌های مذهبی (مورد مطالعه: زرتشتیان و مندائیان)»، 1401ش، ص15.]</ref> زنان و مردان مندائی این کمربند را روی سدرا می‌بندند و بستن آن را محافظت از خود در برابر شر و بدی‌های دنیوی می‌دانند.<ref>یکتایی، تریانا، 1340ش، ص8.</ref>

همیانه از ۶۱ نخ تشکیل شده است. ۶۰ نخ آن نشانۀ ۶۰ قسمت بدن و نخ ۶۱ نشانۀ روان انسان است که همۀ قسمت‌های بدن را به‌هم متصل می‌کند.گره‌ای که روی این نخ زده می‌شود «عروه» نام دارد و اتصال تمامی بخش‌های بدن را با روان حفظ می‌کند.<ref>خمیسی، آیا صابئین مندائی را می‌شناسید، 1394ش، ص129.</ref>

===='''شَروارا'''====

شروارا، شلواری شبیه شلوارهای هندی، بدون جیب، راحت، بلند و گشاد است که مطابق با اصول مذهبی دوخته می‌شود. قسمت کمر این شلوار گره یا بندی به‌نام «تَختا» دارد که به دور کمر محکم می‌شود.<ref>    [https://www.sid.ir/paper/1061517/fa محمدی و دیگران، «تحلیل جامعه‌شناختی پوشش روزمره و آیینی زنان در میان اقلیت‌های مذهبی (مورد مطالعه: زرتشتیان و مندائیان)»، 1401ش، ص16.]</ref>

===='''نَصیفه یا نَصیفا'''====

نصیفه پارچه‌ای باریک و بلند به طول حداقل دو متر است که مانند شال دور گردن و روی شانه‌ها انداخته می‌شود. این شال از پشت گردن آویزان شده و زیر کمربند «همیانه» قرار می‌گیرد. درست‌پوشیدن این لباس از اهمیت بالایی برخوردار است؛ به‌طوری‌که اگر طبق قوانین پوشیده نشود، اعتباری ندارد.<ref>برنجی، قوم از یاد رفته (کاوشی دربارۀ قوم صابئین مندائی)، 1367ش، ص186.</ref>

===='''کُبکاب'''====

پای‌پوش زنان و مردان مندائی «کبکاب» نام دارد. این کفش از گذشته تا به امروز همچنان در مراسم مذهبی پوشیده می‌شود. این کفش دارای کفۀ چوبی و رویۀ نخی یا پنبه‌ای است؛ چرا که به‌کار بردن مواد پلاستیکی در این پای‌پوش حرام است.

از دیگر پای‌پوش‌های مورد استفادۀ زنان و مردان، نِعال، قُنداره و گیوه است.<ref>[https://www.chistorys.ir/article_203591.html فیض‌آبادی و عظیم‌زاده طهرانی، «جستاری بر پوشاک صابئین مندائی»، 1400ش، ص102 و 103.]</ref>

=='''پوشاک مندائیان در مراسم عروسی'''==

از آنجا که لباس در مراسم تعمید باید سفید باشد، لباس عروس و داماد نیز از همان پارچه سفید نخی تشکیل شده است.<ref>ممتحن، تحقیق در احوال و مذاهب و رسوم صابیان عراق و خوزستان، 1337ش، ص66-64.</ref> انجام دادن مراسم تعمید به‌منظور داشتن روانی پاک و تنی پاکیزه به‌هنگام بستن پیمان الهی است. در پایان نیز روحانی شالی سبزرنگ که هدیۀ عروس به داماد  است، دور کمر داماد می‌بندد. با بستن این شال داماد مهیا کردن زندگی شاد و متبرک و همراه با خوشبختی را برای عروس تضمین می‌کند.<ref>برنجی، قوم از یاد رفته (کاوشی دربارۀ قوم صابئین مندائی)، 1367ش، ص212.</ref> لباس عروس مندائی، عبایی سفید و کامل است و صورت او با حجابی از ابریشم پوشیده می‌شود.<ref>[https://www.chistorys.ir/article_203591.html فیض‌آبادی و عظیم‌زاده طهرانی، «جستاری بر پوشاک صابئین مندائی»، 1400ش، ص118.]</ref>

=='''پوشاک مندائیان در مراسم ترحیم'''==

در آیین مندائی، غسل تعمید پیش از مرگ اهمیت ویژه‌ای دارد؛ زیرا مندائیان براین باورند که پس از جدا شدن روح از بدن دیگر نمی‌توان جسم را تطهیر کرد و برای همیشه ناپاک باقی می‌ماند. به‌همین دلیل هنگامی که فردی درحال نزدیک شدن به‌مرگ است با خارج کردن لباس‌هایش و با حضور یک روحانی، با آب جاری غسل داده می‌شود و لباس سفید بر تن محتضر می‌پوشانند.<ref>ممتحن، تحقیق در احوال و مذاهب و رسوم صابیان عراق و خوزستان، 1337ش، ص75 و 76.</ref> در این مرحله تا هنگامی که مرگ قطعی نشده، هِمیانه (کمربند مندائیان) را به‌طور کامل گره نمی‌زنند؛ اما پس از حتمی شدن مرگ و خروج روح از تن، گره همیانه را محکم می‌کنند.<ref>[https://www.chistorys.ir/article_203591.html فیض‌آبادی و عظیم‌زاده طهرانی، «جستاری بر پوشاک صابئین مندائی»، 1400ش، ص120.]</ref>

پوشش مندائیان، چه زن و چه مرد، در مراسم ترحیم معمولاً لباسی سفید‌رنگ است. در واقع، تمامی شرکت‌کنندگان در مراسم ترحیم، از جمله متوفی و حتی چهار نفری که تابوت را حمل می‌کنند، همه لباس سفید به تن دارند.<ref name=":0" />

==اشتراک لباس زرتشتیان و مندائیان==

پوشیدن لباس سفید در مراسم سوگواری بین زرتشتیان و مندائیان مشترک بوده که زرتشتیان آن را نماد پاکی و آرامش می‌دانند. مندائیان نیز معتقدند که پوشیدن لباس تیره راه متوفی را به‌سوی بهشت تیره و تار می‌کند.<ref name=":0">محمدی و دیگران، «تحلیل جامعه‌شناختی پوشش روزمره و آیینی زنان در میان اقلیت‌های مذهبی (مورد مطالعه: زرتشتیان و مندائیان)»، 1401ش، ص17.[https://www.sid.ir/paper/1061517/fa]</ref>

=='''پوشاک روزانۀ زنان مندائی در زمان حال'''==

 

*اسکندری، بهنا، صابئین مندائی ایران (تحقیق در دین صابئین مندائی و اشتراک آنان با سایر ادیان)، یزد، سید علی‌زاده، ۱۳۹۴ش.

*«اقلیت دینی مندائی (صابئین) در جمهوری اسلامی از آزادی دینی کامل برخوردار اند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، تاریخ درج مطلب: ۲۱ خرداد ۱۳۸۲ش.

*برنجی، سلیم، قوم از یاد رفته (کاوشی دربارۀ قوم صابئین مندائی)، تهران، دنیای کتاب، ۱۳۶۷ش.

*خمیسی، ساهی، آیا صابئین مندائی را می‌شناسید، تهران، یادآوران، ۱۳۹۴ش.

*فیض‌آبادی، معصومه و عظیم‌زاده طهرانی، طاهره، «جستاری بر پوشاک صابئین مندائی»، مطالعات تاریخ فرهنگی؛ پژوهش‌نامۀ انجمن ایرانی، بهار، وب‌سایت مطالعات تاریخ فرهنگی، ۱۴۰۰ش.

*کیخسروی، مهردخت، سدره‌پوشی (چهار مجموعه مقاله)، شیراز، رهگشا، ۱۳۷۹ش.

*محب، راضیه، «مروری بر مناسک صابئین مندائی با محور آب»، مطالعات خلیج فارس، شمارۀ ۱، ۱۳۹۳ش.

*محمدی، رامونا و دیگران، «تحلیل جامعه‌شناختی پوشش روزمره و آیینی زنان در میان اقلیت‌های مذهبی (مورد مطالعه: زرتشتیان و مندائیان)»، فصلنامۀ علمی جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، بهار ۱۴۰۱ش.

*ممتحن، حسینعلی، تحقیق در احوال و مذاهب و رسوم صابیان عراق و خوزستان، تهران، بینا، ۱۳۳۷ش.

*مشکور، محمد‌جواد، «صابئین یا صبی‌ها»، ادارۀ معارف اسلامی (سازمان اوقاف)، شمارۀ ۱، شهریور ۱۳۴۵ش.

*«مندائیان، ناشناخته‌ترین ساکنان اهواز»، مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ بازدید: ۱۴ مرداد ۱۴۰۴ش.

*یکتایی، مجید، تریانا، تهران، بی‌نا، ۱۳۴۰ش