هشتی: تفاوت میان نسخه‌ها

<big>'''هشتی'''</big>؛ فضای طراحی‌شده در معماری ایرانی برای حفظ حریم خصوصی و کنترل ورود و خروج در مکان‌ها.  <br>

هشتی، به‌عنوان یک عنصر در معماری، قدمتی چند هزار ساله دارد و از دوره‌های پیش از اسلام تا امروز در معماری ایرانی حضور داشته است. این فضا و کارکرد آن، نشان‌دهندۀ هنر و خلاقیت معماران ایرانی است. هشتی فضایی برای حفظ حریم خصوصی و کنترل ورود و خروج است که در ورودی ساختمان‌ها، مساجد، خانه‌ها یا کاروانسراها ساخته می‌شد. هشتی در اشکال مختلف و با رنگ و لعاب متفاوت، در حکم حیاط کوچک برای ساکنین خانه بود.  

هشتی به‌معنای فضایی سرپوشیده در بخش ورودی ساختمان است که معمولاً به‌شکل هشت‌ضلعی، گرد یا چندضلعی ساخته می‌شود.<ref>[https://vajehyab.com/moein/%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C?q=%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C . معین، فرهنگ معین، ذیل واژه هشتی.]</ref> در معماری سنتی، این فضا با نام‌هایی مانند کریاس، طاق، ایوان، رواق و آسمانه نیز شناخته می‌شد.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5911595/%D8%AD%D9%81%D8%B8-%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D9%85%D8%AD%D8%A7%D8%B1%D9%85-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C . کریمی، «حفظ حریم محارم خانه با ایجاد هشتی در خانه‌های تاریخی»،  خبرگزاری مهر.]</ref> هشتی، به فضایی میان درون و بیرون ساختمان گفته می‌شود<ref>[https://archilearn.net/blog/%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF%DB%8C-%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D8%B4%DA%A9%D9%84/ . «هشتی خانه‌های قدیمی (ورودی هشتی‌شکل)»،  وبلاگ آرچی‌لرن.]</ref> که در اشکال مختلف و با فضایی مسقف طراحی شده و گاهی محل اتصال و ورود چندین خانه است.<ref>[https://www.chidaneh.com/blog/post/32352 . «هشتی ایرانی را به ورودی خانه‌های امروزی بیاورید»،  وب‌سایت چیدانه.]</ref>

ورودی، به‌عنوان یک فضای واسط میان بیرون و درون، از ابتدایی‌ترین دوره‌های معماری تا امروز جزو اجزای اصلی ساختمان بوده است.<ref>[https://www.emaratkhorshid.com/%D9%81%D8%B6%D8%A7%DB%8C-%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C/ . پارسی، «فضای ورودی در معماری ایرانی»،  وب‌سایت عمارت خورشید.]</ref> از زمان زرتشتیان، ورودی خانه‌های سنتی را به‌شکل هشتی می‌ساختند. در ابتدا، طراحی هشت‌ضلعی در حوض حمام‌های عمومی به‌کار رفت و سپس ورودی این حمام‌ها نیز چنین شکلی یافت. به‌مرور، این الگو به معماری منازل راه پیدا کرد.<ref>[https://www.brick-saleprice.ir/%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1/448-%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C.html . «هشتی در معماری ایرانی»،  وب‌سایت سپهر سفالین نیرومند.]</ref>

اگرچه هشتی پیش از اسلام رواج داشت؛ اما با ورود اسلام به ایران، به اوج زیبایی و کارایی خود رسید و در تاریخ به نمادی از فرهنگ و هنر ایرانی‌اسلامی بدل شد.<ref>[https://hashtioffice.com/%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C/ . «هشتی و چهار نمونه برجسته آن در معماری ایران»،  وب‌سایت هستی‌آفیس.]</ref>

نمایش هویت معماری ایرانی اسلامی در طراحی عنصر فضا، بیانگر حضور و نقش پر رنگ انسان است و سایر اجزای ساختمان بر مبنای آن هویت می‌یابد<ref>[https://civilica.com/doc/1985792/ . اسمی‌خانی، «هشتی در معماری ایرانی»،  وب‌سایت سویلیکا.]</ref> که از گذشته تا به امروز با محیط، فرهنگ، حس همبستگی و تعاملات اجتماعی، همخوانی داشته است.<ref>[https://civilica.com/doc/1985792/ . اسمی‌خانی، «هشتی در معماری ایرانی»،  وب‌سایت سویلیکا.]</ref>

در اقلیم‌های گرم و خشک به‌دلیل محصور نبودن فضا، هشتی به‌عنوان عنصری مستقل و نظم‌دهنده به فضای بی‌نظمی عمل می‌کند. در اقلیم‌های معتدل و مرطوب، به‌دلیل رطوبت زیاد و نیاز به تهویۀ هوا و جریان آزاد باد این فضا به‌صورت مختصر و ساده طراحی می‌شود.<ref>[https://elmnet.ir/doc/20544520-26432 . لاریجانی و صالحی، «بررسی شکل‌گیری و عملکرد عنصر هشتی در معماری ایرانی اسلامی»،  1394ش، ص8.]</ref>  

 

*'''مساجد'''؛ در مساجد، حیاط همیشه به سمت قبله قرار دارد، اما معابر و ورودی‌ها معمولاً به سمت قبله نیستند؛ این انحراف در هشتی برطرف می‌شود.

بر اساس بررسی‌ها، هشتی‌های موجود در شهرهای مختلف با توجه به قوانین معماری هر منطقه طراحی می‌شدند.<ref>[https://hirbodnegare.com/%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87/ . «هشتی‌خانه (هشتی در معماری خانه‌های قدیمی ایرانی)»،  وب‌سایت هیربدنگاره.]</ref> این هشتی‌ها بسته به شرایط کارکردی و محیطی، در ابعاد و اشکال مختلف ساخته می‌شدند، <ref>[https://kheshtazin.com/main/post/142 . «واژه نامه معماری سنتی ایران»،  وب‌سایت خشت آذین‌فام.]</ref> مانند هشت‌گوش کامل، نیمه‌هشت، نگینی، کشکولی<ref>[https://www.brick-saleprice.ir/%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1/448-%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C.html . «هشتی در معماری ایرانی»،  وب‌سایت سپهر سفالین نیرومند.]</ref>و در برخی شهرها به‌صورت دایره‌ای یا مربعی.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5911595/%D8%AD%D9%81%D8%B8-%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D9%85%D8%AD%D8%A7%D8%B1%D9%85-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C . کریمی، «حفظ حریم محارم خانه با ایجاد هشتی در خانه‌های تاریخی»،  خبرگزاری مهر.]</ref> اگرچه در بیشتر موارد هشتی‌ها، هشت‌ضلعی بودند، این به‌معنی عدد هشت نبود؛ <ref>[https://archilearn.net/blog/%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF%DB%8C-%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D8%B4%DA%A9%D9%84/ . «هشتی خانه‌های قدیمی (ورودی هشتی‌شکل)»،  وبلاگ آرچی‌لرن.]</ref> بلکه اشاره به فضای بیرون‌زده از داخل خانه داشت.<ref>[https://www.sid.ir/paper/827421/fa#downloadbottom . جامع و طالب‌زاده، «بررسی مؤلفة هشتی در معماری ایرانی (بررسی حس تعلق مکان)»،  1395ش، ص2-3.]</ref>‌اندازه این اشکال بستگی به توان مالی صاحب بنا داشت.<ref>[https://elmnet.ir/doc/20544520-26432 . لاریجانی و صالحی، «بررسی شکل‌گیری و عملکرد عنصر هشتی در معماری ایرانی اسلامی»،  1394ش، ص4.]</ref>

در خانه‌های سنتی ایرانی، ورودی به‌صورت هشتی با عملکردی چندمنظوره و کارآمد طراحی شد.<ref>[https://hashtioffice.com/%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C/ . «هشتی و چهار نمونه برجسته آن در معماری ایران»،  وب‌سایت هستی‌آفیس.]</ref> هشتی‌ها در معماری ایرانی عملکردی دینی و فرهنگی دارند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/869803/fa . حسینی‌جوادی و نیک‌فال‌آذر، «بازشناسی فرهنگ محرمیت و تاثیر آن بر کالبد معماری»،  1394ش، ص9-8.]</ref> هشتی از منظر دینی، به حفظ حریم کمک کرده و از دید مستقیم به فضای خصوصی جلوگیری می‌کند.<ref>[https://archilearn.net/blog/%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF%DB%8C-%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D8%B4%DA%A9%D9%84/ . «هشتی خانه‌های قدیمی (ورودی هشتی‌شکل)»،  وبلاگ آرچی‌لرن.]</ref> از نظر ارزشی و ملی، هشتی‌ها فضایی برای مهمان‌نوازی و آمادگی ذهنی برای ورود به فضای اصلی هستند و سکوهایی برای استراحت و آشنایی غیرمستقیم با محیط خانه فراهم می‌آورند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/526437/fa . خلاق‌دوست، معروفی، «گونه‌شناسی الگوی هشتی در معماری مسکن درون‌گرای ایران (اصفهان، یزد، کاشان)»،  1399ش، ص48.]</ref>

طراحی هندسی<ref>[https://archilearn.net/blog/%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF%DB%8C-%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D8%B4%DA%A9%D9%84/ . «هشتی خانه‌های قدیمی (ورودی هشتی‌شکل)»،  وبلاگ آرچی‌لرن.]</ref> و فضای کوچک و محصور باعث ایجاد هماهنگی و آرامش بیشتر در این فضا می‌شود.<ref>[https://1honar2memari.blogfa.com/post/272 . حسین‌پور، «نقش هشتی در نوررسانی به ساختمان»،  وبلاگ یک هنر، دو معماری.]</ref> در هشتی تنظیم دما و تهویۀ هوا، به‌ویژه در مناطق گرمسیر، <ref>[https://hirbodnegare.com/%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87/ . «هشتی‌خانه (هشتی در معماری خانه‌های قدیمی ایرانی)»،  وب‌سایت هیربدنگاره.]</ref> به‌خوبی صورت می‌گیرد. سقف کوتاه و گنبدی شکل هشتی، فضایی محصور و زیبا ایجاد می‌کند<ref>[https://archilearn.net/blog/%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF%DB%8C-%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D8%B4%DA%A9%D9%84/ . «هشتی خانه‌های قدیمی (ورودی هشتی‌شکل)»،  وبلاگ آرچی‌لرن.]</ref> که حس امنیت و آرامش را برای تازه‌واردان فراهم می‌آورد.<ref>[https://1honar2memari.blogfa.com/post/272 . حسین‌پور، «نقش هشتی در نوررسانی به ساختمان»،  وبلاگ یک هنر، دو معماری.]</ref>

هشتی‌ها در معماری سنتی، فضایی مسقف و محافظت‌شده از کوچه و خیابان ایجاد می‌کنند<ref>[https://hirbodnegare.com/%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87/ . «هشتی‌خانه (هشتی در معماری خانه‌های قدیمی ایرانی)»،  وب‌سایت هیربدنگاره.]</ref> و مسیر ورودی را به چند جهت تقسیم می‌کنند.<ref>[https://library.razavi.ir/vaziri/fa/231004/%D8%B9%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%B1%D9%81%D8%AA%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%DB%8C%D8%B2%D8%AF-%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C . «عناصر به کار رفته در خانه‌های سنتی یزد: هشتی»،  وب‌سایت کتابخانه و موزه وزیری یزد.]</ref> این فضا با تغییر جهت مسیر حرکت، آمادگی برای ورود به فضای اصلی ایجاد می‌کند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/856929/fa . چلونگریان و دیگران، «بررسی الگوهای معماری ورودی درخانه‌های سنتی ایرانی و ارائه راهبرد در بقای ورودی خانه‌های معاصر (خانه‌های شهر اصفهان)»،  وب‌سایت پایگاه مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، 1394ش.]</ref> تزئینات زیبای کف، شیشه‌های الوان، کاربندی‌ها و طرح‌های منقوش به جذابیت هشتی افزوده<ref>[https://library.razavi.ir/vaziri/fa/231004/%D8%B9%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1-%D8%A8%D9%87-%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%B1%D9%81%D8%AA%D9%87-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%DB%8C%D8%B2%D8%AF-%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C . «عناصر به کار رفته در خانه‌های سنتی یزد: هشتی»،  وب‌سایت کتابخانه و موزه وزیری یزد.]</ref> و حوضچه‌های آب به زیبایی فضا کمک می‌کنند.<ref>[https://www.mehrnews.com/news/5911595/%D8%AD%D9%81%D8%B8-%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D9%85%D8%AD%D8%A7%D8%B1%D9%85-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D8%A8%D8%A7-%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF-%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C . کریمی، «حفظ حریم محارم خانه با ایجاد هشتی در خانه‌های تاریخی»،  خبرگزاری مهر.]</ref> همچنین، هشتی‌ها در تنظیم دما و تهویۀ ساختمان مؤثر بوده<ref>[https://hashtioffice.com/%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C/ . «هشتی و چهار نمونه برجسته آن در معماری ایران»،  وب‌سایت هستی‌آفیس.]</ref> و نقش رابط و اتصال‌دهنده میان فضای بیرونی و داخلی ایفا می‌کنند.<ref>[https://archilearn.net/blog/%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF%DB%8C-%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D8%B4%DA%A9%D9%84/ . «هشتی خانه‌های قدیمی (ورودی هشتی‌شکل)»،  وبلاگ آرچی‌لرن.]</ref>

هشتی‌ها با تقسیم و شکست شدت نور در ساختمان، نور ملایم و متمرکزی را از بالا به داخل انتقال می‌دهند. در شرایط سرد، بیشترین نور و حرارت آفتاب را جذب کرده و در هوای گرم از نفوذ مستقیم اشعه خورشید جلوگیری می‌کنند.<ref>[https://1honar2memari.blogfa.com/post/272 . حسین‌پور، «نقش هشتی در نوررسانی به ساختمان»،  وبلاگ یک هنر، دو معماری.]</ref> این طراحی باعث ایجاد کنجکاوی در افراد می‌شود؛ زیرا نور فضا در مسیر حرکت به سمت حیاط به تدریج افزایش می‌یابد.<ref>[https://elmnet.ir/doc/20544520-26432 . لاریجانی و صالحی، «بررسی شکل‌گیری و عملکرد عنصر هشتی در معماری ایرانی اسلامی»،  1394ش، ص7.]</ref>

این فضاها به‌ویژه برای جلوگیری از ورود بادهای گرم تابستانی و نفوذ بادهای شدید طراحی شده‌اند، <ref>[https://hirbodnegare.com/%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87/ . «هشتی‌خانه (هشتی در معماری خانه‌های قدیمی ایرانی)»،  وب‌سایت هیربدنگاره.]</ref> همچنین اختلاف سطح بین حیاط و کوچه از ورود گردبادها به داخل جلوگیری می‌کند<ref>[https://archilearn.net/blog/%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85%DB%8C-%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF%DB%8C-%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C-%D8%B4%DA%A9%D9%84/ . «هشتی خانه‌های قدیمی (ورودی هشتی‌شکل)»،  وبلاگ آرچی‌لرن.]</ref> و موجب تعادل بین گرمای بیرون و خنکی داخل می‌شود. <ref>[https://hamyarnazer.com/%D8%AA%D8%B9%D8%A7%D8%AF%D9%84-%D9%88%D8%AA%D9%88%D8%A7%D8%B2%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%8A-%D8%A7%D9%8A%D8%B1%D8%A7%D9%86/ . «تعادل و توازن در معماری ایران»،  وب‌سایت همیارناظر.]</ref>

حفاظت از حریم خانه و خانواده برای ایجاد احساس امنیت و آرامش، یکی از اصول معماری سنتی بوده است.<ref>[https://www.sid.ir/paper/869803/fa . حسینی‌جوادی و نیک‌فال‌آذر، «بازشناسی فرهنگ محرمیت و تاثیر آن بر کالبد معماری»،  1394ش، ص9-8.]</ref> در این معماری، محرمیت با تفکیک فضاهای بیرونی و‌اندرونی<ref>[https://www.sid.ir/paper/5873/fa#downloadbottom . مسایلی، «نقشه پنهان به‌مثابه دست‌آورد باورهای دینی در مسکن سنتی کویری ایران»،  1388ش، ص32.]</ref> و انحراف دید تامین می‌شد. ورودی خانه‌ها به‌عنوان نقطۀ پیوند بین فضاهای خصوصی و عمومی عمل می‌کرد.<ref>[https://civilica.com/doc/1985792/ . اسمی‌خانی، «هشتی در معماری ایرانی»،  وب‌سایت سویلیکا.]</ref> به‌طوری‌که هشتی به‌عنوان فضای میانجی، نه‌تنها از ورود ناگهانی افراد به فضای خصوصی جلوگیری می‌کرد؛ <ref>[https://www.sid.ir/paper/827421/fa#downloadbottom . جامع و طالب‌زاده، «بررسی مؤلفه هشتی در معماری ایرانی (بررسی حس تعلق مکان)»،  1395ش، ص2-3.]</ref> بلکه باعث می‌شد تا در مهمانی‌ها زندگی خانواده‌ها مختل نشود.<ref>[https://www.sid.ir/paper/5873/fa#downloadbottom . مسایلی، «نقشه پنهان به‌مثابه دست‌آورد باورهای دینی در مسکن سنتی کویری ایران»،  1388ش، ص32.]</ref> معماران سنتی با طراحی سکوها، از اشراف بیرون به درون جلوگیری کرده و آرامش روانی برای ساکنان ایجاد می‌کردند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/5873/fa#downloadbottom . مسایلی، «نقشه پنهان به‌مثابه دست‌آورد باورهای دینی در مسکن سنتی کویری ایران»،  1388ش، ص32.]</ref>

 

 

[[رده: ویکی‌رز]]