دالان: تفاوت میان نسخه‌ها

دالان، یکی از عناصر مهم در معماری سنتی ایرانی است. این فضا نقش مهمی در ایجاد حریم خصوصی و سلسله‌مراتب فضایی خانه‌ها دارد. دالان به‌عنوان یک عنصر کاربردی و نماد فرهنگ و ارزش‌های ایرانی، بخش مهمی از هویت معماری ایرانی است. در خانه‌های سنتی، دالان به‌عنوان فضایی چندمنظوره، با ویژگی‌هایی همچون زیبایی بصری، حفظ حریم خصوصی، تنظیم جریان هوا و ایجاد حس آرامش و مهمان‌نوازی شناخته می‌شود. همچنین در هدایت مسیر و ارتباط بین فضاهای مختلف نقش مهمی دارد.

دالان به‌معنای دهلیز، فضای سرپوشیده‌ای میان درِ ورودی و فضای داخلی خانه است.<ref>. [https://vajehyab.com/dehkhoda/%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86?q=%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86 دهخدا، لغت‌نامه، ذیل واژة دالان.]</ref> همچنین به راهروهای پیچ‌درپیچ در بازار که مثل رسته بوده یا راهروهای پیچ‌درپیچ خانه یا راهروهای سرپوشیدة بزرگ که در دو طرف سه‌دری‌ها قرار می‌گرفت، دالان می‌گفتند<ref>. پیرنیا، آشنایی با معماری اسلامی ایران، 1384ش، ص61 و 380.</ref> که در گذشته از واژة دهلیز برای آن استفاده می‌کردند.<ref>. [https://sarpeleh.blogsky.com/1389/12/06/post-41/ سرپله، «شناخت کلی کالبد و ساختار خانة ایرانی»، بلاگ‌اسکای سرپله.]</ref>

دالان یکی از عناصر مهم در معماری ایرانی است که ابتدا با طاق خمیده و بعدها با سقف صاف ساخته می‌شد و در ورودی خانه‌ها، سراها، کاروانسراها و زیارتگاه‌ها قرار داشت. اندازه آن متنوع بود و گاه محل نگهبانی یا کسب‌وکار نیز به ‌شمار می‌رفت.<ref>. [https://kheshtazin.com/main/post/142 «واژه‌نامة معماری سنتی ایران»، وب‌سایت خشت آذین‌فام.]</ref> از نمونه‌های کهن دالان می‌توان به دژ حسنلو، آتشکده آذرگشنسب و تخت جمشید اشاره کرد. تا اوایل دوره اشکانی، دالان نقش اصلی در پیوند فضاهای مختلف معماری را بر عهده داشت.<ref>. [https://web.archive.org/web/20140316164544/http:/www.naghsh-negar.ir/1389/08/%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%A7%D9%85-%D9%88-%D8%A8%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D9%81%D8%A7%D9%87%D9%8A%D9%85-%D8%A8%D9%86%D9%8A%D8%A7%D8%AF%D9%8A-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%8A/ برادران، «الهام و برداشت از مفاهیم بنیادی معماری ایران»، وب‌سایت نقش‌نگار.]</ref>

فضای ورودی، وظیفه ایجاد ارتباط میان درون و بیرون بنا را بر عهده دارد. نظام ورودی که از عناصر سردر، هشتی و دالان تشکیل می‌شود، نخستین بخش بنا است که ویژگی‌های کلی فضا، آداب ورود و تمایز میان حریم خصوصی و عمومی را نمایان می‌سازد.<ref>. [https://frh.sccsr.ac.ir/article-1-375-fa.html مرادی‌نسب و منان‌رئیسی، «تحلیل ابعاد وجودی نظام ورودی خانه‌های سنتی ایران بر پایة علل اربعة سینوی نمونة موردی: خانه‌های قاجاری یزد»، 1400ش، ص149 و 155.]</ref> در جوامع سنتی، با شکل‌گیری نگاه عمیق‌تر به مفهوم سکونت، تدابیر ویژه‌ای برای طراحی فضای ورودی در نظر گرفته شد.<ref>. [http://4sooarc.com/%D8%B3%D8%A8%DA%A9-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C/%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D9%87%D8%B4%D8%AA%DB%8C «انواع معماری هشتی»، وب‌سایت چارسو.]</ref>  

ساماندهی و ترکیب فضاها براساس کالبد و کارکرد آنها، موجب پديدآمدن سلسله‌مراتبی شد که بیشترين تأثیر را در شکل‌گیری محرمیت داشت.<ref>. [https://civilica.com/doc/449680/ جوراب‌چیان و عرفان، «بررسی عوامل مؤثر بر احساس محرمیت در مجتمع‌های مسکونی به‌عنوان یکی از نمودهای اصلی معماری و شهرسازی سنتی و اسلامی (نمونة موردی: مجتمع‌های مسکونی شهر شیراز)»، 1394ش، ص8.]</ref> اصل سلسله‌مراتب در جنبه‌های گوناگون معماری نمود می‌یابد و یکی از برجسته‌ترین جلوه‌های کالبدی آن، مفهوم محرمیت است. این اصل با بهره‌گیری از ساختارهای منظم و هدفمند، زمینه‌ساز شکل‌گیری ارزش‌های پایدار در طراحی فضا می‌شود.<ref>. [https://civilica.com/doc/449680/ جوراب‌چیان و عرفان، «بررسی عوامل مؤثر بر احساس محرمیت در مجتمع‌های مسکونی به‌عنوان یکی از نمودهای اصلی معماری و شهرسازی سنتی و اسلامی (نمونة موردی: مجتمع‌های مسکونی شهر شیراز)»، 1394ش، ص8.]</ref> ورودی خانه به‌واسطة قرارگیری در محل پیوند عرصة خصوصی و عمومی، نقش اساسی در ایجاد محرمیت را بر عهده داشت.‌<ref>. [https://jria.iust.ac.ir/browse.php?a_code=A-10-182-1&sid=1&slc_lang=fa علی‌الحسابی و قربانی، «بررسي ويژگي‌هاي فضای ورودی به‌عنوان مفصل و حريم بصری در عرصه‌های عمومي مجاور؛ نمونة موردی: بندر لافت»، 1393ش، ص88.]</ref>

 

معماران نیز با ایجاد بیشترین فاصله در بخش اندرونی نسبت به ورودی، محرمیّت فضایی را در خانه‌ها افزایش می‌دادند.<ref>. [https://www.sid.ir/paper/177423/fa پیوسته‌گر و همکاران، «بازشناسی اصول پنج‌گانة استاد پیرنیا در معماری خانه‌های سنتی ایران و تحلیل آن با استناد به منابع اعتقادی اسلامی مطالعة موردی: خانه‌های شهر یزد»، 1396ش، ص57-56.]</ref> نظام ورودی در ایجاد قلمرو مستحکم، خلوت مناسب و حفاظت فیزیکی از اهل خانه نقش اساسی داشت.<ref>. [https://frh.sccsr.ac.ir/article-1-375-fa.html مرادی‌نسب و منان‌رئیسی، «تحلیل ابعاد وجودی نظام ورودی خانه‌های سنتی ایران بر پایة علل اربعة سینوی نمونة موردی: خانه‌های قاجاری یزد»، 1400ش، ص159.]</ref>

یکی از مهمترین بخش‌های تأثیرگذار در محرمیت فضای ورودی، کنترل نفوذپذیری بصری است<ref>. [https://jria.iust.ac.ir/browse.php?a_code=A-10-182-1&sid=1&slc_lang=fa علی‌الحسابی و قربانی، «بررسي ويژگي‌هاي فضای ورودی به‌عنوان مفصل و حريم بصری در عرصه‌های عمومي مجاور؛ نمونة موردی: بندر لافت»، 1393ش، ص94.]</ref> که بنا بر اصل نهی از اشراف و دسترسی بصری،<ref>. [https://smb.yazd.ac.ir/article_1639.html حیدری و تقی‌پور، «تحلیل محرمیت در خانه‌های سنتی بر اساس نسبت توده به فضا (نمونة موردی: خانه‌های تک‌حیاط در اقلیم گرم و خشک)»، 1397ش، ص94.]</ref> با یک چرخش در ورودی انحراف دید ایجاد می‌کردند.<ref>. [https://www.sid.ir/paper/92093/fa#downloadbottom ولی‌زادة‌اوغانی، «نمود اندیشه‌های اخلاقی- حقوقی در طرح معماری خانه‌های سنتی ایران»، 1397ش، ص35.]</ref> بر همین اساس، مسئلة محرمیت را در ورودی برخی مساجد و خانه‌های تاریخی با تغییر مسیر حل می‌کردند.<ref>. [https://www.isna.ir/news/1402092215913/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D8%B1-%D8%A7%D8%B2-%D8%B3%DA%A9%D9%88%D9%86%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%87 «بازخوانی معماری خانه‌هایی فراتر از سکونت‌گاه»، خبرگزاری ایسنا.]</ref>  

دالان‌ها در معماری سنتی با حفظ حریم خصوصی، نظم‌دهی به فضاها، جلوگیری از دسترسی مستقیم به بخش‌های داخلی، هدایت ذهنی افراد<ref>. [https://ensani.ir/fa/article/407619/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%B3%D9%84%D8%B3%D9%84%D9%87-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D8%A8-%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF یداللهی و ادیبان، «بررسی سلسله‌مراتب ورود به مساجد»، 1398ش، ص24.]</ref> و تغییر مسیر عبور، نقش مهمی در ساختار بنا ایفا می‌کردند. <ref>. [https://www.sid.ir/paper/856929/fa چلونگریان و همکاران، «بررسی الگوهای معماری ورودی درخانه‌های سنتی ایرانی و ارائة راهبرد در بقای ورودی خانه‌های معاصر (خانه‌های شهر اصفهان)»، 1394ش، ص5.]</ref> این پیش فضاها، در مجاورت فضاهای اصلی دارای نقش‌های عملکردی همچون تنظیم‏کنندة حرارت محیطی و کنترل‌کنندة فضاهای اصلی بودند.<ref>. [https://web.archive.org/web/20140316164544/http:/www.naghsh-negar.ir/1389/08/%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%A7%D9%85-%D9%88-%D8%A8%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D9%81%D8%A7%D9%87%D9%8A%D9%85-%D8%A8%D9%86%D9%8A%D8%A7%D8%AF%D9%8A-%D9%85%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%8A/ برادران، «الهام و برداشت از مفاهیم بنیادی معماری ایران»، وب‌سایت نقش‌نگار.]</ref> دالان در معماری ایرانی، با استفاده از نور هدایت‌گر، انتقال از بیرون به درون را تسهیل می‌کند.<ref>. [https://magirans.com/%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87-%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%D9%87%D8%A7%D9%8A-%DA%A9%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%AF%D9%8A-%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D8%B1%D9%81%D8%AA%D9%87-%D8%A7%D8%B2-%D8%AD%DA%A9%D9%85%D8%AA-%D9%88.htm میرمحمدی و همکاران، «الگوهای کالبدی برگرفته از حکمت وهنر ایرانی اسلامی (نمونة موردی انطباق فضای موسیقایی وکالبد معماری ایرانی)»، وب‌سایت مگیران.]</ref>

دالان‌ها به‌عنوان یکی از عناصر هویت‌ساز در معماری سنتی، عبارتند از

* ابعاد دینی دالان، ناشی از باور به محرمیت و جلوگیری از دید مستقیم به فضای خصوصی است که در پیچش ورودی به حیاط اندرونی نمایان می‌شود.

* بر اساس هنجارهای ملی، معمار برای کاهش طول بصری دالان، در دو نقطه، فضایی را برای تابش نور باز می‌کند تا فرد از فضای تاریک به سوی روشنایی هدایت شود.<ref>. [https://www.sid.ir/paper/136845/fa بمانیان و همکاران، «عناصر هویت‌ساز در معماری سنتی خانه‌های ایرانی: نمونة موردی خانة رسولیان یزد»، 1389ش، ص59.]</ref>  

در سلسله‌مراتب ورود به مساجد، دالان با تغییر جهت، محور صحن را با محور قبله هماهنگ می‌کند. دالان به‌عنوان فضایی ارتباطی، اصل سلسله‌مراتب ورود به مساجد را تقویت کرده و حریم خصوصی را ایجاد می‌کند. یکی از دلایل اصلی وجود دالان در معماری حکیمانة مساجد، حفظ حریم و سهل‌الوصول نبودن فضا است.<ref>. [https://ensani.ir/fa/article/407619/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%B3%D9%84%D8%B3%D9%84%D9%87-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D8%A8-%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF یداللهی و ادیبان، «بررسی سلسله مراتب ورود به مساجد»، 1398ش، ص24.]</ref> فلسفة فضای تاریک دالان در مساجد، جدایی تدریجی نمازگزاران از فضای شهر و آمادگی برای ورود به شبستان است.<ref>. [https://isfahan2rist.com/%D9%85%D8%B3%D8%AC%D8%AF-%D8%B4%DB%8C%D8%AE-%D9%84%D8%B7%D9%81-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87/ «مسجد شیخ لطف‌الله»، وب‌سایت اصفهان‌توریست.]</ref>  

دالان در بازارهای بزرگ مثل بازار تهران نیز نقش فضای ارتباطی را ایفا می‌کند<ref>. [http://www.iran-eng.ir/threads/%D8%A7%D8%A8%D9%86%DB%8C%D9%87-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D8%9B-%D8%B3%D8%B1%D8%A7-%D8%AA%DB%8C%D9%85-%D8%AA%DB%8C%D9%85%DA%86%D9%87.29724/ «ابنیة سنتی ایران، بازار؛ سرا، تیم، تیمچه»، وب‌سایت باشگاه مهندسان ایران.]</ref> که در مجموعة بازار سنتی، ترکیبی از دالان‌های موازي و متقاطع بود. در سقف آنها یک حفرة مرکزي براي تأمین نور و تهویة هوا تعبیه می‌شد و درِ ورودی اغلب دالان‌ها را نزديک غروب می‌بستند.<ref>. [https://memarsaz.com/%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%A8%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B3%D9%86%D8%AA%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C/ «دالان در بازار سنتی ایرانی»، وب‌سایت معمارساز.]</ref>

معمار با استفاده از سلسله‌مراتب نورپردازی، شخص را از فضای نسبتاً تاریک هشتی به سمت فضای پرنور حیاط هدایت می‌کرد.<ref>. [https://www.sid.ir/paper/136845/fa بمانیان و همکاران، «عناصر هویت‌ساز در معماری سنتی خانه‌های ایرانی: نمونة موردی خانة رسولیان یزد»، 1389ش، ص59.]</ref> این طراحی با تحریک اشتیاق و کنجکاوی، فرد را در ادامه مسیر راهنمایی می‌کرد.<ref>. [https://ensani.ir/fa/article/407619/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D8%B3%D9%84%D8%B3%D9%84%D9%87-%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AA%D8%A8-%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF-%D8%A8%D9%87-%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF یداللهی و ادیبان، «بررسی سلسله‌مراتب ورود به مساجد»، 1398ش، ص24.]</ref> در نهایت، او ناگهان به فضایی روشن و زیبا وارد می‌شد و با دیدن چشم‌انداز حیاط، احساس آرامش می‌کرد.<ref>. [https://www.sid.ir/paper/856929/fa چلونگریان و همکاران، «بررسی الگوهای معماری ورودی درخانه‌های سنتی ایرانی و ارائة راهبرد در بقای ورودی خانه‌های معاصر (خانه‌های شهر اصفهان)»، 1394ش، ص8-7.]</ref>

ساختار دالان‌ها تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله کارکرد هر بنا، الگوهای اجتماعی و فرهنگی ورود به هر فضا و شرایط اقلیمی قرار داشت. شکل آنها در حالت کلی مستقیم، غیرمستقیم یا مارپیچ بود. دالان در بناهای درون‌گرا و متراکم، مارپیچ بود تا مسیر و نحوة دسترسی به فضای داخلی را تحت‌کنترل و مورد نظارت قرار دهد و با ورود تدریجی امکان دید به داخل نباشد.<ref>. [https://www.sid.ir/paper/856929/fa چلونگریان و همکاران، «بررسی الگوهای معماری ورودی درخانه‌های سنتی ایرانی و ارائة راهبرد در بقای ورودی خانه‌های معاصر (خانه‌های شهر اصفهان)»، 1394ش، ص8.]</ref>  

عرض دالان‌ها به‌خاطر در نظر گرفتن فضای خانه‌ها متفاوت بود<ref>. [[نیم%20نگاهی%20به%20معماری%20و%20فضاهای%20خانه%20های%20مسکونی%20قدیمی%20ایرانی|«نیم‌نگاهی به معماری و فضاهای خانه‌های مسکونی قدیمی ایرانی»، وب‌سایت گروه مهندسین معمار بادگیر.]]</ref> و متناسب با تعداد استفاده‌کنندگان از آنها تعیین می‌شد که در مساجد و مدارس بزرگ به‌طور متوسط بین دو تا سه‌ونیم متر و در خانه‌های کوچک به‌طور متوسط حدود یک متر بود. طول آنها نیز بسیار متغیر و به‌طور متوسط بین دو تا ده متر و در برخی موارد بیشتر هم می‌شد.<ref>. [https://civilica.com/doc/346679/certificate/print/ شیروانی و دیگران، «چگونگی حفظ محرمیت در معماری معاصر مسکونی ایران با توجه به معماری سنتی ایران نمونة موردی: خانه‌های قدیمی شهر شیراز در دورة قاجاریه»، 1393ش، ص6.]</ref>

* حفظ حریم: به‌واسطة افزایش طول دالان، دسترسی بصری به درون فضا کم می‌شد<ref>. [https://ensani.ir/fa/article/author/243255 بلالی‌اسکویی و همکاران، «بررسی چگونگی تأثیر هندسة فضای ورودی در حفظ و ایجاد محرمیت و درون‌گرایی در خانه‌های قاجاری تبریز»، 1401ش، ص28.]</ref> و براي تأمين حداكثری محرميت و امنيت مسير حركت را تا حد ممکن طولاني می‌کردند.<ref>. [https://sanad.iau.ir/journal/jwsf/Article/519711?jid=519711 طوفان، «بررسي رابطة مفهوم حريم زنانه با آفرينش فضاي ورودي در معماري ايران»، 1390ش، ص135.]</ref>

* رهایی از مشکلات بیرونی: دالان سرپوشیدة نسبتاً طولانی به‎مانند برزخی میان خانه و بیرون، به افراد فرصت می‌داد تا هر نوع مشغله فکری و مشکلات خارج از منزل را از ذهن خود بزدایند.<ref>. [https://www.mehrnews.com/news/3586250/%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2-%D8%B4%D9%87%D8%B1-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B7%D9%87-%D9%88-%D8%B9%D9%84%D9%88%DB%8C-%D8%AA%D8%A7-%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87-%DA%A9%D9%85%D9%BE%D8%A7%D9%86%DB%8C «تبریز شهر خانه‌های تاریخی؛ از مشروطه و علوی تا خانة کمپانی»، خبرگزاری مهر.]</ref>

* وحدت در کثرت: در برخی مساجد که دارای دالان هستند، حرکت از دالان ورودی به شبستان اصلی نماد رفتن از کثرت به وحدت است، در حالی که حرکت از تاریکی دالان به سمت نور شبستان، نمادی از حرکت از وحدت به کثرت است.<ref>. [https://www.sid.ir/paper/899816/fa دواتگر زیبا، «وجود اصل وحدت و کثرت در معماری اسلامی (نمونة موردی مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان)»، 1398ش، ص9-8.]</ref>

* نظم و تعادل: نظم فضای خانه‌های سنتی در سطح افقی بر اساس سلسله‌مراتب دسترسی از بیرون و چیدمان نور و تاریکی نسبت به حیاط مرکزی تنظیم می‌شد.<ref>. [https://sarpeleh.blogsky.com/1389/12/06/post-41/ سرپله، «شناخت کلی کالبد و ساختار خانة ایرانی»، بلاگ‌اسکای سرپله.]</ref>

* تضاد بین آشکار و پنهان: دالان‌ها با محدود کردن دید، بازدیدکننده را به‌تدریج به کشف فضاهای مختلف هدایت می‌کنند و تضاد بین آشکار و پنهان را در معماری خانه‌های سنتی ایجاد می‌کنند.

* مسیر گذار و انتقال؛ دالان‌ها با ایجاد سلسله‌مراتب، انتقال از فضایی به فضای دیگر را تدریجی می‌کنند، زیرا گذشتن از فضایی به فضای دیگر به‌صورت یکباره از مطلوبیت کیفی فضا می‌کاهد.<ref>. [https://civilica.com/doc/449680/ جوراب‌چیان و عرفان، «بررسی عوامل مؤثر بر احساس محرمیت در مجتمع‌های مسکونی به‌عنوان یکی از نمودهای اصلی معماری و شهرسازی سنتی و اسلامی (نمونة موردی: مجتمع‌های مسکونی شهر شیراز)»، 1394ش، ص8.]</ref>

سلسله‌مراتب ورودی در خانه‌های معاصر به يك در تبديل شده كه مشخص‌کنندة مرز بين فضاي عمومي و خصوصي خانواده‌ها است. حذف سلسله‌مراتب ورود، با نقض حریم خانواده‌ها باعث آشفتگی در فضای خصوصی و اختلاط در عملکرد سایر فضاها شده است.<ref>. [https://psp.journals.pnu.ac.ir/article_4399.html غفوریان و همکاران، «گونه‌شناسي سازمان فضايي و سلسله‌مراتب ورود در خانه‌هاي ايراني با تأكيد بر محرميت»، 1396ش، ص130-141.]</ref>  

* «ابنیة سنتی ایران، بازار؛ سرا، تیم، تیمچه»، وب‌سایت باشگاه مهندسان ایران، تاریخ درج مطلب: 31 اکتبر 2007م.

*  

* احمدزاده، فرحناز، «6 شگفتی در مسجد شیخ لطف‌الله؛ ققنوسی برخاسته از ویرانه‌های مسجدی دیگر!»، وب‌سایت جاما، تاریخ درج مطلب: 28 مهر 1402ش.

*  

* «انواع معماری هشتی»، وب‌سایت چارسو، تاریخ بازدید: 10 اسفند 1403ش.

*  

* «بازخوانی معماری خانه‌هایی فراتر از سکونت‌گاه»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 22 آذر 1402ش.

*  

* برادران، سیروس، «الهام و برداشت از مفاهیم بنیادی معماری ایران»، وب‌سایت نقش‌نگار، تاریخ درج مطلب: 1 نوامبر 2010م.

*  

* بلالی‌اسکویی، آزیتا و همکاران، «بررسی چگونگی تأثیر هندسة فضای ورودی در حفظ و ایجاد محرمیت و درون‌گرایی در خانه‌های قاجاری تبریز»، معماری سبز، شمارة 2، سال 8، تابستان 1401ش.

*  

* بمانیان، محمدرضا و همکاران، «عناصر هویت‌ساز در معماری سنتی خانه‌های ایرانی: نمونة موردی خانة رسولیان یزد»، مطالعات هنر اسلامی، شمارة 13، دورة 7، 1389ش.

*  

* پورجعفر، محمدرضا و همکاران، معماری و شهرسازی دورة اسلامی در هندوستان «بازتابی از تعاملات فرهنگی- هنری ایران و هند»، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، 1394ش.

*  

* پیرنیا، محمدکریم، آشنایی با معماری اسلامی ایران، تهران، سروش دانش، 1384ش.

*  

* پیوسته‌گر، یعقوب و همکاران، «بازشناسی اصول پنج‌گانة استاد پیرنیا در معماری خانه‌های سنتی ایران و تحلیل آن با استناد به منابع اعتقادی اسلامی مطالعة موردی: خانه‌های شهر یزد»، مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شمارة 27، دورة 7، 1396ش.

*  

* «تبریز شهر خانه‌های تاریخی؛ از مشروطه و علوی تا خانة کمپانی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 9 فروردین 1395ش.

*  

* جوراب‌چیان، هدی و عرفان، روناک، «بررسی عوامل مؤثر بر احساس محرمیت در مجتمع‌های مسکونی به‌عنوان یکی از نمودهای اصلی معماری و شهرسازی سنتی و اسلامی (نمونة موردی: مجتمع‌های مسکونی شهر شیراز)»، کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در عمران، معماری و شهرسازی، 1394ش.

*  

* چلونگریان، رامین و همکاران، «بررسی الگوهای معماری ورودی درخانه‌های سنتی ایرانی و ارائة راهبرد در بقای ورودی خانه‌های معاصر (خانه‌های شهر اصفهان)»، دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش‌های نوین در عمران، معماری و شهرسازی، 1394ش.

*  

* حیدری و تقی‌پور، «تحلیل محرمیت در خانه‌های سنتی بر اساس نسبت توده به فضا (نمونة موردی: خانه‌های تک‌حیاط در اقلیم گرم و خشک)»، دوفصلنامة معماری اقلیم گرم و خشک، شمارة 8، دورة 6، 1397ش.

*  

* «دالان در بازار سنتی ایرانی»، وب‌سایت معمارساز، تاریخ بازدید: 15 اسفند 1403ش.

*  

* دواتگر زیبا، اسحق، «وجود اصل وحدت و کثرت در معماری اسلامی (نمونة موردی مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان)»، نهمین کنفرانس توسعة پایدار و عمران شهری، 1398ش.

*  

* دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 29 بهمن 1403ش.

*  

* سرپله، اشکان، «شناخت کلی کالبد و ساختار خانة ایرانی»، بلاگ‌اسکای سرپله، تاریخ درج مطلب: 6 اسفند 1389ش.

*  

* شیروانی، مریم و دیگران، «چگونگی حفظ محرمیت در معماری معاصر مسکونی ایران با توجه به معماری سنتی ایران نمونة موردی: خانه‌های قدیمی شهر شیراز در دورة قاجاریه»، اولین همایش ملی معماری مسکونی، 1393ش.

*  

* طاهری شهرآئینی، مسعود و خاقانی، سعید، «ساختارشناسی معماری ایران (الگو و زبان) مطالعة موردی معماری صفوی در اصفهان»، دانشگاه صنعتی شاهرود، 1396ش.

*  

* طوفان، سحر، «بررسي رابطة مفهوم حريم زنانه با آفرينش فضاي ورودي در معماري ايران»، زن و مطالعات خانواده، شمارة 14، سال 4، زمستان 1390ش.

*  

* عزیزیان، محمدصادق و کنعانیان، فرزین، «نقش خلوت در معماری ایرانی»، وب‌سایت سیویلیکا، تاریخ بازدید: 10 اسفند 1403ش.

*  

* علی‌آقایی ‌نراقی، مرتضی، «آشنایی با تقسیم‌بندی خانه‌های قدیمی و تاریخی کهن‌شهر نراق»، وبلاگ سلحشوران شهر نراق، تاریخ درج مطلب: 13 بهمن 1397ش.

*  

* عمید، حسن، فرهنگ عمید، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 10 اسفند 1403ش.

*  

* غفوریان، میترا و همکاران، «گونه‌شناسي سازمان فضايي و سلسله‌مراتب ورود در خانه‌هاي ايراني با تأكيد بر محرميت»، برنامه‌ریزی توسة کالبدی، شمارة 3، دورة 4، 1396ش.

*  

* فروزان‌فر و اسماعیلی، «مفهوم حریم در معماری مسکونی سنتی و احیای آن در معماری مدرن ایران»، وب‌سایت مگیران، تاریخ بازدید: 12 اسفند 1403ش.

*  

* کاظم‌زادة رائف، محمدعلی و میردریکوندی، صبا، «بازشناسی چگونگی محرمیت در خانة سنتی ایرانی با تأکید بر مظاهر حریم خصوصی در عناصر معماری نمونة موردی: خانةرسولیان یزد»، معماری‌شناسی، دورة 3، شمارة 17، 1399ش.

*  

* محمدپورسرای، معصومه، «بررسی تزئینات هندسی در معماری ایران (بررسی موردی الگوی ستارة اسلامی)»، وب‌سایت مگیران، تاریخ بازدید: 20 اسفند 1403ش.

*  

* مرادی‌نسب، حسین و منان‌رئیسی، محمد، «تحلیل ابعاد وجودی نظام ورودی خانه‌های سنتی ایران بر پایة علل اربعة سینوی نمونة موردی: خانه‌های قاجاری یزد»، فصلنامة علمی تحقیقات بنیادین علوم انسانی، شمارة 3، دورة 7، پاییز 1400ش.

*  

* «مسجد شیخ لطف‌الله»، وب‌سایت اصفهان‌توریست، تاریخ بازدید: 12 اسفند 1403ش.

*  

* میرمحمدی و همکاران، «الگوهای کالبدی برگرفته از حکمت وهنر ایرانی اسلامی (نمونة موردی انطباق فضای موسیقایی وکالبد معماری ایرانی)»، وب‌سایت مگیران، تاریخ بازدید: 13 اسفند 1403ش.

*  

* «نیم‌نگاهی به معماری و فضاهای خانه‌های مسکونی قدیمی ایرانی»، وب‌سایت گروه مهندسین معمار بادگیر، تاریخ درج مطلب: 16 اسفند 1396ش.

*  

* «واژه‌نامة معماری سنتی ایران»، وب‌سایت مجتمع فنی نیاوران، تاریخ بازدید: 10 اسفند 1403ش.

*  

* «واژه‌نامة معماری سنتی ایران»، وب‌سایت خشت آذین‌فام، تاریخ بازدید: 12 اسفند 1403ش.

*  

* ولی‌زادة ‌اوغانی، محمدباقر، «نمود اندیشه‌های اخلاقی- حقوقی در طرح معماری خانه‌های سنتی ایران»، مدیریت شهری، شمارة 53، دورة 17، 1397ش.

*  

* یداللهی، سپیده و ادیبان، محمد، «بررسی سلسله مراتب ورود به مساجد»، پژوهش‌های مرمت و مطالعات معماری ایرانی اسلامی، شمارة 2، سال دوم، بهار 1398ش.