بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
خط ۱: | خط ۱: | ||
'''<big>لباس | '''<big>لباس اعراب خوزستان؛</big>''' تنپوش زنان و مردان عرب ساکن استان خوزستان. | ||
لباس مردم عرب خوزستان متناسببا شرایط آبوهوایی، با پارچههای نخی خنک تهیه میشوند. زنان این منطقه حجاب کاملی دارند و از شیله، بوشیه، بُخنِک و عصابه برای پوشش سر خود استفاده میکنند. دشداشه، اصلیترین تنپوش زنان و مردان عرب است که قدی بلند تا روی پا دارد و آستینهای آن نیز گشاد و بلند طراحی شده است. | لباس مردم عرب خوزستان متناسببا شرایط آبوهوایی، با پارچههای نخی خنک تهیه میشوند. زنان این منطقه حجاب کاملی دارند و از شیله، بوشیه، بُخنِک و عصابه برای پوشش سر خود استفاده میکنند. دشداشه، اصلیترین تنپوش زنان و مردان عرب است که قدی بلند تا روی پا دارد و آستینهای آن نیز گشاد و بلند طراحی شده است. | ||
خط ۱۸: | خط ۱۲: | ||
در مناطق گرمسیری مانند آبادان و اهواز که با آب و هوای گرم و مرطوب شناخته میشوند، در گذشته تمایل بیشتری به استفاده از لباسهایی با جنسهای خنک و پارچههای نخی وجود داشته است. این انتخاب بهدلیل سازگاری بیشتر این نوع پارچهها با شرایط آب و هوایی منطقه و ایجاد حس راحتی بیشتر برای ساکنان صورت میگرفته است.<ref>[https://www.eneshat.com/iranian-traditional-costumes/khuzestan «لباس سنتی خوزستان نشانگر آداب و رسوم و فرهنگ جنوب ایران»، وبسایت نشاطآوران.]</ref> | در مناطق گرمسیری مانند آبادان و اهواز که با آب و هوای گرم و مرطوب شناخته میشوند، در گذشته تمایل بیشتری به استفاده از لباسهایی با جنسهای خنک و پارچههای نخی وجود داشته است. این انتخاب بهدلیل سازگاری بیشتر این نوع پارچهها با شرایط آب و هوایی منطقه و ایجاد حس راحتی بیشتر برای ساکنان صورت میگرفته است.<ref>[https://www.eneshat.com/iranian-traditional-costumes/khuzestan «لباس سنتی خوزستان نشانگر آداب و رسوم و فرهنگ جنوب ایران»، وبسایت نشاطآوران.]</ref> | ||
=='''تأثیر عوامل | =='''تأثیر عوامل میانفرهنگی بر لباس اعراب خوزستان'''== | ||
فرهنگ پوشش مردم عرب در خوزستان بهدلیل نزدیکی به عراق و کویت و همچنین رفتوآمد اقوام عرب، تتغییرات قابل توجهی کرده است؛ برای مثال کلاه و دستار جایگزین عمامه و سربند شدند و روسری زنان نیز به پوشش کاملی چون چادر تبدیل شدند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2142261/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%B4-%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D8%A8-%D8%AE%D9%88%D8%B2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 باوی، «بررسی پوشاک اعراب خوزستان»، 1398ش، ص3.]</ref> | فرهنگ پوشش مردم عرب در خوزستان بهدلیل نزدیکی به عراق و کویت و همچنین رفتوآمد اقوام عرب، تتغییرات قابل توجهی کرده است؛ برای مثال کلاه و دستار جایگزین عمامه و سربند شدند و روسری زنان نیز به پوشش کاملی چون چادر تبدیل شدند.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2142261/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%B4-%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D8%A8-%D8%AE%D9%88%D8%B2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 باوی، «بررسی پوشاک اعراب خوزستان»، 1398ش، ص3.]</ref> | ||
== | == تأثیر باورهای دینی بر لباس اعراب خوزستان == | ||
با وجود آبوهوای بسیار گرم منطقه، پوشاک سنتی زنان و مردان در خوزستان همچنان از پوشانندگی کاملی برخوردار است؛ بهطوری که لباسهایی مثل «سرجامهها»، «تَنجامهها» و «پاجامهها» بیشتر قسمتهای بدن را میپوشانند. این نوع پوشش ریشه در اعتقادات دینی | با وجود آبوهوای بسیار گرم منطقه، پوشاک سنتی زنان و مردان در خوزستان همچنان از پوشانندگی کاملی برخوردار است؛ بهطوری که لباسهایی مثل «سرجامهها»، «تَنجامهها» و «پاجامهها» بیشتر قسمتهای بدن را میپوشانند. این نوع پوشش ریشه در اعتقادات دینی مردم این منطقه دارد. بر اساس باورهای دینی، پوشش تنها به حجاب ظاهری محدود نمیشود، بلکه ابزاری برای ساماندهی روابط جنسی در جامعه، حفظ سلامت روان، پیشگیری از آسیبهای عاطفی و تقویت بنیان خانواده به شمار میرود. این امر موجب استحکام رابطۀ همسران و افزایش عشق و صمیمیت میان آنها میشود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2142261/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%B4-%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D8%A8-%D8%AE%D9%88%D8%B2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 باوی، «بررسی پوشاک اعراب خوزستان»، 1398ش، ص3.]</ref> | ||
=='''انواع لباس زنان اعراب خوزستان'''== | |||
اصل مهم در انتخاب نوع پوشاک زنان عرب، حفظ پوشش کامل و رعایت حجاب اسلامی است.<ref>[https://www.visitiran.ir/fa/costume/%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%85%D8%AD%D9%84%DB%8C-%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85-%D8%AE%D9%88%D8%B2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 «لباس محلی مردم خوزستان»، وبسایت ایران.]</ref> این پوشاک شامل موارد زیر است: | |||
==='''سرپوشها'''=== | ==='''سرپوشها'''=== | ||
خط ۶۶: | خط ۵۸: | ||
دربرخی مناطق مانند «شیخحاجات» بویومۀ زنان با نقوش متعددی تزیین میشود.<ref>[https://handicraftskhz.ir/local-clothing-of-khuzestan-arab-women/ «پوشاک محلی بانوان عرب خوزستان»، وبسایت بانک اطلاعات صنایع دستی خوزستان.]</ref> | دربرخی مناطق مانند «شیخحاجات» بویومۀ زنان با نقوش متعددی تزیین میشود.<ref>[https://handicraftskhz.ir/local-clothing-of-khuzestan-arab-women/ «پوشاک محلی بانوان عرب خوزستان»، وبسایت بانک اطلاعات صنایع دستی خوزستان.]</ref> | ||
=='''ترتیب پوشش سر | =='''ترتیب پوشش سر زنان اعراب خوزستان'''== | ||
ترتیب | ترتیب سرپوشها میان زنان اعراب مناطق مختلف خوزستان متفاوت است. بهعنوان مثال زنان منطقۀ سوسنگرد ابتدا شیله را میپوشند و سپس از چرقدیه یا بویومه استفاده میکنند؛ درواقع شیله بهتنهایی کاربرد دارد؛ اما بویومه و چرقدیه همراه با سرپوش دیگر استفاده میشود. | ||
در منطقۀ شیخحاجات شوشتر نیز زنان به این ترتیب از سرپوشها استفاده میکنند که بههنگام خروج از منزل ابتدا از شیله، عصابه و عبا و در داخل منزل بهترتیب از شیله، بخنک و عصابه استفاده میکنند. در سایر مناطق خوزستان نیز اغلب زنان شیله را با عبا میپوشند.<ref>[https://handicraftskhz.ir/local-clothing-of-khuzestan-arab-women/ «پوشاک محلی بانوان عرب خوزستان»، وبسایت بانک اطلاعات صنایع دستی خوزستان.]</ref> | در منطقۀ شیخحاجات شوشتر نیز زنان به این ترتیب از سرپوشها استفاده میکنند که بههنگام خروج از منزل ابتدا از شیله، عصابه و عبا و در داخل منزل بهترتیب از شیله، بخنک و عصابه استفاده میکنند. در سایر مناطق خوزستان نیز اغلب زنان شیله را با عبا میپوشند.<ref>[https://handicraftskhz.ir/local-clothing-of-khuzestan-arab-women/ «پوشاک محلی بانوان عرب خوزستان»، وبسایت بانک اطلاعات صنایع دستی خوزستان.]</ref> | ||
==='''تنپوشها'''=== | ==='''تنپوشها'''=== | ||
پوشاک زنان عرب خوزستان از نظر رنگ، جنس و تزیینات از تنوع کمتری نسبت به سایر مناطق خوزستان برخوردار است. | پوشاک زنان عرب خوزستان از نظر رنگ، جنس و تزیینات از تنوع کمتری نسبت به سایر مناطق خوزستان برخوردار است. انواع تنپوشهای بانوان عرب خوزستان عبارتند از:<ref>[https://handicraftskhz.ir/local-clothing-of-khuzestan-arab-women/ «پوشاک محلی بانوان عرب خوزستان»، وبسایت بانک اطلاعات صنایع دستی خوزستان.]</ref> | ||
انواع تنپوشهای بانوان عرب خوزستان عبارتند از: | |||
===='''عبا'''==== | ===='''عبا'''==== | ||
خط ۸۳: | خط ۷۱: | ||
گاهیاوقات دور سر و لبههای آستین با نخهای ابریشمی تزیین میشود.<ref>[https://handicraftskhz.ir/local-clothing-of-khuzestan-arab-women/ «پوشاک محلی بانوان عرب خوزستان»، وبسایت بانک اطلاعات صنایع دستی خوزستان.]</ref> | گاهیاوقات دور سر و لبههای آستین با نخهای ابریشمی تزیین میشود.<ref>[https://handicraftskhz.ir/local-clothing-of-khuzestan-arab-women/ «پوشاک محلی بانوان عرب خوزستان»، وبسایت بانک اطلاعات صنایع دستی خوزستان.]</ref> | ||
===='''عبایه''' | ===='''عبایه'''==== | ||
عبايه نام چادر سياهرنگی | عبايه نام چادر سياهرنگی است كه زن عرب بهوسيلۀ آن بدن خود را میپوشاند. برخلاف چادر كه در ميان فارس ها معمول است، در طرفين شانههای عبايه، بريدگیهایی وجود دارد كه دست بهراحتی از آن بيرون میآید. بهخاطر نوع دوخت عبايه، در برابر وزش باد بهآسانی از تن پوشندۀ آن جدا نمیشود.<ref> [https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2142261/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%B4-%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D8%A8-%D8%AE%D9%88%D8%B2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 باوی، «بررسی پوشاک اعراب خوزستان»، 1398ش، ص3.]</ref> | ||
===='''مزویه'''==== | ===='''مزویه'''==== | ||
خط ۱۷۲: | خط ۱۶۰: | ||
پاپوش مردان عرب خوزستان شامل کبکاب، نعال، گیوه یا جیوه است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2142261/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%B4-%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D8%A8-%D8%AE%D9%88%D8%B2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 باوی، «بررسی پوشاک اعراب خوزستان»، 1398ش، ص4.]</ref> | پاپوش مردان عرب خوزستان شامل کبکاب، نعال، گیوه یا جیوه است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2142261/%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C-%D9%BE%D9%88%D8%B4%D8%B4-%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D8%A8-%D8%AE%D9%88%D8%B2%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86 باوی، «بررسی پوشاک اعراب خوزستان»، 1398ش، ص4.]</ref> | ||
== | == سیاست لباس متحدالشکل در دوره پهلوی == | ||
هویت فرهنگی عربهای خوزستان، با اینکه در بسیاری از جنبهها مانند ملیت و تاریخ با سایر ایرانیان مشترک است؛ اما بهدلیل عرب بودنشان، ویژگیها و تفاوتهای منحصربهفردی دارند که چشمانداز فرهنگی ویژهای را برای آنان رقم زده است.<ref>[https://qjsd.scu.ac.ir/article_17864_40e3cf076a2434f6cf91fb3e6f06ca10.pdf موسویسرشت و باباییفرد، «بازآفرینی هویت فرهنگی قومی در میان مردم عرب خوزستان»، 1401ش، ص64 و 65.]</ref> | |||
لباس، یکی از مهمترین نشانههای هویت عربهای خوزستان بود. تا قبل از دوران رضاشاه، همه اعراب خوزستان لباس عربی میپوشیدند و آن را میراث قومی و راهی برای نشان دادن تفاوت خود با دیگر اقوام میدانستند. تغییر لباس برای آنها به معنای پذیرفتن هویت یک قوم دیگر بود. | لباس، یکی از مهمترین نشانههای هویت عربهای خوزستان بود. تا قبل از دوران رضاشاه، همه اعراب خوزستان لباس عربی میپوشیدند و آن را میراث قومی و راهی برای نشان دادن تفاوت خود با دیگر اقوام میدانستند. تغییر لباس برای آنها به معنای پذیرفتن هویت یک قوم دیگر بود. | ||
در دوره رضاشاه، | در دوره رضاشاه، در راستای ملتسازی، تنوع لباس اقوام مختلف از بین رفت و یک نوع لباس متحدالشکل با الگوهای غربی ترویج شد. در این دوره، بهدلیل اهمیت خوزستان و ساختار قبیلهای آن، طرح یکسانسازی لباس ابتدا در این منطقه اجرا شد؛ زیرا از نظر حکومت، پوشیدن لباس عربی نهتنها تهدیدی برای هویت ملی بود، بلکه بهمعنای دور شدن از ایرانی بودن تلقی میشد.<ref>[https://jhr.usb.ac.ir/article_8962.html اکبری و البوعلی، «سیاست متحدالشکل کردن لباس و هویت رسمیجدید ایرانی در جامعۀ عرب خوزستان (عصر پهلوی اول)»، 1403ش، ص57-50] | ||
[https://jhr.usb.ac.ir/article_8962.html .]</ref> | |||
===روشهای اعمال سیاست لباس متحدالشکل=== | |||
=== روشهای اعمال سیاست لباس متحدالشکل === | |||
برای اجرای سیاست “وحدت لباس” در بین عربهای خوزستان، حکومت پهلوی از دو راه اصلی استفاده کرد:<ref>[https://jhr.usb.ac.ir/article_8962.html اکبری و البوعلی، «سیاست متحدالشکل کردن لباس و هویت رسمیجدید ایرانی در جامعۀ عرب خوزستان (عصر پهلوی اول)»، 1403ش، ص57.]</ref> | برای اجرای سیاست “وحدت لباس” در بین عربهای خوزستان، حکومت پهلوی از دو راه اصلی استفاده کرد:<ref>[https://jhr.usb.ac.ir/article_8962.html اکبری و البوعلی، «سیاست متحدالشکل کردن لباس و هویت رسمیجدید ایرانی در جامعۀ عرب خوزستان (عصر پهلوی اول)»، 1403ش، ص57.]</ref> | ||
==== نهادهای دولتی و آموزشی ==== | ====نهادهای دولتی و آموزشی==== | ||
از سال 1306ش به بعد، کارمندان دولت و معلمان مدارس مجبور شدند لباس متحدالشکل بپوشند (شامل کت و شلوار، کراوات و کلاه پهلوی). حتی | از سال 1306ش به بعد، کارمندان دولت و معلمان مدارس مجبور شدند لباس متحدالشکل بپوشند (شامل کت و شلوار، کراوات و کلاه پهلوی). حتی دانشآموزان برخی مدارس هم مجبور به پوشیدن این لباس شدند. مردم برای این که بتوانند از خدمات آموزشی و دولتی استفاده کنند، باید لباس عربی خود را کنار میگذاشتند؛ در غیر این صورت با آنها برخورد میشد.<ref>[https://jhr.usb.ac.ir/article_8962.html اکبری و البوعلی، «سیاست متحدالشکل کردن لباس و هویت رسمیجدید ایرانی در جامعۀ عرب خوزستان (عصر پهلوی اول)»، 1403ش، ص57 و 58.]</ref> | ||
==== نخبگان و شیوخ محلی ==== | ====نخبگان و شیوخ محلی==== | ||
دولت به بزرگان و ریشسفیدان قبایل عرب فشار آورد تا مردم را راضی کنند لباس جدید را بپذیرند | دولت به بزرگان و ریشسفیدان قبایل عرب فشار آورد تا مردم را راضی کنند لباس جدید را بپذیرند. به این شیوخ گفته شد که اگر مردم مقاومت کنند، اول خود آنها مجازات میشوند. بیشترین مقاومت در برابر این سیاست در مناطق قبیلهای مثل قبایل کعب (خرمشهر و شادگان) و بنیطرف رخ داد، چون لباس عربی برای آنها بخشی از هویت آنها بود.<ref>[https://jhr.usb.ac.ir/article_8962.html اکبری و البوعلی، «سیاست متحدالشکل کردن لباس و هویت رسمیجدید ایرانی در جامعۀ عرب خوزستان (عصر پهلوی اول)»، 1403ش، ص58 و 59.]</ref> | ||
=== واکنش به سیاست همگونسازی لباس === | ===واکنش به سیاست همگونسازی لباس=== | ||
دولت پهلوی اول با اجرای سیاست همگونسازی لباس در خوزستان، عربها را مجبور کنار گذاشتن لباسهای سنتی خود کرد؛ این موضوع باعث عصبانیت شدید قبایل عرب شد:<ref>[https://jhr.usb.ac.ir/article_8962.html اکبری و البوعلی، «سیاست متحدالشکل کردن لباس و هویت رسمیجدید ایرانی در جامعۀ عرب خوزستان (عصر پهلوی اول)»، 1403ش، ص59] | دولت پهلوی اول با اجرای سیاست همگونسازی لباس در خوزستان، عربها را مجبور کنار گذاشتن لباسهای سنتی خود کرد؛ این موضوع باعث عصبانیت شدید قبایل عرب شد:<ref>[https://jhr.usb.ac.ir/article_8962.html اکبری و البوعلی، «سیاست متحدالشکل کردن لباس و هویت رسمیجدید ایرانی در جامعۀ عرب خوزستان (عصر پهلوی اول)»، 1403ش، ص59] | ||
[https://jhr.usb.ac.ir/article_8962.html .]</ref> | [https://jhr.usb.ac.ir/article_8962.html .]</ref> | ||
==== واکنشهای آشکار ==== | ====واکنشهای آشکار==== | ||
مردم عرب به اجبار پوشیدن لباسهای یک شکل اعتراض کردند. این اعتراضات در سالهای ۱۳۰۶ش و ۱۳۰۷ش بالا گرفت و منجر به درگیریهای خونینی شد که در آن | مردم عرب به اجبار پوشیدن لباسهای یک شکل اعتراض کردند. این اعتراضات در سالهای ۱۳۰۶ش و ۱۳۰۷ش بالا گرفت و منجر به درگیریهای خونینی شد که در آن بعضی از بزرگان مخالف کشته شدند. دولت با خشونت زیاد و استفاده از ارتش، خیلی از بزرگان و ریشسفیدان قبایل را دستگیر یا تبعید کرد.<ref>[https://jhr.usb.ac.ir/article_8962.html اکبری و البوعلی، «سیاست متحدالشکل کردن لباس و هویت رسمیجدید ایرانی در جامعۀ عرب خوزستان (عصر پهلوی اول)»، 1403ش، ص62-59.]</ref> | ||
==== واکنشهای پنهان ==== | ====واکنشهای پنهان==== | ||
بعد از سرکوب اعتراضات، بعضی از مردم برای این که از فشارهای فرهنگی و هویتی دولت فرار کنند، به عراق مهاجرت کردند. این مهاجرت مخصوصاً بین کسانی که در مناطق مرزی یا در ادارات دولتی زندگی فعالیت داشتند، بیشتر شد. آنها در عراق که هویت و لباس عربی هنوز حفظ شده بود، میخواستند فرهنگ و هویت خودشان را حفظ کنند.<ref>[https://jhr.usb.ac.ir/article_8962.html اکبری و البوعلی، «سیاست متحدالشکل کردن لباس و هویت رسمیجدید ایرانی در جامعۀ عرب خوزستان (عصر پهلوی اول)»، 1403ش، ص63 و 64.]</ref> | بعد از سرکوب اعتراضات، بعضی از مردم برای این که از فشارهای فرهنگی و هویتی دولت فرار کنند، به عراق مهاجرت کردند. این مهاجرت مخصوصاً بین کسانی که در مناطق مرزی یا در ادارات دولتی زندگی فعالیت داشتند، بیشتر شد. آنها در عراق که هویت و لباس عربی هنوز حفظ شده بود، میخواستند فرهنگ و هویت خودشان را حفظ کنند.<ref>[https://jhr.usb.ac.ir/article_8962.html اکبری و البوعلی، «سیاست متحدالشکل کردن لباس و هویت رسمیجدید ایرانی در جامعۀ عرب خوزستان (عصر پهلوی اول)»، 1403ش، ص63 و 64.]</ref> | ||
تحقیقات نشان میدهد که دولت با این هدف که هویت قوی عربهای خوزستان را از بین ببرد، توانست برای مدتی جامعه را به دو دسته تقسیم کند: یک دسته که تعداد بیشتری بودند، هویت عربی-ایرانی خودشان را حفظ کردند و دستۀ کوچکتر هویت شهری را قبول کردند. لباس، نشانهای واضح برای این جدایی بود. | تحقیقات نشان میدهد که دولت با این هدف که هویت قوی عربهای خوزستان را از بین ببرد، توانست برای مدتی جامعه را به دو دسته تقسیم کند: یک دسته که تعداد بیشتری بودند، هویت عربی-ایرانی خودشان را حفظ کردند و دستۀ کوچکتر هویت شهری را قبول کردند. لباس، نشانهای واضح برای این جدایی بود. | ||
بعد از این که رضاشاه در شهریور | بعد از این که رضاشاه در شهریور ۱۳۲۰ش از حکومت برکنار شد، دوباره هویت سنتی و لباس عربی در بین مردم رواج پیدا کرد. این امر نشان میدهد که سیاست تغییر اجباری پوشش بهدلیل نداشتن پشتوانۀ مردمی موفقیت پایداری نداشت.<ref>[https://jhr.usb.ac.ir/article_8962.html اکبری و البوعلی، «سیاست متحدالشکل کردن لباس و هویت رسمیجدید ایرانی در جامعۀ عرب خوزستان (عصر پهلوی اول)»، 1403ش، ص66 و 67.]</ref> | ||
=='''نقش لباس محلی در رونق گردشگری خوزستان'''== | =='''نقش لباس محلی در رونق گردشگری خوزستان'''== |