لباس اعراب خوزستان

کودکان عرب خوزستان با لباس محلی در آیین سنتی گرگیعان

لباس اعراب خوزستان؛ تن‌پوش زنان و مردان عرب ساکن استان خوزستان.

لباس اعراب خوزستان بازتابی از شرایط اقلیمی، ساختار اجتماعی و باورهای دینی این قوم است. مردان معمولاً دشداشه، عقال و چفیه می‌پوشند که متناسب با آب‌وهوای گرم منطقه طراحی شده و نشانگر شأن و وقار فرد در جامعه است. زنان نیز با پوشش‌هایی مانند عبا، بخنق و شیله، ضمن رعایت حجاب، نقش مهمی در انتقال زیبایی‌شناسی بومی ایفا می‌کنند. این پوشش‌ها تنها کارکرد زیستی ندارند، بلکه حامل مفاهیم فرهنگی عمیقی همچون حفظ عفاف، تمایز قومی و پیوند با سنت‌های مذهبی‌اند. در دورۀ پهلوی اول، کوشش برای جایگزینی پوشاک سنتی با لباس‌های غربی با واکنش شدید مردم روبه‌رو شد و آشکار ساخت که پوشش، نقشی اساسی در حفظ هویت قومی و مذهبی آنان دارد.

اهمیت فرهنگی لباس در خوزستان

پوشش اعراب در همایش سران، شیوخ طوایف، سادات، معتمدان عشایر، ریش سفیدان و روسای شوراهای اسلامی شهر و روستای هویزه به مناسبت هفته نیروی انتظامی

پوشاک مردان و زنان در استان خوزستان، از تنوع قابل توجهی برخوردار است. این گستردگی در سبک‌های پوشش، نشان‌دهندۀ اهمیت عمیق ارزش‌های فرهنگی مرتبط با پوشیدگی و حرمت بدن میان مردمان این دیار است.

تأثیر آب‌وهوا بر پوشش اعراب خوزستان

در مناطق گرمسیری مانند آبادان و اهواز که با آب و هوای گرم و مرطوب شناخته می‌شوند، در گذشته تمایل بیشتری به استفاده از لباس‌هایی با جنس‌های خنک و پارچه‌های نخی وجود داشته است. این انتخاب به‌دلیل سازگاری بیشتر این نوع پارچه‌ها با شرایط آب و هوایی منطقه و ایجاد حس راحتی بیشتر برای ساکنان صورت می‌گرفته است.

تأثیر عوامل میان‌فرهنگی بر لباس اعراب خوزستان

فرهنگ پوشش مردم عرب در خوزستان به‌دلیل نزدیکی به عراق و کویت و همچنین رفت‌وآمد اقوام عرب، تغییرات قابل توجهی کرده است؛ برای مثال کلاه و دستار جایگزین عمامه و سربند شدند و روسری زنان نیز به پوشش کاملی چون چادر تبدیل شدند.

تأثیر باورهای دینی بر لباس اعراب خوزستان

با وجود آب‌وهوای بسیار گرم منطقه، لباس سنتی زنان و مردان در خوزستان همچنان از پوشانندگی کاملی برخوردار است؛ به‌طوری که لباس‌هایی مثل «سرجامه‌ها»، «تَن‌جامه‌ها» و «پاجامه‌ها» بیشتر قسمت‌های بدن را می‌پوشانند. این نوع پوشش ریشه در اعتقادات دینی مردم این منطقه دارد. بر اساس باورهای دینی، پوشش تنها به حجاب ظاهری محدود نمی‌شود؛ بلکه ابزاری برای سامان‌دهی روابط جنسی در جامعه، حفظ سلامت روان، پیشگیری از آسیب‌های عاطفی و تقویت بنیان خانواده به‌ شمار می‌رود. این امر موجب استحکام رابطۀ همسران و افزایش عشق و صمیمیت میان آن‌ها می‌شود.

انواع لباس زنان اعراب خوزستان

اصل مهم در انتخاب نوع پوشاک زنان عرب، حفظ پوشش کامل و رعایت حجاب اسلامی است؛ این پوشاک شامل موارد زیر است:

سرپوش‌ها

زنان عرب خوزستان از پیشگامان استفاده از چادر در ایران بودند و پوشش آنان در طول زمان تغییر چندانی نداشته است. لباس‌های سنتی زنان عرب زیبایی و جذابیت ویژه‌ای دارند و شامل موارد زیر است:

شیله

شیله، سرپوشی شبیه مقنعه است که سر و سینه فرد را می‌پوشاند و اغلب از ابریشم یا پنبه تهیه می‌شود. این سرپوش با گیره‌ای به‌نام «چلاب» که از طلا یا نقره ساخته شده و مزین به نگین فیروزه‌ای است، روی سر محکم می‌شود.

نوع مرغوب و گران‌بهای شیله، «جَز» نام دارد که از ابریشم طبیعی بافته می‌شود. شیله در تمام مناطق عرب‌نشین خوزستان رایج بوده و در شادگان به «فوطه» معروف است.

شیلۀ زنان عرب دارای دو نوع نازک و ضخیم است که نوع نازک آن در فصل گرما و نوع ضخیم آن در فصل سرما به‌کار می‌رود. همچنین زمانی که از مهرۀ «قابچی» برای تزیین سر و گردن خود استفاده می‌کنند، شیلۀ نازک می‌پوشند تا مهرۀ تزیینی نمایان باشد.

شیله‌های نازک از الیاف پنبه‌ای بافته شده و «بلبول» نام دارد. زنان معمولاً از رنگ‌های سیاه یا قهوه‌ای این سرپوش استفاده می‌کنند.

دختران جوان در گذشته، شیلۀ قرمزرنگ می‌پوشند.

بُخنِک

بخنک، نوعی سرپوش زنانه شبیه شیله است؛ اما ابعادی بزرگ‌تر و درازتر دارد. این سرپوش اغلب توسط زنان میانسال استفاده می‌شود و رنگی سیاه، قهوه‌ای یا سورمه‌ای دارد. زنان جوان از رنگ قرمز آن استفاده می‌کنند. این سرپوش از پارچه‌های کتان یا پنبه‌ای تهیه می‌شود.

بوشیه

بوشیه، پارچه‌ای از جنس حریر با تراکم بافت کم است و اغلب زنانی که از باورهای مذهبی برخوردار هستند، برای پوشاندن صورت خود استفاده می‌کنند. این روبنده به‌وسیلۀ کش یا بند در پشت سر محکم می‌شود و در منطقۀ شوشتر به «قشایه» معروف است.

عُصابه

زن سالخورده با عُصابه

عصابه، از سرپوش‌های زنانه اعراب است که زنان میانسال آن را دور شیله یا بخنک می‌پیچند. اندازه و جنس عصابه به عواملی چون سن، طبقۀ اجتماعی و سادات بودن فرد بستگی دارد؛ در واقع زنانی که از طوایف برجسته‌تری هستند، عصابۀ آنان از جنس ابریشم و بزرگتر از سایر طوایف است و این امر بیانگر درجه و منزلت فرد پوشنده است. عصابه اغلب از پارچه‌های ابریشمی، پنبه‌ای یا مخمل تهیه و به‌رنگ‌های سیاه یا قرمز جگری دیده می‌شود. زنان اعراب در مراسم عزاداری نیز عصابه را دور سر خود می‌پیچد و گاهی نیز برای نشان دادن حال روحی خود آن را گل‌اندود می‌کنند. عصابه بیشتر میان عرب‌های سوسنگرد، شوشتر و خوزستان مرسوم است.

چرقدیه

چرقدیه، سرپوشی زنانه از جنس پنبه یا ابریشم است که بیشتر در سوسنگرد کاربرد دارد و مورد استفادۀ زنان میانسال و حداقل دو فرزند است. چرقدیۀ اعراب خوزستان سیاه‌رنگ بوده و گاهی دور آن با نوارهایی به‌رنگ سبز، زرد و قرمز تزیین می‌شود. گوه‌های این سرپوش نیز مزین به منگوله‌های کوچک از جنس خود الیاف پارچه است.

بویومه

بویومه، نوعی سرپوش مثلث‌شکل، ریشه‌دار و از جنس مخمل یا ابریشم است که در بعضی از مناطق عرب‌نشین خوزستان توسط زنان بیوه، روی شیله استفاده می‌شود. رنگ این سرپوش اغلب سیاه و گاهی به‌رنگ نارنجی است. در برخی مناطق مانند «شیخ‌حاجات» بویومۀ زنان با نقوش متعددی تزیین می‌شود.

ترتیب سرپوش‌های زنان اعراب خوزستان

ترتیب سرپوش‌ها میان زنان اعراب مناطق مختلف خوزستان متفاوت است. به‌عنوان مثال زنان منطقۀ سوسنگرد ابتدا شیله را می‌پوشند و سپس از چرقدیه یا بویومه استفاده می‌کنند؛ درواقع شیله به‌تنهایی کاربرد دارد؛ اما بویومه و چرقدیه همراه با سرپوش دیگر استفاده می‌شود. در منطقۀ شیخ‌حاجات شوشتر نیز زنان به این ترتیب از سرپوش‌ها استفاده می‌کنند که به‌هنگام خروج از منزل ابتدا از شیله، عصابه و عبا و در داخل منزل به‌ترتیب از شیله، بخنک و عصابه استفاده می‌کنند. در سایر مناطق خوزستان نیز اغلب زنان شیله را با عبا می‌پوشند.

تن‌پوش‌ها

پوشاک زنان عرب خوزستان از نظر رنگ، جنس و تزیینات از تنوع کمتری نسبت به سایر مناطق خوزستان برخوردار است. انواع تن‌پوش‌های بانوان عرب خوزستان عبارتند از:

عبا

زن عرب خوزستانی با چادر عربی

عبا همان چادر سیاه‌رنگ زنان عرب است که برای دوخت ان از پارچۀ کرپ، حریر و ساتن تهیه می‌شود. عبای اعراب خوزستان شامل دو قسمت بالایی که سر، کمر و دست‌ها را می‌پوشاند و قسمت پایینی که کمرتا مچ پا را در بر گرفته، تشکیل می‌شود. گاهی‌اوقات دور سر و لبه‌های آستین با نخ‌های ابریشمی تزیین می‌شود.

عبایه

عبايه نام چادر سياه‌رنگی است كه زن عرب به‌وسيلۀ آن بدن خود را می‌پوشاند. برخلاف چادر كه در ميان فارس ها معمول است، در طرفين شانه‌های عبايه، بريدگی‌هایی وجود دارد كه دست به‌راحتی از آن بيرون می‌آید. به‌خاطر نوع دوخت عبايه، در برابر وزش باد به‌آسانی از تن پوشندۀ آن جدا نمی‌شود.

مزویه

مزویه، نوعی عبای پشمی، به‌رنگ‌های قهوه‌ای، سیاه یا سورمه‌ای است که امروزه بیشتر توسط افراد مسن مورد استفاده قرار می‌گیرد. لبه‌های آستین و اطراف مزویه با نوارهای طلایی‌رنگ حاشیه‌دوزی می‌شود. این نوع عبا میان زنان و مردان مشترک است؛ اما بیشتر توسط زنان استفاده می‌شود.

دشداشه

دشداشه یکی از تن‌پوش‌های اصلی زنان عرب خوزستان است که قدی تا زیر زانو دارد و فاقد تزیینات است. آستین‌های دشداشه گشاد و بلند بوده و در دوطرف پهلوهای آن جیب مخفی قرار دارد. دشداشۀ عروس‌ در میان بانوان عرب خوزستان سفیدرنگ است. زنان عرب از رنگ‌‌های سیاه، قهوه‌ای و سبز و زنان میانسال از رنگ تیرۀ آن استفاده می‌کنند. پارچه‌های مورد استفاده برای دوخت دشداشه، حریر، کدری و نخی است.

اَتِگ

زیرپوش زنانۀ اعراب خوزستان اَتِگ نام دارد. این زیرپوش فاقد آستین یا آستین کوتاه بوده و بلندی آن تا زیر زانو می‌رسد. زیرپوش زنان شیرده، در قسمت جلوی سینه چاکی دارد که به‌وسیلۀ نوارهای پارچه‌ای باز و بسته می‌شود. از پارچه‌های نخی، چیت و کدری برای دوخت اتگ استفاده می‌شود.

نِفنوف

نفنوف یکی از تن‌پوش‌های بلند زنان عرب خوزستان که بیشتر در سوسنگرد، آبادان و شادگان رواج دارد. بلندی نفنوف تا روی مچ پا است و آستینی گشاد و بلند دارد که سر آستین آن به‌وسیلۀ کش جمع می‌شود. برای تهیۀ این تن‌پوش از پارچه‌های کدری، مخمل، زری، ابریشم، چیت و پنبه‌ای استفاده می‌شود. نفنوف زنان جوان به‌رنگ قرمز، زرد و نارنجی است و زنان میانسال از رنگ‌های تیرۀ آن استفاده می‌کنند. این نوع تن‌پوش فاقد تزیین بوده و روی اَتِگ پوشیده می‌شود.

دُرّاعه

دراعه، لباسی بلند و گشاد و مخصوص زنان میانسال است. در منطقۀ شادگان، به نفنوف آزاد و راحت درّاعه می‌گویند. این لباس به‌دلیل راحتی که دارد مناسب زنان باردار است.

بِشت

بشت، نوعی تن‌پوش تابستانۀ اعراب خوزستانی است که هنگام بیرون رفتن، آن را روی سر نیز می‌اندازند که در این صورت نوعی سرپوش به شمار می‌آید. زنان عرب منطقۀ شادگان به این نوع تن‌پوش «جنامیه» می‌گویند. حاشیه‌ها و لبه‌های این تن‌پوش با نوارهای زردار به‌نام «کَلبِد» تزیین می‌شود. گاهی نیز حاشیۀ بالاتنۀ آن را منگوله‌هایی به‌نام کارگوشه نصب می‌کنند. در منطقۀ شیخ‌حاجات دور سر بشت در قسمت جلو از نوعی نوار ابریشمی به‌نام «کِلپ‌دون» استفاده می‌شود. این تن‌پوش میان مردان و زنان این منطقه مشترک است.

زُبون

زبون، لباس مخصوص بانوان عرب ساکن سوسنگرد است که قبلاً از پشم گوسفند و شتر دوخته می‌شد، اما اکنون از پارچه‌های مانتویی ساخته می‌شود. مدل زبون شبیه مانتو، دارای یقه هفت، جلوباز (دارای دکمه در قسمت جلو) و آستین بلند است.

ثوب

ثوب، پوشش زنانۀ بلند و بسیار گشاد از جنس توری است که اغلب به‌رنگ مشکی بوده و روی دشداشه یا نفنوف پوشیده می‌شود. این لباس تا نیمۀ ساق پا می‌رسد و آستین‌های آن تا مچ دست ادامه دارد و در قسمت پشت گردن گره می‌خورد. بیشتر بانوان ساکن روستا و حاشیۀ شهرها ثوب می‌پوشند و از نظر شکل و مدل به دسته‌های زیر تقسیم می‌شود:

ثوب هاشمی

این مدل ثوب تنگ‌تر، بدون آستین و دارای یقه گرد است و کمر آن به‌کمک کمربند پارچه‌ای به‌نام شال (که در اصطلاح محلی حِزام نامیده می‌شود) استفاده می‌کنند. جنس این ثوب از پارچه‌های توری سیاه‌رنگ است. اصطلاح حِزام همچنین به‌حالتی اشاره دارد که ثوب از قسمت پایین جمع شود و دور کمر بسته شود.

ثوب رِدان

آستین این مدل ثوب، سمبوسه‌دار و دارای یقۀ گرد است و جنس آن از پارچه‌های توری مشکی‌رنگ انتخاب می‌شود. میزان پارچۀ مصرفی برای ثوب ردان به‌طول شش متر و عرض نود سانتی‌متر است. قسمت جلوی این نوع ثوب گشاد و پشت آن بسته است و در زیر بغل تکه‌پارچه‌ای برای گشاد شدن به لباس اضافه می‌شود که به آن تَخروسه می‌گویند. همچنین در اصطلاح محلی، به یقه زیج و به سرآستین رِقزه گفته می‌شود.

شلاحات

این مدل ثوب بدون آستین و گشادتر و بلندتر از ثوب هاشمی و جنس آن از پارچه‌های توری سیاه‌رنگ انتخاب می‌شود. ثوب عروس اغلب به‌رنگ سفید یا سبز و فاقد تزیینات است. زنان هنگام کارکردن، لبۀ دو آستین ثوب را به هم گره زده و به پشت گردن می‌اندازند تا گشادی آستین‌ها جمع شود.

لباس (شلوار)

«الباس» نام شلوار بانوان عرب بوده که شبیه شلوارهای معمولی است. بعضی از مناطق عرب‌نشین خوزستان، شلوار پاچه‌تنگ و برخی مناطق دیگر، شلوار پاچه گشاد می‌پوشند. مردم شادگان به لباس (شلوار)، «نص‌الچسوه» می‌گویند که لغت آن در اصل «نَص‌الکِسوه» بوده که کسوه به‌معنی جامه و نص به‌معنی نصف است و تلفیق این دو به‌معنی نصف جامه یا تن‌پوشی که نصف بدن را می‌پوشاند، به‌کار می‌رود.

لباس (شلوار) از نظر اندازه و شکل به سه دسته تقسیم می‌شوند:

• لباس خِراطی: نوعی شلوار شبیه شلوار کردی که دمپای آن تنگ و کش‌دار است. از این نوع شلوار بیشتر بزرگسالان استفاده می‌کنند و جزئی از لباس عروس به شمار می‌رود.
• لباس اَبوخیط: این نوع شلوار مخصوص عروس‌ و سفیدرنگ است که دمپای آن چین‌دار است و با پر تزیین شده است.
• لباس خِفتی: نوعی شلوار شبیه بیژامه و دارای دمپای تنگ که البته بالاتنۀ شلوار نسبت به دمپای شلوار تنگ‌تر است. همۀ انواع شلوارها به‌وسیلۀ ند نخی و پنبه‌ای در قسمت کمر جمع می‌شوند.

پاپوش

پاپوش زنان عرب خوزستان شامل کبکاب، مداس، قنداره و نعال است.

پوشش مردان عرب استان خوزستان

مردی با چفیه و عقال

لباس مردان عرب خوزستان شامل لباس‌های متنوعی هستند که شامل بخش‌های زیر است:

چفیه یا کوفیه

مردان عرب خوزستان برای حفاظت از خود در برابر گرما و گرد و غبار، پارچه‌ای به‌نام چفیه روی سر، دور گردن یا روی شانۀ خود می‌بندند. مردان همچنین برای نگه‌داشتن چفیه روی بدن خود از حلقه‌ای بافتنی و سیاه‌رنگ به‌نام «عِقال» استفاده می‌کنند. چفیۀ مردان به‌رنگ‌های سفید یا سیاه و سفید است و سیدها رنگ سبز یا سیاه آن را روی سر می‌بندند.

دشداشه

یکی از اهالی خوزستان، با لباس دشداشه، در حال مشاهده گاومیش‌ها

پیراهنی بلند و یکسره تا مچ پا است که اغلب به‌رنگ سفید تهیه می‌شود. دشداشۀ مردان عرب دارای دو نوع یقه‌دار (عراقی) و بدون یقه (خلیجی یا اماراتی) است.

پاپوش

پاپوش مردان عرب خوزستان شامل کبکاب، نعال، گیوه یا جیوه است.

سیاست لباس متحد‌الشکل در دوره پهلوی

پوشش اعراب اهواز در روز عید فطر

هویت فرهنگی عرب‌های خوزستان، با اینکه در بسیاری از جنبه‌ها مانند ملیت و تاریخ با سایر ایرانیان مشترک است؛ اما به‌دلیل عرب بودن‌شان، ویژگی‌ها و تفاوت‌های منحصربه‌فردی دارند که چشم‌انداز فرهنگی ویژه‌ای را برای آنان رقم زده است. لباس، یکی از مهم‌ترین نشانه‌های هویت عرب‌های خوزستان بود. تا قبل از دوران رضاشاه، همه اعراب خوزستان لباس عربی می‌پوشیدند و آن را میراث قومی و راهی برای نشان دادن تفاوت خود با دیگر اقوام می‌دانستند. تغییر لباس برای آن‌ها به‌معنای پذیرفتن هویت یک قوم دیگر بود.

در دوره رضاشاه، در راستای ملت‌سازی، تنوع لباس اقوام مختلف از بین رفت و یک نوع لباس متحدالشکل با الگوهای غربی ترویج شد. در این دوره، به‌دلیل اهمیت خوزستان و ساختار قبیله‌ای آن، طرح یکسان‌سازی لباس ابتدا در این منطقه اجرا شد؛ زیرا از نظر حکومت، پوشیدن لباس عربی نه‌تنها تهدیدی برای هویت ملی بود، بلکه به‌معنای دور شدن از ایرانی بودن تلقی می‌شد.

روش‌های اعمال سیاست لباس متحد‌الشکل

برای اجرای سیاست “وحدت لباس” در بین عرب‌های خوزستان، حکومت پهلوی از دو راه اصلی استفاده کرد:

نهادهای دولتی و آموزشی

از سال ۱۳۰۶ش به بعد، کارمندان دولت و معلمان مدارس مجبور شدند لباس متحدالشکل بپوشند (شامل کت و شلوار، کراوات و کلاه پهلوی). حتی دانش‌آموزان برخی مدارس هم مجبور به پوشیدن این لباس شدند. مردم برای این که بتوانند از خدمات آموزشی و دولتی استفاده کنند، باید لباس عربی خود را کنار می‌گذاشتند؛ در غیر این صورت با آن‌ها برخورد می‌شد.

نخبگان و شیوخ محلی

دولت به بزرگان و ریش‌سفیدان قبایل عرب فشار آورد تا مردم را راضی کنند لباس جدید را بپذیرند. به این شیوخ گفته شد که اگر مردم مقاومت کنند، اول خود آن‌ها مجازات می‌شوند. بیشترین مقاومت در برابر این سیاست در مناطق قبیله‌ای مثل قبایل کعب (خرمشهر و شادگان) و بنی‌طرف رخ داد، چون لباس عربی برای آن‌ها بخشی از هویت آن‌ها بود.

واکنش به سیاست همگون‌سازی لباس

دولت پهلوی اول با اجرای سیاست همگون‌سازی لباس در خوزستان، عرب‌ها را مجبور کنار گذاشتن لباس‌های سنتی خود کرد؛ این موضوع باعث عصبانیت شدید قبایل عرب شد:

واکنش‌های آشکار

مردم عرب به اجبار پوشیدن لباس‌های یک شکل اعتراض کردند. این اعتراضات در سال‌های ۱۳۰۶ش و ۱۳۰۷ش بالا گرفت و منجر به درگیری‌های خونینی شد که در آن بعضی از بزرگان مخالف کشته شدند. دولت با خشونت زیاد و استفاده از ارتش، خیلی از بزرگان و ریش‌سفیدان قبایل را دستگیر یا تبعید کرد.

واکنش‌های پنهان

بعد از سرکوب اعتراضات، بعضی از مردم برای این که از فشارهای فرهنگی و هویتی دولت فرار کنند، به عراق مهاجرت کردند. این مهاجرت مخصوصاً بین کسانی که در مناطق مرزی یا در ادارات دولتی زندگی فعالیت داشتند، بیشتر شد. آن‌ها در عراق به‌دنبال حفظ فرهنگ و هویت خودشان بودند.

تحقیقات نشان می‌دهد که دولت با این هدف که هویت قوی عرب‌های خوزستان را از بین ببرد، توانست برای مدتی جامعه را به دو دسته تقسیم کند: یک دسته که تعداد بیشتری بودند، هویت عربی-ایرانی خودشان را حفظ کردند و دستۀ کوچک‌تر هویت شهری را قبول کردند. لباس، نشانه‌ای واضح برای این جدایی بود.

بعد از این که رضاشاه در شهریور ۱۳۲۰ش از حکومت برکنار شد، دوباره هویت سنتی و لباس عربی در بین مردم رواج پیدا کرد. این امر نشان می‌دهد که سیاست تغییر اجباری پوشش به‌دلیل نداشتن پشتوانۀ مردمی موفقیت پایداری نداشت.

مراکز اصلی تولید لباس زنان عرب خوزستان

در استان خوزستان، شهرستان‌های شادگان، دشت آزادگان، سوسنگرد، خرمشهر، آبادان، کارون و اهواز به‌عنوان مهم‌ترین کانون‌های تولید پوشاک بانوان عرب شناخته می‌شوند.

نقش لباس محلی در رونق گردشگری خوزستان

خوزستان با تنوع قومیتی خود، همچون رنگین‌کمانی از اقوام گوناگون است. لباس‌های محلی این استان نیز از این تنوع بهره‌مند بوده و به‌تنهایی می‌توانند فرصت‌های چشمگیری را در صنعت گردشگری ایجاد کنند. اشتغال‌زایی، درآمدزایی و جذب گردشگر، تنها بخشی از مزایای این ظرفیت نهفته است که نیازمند توجه جدی و برنامه‌ریزی دقیق است.

منابع

• اکبری، محمد‌علی و البوعلی، محمد، «سیاست متحد‌الشکل کردن لباس و هویت رسمی جدید ایرانی در جامعۀ عرب خوزستان (عصر پهلوی اول)»، پژوهش‌های تاریخی ایران و اسلام، آبان‌ ماه ۱۴۰۳ش.

• باوی، نسرین، بررسی پوشاک اعراب خوزستان، همایش کنفرانس بین‌المللی مطالعات بین رشته‌ای در مدیریت و مهندسی (مجموعه مقالات دومین کنفرانس بین‌المللی مطالعات بین رشته‌ای در مدیریت و مهندسی)، ۲۲ اسفند ۱۳۹۸ش.
• «پوشاک محلی بانوان عرب خوزستان»، وب‌سایت بانک اطلاعات صنایع دستی خوزستان، طراحی و اجرا: مؤسسۀ پژوهش‌هنر برزان، تاریخ بازدید: ۲۵ تیر ۱۴۰۴ش.
• «خوزستان رنگین‌کمان اقوام و تنوع لباس‌هایی به قدمت تاریخ»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: ۲۰ خرداد ۱۴۰۲ش.
• «لباس سنتی خوزستان»، وب‌سایت نشاط‌آوران، تاریخ درج مطلب: ۱۵ خرداد ۱۳۹۹ش.
• «لباس محلی مردم خوزستان»، وب‌سایت ایران، تاریخ بازدید: ۲۵ تیر ۱۴۰۴ش.
• موسوی‌سرشت، سیدمعین و بابایی‌فرد، اسداله، «بازآفرینی هویت فرهنگی قومی در میان مردم عرب خوزستان»، فصلنامۀ توسعۀ اجتماعی (توسعۀ انسانی سابق)، بهار ۱۴۰۱ش.