محمدعلی فروغی: تفاوت میان نسخه‌ها

محمدعلی فروغی در سال ۱۲۵۵ش در اصفهان متولد شد. پدرش محمدحسین، ادیب و شاعر و دارای القاب «ذکاءالملک» و «فروغی» بود که توسط ناصرالدین‌شاه به وی اعطا شد. اجدادش همگی از تجار معروف و جزو ارباب‌های به‌نام بودند؛ از جمله آقامحمدمهدی پدربزرگش که از بازرگانان معروف اصفهان و اهل علم و ادب بوده است. محمدعلی در جوانی با خواهرزاده نظام‌السلطنه رضاقلی ازدواج کرد. حاصل این وصلت چهار پسر و دو دختر بود. سرانجام فروغی در روز ۵ آذر ۱۳۲۱ش و در ۶۶ سالگی بر اثر سکته قلبی درگذشت. <ref>. فروغی، مقالات فروغی، 1384ش، ج1، ص4.</ref>

فروغی به‌همراه خانواده در پنج سالگی به تهران آمد و با راهنمایی پدر و با کمک اساتید خصوصی، قرآن، احکام، زبان‌های عربی، فارسی و فرانسه را یاد گرفت. در سال ۱۲۶۸ش وارد مدرسه «دارالفنون» و مشغول تحصیل در علم طب شد؛ ولی به‌دلیل عدم علاقه و ضعف اساتید این رشته، به فلسفه، تاریخ و ادبیات روی آورد. او با پشتکاری که داشت، در ۱۷ سالگی به استادی فلسفه و تاریخ رسید. پدرش در وزارت «انطباعات» مشغول به کار بود و او را هم وارد وزارتخانه کرد و از آبان ۱۲۷۳ش به‌طور رسمی کارمند دولت شد. وی در سال ۱۲۷۵ش در سمت سردبیری، مترجم و نویسنده مقالات، در روزنامه «تربیت» شروع به‌کار کرد. فروغی سه سال بعد و در پی بنیان‌گذاری مدرسه علوم سیاسی توسط مشیرالدوله به‌عنوان معلم به تدریس در این مدرسه پرداخت. فروغی بعد از چند سفر خارجی و عهده‌دار شدن چند مسئولیت کلیدی در کشور، تا شهریور ۱۳۲۰ش در انزوا به سر می‌برد. به‌دنبال حمله روس و انگلیس به ایران، رضاشاه برای جلب اعتماد انگلیسی‌ها با التماس به سراغ فروغی رفت، تا تشکیل کابینه دهد. کابینه وی در روز ۶ شهریور از مجلس رای اعتماد گرفت. او به‌خاطر کارشکنی‌های برخی از سمت خود استعفا داد.<ref>[https://www.isna.ir/news/97060603209/%D8%A8%D8%A7-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%BA%DB%8C-%D8%A8%DB%8C%D8%B4%D8%AA%D8%B1-%D8%A2%D8%B4%D9%86%D8%A7-%D8%B4%D9%88%DB%8C%D8%AF . مقدم، «با محمدعلی فروغی بیشتر آشنا شوید»،  خبرگزاری ایسنا.]</ref>

بیشتر آثار فروغی در زمینه ادبیات و تصحیح کتاب‌ها و دیوان اشعار بزرگان ایران است. او در زمان کناره‌گیری از سیاست و دوران انزوا در فاصله سال‌های ۱۳۱۴ تا ۱۳۲۰ش آثار بسیاری به رشته تحریر درآورد، از جمله: آئین سخنوری (فن‌خطابه)،  تاریخ مختصر ایران، حکمت سقراط و افلاطون، سیر حکمت در اروپا، زبده دیوان حافظ، تصحیح رباعیات خیام، خلاصه شاهنامه، مواعظ سعدی، <ref>[http://moaser.iki.ac.ir/node/531 . غفاریان، «فروغی، محمدعلی (جزیره دانش)»،  گروه تاریخ مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی.]</ref> ضیافت اثر افلاطون، تصحیح کتاب‌های غزلیات، گلستان و بوستان سعدی.<ref>[https://www.ketabane.org/products/author-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%BA%DB%8C . «محمدعلی فروغی»،  وب‌سایت کتابانه.]</ref>  

از جمله چهره‌های پیچیده فراماسونری در تاریخ ایران محمدعلی فروغی است. وی با تاسیس «لژ بیداری» در سال ۱۲۸۶ش به گسترش فرهنگ فراماسونری و مبارزه با ارزش‌های دینی پرداخت. او علاوه بر ایفای نقش‌های سیاسی در قالب نخست‌وزیری و مناصب دولتی به‌عنوان رهبر اصلی سیاسی و ایدئولوژیکی نیز مطرح بود. برخی از مورخان او را از رهبران اصلی فراماسونری وابسته به انگلیس در دورۀ پهلوی می‌دانند.  

در سال ۱۳۱۷ش مدرسه علوم سیاسی توسط میرزا نصرالله‌خان مشیرالدوله بنا نهاده شد. هدف از تاسیس این مدرسه آموزش فرزندان هیئت حاکمه کشور جهت تربیت رجال سیاسی بود. فروغی در این مدرسه در رشته تاریخ مشغول تدریس شد و فرهنگ فراماسونری را در بین نسل‌ جوان و دانش‌آموزان اشاعه ‌داد.<ref>[https://jscenter.ir/other-topics/jewish-celebrities/8205/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%BA%DB%8C-%D8%B1%D9%88%D8%AD-%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%85%D8%A7%D8%B3%D9%88%D9%86%D8%B1%DB%8C/ . اصغری، «محمد علی فروغی.روح فراماسونری در کالبد ایران»،  وب‌سایت‌اندیشکده مطالعات یهود.]</ref>

فروغی در لژ بیداری توانست تا مقام استاد اعظم با عنوان خاص «چراغ‌دار» را کسب کند. وی وصل‌کننده بین فراماسون‌های عهد قاجار و نسل بعد از آن به شمار می‌رفت و از طریق اهرم سیاست و حکومت، روح فراماسونری را در جامعه گسترش داد. فروغی در دوران پهلوی و به‌ویژه رضاخان نقش عمده‌ا‌ی در توسعه فراماسونری ایفا کرد؛ تنظیم آئین‌نامه دادرسی جزایی که در سال ۱۳۳۰ق به پایان رسید، زیر نظر این لژ و با همکاری چهار فراماسون انجام گرفت. از این عده سه فراماسون ایرانی (مشیرالدوله، تقوی و محمدعلی فروغی) و یک فراماسون فرانسوی (مسیو پرتی) بودند. آنها همچنین «شنل آبی» را که علامت فراماسونی بود، در روز تاج‎گذاری به دوش رضاخان‌انداختند.<ref>. فردوست، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، 1386ش، ج2، ص35.</ref>

*استقرار مجدد سلسله‌ پهلوی به مدت ۳۷ سال در کشور.<ref>[https://historydocuments.ir/?page=post&id=1497 . «جریان‌شناسی روشنفکری غرب‌گرا در ایران»،  محمدعلی فروغی»،  وب‌سایت مرکز بررسی اسناد تاریخی.]</ref>

*دورۀ اول دورۀ زمانی منتهی به تصویب قانون کشف حجاب اجباری (۱۳۰۶ تا ۱۳۱۴ش)؛

*مقطع شش سالۀ اجرای قانون کشف حجاب اجباری (۱۳۱۴ تا ۱۳۲۰ش)؛

*زمان برکناری رضاخان و استقرار شاه جدید تا تجدیدنظر در قانون کشف حجاب (۱۳۲۰ تا ۱۳۲۲ش).

اجرای کشف حجاب هم‌زمان با دورۀ دوم نخست‌وزیری فروغی بود. به موجب این قانون، زنان و دختران ایرانی از چادر و روسری در مدارس و دانشگاه‌ها، مراکز اداری و دولتی منع شده و باید از کلاه و پالتو استفاده می‌کردند. فروغی که طرفدار کشف حجاب بود؛ اما با اجرای آن به شیوۀ اجباری مخالف بود. فروغی معتقد بود اگر در جامعه‌ا‌ی‌، آموزش و فرهنگ‌سازی کشف حجاب به‌تدریج اجرا نشود، جامعه دچار هرج‌و‌مرج اخلاقی می‌شود. در اولین بخشنامه کشف حجاب که در دوره رئیس‌‌وزرایی محمدعلی فروغی تنظیم شده بود، اشاره به «رفع رو پوشیدن»<ref> رفع روپوشیدن یعنی زنان آنچه به‌عنوان پوشش چهره استفاده می‎کردند، کنار بگذارند. [https://www.ibna.ir/news/256411/%DA%A9%D8%B4%D9%81-%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%A8-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%AA%D8%AC%D8%AF%D8%AF%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C-%DB%8C%D8%A7-%D9%BE%D8%B2-%D8%B1%D9%88%D8%B4%D9%86%D9%81%DA%A9%D8%B1%DB%8C مختاری‌اصفهانی، «کشف حجاب. سیاست تجددخواهی غربی یا پُز روشنفکری»،  خبرگزاری ایبنا.]</ref> شده و آن را مطابق آنچه در ایران قبل از اسلام و شرع اسلام آمده، عنوان کرده است؛ یعنی صورت، دو کف دست وکف پاها تا مچ می‌توانند بدون پوشش باشند؛ اما آنچه که در عمل اجرا شد، فراتر از این حدود بود.<ref>[https://www.ibna.ir/news/256411/%DA%A9%D8%B4%D9%81-%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%A8-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%AA%D8%AC%D8%AF%D8%AF%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C-%DB%8C%D8%A7-%D9%BE%D8%B2-%D8%B1%D9%88%D8%B4%D9%86%D9%81%DA%A9%D8%B1%DB%8C . مختاری ‌اصفهانی، «کشف حجاب. سیاست تجددخواهی غربی یا پُز روشنفکری»،  خبرگزاری ایبنا.]</ref>

با روی کار آمدن دولت فروغی در شهریور ۱۳۱۲ش، سیاست‌های تجددگرایانه سرعت بیشتری پیدا کرد؛ به‌طوری که نه ماه بعد رضاشاه به ترکیه سفر کرد.<ref>[https://historydocuments.ir/?page=post&id=1542 . «نقش تشکیلات بهائیت در جریان کشف حجاب»،  وب‌سایت مرکز بررسی اسناد تاریخی.]</ref> رقابت بین ایران و ترکیه نقش مهمی در قضیه کشف حجاب داشت. یکی از موضوعات رقابت در این دوره، مسئله تجدد و غرب‌گرایی بود. به‌همین دلیل رضاخان به اجرای کشف حجاب اجباری در ایران پرداخت. <ref> رفع روپوشیدن یعنی زنان آنچه به‌عنوان پوشش چهره استفاده می‎کردند، کنار بگذارند. [https://www.ibna.ir/news/256411/%DA%A9%D8%B4%D9%81-%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%A8-%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA-%D8%AA%D8%AC%D8%AF%D8%AF%D8%AE%D9%88%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%BA%D8%B1%D8%A8%DB%8C-%DB%8C%D8%A7-%D9%BE%D8%B2-%D8%B1%D9%88%D8%B4%D9%86%D9%81%DA%A9%D8%B1%DB%8C مختاری‌اصفهانی، «کشف حجاب. سیاست تجددخواهی غربی یا پُز روشنفکری»،  خبرگزاری ایبنا.]</ref>

*یوسفی‌نژاد، فاطمه و زائری، قاسم، «بررسی چگونگی تجدید نظر در قانون کشف حجاب (مقطع 1320-1322ش) با تکیه بر مقاومت‌های فردی و نهادی»،  فصلنامه زن در توسعه و سیاست، شمارۀ 2، تابستان 1398ش.