|
|
| خط ۱: |
خط ۱: |
| '''==<big>ایرج میرزا</big>؛=='''شاعرطنزپرداز، شاهزاده و تجددگرای دورة مشروطه. | | '''<big>ایرج میرزا</big>'''؛ شاعرطنزپرداز، شاهزاده و تجددگرای دورة مشروطه. |
|
| |
|
| | ایرج میرزا، شاعر برجستۀ ایرانی، با سه واسطه به فتحعلی‌شاه قاجار می‌رسد. قریحة شعری او در سن چهارده سالگی شکوفا شد. از آثار معروف او می‌توان به مثنوی‌های «مادرنامه»، «زهره و منوچهر» و «عارف‌نامه» اشاره کرد. سفرهای ایرج میرزا به قفقاز و اروپا باعث شد به‌اندیشه‌های غربی گرایش پیدا کند و تفکر تجددگرایی در او نهادینه شود. بخش عمدۀ شهرت او به‌دلیل طنزهای اجتماعی و انتقادهای او از وضعیت جامعه است. ایرج میرزا به‌عنوان یکی از پیشگامان مخالفت با حجاب زنان شناخته می‌شود. او آزادی زنان را ضروری می‌دانست و حجاب را مانعی اساسی برای این آزادی تلقی می‌کرد. |
|
| |
|
| ایرج میرزا، شاعر برجستۀ ایرانی، با سه واسطه به فتحعلی‌شاه قاجار می‌رسد. قریحة شعری او در سن چهارده سالگی شکوفا شد. از آثار معروف او می‌توان به مثنوی‌های «مادرنامه»، «زهره و منوچهر» و «عارف‌نامه» اشاره کرد. سفرهای ایرج میرزا به قفقاز و اروپا باعث شد به اندیشه‌های غربی گرایش پیدا کند و تفکر تجددگرایی در او نهادینه شود. بخش عمدۀ شهرت او به‌دلیل طنزهای اجتماعی و انتقادهای او از وضعیت جامعه است. ایرج میرزا به‌عنوان یکی از پیشگامان مخالفت با حجاب زنان شناخته می‌شود. او آزادی زنان را ضروری می‌دانست و حجاب را مانعی اساسی برای این آزادی تلقی می‌کرد. | | ==تولد و تحصیلات== |
| | نسب ایرج میرزا به «فتحعلی شاه» قاجار می‌رسد. پدر ایرج، غلام‌حسین میرزا از شاعران رسمی مظفرالدین شاه قاجار و دارای لقب و از مواجب برخوردار بود. پس از مرگ پدر، این منصب به ایرج رسید و ملقب به «جلال‌الممالک»، «فخرالشعرا» و «صدرالشعرا» شد.<ref>. محجوب، تحقیق در احوال و آثار و افکار و اشعار ایرج میرزا و خاندان و نیاکان او، 1353ش، ص16 و 26.</ref> وی در سال 1252ش در تبریز متولد شد. پس از سپری‌کردن تحصیلات مقدماتی به دارالفنون تبریز رفت و زبان فرانسه را به‌خوبی یاد گرفت. او علاوه بر زبان فرانسه به زبان‌های ترکی و روسی نیز مسلط بود، در این ایام به ادبیات فارسی رو آورد و به شعرهای انتقادی پرداخت.<ref>. رزاق‌پور و نوش‌آبادی، «بازتاب رئالیسم دراشعارایرج میرزا»، 1391ش، ص123 و 124.</ref> |
|
| |
|
| ===تولد و تحصیلات=== | | ==فعالیت کاری== |
| نسب ایرج میرزا به «فتحعلی شاه» قاجار می‌رسد. پدر ایرج، غلام‌حسین میرزا از شاعران رسمی مظفرالدین شاه قاجار و دارای لقب و از مواجب برخوردار بود. پس از مرگ پدر، این منصب به ایرج رسید و ملقب به «جلال‌الممالک»، «فخرالشعرا» و «صدرالشعرا» شد.<ref>محجوب، تحقیق در احوال و آثار و افکار و اشعار ایرج میرزا و خاندان و نیاکان او، 1353ش، ص16 و 26.</ref>
| | ایرج میرزا در جریان انقلاب مشروطه زندگی درباری را رها کرد و به کارهای اداری پرداخت و ماموریت یافت تا به شهرهای تهران، سنندج و کرمانشاه برود. او به‌مدت پنج سال معاون پیش‌کاری مالی خراسان بود.<ref>. رزاق‌پور و نوش‌آبادی، «بازتاب رئالیسم دراشعارایرج میرزا»، 1391ش، ص123.</ref> وقتی امین‌الدوله<ref>. میرزاعلی امین‌الدوله از رجال قاجاریه و صدراعظم ناصرالدین شاه بود. شهبازی، «امین الدوله»، وب‌سایت تهران نامه.</ref> به تهران رفت ایرج میرزا را به‌سمت منشی خاص خود منصوب کرد. او پس از سرودن شعری در ستایش «میرزاعلی‌خان اتابک»، به‌عنوان رئیس صندوق و گمرک کردستان منصوب شد. ایرج میرزا پس از مدتی از مقامش کناره‌گیری کرد و تا اواخر عمر هیچ سمتی نداشت. در این مدت با ادبا و شاعرا همنشین بود و به سرودن قصیده، غزل و مثنوی می‌پرداخت.<ref>. محجوب، تحقیق در احوال و آثار و افکار و اشعار ایرج میرزا و خاندان و نیاکان او، 1353ش، ص17-22.</ref> |
| وی در سال 1252ش در تبریز متولد شد. پس از سپری‌کردن تحصیلات مقدماتی به دارالفنون تبریز رفت و زبان فرانسه را به‌خوبی یاد گرفت. او علاوه بر زبان فرانسه به زبان‌های ترکی و روسی نیز مسلط بود، در این ایام به ادبیات فارسی رو آورد و به شعرهای انتقادی پرداخت.<ref> [http://رزاق‌پور%20و%20نوش‌آبادی،%20«بازتاب%20رئالیسم%20دراشعارایرج%20میرزا»،%201391ش،%20ص%20123%20و%20124.https://www.sid.ir/paper/488678/fa#downloadbottom رزاق‌پور و نوش‌آبادی، «بازتاب رئالیسم دراشعارایرج میرزا»، 1391ش، ص 123 و 124.]</ref>[[ایرج میرزا# ftn2|[2]]]
| |
|
| |
|
| ===فعالیت‌کاری=== | | ==درگذشت== |
| ایرج میرزا در جریان انقلاب مشروطه زندگی درباری را رها کرد و به کارهای اداری پرداخت و مأموریت یافت تا به شهرهای تهران، سنندج و کرمانشاه برود. او به‌مدت پنج سال معاون پیش‌کاری مالی خراسان بود.<ref>[https://www.sid.ir/paper/488678/fa#downloadbottomرزاق‌پور%20و%20نوش‌آبادی،%20«بازتاب%20رئالیسم%20دراشعارایرج%20میرزا»،%201391ش،%20ص%20123. رزاق‌پور و نوش‌آبادی، «بازتاب رئالیسم دراشعارایرج میرزا»، 1391ش، ص 123.]</ref>[[ایرج میرزا# ftn3|[3]]] وقتی امین‌الدوله<ref>میرزاعلی امین‌الدوله از رجال قاجاریه و صدراعظم ناصرالدین شاه بود. شهبازی، «امین الدوله»، [http://وب‌سایت%20تهران%20نامه.https://tehrannameh.com/list/%D8%A7%D9%84%D9%81/%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87%E2%80%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7 وب‌سایت تهران نامه.] </ref>[[ایرج میرزا# ftn4|[4]]] به تهران رفت ایرج میرزا را به‌سمت منشی خاص خود منصوب کرد. او پس از سرودن شعری در ستایش «میرزاعلی‌خان اتابک»، به‌عنوان رئیس صندوق و گمرک کردستان منصوب شد. ایرج میرزا پس از مدتی از مقامش کناره‌گیری کرد و تا اواخر عمر هیچ سمتی نداشت. در این مدت با ادبا و شاعرا همنشین بود و به سرودن قصیده، غزل و مثنوی می‌پرداخت.<ref> محجوب، تحقیق در احوال و آثار و افکار و اشعار ایرج میرزا و خاندان و نیاکان او، 1353ش، ص 17-22.</ref>[[ایرج میرزا# ftn5|[5]]] | | ایرج میرزا در سال 1344ش بر اثر سکته قلبی درگذشت و در قبرستان ظهیرالدوله تهران به خاک سپرده شد.<ref>. «همه چیز درباره ایرج میرزا»، وب‌سایت نشاط آوران.</ref> |
|
| |
|
| ===درگذشت=== | | ==تالیفات== |
| ایرج میرزا در سال 1344ش بر اثر سکته قلبی درگذشت و در قبرستان ظهیرالدوله تهران به خاک سپرده شد.<ref>[http://«همه%20چیز%20درباره%20ایرج%20میرزا»،%20وب‌سایت%20نشاط%20آوران.https://www.eneshat.com/iranian/famous/about-iraj-mirza «همه چیز درباره ایرج میرزا»، وب‌سایت نشاط آوران.]</ref>[[ایرج میرزا# ftn6|[6]]]
| | از مهم‌ترین آثار او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: |
|
| |
|
| ===تألیفات===
| | * منظومه‌های شعری با عناوین «تعارف»، «این بزرگان»، «دوزخ»، «اشک شیخ» و «مادر»؛ |
| از مهم‌ترین آثار او می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: | | * مثنوی «زهره و منوچهر» ترجمه‌ای از اثر شکسپیر شاعر و نمایشنامه نویس بزرگ انگلیسی؛ |
| | * دو قطعه منثوی به نام‌های «شاه و جام» ترجمه‌ای از شاعر معروف آلمانی با نام شیللر؛ |
| | * مثنوی عارف‌نامه. <ref>. حائری، آثار و افکار ایرج میرزا، 1366ش، ص31-34.</ref> |
|
| |
|
| · منظومه‌های شعری با عناوین «تعارف»، «این بزرگان»، «دوزخ»، «اشک شیخ» و «مادر»؛
| | ==سبک شعری== |
| | ایرج میرزا از شاعران عصر قاجاریه است که شعرش به هیچ یک از شعرای معاصرش شباهتی ندارد. تسلط وی بر استخدام به‌موقع کلمات، ایهام، موسیقی‌افزایی، مناسبت‌های لفظی و معنوی، کاربردهای تشبیهات، کنایات و ضرب‌المثل‌های زنده و ایجازهای دلنشین از ویژگی‌های سبک شعری ایرج میرزا به شمار می‌رود. عمدة شهرت وی در طنز و انتقادهای اجتماعی بود.<ref>. اسدی، «بررسی سبک شخصی ایرج میرزا»، 1402ش، ص69.</ref> |
|
| |
|
| · مثنوی «زهره و منوچهر» ترجمه‌ای از اثر شکسپیر شاعر و نمایشنامه نویس بزرگ انگلیسی؛
| | شفیعی کدکنی بر این باور است که او تسلط فوق‌العاده‌ای بر زبان معیار و جنبه‌های معاصر زبان فارسی زمان خود داشت.<ref>. رزاق‌پور و نوش‌آبادی، «بازتاب رئالیسم دراشعارایرج میرزا»، 1391ش، ص124.</ref> |
|
| |
|
| · دو قطعه منثوی به نام‌های «شاه و جام» ترجمه‌ای از شاعر معروف آلمانی با نام شیللر؛
| | در آثار ایرج میرزا اشعار مذهبی هم مشاهده می‌شود؛ از آن‌جمله می‌توان به شعری درباره حضرت علی اکبر اشاره کرد: |
|
| |
|
| · مثنوی عارف‌نامه.<ref>حائری، آثار و افکار ایرج میرزا، 1366ش، ص31-34.</ref> [[ایرج میرزا# ftn7|[7]]]
| | آیا که داد تسلیت خاطر حسین چون دید نعش اکبر در خون تپیده را؟ |
|
| |
|
| ===سبک شعری===
| | آیا که غم‌گساری و‌اندُه‌بری نمود لیلای داغدیدۀ محنت‌کشیده را |
| ایرج میرزا از شاعران عصر قاجاریه است که شعرش به هیچ یک از شعرای معاصرش شباهتی ندارد. تسلط وی بر استخدام به‌موقع کلمات، ایهام، موسیقی‌افزایی، مناسبت‌های لفظی و معنوی، کاربردهای تشبیهات، کنایات و ضرب‌المثل‌های زنده و ایجازهای دلنشین از ویژگی‌های سبک شعری ایرج میرزا به شمار می‌رود. عمدة شهرت وی در طنز و انتقادهای اجتماعی بود.<ref> [http://اسدی،%20«بررسی%20سبک%20شخصی%20ایرج%20میرزا»،%201402ش،%20ص69.https://www.bahareadab.com/pdf/1473.pdf اسدی، «بررسی سبک شخصی ایرج میرزا»، 1402ش، ص69.]</ref>[[ایرج میرزا# ftn8|[8]]]
| |
|
| |
|
| شفیعی کدکنی بر این باور است که او تسلط فوق‌العاده‌ای بر زبان معیار و جنبه‌های معاصر زبان فارسی زمان خود داشت.<ref>[http://رزاق‌پور%20و%20نوش‌آبادی،%20«بازتاب%20رئالیسم%20دراشعارایرج%20میرزا»،%201391ش،%20ص124.https://www.sid.ir/paper/488678/fa#downloadbottom رزاق‌پور و نوش‌آبادی، «بازتاب رئالیسم دراشعارایرج میرزا»، 1391ش، ص124.]</ref>[[ایرج میرزا# ftn9|[9]]]
| | بعد از پسر دل پدر آماج تیغ شد آتش زدند لانۀ مرغ پریده را<ref>. «شعر ایرج میرزا برای شهادت حضرت علی اکبر (علیه‌السّلام)»، وب‌سایت مشرق نیوز.</ref> |
|
| |
|
| در آثار ایرج میرزا اشعار مذهبی هم مشاهده می‌شود؛ از آن‌جمله می‌توان به شعری درباره حضرت علی اکبر اشاره کرد:
| | ==زمینه‌های شکل‌گیری تفکرات ایرج میرزا== |
| | ایرج میرزا در خاندانی بزرگ شده بود که همگی جزو شاعران خوش‌ذوق و از درباریان حکومت شاهان قاجار به شمار می‌رفتند. او هم وابسته به مظفرالدین شاه و از صاحب‌منصبان بود. وضعیت اقتصادی و فرهنگی وی نسبت به توده‌های مردم از سطح بالایی برخوردار بود و جزو طبقۀ اقلیت قدرتمند جامعة عصر مشروطه به شمار می‌آمد. به‌همین علت او از دیگر شاعران متفاوت و نظراتش با دغدغه‌های اکثر مردم فاصله داشت. او به دلیل منافع طبقاتی‌اش، در برابر سنت‌های اشرافی جامعه با احتیاط رفتار می‌کرد؛ اما نسبت به سنت‌های اجتماعی و دینی بی‌پروا بود. وی به‌خاطر تعلق به طبقة بالای جامعه از مباحث آزادی سیاسی عبور کرده و فقط بـه آزادی‌های اجتمـاعی پرداخته و از دیدگاه ایرج، مفهوم آزادی به‌معنای رهایی از سنت‌های جامعه و دینی است. نگاه او به این مقوله بیشتر شبیه به غربی‌ها است. بیشتر نظرات وی در باب آزادی، دربارة زن است و ریشة بسیاری ازمشکلات جامعه را در حجاب زنان می‌داند.<ref>. میرعلی، و دیگران، «تاثیر طبقۀ اجتماعی بر شعر شاعران دورة مشروطه با تمرکز بر اشعار «ایرج میرزا» و «فرخی یزدی»»، 1394ش، ص50-51 و 54-56.</ref> |
|
| |
|
| آیا که داد تسلیت خاطر حسین چون دید نعش اکبر در خون تپیده را؟
| | ==حجاب زنان== |
| | از دیدگاه ایرج میرزا حجاب مانع حضور زن در اجتماع بود. او از طریق شعر به زنان ایران آموزش می‌داد که برای حضور در متن جامعه باید حجاب را کنار گذاشت. اشعار ضد حجاب وی نتیجه تفکر مدرنیسم و آشنایی با کشورهای غربی است: |
|
| |
|
| آیا که غم‌گساری و اندُه‌بری نمود لیلای داغدیدۀ محنت‌کشیده را
| | شنید این نکته را دارایِ هوشی |
|
| |
|
| بعد از پسر دل پدر آماج تیغ شد آتش زدند لانۀ مرغ پریده را<ref> «شعر ایرج میرزا برای شهادت حضرت علی اکبر (ع)»، <nowiki><ref></nowiki>[http://وب‌سایت%20مشرق%20نیوزhttps://www.mashreghnews.ir/news/490120/%D8%B4%D8%B9%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%AC-%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7-%D8%A8%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D8%B4%D9%87%D8%A7%D8%AF%D8%AA-%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7% وب‌سایت مشرق نیوز]</ref>
| | برآورد از درونِ دل خروشی |
|
| |
|
| ===زمینه‌های شکل‌گیری تفکرات ایرج میرزا===
| | که تا این قوم در بندِ حجابند گرفتار همین شَیءِ عِجابَند<ref>. جزائری و دیگران، «بررسی مضامین تعلیمی در شعر فرخی یزدی و ایرج میرزا»، 1399ش، ص233.</ref> |
| ایرج میرزا در خاندانی بزرگ شده بود که همگی جزو شاعران خوش‌ذوق و از درباریان حکومت شاهان قاجار به شمار می‌رفتند. او هم وابسته به مظفرالدین شاه و از صاحب‌منصبان بود. وضعیت اقتصادي و فرهنگی وی نسبت به توده‌هاي مردم از سطح بالایی برخوردار بود و جزو طبقۀ اقلیت قدرتمند جامعة عصر مشروطه به شمار می‌آمد. به‌همین علت او از دیگر شاعران متفاوت و نظراتش با دغدغه‌های اکثر مردم فاصله داشت. او به دلیل منافع طبقاتی‌اش، در برابر سنت‌های اشرافی جامعه با احتیاط رفتار می‌کرد؛ اما نسبت به سنت‌های اجتماعی و دینی بی‌پروا بود. وی به‌خاطر تعلق به طبقة بالای جامعه از مباحث آزادی سیاسی عبور کرده و فقط بـه آزادي‌هاي اجتمـاعی پرداخته و از دیدگاه ایرج، مفهوم آزادی به‌معنای رهایی از سنت‌های جامعه و دینی است. نگاه او به این مقوله بیشتر شبیه به غربی‌ها است. بیشتر نظرات وی در باب آزادی، دربارة زن است و ریشة بسیاری ازمشکلات جامعه را در حجاب زنان می‌داند.<ref> . [http://میرعلی،%20و%20دیگران،%20«تأثیر%20طبقۀ%20اجتماعی%20بر%20شعر%20شاعران%20دورة%20مشروطه%20با%20تمرکز%20بر%20اشعار%20«ایرج%20میرزا»%20و%20«فرخی%20یزدي»»،%20%201394ش،%20ص%2050-51%20و%2054-56.http://ensani.ir/file/down میرعلی، و دیگران، «تأثیر طبقۀ اجتماعی بر شعر شاعران دورة مشروطه با تمرکز بر اشعار «ایرج میرزا» و «فرخی یزدي»»، 1394ش، ص 50-51 و 54-56.]</ref>[[ایرج میرزا# ftn11|[11]]]
| |
|
| |
|
| ===حجاب زنان===
| | او عامل ایجاد سنت حجاب را روحانیون دانسته و و آن را به‌عنوان زندانی برای زنان به تصویر می‌کشد. وی در مثنوی «عارف‌نامه» حجاب را مانع کارکرد اجتماعی می‌داند. او بدون توجه به نقش سنتی زنان در جامعه عدم فعالیت اجتماعی زنان را به‌عنوان سرباری برای جامعه تلقی می‌کند: |
| از دیدگاه ایرج میرزا حجاب مانع حضور زن در اجتماع بود. او از طریق شعر به زنان ایران آموزش می‌داد که برای حضور در متن جامعه باید حجاب را کنار گذاشت. اشعار ضد حجاب وی نتیجه تفکر مدرنیسم و آشنایی با کشورهای غربی است:
| |
|
| |
|
| شنید این نکته را دارایِ هوشی برآورد از درونِ دل خروشی
| | در اقطار دگر زن یار مرد است |
|
| |
|
| که تا این قوم در بندِ حجابند گرفتار همین شَیءِ عِجابَند<ref>. [http://جزائری%20و%20دیگران،%20«بررسی%20مضامین%20تعلیمی%20در%20شعر%20فرخی%20یزدی%20و%20ایرج%20میرزا»،%201399ش،%20ص233.https://ensani.ir/file/download/article/64ae5bc15c034-10681-1400-527.pdf جزائری و دیگران، «بررسی مضامین تعلیمی در شعر فرخی یزدی و ایرج میرزا»، 1399ش، ص233.]</ref>[[ایرج میرزا# ftn12|[12]]]
| | در این محنت‌سرا سربار مرد است |
|
| |
|
| او عامل ایجاد سنت حجاب را روحانیون دانسته و و آن را به‌عنوان زندانی برای زنان به تصویر می‌کشد. وی در مثنوي «عارف‌نامه» حجاب را مانع کارکرد اجتماعی می‌داند. او بدون توجه به نقش سنتی زنان در جامعه عدم فعالیت اجتماعی زنان را به‌عنوان سرباری برای جامعه تلقی می‌کند: | | او بر ضرورت آشنایی زنان با علوم روز تاکید کرده و حجاب را مانع پیشرفت و یادگیری می‌داند: |
|
| |
|
| در اقطار دگر زن یار مرد است در این محنت‌سرا سربار مرد است
| | نقاب بر رخ زن سدّ باب معرفت است |
|
| |
|
| او بر ضرورت آشنایی زنان با علوم روز تأکید کرده و حجاب را مانع پیشرفت و یادگیری می‌داند:
| | کجاست دست حقیقت که فتح باب کند |
|
| |
|
| نقاب بر رخ زن سدّ باب معرفت است کجاست دست حقیقت که فتح باب کند
| | وی قائل به برداشتن حجاب است و در این راستا از ابزارهای ادبی استفاده و استدلال‌های دینی را برای فریب افکار عمومی بیان می‌کند و به قرآن و سنت برای توجیه کارهایش رو می‌آورد: |
|
| |
|
| وی قائل به برداشتن حجاب است و در این راستا از ابزارهای ادبی استفاده و استدلال‌های دینی را برای فریب افکار عمومی بیان می‌کند و به قرآن و سنت برای توجیه کارهایش رو می‌آورد:
| | تو هم دستی بزن این پرده بردار |
|
| |
|
| تو هم دستی بزن این پرده بردار کمال خود به عالم کن نمودار
| | کمال خود به عالم کن نمودار |
|
| |
|
| کجا فرمود پیغمبر به قرآن که باید زن شود غول بیابان | | کجا فرمود پیغمبر به قرآن |
|
| |
|
| کدام است آن حدیث و آن خبر کو که باید زن کند خود را چو لولو
| | که باید زن شود غول بیابان |
|
| |
|
| او حجاب را از عفت و عصمت جدا می‌داند و می‌گوید زنان طوایف چادرنشین روباز هستند؛ اما بی‌عصمت نیستند. در حالی که زنان شهرنشین محجبه، ولی بی‌عفت هستند.<ref>[http://حاتمی%20و%20دیگران،%20«مقام%20زن%20در%20شعر%20ابوالقاسم%20لاهوتی،%20ایرج%20میرزا%20و%20عارف%20قزوینی»،%201391ش،%20ص69http://ensani.ir/file/download/article/1601985585-10314-99-37.pdf حاتمی و دیگران، «مقام زن در شعر ابوالقاسم لاهوتی، ایرج میرزا و عارف قزوینی»، 1391ش، ص69]</ref>[[ایرج میرزا# ftn13|[13]]]
| | کدام است آن حدیث و آن خبر کو |
|
| |
|
| ایرج میرزا باور خود به آزادی زنان را در اشعار نمایشی‌اش نشان می‌دهد. او در منظومة نمایشی «عارف‌نامه» در داستانی تمایل خود را به کشف حجاب ابراز می‌کند. وی در این قطعة نمایشی به نام «تصویر زن» با زبان طنز از حجاب و مدافعان آن انتقاد می‌کند:
| | که باید زن کند خود را چو لولو |
|
| |
|
| خدایا تا کی این مردان به خوابند زنان تا کی گرفتار حجابند<ref> [http://مؤذنی%20و%20دیگران،%20«بررسhttps://jlcr.ut.ac.ir/article_78201_8fb38eb8c1d104dd84f7719e1777e9ea.pdfی%20تطبیقی%20درون%20مایه‌های%20آثار%20نمایشی%20عشقی،%20ایرج%20و%20عارف»،%201399ش،%20ص171%20و172. مؤذنی و دیگران، «بررسی تطبیقی درون مایه‌های آثار نمایشی عشقی، ایرج و عارف»، 1399ش، ص171 و172.]</ref>[[ایرج میرزا# ftn14|[14]]]
| | او حجاب را از عفت و عصمت جدا می‌داند و می‌گوید زنان طوایف چادرنشین روباز هستند؛ اما بی‌عصمت نیستند. در حالی که زنان شهرنشین محجبه، ولی بی‌عفت هستند.<ref>. حاتمی و دیگران، «مقام زن در شعر ابوالقاسم لاهوتی، ایرج میرزا و عارف قزوینی»، 1391ش، ص69</ref> |
|
| |
|
| برای نخستین بار بحث از کشف حجاب را به‌صورت منظوم ایرج میرزا وارد ادبیات مشروطه کرد. سفر به اروپا و دیدن زندگی مردم غرب باعث اثرگذاری بر روحیة وی و ایجاد آزاد اندیشی و تجددخواهی در او شد. ایرج میرزا از زندگی مردم انتقاد می‌کرد؛ سینه‌زنی و قمه‌زنی، عشق‌بازی و رابطة جنسی، سیاست و حجاب زنان را به انتقاد و سخره می‌گرفت. او در بیان عقایدش هیچ ملاحظه‌ای نداشت. او برای خرسندی دوستان و رنجاندن دشمنان شعر می‌گفت. یکی از معایب بزرگ شعر ایرج میرزا وجود مضامین و محتوای غیراخلاقی بود. در دیوان او مطالب فراوانی دربارة عیب‌جویی از زن و حجابش وجود دارد:
| | ایرج میرزا باور خود به آزادی زنان را در اشعار نمایشی‌اش نشان می‌دهد. او در منظومة نمایشی «عارف‌نامه» در داستانی تمایل خود را به کشف حجاب ابراز می‌کند. وی در این قطعة نمایشی به نام «تصویر زن» با زبان طنز از حجاب و مدافعان آن انتقاد می‌کند: |
|
| |
|
| نقاب دارد و دل را به جلوه آب کند نعوذ بالله اگر جلوه بی‌نقاب کند
| | خدایا تا کی این مردان به خوابند زنان تا کی گرفتار حجابند<ref>. مؤذنی و دیگران، «بررسی تطبیقی درون مایه‌های آثار نمایشی عشقی، ایرج و عارف»، 1399ش، ص171 و172.</ref> |
|
| |
|
| فقیه شهر به دفع حجاب مایل نیست چرا که هرچه کند حیله در حجاب کند
| | برای نخستین بار بحث از کشف حجاب را به‌صورت منظوم ایرج میرزا وارد ادبیات مشروطه کرد. سفر به اروپا و دیدن زندگی مردم غرب باعث اثرگذاری بر روحیة وی و ایجاد آزاد‌اندیشی و تجددخواهی در او شد. ایرج میرزا از زندگی مردم انتقاد می‌کرد؛ سینه‌زنی و قمه‌زنی، عشق‌بازی و رابطة جنسی، سیاست و حجاب زنان را به انتقاد و سخره می‌گرفت. او در بیان عقایدش هیچ ملاحظه‌ای نداشت. او برای خرسندی دوستان و رنجاندن دشمنان شعر می‌گفت. یکی از معایب بزرگ شعر ایرج میرزا وجود مضامین و محتوای غیراخلاقی بود. در دیوان او مطالب فراوانی دربارة عیب‌جویی از زن و حجابش وجود دارد: |
|
| |
|
| او در جای دیگر حجاب را مانع آشنایی و شناخت پسران با دختران جهت ازدواج می‌داند:
| | نقاب دارد و دل را به جلوه آب کند |
|
| |
|
| خدایا کی شوند این خلق خسته ازین عقد و نکاح چشم‌بسته
| | نعوذ بالله اگر جلوه بی‌نقاب کند |
|
| |
|
| بگیری زن ندیده روی او را بری ناآزموده خوی او را
| | فقیه شهر به دفع حجاب مایل نیست |
|
| |
|
| در اقطار دگر زن یار مرد است در این محنت سرا سربار مرد است | | چرا که هرچه کند حیله در حجاب کند |
|
| |
|
| به هر جا زن بود هم پیشه با مرد درینجا مرد باید جان کند فرد<ref>[http://رئیس%20السادات،%20«بررسی%20اشعار%20شاعران%20دورة%20مشروطه%20در%20مخالفت%20باحجاب%20زنان%20(ایرج%20میرزا،%20عارف%20قزوینی،%20میرزاده%20عشقی)»،%201399ش،%20ص14-22https://www.noormags.ir/view/fa/articl رئیس السادات، «بررسی اشعار شاعران دورة مشروطه در مخالفت باحجاب زنان (ایرج میرزا، عارف قزوینی، میرزاده عشقی)»، 1399ش، ص14-22] .</ref>[[ایرج میرزا# ftn15|[15]]]
| | او در جای دیگر حجاب را مانع آشنایی و شناخت پسران با دختران جهت ازدواج می‌داند: |
|
| |
|
| ===رویکردهای انتقادی به اشعار ضد حجاب ایرج میرزا===
| | خدایا کی شوند این خلق خسته |
| ایرج میرزا در اشعارش، حجاب زنان را دستاورد اسلام و آن را عامل بازدارنده برای حضور زنان در جامعه می‌دانست. در حالی که پژوهش‌های تاریخی نشان می‌دهند در طول تاریخ ایران، حجاب همواره بخشی پایدار از فرهنگ و تمدن این سرزمین بوده است.<ref>[http://حاتمی%20و%20دیگران،%20«مقام%20زن%20در%20شعر%20ابوالقاسم%20لاهوتی،%20ایرج%20میرزا%20و%20عارف%20قزوینی»،%201391ش،%20ص75-79http://ensani.ir/file/download/article/1601985585-10314-99-37.pdf حاتمی و دیگران، «مقام زن در شعر ابوالقاسم لاهوتی، ایرج میرزا و عارف قزوینی»، 1391ش، ص75-79]</ref>[[ایرج میرزا# ftn16|[16]]] شواهد تاریخی نشان می‌دهند که زنان ایرانی، حتی پیش از اسلام، بر اساس فطرت، عقل و باورهای مذهبی خود حجاب را رعایت می‌کردند. در دورۀ ساسانیان، زنان اشراف‌زاده تنها با تخت‌روان‌های پوشیده از خانه خارج می‌شدند.<ref>دورانت، تاریخ تمدن، 1343ش، ج1، ص522.</ref>[[ایرج میرزا# ftn17|[17]]] به‌طوری که پس از شکست ساسانیان، دختران شاه ایران حاضر نشدند با وجود تهدید، چهرۀ خود را در برابر مردان عرب نمایان کنند.<ref>حلبی شافعی، السیره الحلبیه بی‌تا، ج2، ص234.</ref>[[ایرج میرزا# ftn18|[18]]]
| |
|
| |
|
| در عصر قاجاریه، زنان با محدودیت‌هایی در مسیر تحصیل و فعالیت‌های اجتماعی روبرو بودند. این موانع تا حدی به دلیل سیاست‌های استبدادی حاکمان قاجار و ساختار اجتماعی آن دوران بود. پس از انقلاب اسلامی، رویکرد جدیدی نسبت به مشارکت زنان شکل گرفت و سیاست‌گذاری‌ها بر پایه فراهم کردن زمینه‌های آموزشی و شغلی برای همه اقشار جامعه، از جمله زنان محجبه، قرار گرفت. حضور چشمگیر زنان در دانشگاه‌ها و پژوهش‌های علمی، رشد قابل توجهی را نشان می‌دهد که نشان‌دهنده عدم تضاد میان حجاب و پیشرفت علمی و اجتماعی زنان است.<ref>[http://حاتمی%20و%20دیگران،%20«مقام%20زن%20در%20شعر%20ابوالقاسم%20لاهوتی،%20ایرج%20میرزا%20و%20عارف%20قزوینی»،%201391ش،%20ص75-79%20حاتمی%20و%20دیگران،%20«مقام%20زن%20در%20شعر%20ابوالقاسم%20لاهوتی،%20ایر حاتمی و دیگران، «مقام زن در شعر ابوالقاسم لاهوتی، ایرج میرزا و عارف قزوینی»، 1391ش، ص75-79]</ref>[[ایرج میرزا# ftn19|[19]]]
| | ازین عقد و نکاح چشم‌بسته |
|
| |
|
| <nowiki>==پانویس==</nowiki>
| | بگیری زن ندیده روی او را |
|
| |
|
| <nowiki>{{پانویس}}</nowiki>
| | بری ناآزموده خوی او را |
|
| |
|
| | در اقطار دگر زن یار مرد است |
|
| |
|
| <nowiki>==منابع==</nowiki>
| | در این محنت سرا سربار مرد است |
|
| |
|
| *اسدی، فهمیه، «بررسی سبک شخصی ایرج میرزا»، نشریۀ علمی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، شماره پیاپی 78، مرداد 1402ش.
| | به هر جا زن بود هم پیشه با مرد |
| *رزاق‌پور، مرتضی و نوش‌آبادی، سمیه «بازتاب رئالیسم دراشعارایرج میرزا»، مجلۀ علمی-پژوهشی زبان و ادبیات فارسی، شمارة 3، زمستان 1391ش.
| |
| *«شعر ایرج میرزا برای شهادت حضرت علی اکبر (ع)»، وب‌سایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: 12 آبان 1394ش.
| |
| *شهبازی، داریوش، «وب‌سایت تهران نامه»، تاریخ بازدید: 30 مهر 13403ش.
| |
| *جزائری، سیده مریم و شادی‌گو، شهریار «بررسی مضامین تعلیمی در شعر فرخی یزدی و ایرج میرزا»، مطالعات ادبیات تطبیقی، شمارة 58، تابستان 1400ش.
| |
| *حائری، سیدهادی (کورش)، آثار و افکار ایرج میرزا، بی‌جا، جاویدان، چاپ دوم،1366ش.
| |
| *دورانت، ویلیام جیمز، تاریخ تمدن، ترجمه احمد آرام، تهران، چاپخانه اقبال، 1343ش
| |
| *رئیس السادات، تهمینه، «بررسی اشعار شاعران دوره مشروطه در مخالفت باحجاب زنان (ایرج میرزا، عارف قزوینی، میرزاده عشقی)»، نشریه تاریخ روایی، بهار و تابستان 1399ش.
| |
| *صفائی قهفرخ، پروانه و حاتمی، سعید، «مقام زن در شعر ابوالقاسم لاهوتی»، فصلنامه علمی پژوهشی زن و فرهنگ، شمارة دوازدهم، تابستان 1391ش.
| |
| *حاتمی، سعید و عبادی، معصومه، «بررسی تطبیقی درون مایه‌های آثار نمایشی عشقی، ایرج و عارف»، پژوهش‌نامه نقد ادبی و بلاغت، شمارة 4، زمستان 1399ش.
| |
| *حلبی شافعی، علی‌بن‌ابراهیم، السیره الحلبیه، بیروت، المکتبه الاسلامیه، بی‌تا.
| |
| *قاسمی‌زاده، حسین و اسدالهی، خدابخش، «مطالعه و بررسی شگردهای طنزپردازی در اشعار ایرج میرزا»، شمارة 4، زمستان 1402ش.
| |
| *محجوب، محمدجعفر، تحقیق در احوال و آثار و افکار و اشعار ایرج میرزا و خاندان و نیاکان او، بی‌جا، افست گلشن، چاپ سوم، 1353ش.
| |
| *میرعلی، حسن‌زاده و دیگران، «تأثیر طبقۀ اجتماعی بر شعر شاعران دورة مشروطه با تمرکز بر اشعار «ایرج میرزا» و «فرخی یزدي»»، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی «پژوﻫﺶ زﺑﺎن ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرسی»، شمارة 39، زﻣﺴﺘﺎن1394ش.
| |
| *مؤذنی و دیگران، «بررسی تطبیقی درون مایه‌های آثار نمایشی عشقی، ایرج و عارف»، پژوهشگاه نقد ادبی و بلاغت، شمارة 4، زمستان 1399ش.
| |
| *«همه چیز دربارۀ ایرج میرزا»، وب‌سایت نشاط آوران، تاریخ درج مطلب: 24 اردبیهشت، 1399ش.
| |
|
| |
|
| |
|
| <nowiki>[[ویکی‌رز]]</nowiki> | | درینجا مرد باید جان کند فرد<ref>. رئیس السادات، «بررسی اشعار شاعران دورة مشروطه در مخالفت باحجاب زنان (ایرج میرزا، عارف قزوینی، میرزاده عشقی)»، 1399ش، ص14-22 .</ref> |
| <references /> | | |
| | ==رویکردهای انتقادی به اشعار ضد حجاب ایرج میرزا== |
| | ایرج میرزا در اشعارش، حجاب زنان را دستاورد اسلام و آن را عامل بازدارنده برای حضور زنان در جامعه می‌دانست. در حالی که پژوهش‌های تاریخی نشان می‌دهند در طول تاریخ ایران، حجاب همواره بخشی پایدار از فرهنگ و تمدن این سرزمین بوده است.<ref>. حاتمی و دیگران، «مقام زن در شعر ابوالقاسم لاهوتی، ایرج میرزا و عارف قزوینی»، 1391ش، ص75-79</ref> شواهد تاریخی نشان می‌دهند که زنان ایرانی، حتی پیش از اسلام، بر اساس فطرت، عقل و باورهای مذهبی خود حجاب را رعایت می‌کردند. در دورۀ ساسانیان، زنان اشراف‌زاده تنها با تخت‌روان‌های پوشیده از خانه خارج می‌شدند.<ref>دورانت، تاریخ تمدن، 1343ش، ج1، ص522.</ref> به‌طوری که پس از شکست ساسانیان، دختران شاه ایران حاضر نشدند با وجود تهدید، چهرۀ خود را در برابر مردان عرب نمایان کنند.<ref>حلبی شافعی، السیره الحلبیه بی‌تا، ج2، ص234.</ref> |
| | |
| | در عصر قاجاریه، زنان با محدودیت‌هایی در مسیر تحصیل و فعالیت‌های اجتماعی روبرو بودند. این موانع تا حدی به دلیل سیاست‌های استبدادی حاکمان قاجار و ساختار اجتماعی آن دوران بود. پس از انقلاب اسلامی، رویکرد جدیدی نسبت به مشارکت زنان شکل گرفت و سیاست‌گذاری‌ها بر پایه فراهم کردن زمینه‌های آموزشی و شغلی برای همه اقشار جامعه، از جمله زنان محجبه، قرار گرفت. حضور چشمگیر زنان در دانشگاه‌ها و پژوهش‌های علمی، رشد قابل توجهی را نشان می‌دهد که نشان‌دهنده عدم تضاد میان حجاب و پیشرفت علمی و اجتماعی زنان است.<ref>. حاتمی و دیگران، «مقام زن در شعر ابوالقاسم لاهوتی، ایرج میرزا و عارف قزوینی»، 1391ش، ص75-79</ref> |
| | |
| | ==پانویس== |
| | {{پانویس}} |
| | |
| | ==منابع== |
| | * اسدی، فهمیه، «بررسی سبک شخصی ایرج میرزا»، نشریۀ علمی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، شماره پیاپی 78، مرداد 1402ش. |
| | * رزاق‌پور، مرتضی و نوش‌آبادی، سمیه «بازتاب رئالیسم دراشعارایرج میرزا»، مجلۀ علمی-پژوهشی زبان و ادبیات فارسی، شمارة 3، زمستان 1391ش. |
| | * «شعر ایرج میرزا برای شهادت حضرت علی اکبر (علیه‌السّلام)»، وب‌سایت مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: 12 آبان 1394ش. |
| | * شهبازی، داریوش، «وب‌سایت تهران نامه»، تاریخ بازدید: 30 مهر 13403ش. |
| | * جزائری، سیده مریم و شادی‌گو، شهریار «بررسی مضامین تعلیمی در شعر فرخی یزدی و ایرج میرزا»، مطالعات ادبیات تطبیقی، شمارة 58، تابستان 1400ش. |
| | * حائری، سیدهادی (کورش)، آثار و افکار ایرج میرزا، بی‌جا، جاویدان، چاپ دوم، 1366ش. |
| | * دورانت، ویلیام جیمز، تاریخ تمدن، ترجمه احمد آرام، تهران، چاپخانه اقبال، 1343ش |
| | * رئیس السادات، تهمینه، «بررسی اشعار شاعران دوره مشروطه در مخالفت باحجاب زنان (ایرج میرزا، عارف قزوینی، میرزاده عشقی)»، نشریه تاریخ روایی، بهار و تابستان 1399ش. |
| | * صفائی قهفرخ، پروانه و حاتمی، سعید، «مقام زن در شعر ابوالقاسم لاهوتی»، فصلنامه علمی پژوهشی زن و فرهنگ، شمارة دوازدهم، تابستان 1391ش. |
| | * حاتمی، سعید و عبادی، معصومه، «بررسی تطبیقی درون مایه‌های آثار نمایشی عشقی، ایرج و عارف»، پژوهش‌نامه نقد ادبی و بلاغت، شمارة 4، زمستان 1399ش. |
| | * حلبی شافعی، علی‌بن‌ابراهیم، السیره الحلبیه، بیروت، المکتبه الاسلامیه، بی‌تا. |
| | * قاسمی‌زاده، حسین و اسدالهی، خدابخش، «مطالعه و بررسی شگردهای طنزپردازی در اشعار ایرج میرزا»، شمارة 4، زمستان 1402ش. |
| | * محجوب، محمدجعفر، تحقیق در احوال و آثار و افکار و اشعار ایرج میرزا و خاندان و نیاکان او، بی‌جا، افست گلشن، چاپ سوم، 1353ش. |
| | * میرعلی، حسن‌زاده و دیگران، «تاثیر طبقۀ اجتماعی بر شعر شاعران دورة مشروطه با تمرکز بر اشعار «ایرج میرزا» و «فرخی یزدی»»، فصلنامۀ علمی‌پژوهشی «پژوﻫﺶ زﺑﺎن ادﺑﯿﺎت ﻓﺎرسی»، شمارة 39، زﻣﺴﺘﺎن1394ش. |
| | * مؤذنی و دیگران، «بررسی تطبیقی درون مایه‌های آثار نمایشی عشقی، ایرج و عارف»، پژوهشگاه نقد ادبی و بلاغت، شمارة 4، زمستان 1399ش. |
| | * «همه چیز دربارۀ ایرج میرزا»، وب‌سایت نشاط آوران، تاریخ درج مطلب: 24 اردبیهشت، 1399ش. |
| | |
| | |
| | [[رده: ویکی‌رز]] |
