لباس مندائیان: تفاوت میان نسخه‌ها

'''<big>لباس مندائیان؛</big>''' تن‌پوش مردان و زنان مندائی در استان خوزستان.

==تاریخچۀ لباس مندائیان==

در طول تاریخ، ایران همواره محل سکونت اقوام گوناگونی بوده که هر کدام فرهنگ و پوشش منحصربه‌فردی دارند. مندائیان، که با نام «صابئین» نیز شناخته می‌شوند، یکی از این گروه‌ها هستند.<ref>[https://www.chistorys.ir/article_203591.html فیض‌آبادی و عظیم‌زاده طهرانی، «جستاری بر پوشاک صابئین مندائی»، 1400ش، ص99.]</ref> دین این قوم به یحیی بن زکریا (ع)، که به‌عنوان یحیی تعمیددهنده شهرت دارد، تعلق دارد و پیروان آن عمدتاً در استان خوزستان ساکن هستند. آنان با آزادی کامل به برگزاری مراسم مذهبی، جشن‌ها و آیین‌های سوگواری می‌پردازند<ref>[https://www.irna.ir/news/5508195/%D8%A7%D9%82%D9%84%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%D9%85%D9%86%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%B5%D8%A7%D8%A8%D8%A6%DB%8C%D9%86-%D8%AF%D8%B1%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%D8%B2%D8%A2%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%AF%DB%8C%D9%86%DB%8C-%DA%A9%D8%A7%D9%85%D9%84#:~:text=%D8%A7%D9%87%D9%88%D8%A7%D8%B2%D8%8C%20%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D9%86%D8%A7:%2021%20%D8%AE%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF%201382% «اقلیت دینی مندائی (صابئین) در جمهوری اسلامی از آزادی دینی کامل برخوردار اند»، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا).]</ref> و در این مناسبت‌ها لباس ویژه‌ای بر تن می‌کنند که بیانگر باورهای دینی و هویت فرهنگی‌شان است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/popup/fa/system/contentprint/83720 مندائیان، ناشناخته‌ترین ساکنان اهواز، مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.]</ref>

=='''پوشش مقدس در آیین مندائیان'''==

پوشاک مذهبی منداییان، لباسی سفید به نام «رِسته» است که نماد پاکی و هویت دینی آنان به‌ شمار می‌رود و در مراسمی چون تعمید، عبادت، ازدواج، اعیاد و سوگواری پوشیده می‌شود. این لباس از پنج بخش تشکیل شده و باید از سوی روحانی تأیید شود؛ در غیر این‌صورت، ممکن است اعتبار مراسم زیر سؤال رود:<ref>[https://www.chistorys.ir/article_203591.html فیض‌آبادی و عظیم‌زاده طهرانی، «جستاری بر پوشاک صابئین مندائی»، 1400ش، ص123.]</ref>

آیین تعمید در موقعیت‌هایی همچون عید پنجه، گذشت سی روز از تولد نوزاد، برای عروس و دامادی که عقدشان برگزار نشده، و همچنین برای افرادی که پیکر متوفی را حمل می‌کنند، به‌جا آورده می‌شود.<ref>برنجی، قوم از یاد رفته (کاوشی دربارۀ قوم صابئین مندائی)، 1367ش، ص199.</ref>

پوشش سنتی مردان و زنان مندائی از بخش‌های زیر تشکیل می‌شود:

برزنقا به‌معنی عمامه با طولب به‌اندازۀ دو متر است که از سمت راست دور سر پیچیده می‌شود و اضافۀ آن از سمت چپ روی شانۀ جلو آویزان می‌شود. برزنقا زنان مقنا یا مقنعه نام دارد و به‌گونه‌ای پوشیده می‌شود که فقط گودی صورت نمایان باشد.<ref>اسکندری، صابئین مندائی ایران (تحقیق در دین صابئین مندائی و اشتراک آنان با سایر ادیان)، 1394ش، ص68.</ref>

سدرا پیراهنی نخی و بلند شبیه دشداشه است که یقه‌ای گرد و آستین‌های بلند و ساده دارد. سمت راست این پیراهن دو جیب کوچک به‌نام «دِشِه» تعبیه شده و پوشیدن آن برای زنان و مردان به‌هنگام انجام مراسم مذهبی ضروری است.<ref>اسکندری، صابئین مندائی ایران (تحقیق در دین صابئین مندائی و اشتراک آنان با سایر ادیان)، 1394ش، ص68.</ref> سدرا معمولاً به‌رنگ سفید و نماد پاکی تن، گفتار و کردار و دور بودن از بدی‌ها است.<ref>کیخسروی، سدره‌پوشی (چهار مجموعه مقاله)، 1379ش، ص22.</ref>

زنان مندائی روی مقنا، چادری به‌سبک زنان عربی روی سر یا روی دوش خود می‌اندازند. این چادر به‌رنگ‌های سفید، کرم یا سیاه‌رنگ است.<ref>   [https://www.sid.ir/paper/1061517/fa محمدی و دیگران، «تحلیل جامعه‌شناختی پوشش روزمره و آیینی زنان در میان اقلیت‌های مذهبی (مورد مطالعه: زرتشتیان و مندائیان)»، 1401ش، ص15.]</ref>

همیانه از 61 نخ تشکیل شده است. 60 نخ آن نشانۀ 60 قسمت بدن و نخ 61 نشانۀ روان انسان است که همۀ قسمت‌های بدن را به‌هم متصل می‌کند. وی این نخ زده می‌شود «عُروِه» نام دارد که ارتباط همۀ قسمت‌های بدن را با روان زنده نگه می‌دارد.<ref>خمیسی، آیا صابئین مندائی را می‌شناسید، 1394ش، ص129.</ref>

شروارا شلواری شبیه شلوارهای هندی، بدون جیب، راحت، بلند و گشاد است که مطابق با اصول مذهبی دوخته می‌شود. قسمت کمر این شلوار گره یا بندی به‌نام «تَختا» دارد که به دور کمر محکم می‌شود.<ref>    [https://www.sid.ir/paper/1061517/fa محمدی و دیگران، «تحلیل جامعه‌شناختی پوشش روزمره و آیینی زنان در میان اقلیت‌های مذهبی (مورد مطالعه: زرتشتیان و مندائیان)»، 1401ش، ص16.]</ref>

نصیفه پارچه‌ای باریک و بلند به طول حداقل دو متر است که مانند شال دور گردن و روی شانه‌ها انداخته می‌شود. این شال از پشت گردن آویزان شده و زیر کمربند «همیانه» قرار می‌گیرد. درست‌پوشیدن این لباس از اهمیت بالایی برخوردار است؛ به‌طوری‌که اگر طبق قوانین پوشیده نشود، اعتباری ندارد.<ref>برنجی، قوم از یاد رفته (کاوشی دربارۀ قوم صابئین مندائی)، 1367ش، ص186.</ref>

پای‌پوش زنان و مردان مندائی کبکاب نام دارد. این کفش از گذشته تا امروز در مراسم مذهبی کاربرد داشته و دارد. این کفش دارای کفۀ چوبی و رویۀ نخی یا پنبه‌ای است؛ چرا که به‌کار بردن مواد پلاستیکی در این پای‌پوش حرام است.

لباس عروس و داماد به‌هنگام انجام مراسم تعمید همان رستۀ سفیدرنگ و نخی است که در آب روان توسط روحانی انجام می‌شود.<ref>ممتحن، تحقیق در احوال و مذاهب و رسوم صابیان عراق و خوزستان، 1337ش، ص66-64.</ref> انجام دادن این مراسم به‌منظور داشتن روانی پاک و تنی پاکیزه به‌هنگام بستن پیمان الهی است. در پایان نیز روحانی شالی سبزرنگ که هدیۀ عروس به داماد  است، دور کمر داماد می‌بندد. با بستن این شال داماد مهیا کردن زندگی شاد و متبرک و همراه با خوشبختی را برای عروس تضمین می‌کند.<ref>برنجی، قوم از یاد رفته (کاوشی دربارۀ قوم صابئین مندائی)، 1367ش، ص212.</ref> لباس عروس مندائی، عبایی سفید و کامل است و صورت او با حجابی از ابریشم پوشیده می‌شود.<ref>[https://www.chistorys.ir/article_203591.html فیض‌آبادی و عظیم‌زاده طهرانی، «جستاری بر پوشاک صابئین مندائی»، 1400ش، ص118.]</ref>

پوشش مندائیان، چه زن و چه مرد، در مراسم ترحیم معمولاً لباسی سفید‌رنگ است؛ زیرا آنان معتقدند لباس سیاه یا تیره راه متوفی را به سوی بهشت تاریک و ظلمانی می‌کند  در واقع، تمامی شرکت‌کنندگان در مراسم ترحیم، از جمله متوفی و حتی چهار نفری که تابوت را حمل می‌کنند، همه لباس سفید به تن دارند.<ref name=":0" />

هنچنین در آیین مندائی، غسل تعمید پیش از مرگ اهمیت ویژه‌ای دارد؛ زیرا مندائیان براین باورند که پس از جدا شدن روح از بدن دیگر نمی‌توان جسم را تطهیر کرد و برای همیشه ناپاک باقی می‌ماند. به‌همین دلیل هنگامی که فردی درحال نزدیک شدن به‌مرگ است با خارج کردن لباس‌هایش و با حضور یک روحانی، با آب جاری غسل داده می‌شود و لباس سفید بر تن محتضر می‌پوشانند.<ref>ممتحن، تحقیق در احوال و مذاهب و رسوم صابیان عراق و خوزستان، 1337ش، ص75 و 76.</ref> در این مرحله تا هنگامی که مرگ قطعی نشده، هِمیانه (کمربند مندائیان) را به‌طور کامل گره نمی‌زنند؛ اما پس از حتمی شدن مرگ و خروج روح از تن، گره همیانه را محکم می‌کنند.<ref>[https://www.chistorys.ir/article_203591.html فیض‌آبادی و عظیم‌زاده طهرانی، «جستاری بر پوشاک صابئین مندائی»، 1400ش، ص120.]</ref>

پوشیدن لباس سفید در مراسم سوگواری بین زرتشتیان و مندائیان مشترک بوده که زرتشتیان آن را نماد پاکی و آرامش می‌دانند. مندائیان نیز معتقدند که پوشیدن لباس تیره راه متوفی را به‌سوی بهشت تیره و تار می‌کند.<ref name=":0">محمدی و دیگران، «تحلیل جامعه‌شناختی پوشش روزمره و آیینی زنان در میان اقلیت‌های مذهبی (مورد مطالعه: زرتشتیان و مندائیان)»، 1401ش، ص17.[https://www.sid.ir/paper/1061517/fa]</ref>

امروزه پوشاک روزمرۀ زنان مندائی تحت ‌تأثیر فرهنگ بومی منطقه قرار گرفته و شامل عمامه، چفیه، چادر، روسری، پیراهن، شلوار و کفش‌هایی چون گیوه و نعلین است. نمونه‌هایی از این پوشش میان مردم شهرهایی مثل شوشتر و دزفول دیده می‌شود. امروزه برخی زنان مندائی در مواقع عادی همانند دیگر اقوام ایرانی از روسری و مانتو برای پوشش خود استفاده می‌کنند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1061517/fa محمدی و دیگران، «تحلیل جامعه‌شناختی پوشش روزمره و آیینی زنان در میان اقلیت‌های مذهبی (مورد مطالعه: زرتشتیان و مندائیان)»، 1401ش، ص13 و 14.]</ref>

برخی محققان مندائیان را بخشی از جامعۀ عرب می‌دانند که مسلمان نیستند. عده‌ای دیگر معتقدند که پوشش آن‌ها صرفاً تحت‌تأثیر منطقۀ سکونت‌شان است و به همین دلیل شبیه اعراب لباس می‌پوشند. با این حال لباس مندائیان شباهت‌هایی به‌لباس اعراب دارد ولی کاملاً شبیه آنان نیست.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1061517/fa محمدی و دیگران، «تحلیل جامعه‌شناختی پوشش روزمره و آیینی زنان در میان اقلیت‌های مذهبی (مورد مطالعه: زرتشتیان و مندائیان)»، 1401ش، ص13 .]</ref>

مندائیان به‌دلیل زندگی طولانی در کنار مسلمانان و تأثیرپذیری از فرهنگ ایرانی-اسلامی، پوشش خود را با موازین اسلامی ایران هماهنگ کرده‌اند. این همسویی، به‌منظور رعایت قوانین، تبعیت از فرهنگ بومی، یکرنگ شدن با جامعه صورت گرفته است. امروزه مندائیان در مراسم‌های مذهبی خود با لباس‌های سنتی و هویتی خود ظاهر می‌شوند؛ اما در زندگی روزمره به‌عنوان یک ایرانی در جامعه حضور می‌یاند و از پوشش ملی یا لباس رسمی کشور استفاده می‌کنند.<ref>[https://www.sid.ir/paper/1061517/fa محمدی و دیگران، «تحلیل جامعه‌شناختی پوشش روزمره و آیینی زنان در میان اقلیت‌های مذهبی (مورد مطالعه: زرتشتیان و مندائیان)»، 1401ش، ص13 و 14.]</ref>