بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۵۵: | خط ۵۵: | ||
برخی پژوهشگران معتقدند که از دوره عباسی، لباس فقها به‌تدریج از پوشش مردم عادی که شامل عبا و قمیص (پیراهن بلند) بود، متمایز شد. ابویوسف در زمان‌هارون‌الرشید الگوی مشخصی برای پوشش فقها تعیین کرد که شامل جبه‌ای سیاه و کت بلندی با عنوان قلنسوه بود. فقها همچنین عمامه بر سر می‌بستند و طَیلَسانی<ref>طیلسان: پارچه‌ای بود که فقها و علمای ایران بر روی عمامه خود می‌انداختند. در ایالت فارس، این پوشش در میان عموم مردم نیز رایج بود. جنس آن از پشم بود و مرغوب‌ترین انواع آن در شهرهای آمل و قوس تولید می‌شد.</ref> سیاه بر روی آن می‌انداختند. با گذر زمان، پوشیدن جُبّه‌های نیمه‌بلند، گشاد و سبزرنگ با حاشیه‌دوزی نیز میان علما رواج یافت.<ref>چیت‌ساز، تاریخ پوشاک ایرانیان از ابتدای اسلام تا حمله تیموریان، 1379ش، ص91.</ref> | برخی پژوهشگران معتقدند که از دوره عباسی، لباس فقها به‌تدریج از پوشش مردم عادی که شامل عبا و قمیص (پیراهن بلند) بود، متمایز شد. ابویوسف در زمان‌هارون‌الرشید الگوی مشخصی برای پوشش فقها تعیین کرد که شامل جبه‌ای سیاه و کت بلندی با عنوان قلنسوه بود. فقها همچنین عمامه بر سر می‌بستند و طَیلَسانی<ref>طیلسان: پارچه‌ای بود که فقها و علمای ایران بر روی عمامه خود می‌انداختند. در ایالت فارس، این پوشش در میان عموم مردم نیز رایج بود. جنس آن از پشم بود و مرغوب‌ترین انواع آن در شهرهای آمل و قوس تولید می‌شد.</ref> سیاه بر روی آن می‌انداختند. با گذر زمان، پوشیدن جُبّه‌های نیمه‌بلند، گشاد و سبزرنگ با حاشیه‌دوزی نیز میان علما رواج یافت.<ref>چیت‌ساز، تاریخ پوشاک ایرانیان از ابتدای اسلام تا حمله تیموریان، 1379ش، ص91.</ref> | ||
تفکیکی که ابویوسف ایجاد کرد به این معنا نبود که عموم مردم از پوشیدن عمامه، عبا و رداء منع شوند؛ بلکه او تنها شکل خاصی از این پوشش را به علما اختصاص داد، در حالی که دیگران نیز می‌توانستند از انواع دیگر آن استفاده کنند. بااین‌حال، این تمایز در پوشش به‌تدریج تثبیت شد.<ref> «پیشینه لباس روحانیت به چه زمانی برمی‌گردد؟ این لباس نشانگر چه چیزی است؟»، وب‌سایت اسلام کوئست‌نت.</ref> | تفکیکی که ابویوسف ایجاد کرد به این معنا نبود که عموم مردم از پوشیدن عمامه، عبا و رداء منع شوند؛ بلکه او تنها شکل خاصی از این پوشش را به علما اختصاص داد، در حالی که دیگران نیز می‌توانستند از انواع دیگر آن استفاده کنند. بااین‌حال، این تمایز در پوشش به‌تدریج تثبیت شد.<ref> [https://www.islamquest.net/fa/archive/fa38576 «پیشینه لباس روحانیت به چه زمانی برمی‌گردد؟ این لباس نشانگر چه چیزی است؟»، وب‌سایت اسلام کوئست‌نت.]</ref> | ||
تمایز سبک لباس فقها در دوره‌های سامانیان و آل‌بویه نیز ادامه یافت. به‌گونه‌ای که درباره ابن‌سینا، فیلسوف برجسته این دوران، نقل شده است که او نیز همچون فقها عبا و عمامه بر تن می‌کرد و تحت‌الحنک می‌بست.<ref>چیت‌ساز، تاریخ پوشاک ایرانیان از ابتدای اسلام تا حمله تیموریان، 1379ش، ص125.</ref> این تمایز سبک لباس علما از سایر مردم در دوره صفویه نیز ادامه پیدا کرد.<ref>غیبی، هشت هزار سال پوشاک اقوام ایران، 1385ش، ص429.</ref> | تمایز سبک لباس فقها در دوره‌های سامانیان و آل‌بویه نیز ادامه یافت. به‌گونه‌ای که درباره ابن‌سینا، فیلسوف برجسته این دوران، نقل شده است که او نیز همچون فقها عبا و عمامه بر تن می‌کرد و تحت‌الحنک می‌بست.<ref>چیت‌ساز، تاریخ پوشاک ایرانیان از ابتدای اسلام تا حمله تیموریان، 1379ش، ص125.</ref> این تمایز سبک لباس علما از سایر مردم در دوره صفویه نیز ادامه پیدا کرد.<ref>غیبی، هشت هزار سال پوشاک اقوام ایران، 1385ش، ص429.</ref> | ||
در طول حکومت‌های قاجار، پوشش علمای شیعه با سرعت بیشتری از سایر اقشار جامعه متمایز شد. در این دوران، مردم عامه به‌تبعیت از دربار و به‌دلایل مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، پوشش سنتی خود را کنار گذاشتند. در مقابل، روحانیت شیعه با حفظ پوشش سنتی خود، که مهم‌ترین عنصر آن عمامه بود، از سایر افراد جامعه متمایز شدند. به این ترتیب، پوشش روحانیت، به‌ویژه عمامه، به نمادی ویژه و شناخته‌شده تبدیل شد.<ref>یعقوب‌زاده و مافی‌تبار، «بازیابی زمینه‌های تمایز عمامه به مثابه کسوت روحانیت شیعه در عصر قاجار»، 1402ش، ص28.</ref> | در طول حکومت‌های قاجار، پوشش علمای شیعه با سرعت بیشتری از سایر اقشار جامعه متمایز شد. در این دوران، مردم عامه به‌تبعیت از دربار و به‌دلایل مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، پوشش سنتی خود را کنار گذاشتند. در مقابل، روحانیت شیعه با حفظ پوشش سنتی خود، که مهم‌ترین عنصر آن عمامه بود، از سایر افراد جامعه متمایز شدند. به این ترتیب، پوشش روحانیت، به‌ویژه عمامه، به نمادی ویژه و شناخته‌شده تبدیل شد.<ref>[https://journals.miu.ac.ir/article_8909_64586f961dcb2f5d7fef265e49e57468.pdf یعقوب‌زاده و مافی‌تبار، «بازیابی زمینه‌های تمایز عمامه به مثابه کسوت روحانیت شیعه در عصر قاجار»، 1402ش، ص28.]</ref> | ||
==عمامه در فرهنگ ایرانی== | ==عمامه در فرهنگ ایرانی== | ||
در فرهنگ ایرانی، سر به‌عنوان فرمانده بدن جایگاه ویژه‌ای داشت و به‌همین دلیل حفظ حرمت آن بسیار اهمیت داشت. پوشاندن سر نماد وقار و ادب مردان بود، در حالی که سر برهنه، نشانه ننگ، فقر و بی‌آبرویی به شمار می‌رفت.<ref> «مردان قدیم چه میپوشیدند؟»، خبرگزاری مشرق‌نیوز.</ref> | در فرهنگ ایرانی، سر به‌عنوان فرمانده بدن جایگاه ویژه‌ای داشت و به‌همین دلیل حفظ حرمت آن بسیار اهمیت داشت. پوشاندن سر نماد وقار و ادب مردان بود، در حالی که سر برهنه، نشانه ننگ، فقر و بی‌آبرویی به شمار می‌رفت.<ref> [https://www.mashreghnews.ir/news/394728/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85-%DA%86%D9%87-%D9%85%DB%8C-%D9%BE%D9%88%D8%B4%DB%8C%D8%AF%D9%86%D8%AF «مردان قدیم چه میپوشیدند؟»، خبرگزاری مشرق‌نیوز.]</ref> | ||
بر اساس متون و اشعار کهن فارسی، عمامه و دستار از جمله پوشش‌های سنتی ایرانیان بوده و به‌ویژه میان صاحب‌منصبان و علما رواج داشته است. عمامه معمولاً از پارچه‌ای نفیس، رنگین و طرح‌دار تهیه می‌شده است.<ref> «دستار چیست؟»، وب‌سایت ویرگول.</ref> | بر اساس متون و اشعار کهن فارسی، عمامه و دستار از جمله پوشش‌های سنتی ایرانیان بوده و به‌ویژه میان صاحب‌منصبان و علما رواج داشته است. عمامه معمولاً از پارچه‌ای نفیس، رنگین و طرح‌دار تهیه می‌شده است.<ref> [https://virgool.io/@bahar1300.nareng/%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%B1-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA-ernzyoltkfes «دستار چیست؟»، وب‌سایت ویرگول.]</ref> | ||
امروزه نیز در نواحی مختلف ایران، اقوامی همچنان از گونه‌هایی از پوشش عمامه استفاده می‌کنند. در گذشته، ایرانیان نوعی کلاه مخصوص به نام «جُبّه» نیز بر سر می‌گذاشتند که پارچه عمامه را دور آن می‌پیچیدند. همچنین، بخشی از پارچه عمامه را میان پیچ‌های آن به‌گونه‌ای بیرون می‌گذاشتند که به‌شکل گُل درمی‌آمد و آن را «گلِ دستار» می‌نامیدند.<ref> «دستار چیست؟»، وب‌سایت ویرگول.</ref> | امروزه نیز در نواحی مختلف ایران، اقوامی همچنان از گونه‌هایی از پوشش عمامه استفاده می‌کنند. در گذشته، ایرانیان نوعی کلاه مخصوص به نام «جُبّه» نیز بر سر می‌گذاشتند که پارچه عمامه را دور آن می‌پیچیدند. همچنین، بخشی از پارچه عمامه را میان پیچ‌های آن به‌گونه‌ای بیرون می‌گذاشتند که به‌شکل گُل درمی‌آمد و آن را «گلِ دستار» می‌نامیدند.<ref> [https://virgool.io/@bahar1300.nareng/%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%B1-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA-ernzyoltkfes «دستار چیست؟»، وب‌سایت ویرگول.]</ref> | ||
==عمامه در دوره ایلخانان== | ==عمامه در دوره ایلخانان== | ||
هنگامی غازان‌خان (۷۰۳- ۶۹۴ ق) هفتمین ایلخان مغول که بر مسند ایلخانی نشست، اسلام آورد و فرمان داد که به‌جای القاب خاقانی، کلمه شهادت بر روی سکه‌ها نقش شود. همچنین، خود و فرماندهانش به‌جای کلاه، عمامه بر سر نهادند.<ref>تقوی باغان، «بررسی انواع پوشش سر مردان و زنان در دوره صفوی»، 1399ش، ص66.</ref> | هنگامی غازان‌خان (۷۰۳- ۶۹۴ ق) هفتمین ایلخان مغول که بر مسند ایلخانی نشست، اسلام آورد و فرمان داد که به‌جای القاب خاقانی، کلمه شهادت بر روی سکه‌ها نقش شود. همچنین، خود و فرماندهانش به‌جای کلاه، عمامه بر سر نهادند.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/1610185786-10116-30-6.pdf تقوی باغان، «بررسی انواع پوشش سر مردان و زنان در دوره صفوی»، 1399ش، ص66.]</ref> | ||
==عمامه در دوره آل بویه== | ==عمامه در دوره آل بویه== | ||
در زمان آل بویه، برهنه گذاشتن سر ناپسند شمرده می‌شد. عمامۀ خلیفه سیاه‌رنگ بود و به شکلی خاص روی کلاهی بلند پیچیده می‌شد. اطراف آن با دقت و به طرز زیبایی گلدوزی می‌شد. هر کسی که می‌خواست نزد خلیفه حاضر شود، باید عمامه سیاه بر سر می‌گذاشت.<ref> «تاریخچه لباس روحانیت»، خبرگزاری مهر.</ref> | در زمان آل بویه، برهنه گذاشتن سر ناپسند شمرده می‌شد. عمامۀ خلیفه سیاه‌رنگ بود و به شکلی خاص روی کلاهی بلند پیچیده می‌شد. اطراف آن با دقت و به طرز زیبایی گلدوزی می‌شد. هر کسی که می‌خواست نزد خلیفه حاضر شود، باید عمامه سیاه بر سر می‌گذاشت.<ref> [https://www.mehrnews.com/news/2781816/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D8%B1%D9%88%D8%AD%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%AA «تاریخچه لباس روحانیت»، خبرگزاری مهر.]</ref> | ||
==عمامه در دوره صفویه== | ==عمامه در دوره صفویه== | ||
در دوران صفویه، که شاهان تلاش داشتند خود را از طبقه سادات و معتقد به مذهب شیعه معرفی کنند، استفاده از عمامه سبز میان بسیاری از مردم رواج یافت. در این زمان، شاهان و نزدیکان آنها از عمامه سبز به همراه تاج یا جقه‌ای از جواهر که در قسمت جلوی عمامه قرار می‌دادند، استفاده می‌کردند. در عین حال، برخی از مردم همچنان از عمامه‌های پیشین خود استفاده می‌کردند.<ref> «مردان قدیم چه میپوشیدند؟»، وب‌سایت مشرق‌نیوز.</ref> | در دوران صفویه، که شاهان تلاش داشتند خود را از طبقه سادات و معتقد به مذهب شیعه معرفی کنند، استفاده از عمامه سبز میان بسیاری از مردم رواج یافت. در این زمان، شاهان و نزدیکان آنها از عمامه سبز به همراه تاج یا جقه‌ای از جواهر که در قسمت جلوی عمامه قرار می‌دادند، استفاده می‌کردند. در عین حال، برخی از مردم همچنان از عمامه‌های پیشین خود استفاده می‌کردند.<ref> [https://www.mashreghnews.ir/news/394728/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85-%DA%86%D9%87-%D9%85%DB%8C-%D9%BE%D9%88%D8%B4%DB%8C%D8%AF%D9%86%D8%AF «مردان قدیم چه میپوشیدند؟»، وب‌سایت مشرق‌نیوز.]</ref> | ||
==عمامه در دوره‌های افشاریه، زندیه و قاجاریه== | ==عمامه در دوره‌های افشاریه، زندیه و قاجاریه== | ||
در دوره‌های افشاریه و زندیه، عمامه‌های سبز رنگ جای خود را به شال‌های ترمه‌ای دادند که دور کلاه پیچیده می‌شد. این شیوه بعدها توسط آغامحمد خان قاجار پذیرفته شد و پس از او، فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه نیز مخالفتی با آن نداشتند. به این ترتیب، «شال کلاه» به بخشی اساسی از پوشاک مردان ایرانی تبدیل شد.<ref> «مردان قدیم چه میپوشیدند؟»، وب‌سایت مشرق‌نیوز.</ref> | در دوره‌های افشاریه و زندیه، عمامه‌های سبز رنگ جای خود را به شال‌های ترمه‌ای دادند که دور کلاه پیچیده می‌شد. این شیوه بعدها توسط آغامحمد خان قاجار پذیرفته شد و پس از او، فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه نیز مخالفتی با آن نداشتند. به این ترتیب، «شال کلاه» به بخشی اساسی از پوشاک مردان ایرانی تبدیل شد.<ref> [https://www.mashreghnews.ir/news/394728/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D9%86-%D9%82%D8%AF%DB%8C%D9%85-%DA%86%D9%87-%D9%85%DB%8C-%D9%BE%D9%88%D8%B4%DB%8C%D8%AF%D9%86%D8%AF «مردان قدیم چه میپوشیدند؟»، وب‌سایت مشرق‌نیوز.]</ref> | ||
در زمان محمدشاه قاجار،اندازه کلاه که پیش از آن ارتفاع نسبتاً بلندی داشت، کوتاه شد و «عمامه» به‌تدریج از شکل عمومی و رایج خود خارج شد. در نهایت، تنها برخی قبایل مانند کردها، بلوچ‌ها و گروه‌هایی مانند سادات، روحانیون، معلمان مدارس، پزشکان و داروسازان آن را به‌عنوان نشانه‌ای از هویت خود بر سر می‌گذاشتند.<ref> «لباس روحانیت از ابتدای پیدایش تاکنون»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.</ref> | در زمان محمدشاه قاجار،اندازه کلاه که پیش از آن ارتفاع نسبتاً بلندی داشت، کوتاه شد و «عمامه» به‌تدریج از شکل عمومی و رایج خود خارج شد. در نهایت، تنها برخی قبایل مانند کردها، بلوچ‌ها و گروه‌هایی مانند سادات، روحانیون، معلمان مدارس، پزشکان و داروسازان آن را به‌عنوان نشانه‌ای از هویت خود بر سر می‌گذاشتند.<ref> [https://hawzah.net/fa/Article/View/116471/%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D8%B1%D9%88%D8%AD%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%A8%D8%AA%D8%AF%D8%A7%DB%8C-%D9%BE%DB%8C%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%AA%D8%A7%DA%A9%D9%86%D9%88%D9%86 «لباس روحانیت از ابتدای پیدایش تاکنون»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> | ||
==عمامه در دوره پهلوی== | ==عمامه در دوره پهلوی== | ||
| خط ۹۳: | خط ۹۳: | ||
به گفته صاحب‌نظران، قانون یکسان‌سازی لباس بخشی از برنامه استحاله فرهنگی حکومت پهلوی بود. یکی از اهداف اصلی آن، تضعیف جایگاه روحانیت شیعه از طریق حذف لباس روحانیون بود، چنان‌که در خاطرات سیاستمداران پهلوی نیز به این قصد تصریح شده است. | به گفته صاحب‌نظران، قانون یکسان‌سازی لباس بخشی از برنامه استحاله فرهنگی حکومت پهلوی بود. یکی از اهداف اصلی آن، تضعیف جایگاه روحانیت شیعه از طریق حذف لباس روحانیون بود، چنان‌که در خاطرات سیاستمداران پهلوی نیز به این قصد تصریح شده است. | ||
حکومت پهلوی با کاهش تعداد جوازهای روحانیون، قصد محدود کردن حضور آنان را داشت. ماموران موظف بودند این سیاست را بدون ایجاد اعتراض اجرا کنند. حسین فردوست اشاره کرده که در صورت مشاهده علما در معابر، عمامه آنها برداشته و به آنان توهین می‌شد. همچنین، جوازها عمداً کوتاه‌مدت تعیین می‌شد و تمدید آن نیاز به مکاتبات و مراجعات مکرر داشت. در این میان، برخی روحانیون با ابطال جوازهای خود مواجه می‌شدند و تا صدور مجدد، مجبور به استفاده از لباس متحدالشکل بودند.<ref> «تحلیل و بررسی سیاست یکسان‌سازی لباس در دوره پهلوی اول در سبزوار»، وب‌سایت مرکز بررسی اسناد تاریخی.</ref> | حکومت پهلوی با کاهش تعداد جوازهای روحانیون، قصد محدود کردن حضور آنان را داشت. ماموران موظف بودند این سیاست را بدون ایجاد اعتراض اجرا کنند. حسین فردوست اشاره کرده که در صورت مشاهده علما در معابر، عمامه آنها برداشته و به آنان توهین می‌شد. همچنین، جوازها عمداً کوتاه‌مدت تعیین می‌شد و تمدید آن نیاز به مکاتبات و مراجعات مکرر داشت. در این میان، برخی روحانیون با ابطال جوازهای خود مواجه می‌شدند و تا صدور مجدد، مجبور به استفاده از لباس متحدالشکل بودند.<ref> [https://historydocuments.ir/?page=post&id=3265#_ednref8 «تحلیل و بررسی سیاست یکسان‌سازی لباس در دوره پهلوی اول در سبزوار»، وب‌سایت مرکز بررسی اسناد تاریخی.]</ref> | ||
==عمامه به‌مثابه نماد سیاسی== | ==عمامه به‌مثابه نماد سیاسی== | ||
با پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری افرادی که لباس روحانیت را بر تن داشتند، جایگاه و ارزش لباس روحانیت به‌طور چشمگیری افزایش یافت. عمامه و عبا در دوره جمهوری اسلامی به نمادی سیاسی تبدیل شدند و نقش و تاثیر آنها گسترش یافت. این تغییرات نشان‌دهنده ورود روحانیان به یک وضعیت جدید بود که با ظهور انقلاب اسلامی و تحولات وسیع در ارتباط روحانیت با مردم، نسبت به دو دوره پیش از آن، یعنی دوره سنتی و دوره قاجار، تفاوت چشمگیری داشت.<ref>اسلامی‌تنها، «لباس روحانیت شیعه به مثابه دال سیاسی در ایران معاصر»، 1391ش، ص127.</ref> | با پیروزی انقلاب اسلامی به رهبری افرادی که لباس روحانیت را بر تن داشتند، جایگاه و ارزش لباس روحانیت به‌طور چشمگیری افزایش یافت. عمامه و عبا در دوره جمهوری اسلامی به نمادی سیاسی تبدیل شدند و نقش و تاثیر آنها گسترش یافت. این تغییرات نشان‌دهنده ورود روحانیان به یک وضعیت جدید بود که با ظهور انقلاب اسلامی و تحولات وسیع در ارتباط روحانیت با مردم، نسبت به دو دوره پیش از آن، یعنی دوره سنتی و دوره قاجار، تفاوت چشمگیری داشت.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20150422141446-9545-54.pdf اسلامی‌تنها، «لباس روحانیت شیعه به مثابه دال سیاسی در ایران معاصر»، 1391ش، ص127.]</ref> | ||
==کارکرد عمامه روحانیت== | ==کارکرد عمامه روحانیت== | ||
عمامه مهم‌ترین بخش لباس روحانیت است و در تاریخ مسلمانان همواره معنای دینی و مقدس داشته است. پوشیدن عمامه و لباس روحانیت علاوه بر تمثیل پیامبر، نماد علم، تقوا، پایبندی به دین و ایفای نقش‌های دینی خاص همچون آموزش، هدایت و دفاع از دین و اجرای مناسک بوده است.<ref>اسلامی‌تنها، «لباس روحانیت شیعه به مثابه دال سیاسی در ایران معاصر»، 1391ش، ص119.</ref> | عمامه مهم‌ترین بخش لباس روحانیت است و در تاریخ مسلمانان همواره معنای دینی و مقدس داشته است. پوشیدن عمامه و لباس روحانیت علاوه بر تمثیل پیامبر، نماد علم، تقوا، پایبندی به دین و ایفای نقش‌های دینی خاص همچون آموزش، هدایت و دفاع از دین و اجرای مناسک بوده است.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20150422141446-9545-54.pdf اسلامی‌تنها، «لباس روحانیت شیعه به مثابه دال سیاسی در ایران معاصر»، 1391ش، ص119.]</ref> | ||
==رنگ عمامه روحانیت در دوران معاصر== | ==رنگ عمامه روحانیت در دوران معاصر== | ||
امروزه عمامه، به‌عنوان نماد شاخص روحانیت شیعه، به دو رنگ استفاده می‌شود: مشکی برای سادات و سفید برای غیرسادات.<ref>اسلامی‌تنها، «لباس روحانیت شیعه به مثابه دال سیاسی در ایران معاصر»، 1391ش، ص114.</ref> علت سیاه بودن عمامه سادات به رویدادهای تاریخی مربوط می‌شود. بر اساس روایات، پیامبر اسلام در روز فتح مکه با عمامه‌ای سیاه وارد این شهر شد. همچنین در واقعه غدیر خم، همان عمامه را به نشانه تاج افتخار بر سر حضرت علی نهاد، و پیش‌تر نیز در جنگ خندق، این عمامه بر سر حضرت علی بسته شده بود.<ref> «آیا عمامه بر سر گذاشتن به تاسی از پیامبر است؟»، وب‌سایت شیعه کوئست.</ref> | امروزه عمامه، به‌عنوان نماد شاخص روحانیت شیعه، به دو رنگ استفاده می‌شود: مشکی برای سادات و سفید برای غیرسادات.<ref>[https://ensani.ir/file/download/article/20150422141446-9545-54.pdf اسلامی‌تنها، «لباس روحانیت شیعه به مثابه دال سیاسی در ایران معاصر»، 1391ش، ص114.]</ref> علت سیاه بودن عمامه سادات به رویدادهای تاریخی مربوط می‌شود. بر اساس روایات، پیامبر اسلام در روز فتح مکه با عمامه‌ای سیاه وارد این شهر شد. همچنین در واقعه غدیر خم، همان عمامه را به نشانه تاج افتخار بر سر حضرت علی نهاد، و پیش‌تر نیز در جنگ خندق، این عمامه بر سر حضرت علی بسته شده بود.<ref> [https://www.shiaquest.net/%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%D9%88%D9%87%D8%A7%D8%A8%DB%8C%D8%AA/%D9%88%D9%87%D8%A7%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D8%B5%D8%B1-%D8%AD%D8%A7%D8%B6%D8%B1/5408-2015-05-04-17-34-22.html «آیا عمامه بر سر گذاشتن به تاسی از پیامبر است؟»، وب‌سایت شیعه کوئست.]</ref> | ||
این جایگاه ویژه سبب شد که سادات، به یادبود روز غدیر، عمامه سیاه بر سر بگذارند. بر همین اساس، روحانیان سادات عمامه سیاه و غیرسادات عمامه سفید بر سر میگذارند.<ref> «آیا عمامه بر سر گذاشتن به تاسی از پیامبر است؟»، وب‌سایت شیعه کوئست.</ref> | این جایگاه ویژه سبب شد که سادات، به یادبود روز غدیر، عمامه سیاه بر سر بگذارند. بر همین اساس، روحانیان سادات عمامه سیاه و غیرسادات عمامه سفید بر سر میگذارند.<ref> [https://www.shiaquest.net/%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%AE%D8%AA-%D9%88%D9%87%D8%A7%D8%A8%DB%8C%D8%AA/%D9%88%D9%87%D8%A7%D8%A8%DB%8C%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D8%B9%D8%B5%D8%B1-%D8%AD%D8%A7%D8%B6%D8%B1/5408-2015-05-04-17-34-22.html «آیا عمامه بر سر گذاشتن به تاسی از پیامبر است؟»، وب‌سایت شیعه کوئست.]</ref> | ||
==بستن عمامه== | ==بستن عمامه== | ||
عمامه روحانیون معمولاً از عمامه‌های مردم عادی بزرگتر است و طول آن از ۶ متر شروع می‌شود و تا ۱۴ متر می‌رسد. پارچه عمامه معمولاً پارچه‌ای خاص و نازک است و یکی از پارچه‌های معروف استفاده‌شده در این زمینه، «وال هندی» است که پارچه‌ای نازک است و هنگام پیچیدن حجم کمی می‌گیرد. به این ترتیب، عمامه‌های کوچک حدود ۶ متر، عمامه‌های متوسط ۷ تا ۸ متر و عمامه‌های بزرگ از ۱۰ متر به بالا هستند. معمولاً اساتید اخلاق به طلاب توصیه می‌کنند که عمامه را بزرگ نپیچند.<ref> «لباس روحانیت از ابتدای پیدایش تاکنون»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.</ref> | عمامه روحانیون معمولاً از عمامه‌های مردم عادی بزرگتر است و طول آن از ۶ متر شروع می‌شود و تا ۱۴ متر می‌رسد. پارچه عمامه معمولاً پارچه‌ای خاص و نازک است و یکی از پارچه‌های معروف استفاده‌شده در این زمینه، «وال هندی» است که پارچه‌ای نازک است و هنگام پیچیدن حجم کمی می‌گیرد. به این ترتیب، عمامه‌های کوچک حدود ۶ متر، عمامه‌های متوسط ۷ تا ۸ متر و عمامه‌های بزرگ از ۱۰ متر به بالا هستند. معمولاً اساتید اخلاق به طلاب توصیه می‌کنند که عمامه را بزرگ نپیچند.<ref> [https://hawzah.net/fa/Article/View/116471/%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D8%B1%D9%88%D8%AD%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%A8%D8%AA%D8%AF%D8%A7%DB%8C-%D9%BE%DB%8C%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%AA%D8%A7%DA%A9%D9%86%D9%88%D9%86 «لباس روحانیت از ابتدای پیدایش تاکنون»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> | ||
==آداب بستن عمامه== | ==آداب بستن عمامه== | ||
بستن عمامه از اعمال مستحب است و همراه کردن آن با تحت‌الحنک نیز توصیه شده است. همچنین، سادات مدینه یک طرف عمامه را از جلو و طرف دیگر را از پشت می‌انداختند که این شیوه نیز مورد تاکید بوده است. پیچیدن عمامه به‌صورت ایستاده از مستحبات دانسته شده است.<ref> «در بیان عمامه بستن»، وب‌سایت پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله مکارم شیرازی.</ref> | بستن عمامه از اعمال مستحب است و همراه کردن آن با تحت‌الحنک نیز توصیه شده است. همچنین، سادات مدینه یک طرف عمامه را از جلو و طرف دیگر را از پشت می‌انداختند که این شیوه نیز مورد تاکید بوده است. پیچیدن عمامه به‌صورت ایستاده از مستحبات دانسته شده است.<ref> [https://old.makarem.ir/main.aspx?reader=1&pid=254593&lid=0&mid=100504 «در بیان عمامه بستن»، وب‌سایت پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله مکارم شیرازی.]</ref> | ||
==شیوه بستن عمامه علمای اهل سنت== | ==شیوه بستن عمامه علمای اهل سنت== | ||
مؤلف کتاب «جامه پیامبر» اشاره می‌کند که در مورد بستن عمامه اهل سنت، فرم خاصی وجود ندارد و این مسئله به فرهنگ بومی هر کشور بستگی دارد.<ref> «لباس روحانیت از ابتدای پیدایش تاکنون»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.</ref> | مؤلف کتاب «جامه پیامبر» اشاره می‌کند که در مورد بستن عمامه اهل سنت، فرم خاصی وجود ندارد و این مسئله به فرهنگ بومی هر کشور بستگی دارد.<ref> [https://hawzah.net/fa/Article/View/116471/%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D8%B1%D9%88%D8%AD%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D8%B2-%D8%A7%D8%A8%D8%AA%D8%AF%D8%A7%DB%8C-%D9%BE%DB%8C%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%B4-%D8%AA%D8%A7%DA%A9%D9%86%D9%88%D9%86 «لباس روحانیت از ابتدای پیدایش تاکنون»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه.]</ref> | ||
==مراسم عمامه‌گذاری== | ==مراسم عمامه‌گذاری== | ||
مطابق قانون مصوب سال ۱۳۷۹ش شورای عالی حوزه‌های علمیه، طلاب برای ملبس‌شدن به لباس روحانیت ملزم به دریافت تاییدیه و مجوزی با عنوان «جواز تلبس» از معاونت تهذیب حوزه‌های علمیه هستند.<ref> «شرایط و مقررات عمامه‌گذاری چیست؟»، وب‌سایت عصر ایران.</ref> | مطابق قانون مصوب سال ۱۳۷۹ش شورای عالی حوزه‌های علمیه، طلاب برای ملبس‌شدن به لباس روحانیت ملزم به دریافت تاییدیه و مجوزی با عنوان «جواز تلبس» از معاونت تهذیب حوزه‌های علمیه هستند.<ref> [https://www.asriran.com/fa/news/607635/%D8%B4%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B7-%D9%88-%D9%85%D9%82%D8%B1%D8%B1%D8%A7%D8%AA-%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%85%D9%87-%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%DA%86%DB%8C%D8%B3%D8%AA «شرایط و مقررات عمامه‌گذاری چیست؟»، وب‌سایت عصر ایران.]</ref> | ||
طلاب حوزه‌های علمیه پس از حدود پنج سال تحصیل و همچنین دستیابی به توانایی نسبی در پاسخ‌گویی به پرسش‌های مردم، پس از احراز صلاحیت اخلاقی از سوی معاونت تهذیب حوزه، می‌توانند ملبس به لباس روحانیت شوند. این فرایند معمولاً طی مراسمی رسمی و در اعیاد اسلامی برگزار می‌شود.<ref> «تاریخچه عمامه/ چرا روحانیان عمامه بر سر میگذارند؟»، پایگاه خبری آفتاب.</ref> | طلاب حوزه‌های علمیه پس از حدود پنج سال تحصیل و همچنین دستیابی به توانایی نسبی در پاسخ‌گویی به پرسش‌های مردم، پس از احراز صلاحیت اخلاقی از سوی معاونت تهذیب حوزه، می‌توانند ملبس به لباس روحانیت شوند. این فرایند معمولاً طی مراسمی رسمی و در اعیاد اسلامی برگزار می‌شود.<ref> [https://aftabnews.ir/fa/news/167804/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%85%D9%87-%DA%86%D8%B1%D8%A7-%D8%B1%D9%88%D8%AD%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A8%D8%B1-%D8%B3%D8%B1-%D9%85%DB%8C-%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%AF «تاریخچه عمامه/ چرا روحانیان عمامه بر سر میگذارند؟»، پایگاه خبری آفتاب.]</ref> | ||
در شهر قم، این مراسم اغلب با حضور مراجع تقلید انجام می‌شود، درحالی‌که در سایر شهرها، ائمه جمعه و علمای برجسته محلی، طلاب را ملبس می‌کنند. این آیین نمادی از ورود رسمی طلبه به مسیر تبلیغ دین و خدمت به مردم است.<ref> «تاریخچه عمامه/ چرا روحانیان عمامه بر سر میگذارند؟»، پایگااه خبری آفتاب.</ref> | در شهر قم، این مراسم اغلب با حضور مراجع تقلید انجام می‌شود، درحالی‌که در سایر شهرها، ائمه جمعه و علمای برجسته محلی، طلاب را ملبس می‌کنند. این آیین نمادی از ورود رسمی طلبه به مسیر تبلیغ دین و خدمت به مردم است.<ref> [https://aftabnews.ir/fa/news/167804/%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DA%86%D9%87-%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%85%D9%87-%DA%86%D8%B1%D8%A7-%D8%B1%D9%88%D8%AD%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%86-%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A8%D8%B1-%D8%B3%D8%B1-%D9%85%DB%8C-%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%AF «تاریخچه عمامه/ چرا روحانیان عمامه بر سر میگذارند؟»، پایگااه خبری آفتاب.]</ref> | ||
==عمامه‌پراکنی== | ==عمامه‌پراکنی== | ||
پیشینه عمامه‌پراکنی در ایران به رویدادی تاریخی مرتبط با شیخ فضل‌الله نوری باز می‌گردد. در روزهای پایانی زندگی شیخ فضل‌الله، زمانی که او به دار آویخته شد، یوسف‌خان ارمنی عمامه را به‌صورت توهین‌آمیزی از سر او برداشت و به‌سمت جمعیت پرتاب کرد. این حادثه، اولین عمامه‌پراکنی در تاریخ ایران شناخته می‌شود و نمادی از حرکت‌های ضد مذهبی در دوران مشروطه بود.<ref>انصاری،هادی، «تجربه‌ای تاریخی از عمامهپرانی در ایران»، خبرگزاری خبرآنلاین.</ref> گفته می‌شود در حرکتی مشابه، عوامل رضاخان، هنگام نماز، عمامه شهید مدرس را از سرش برداشتند و آن را به دور گردنش پیچیدند و او را به شهادت رساندند.<ref>روایتی از تبعید و شهادت مدرس، پایگاه جامع تاریخ معاصر ایران.</ref> | پیشینه عمامه‌پراکنی در ایران به رویدادی تاریخی مرتبط با شیخ فضل‌الله نوری باز می‌گردد. در روزهای پایانی زندگی شیخ فضل‌الله، زمانی که او به دار آویخته شد، یوسف‌خان ارمنی عمامه را به‌صورت توهین‌آمیزی از سر او برداشت و به‌سمت جمعیت پرتاب کرد. این حادثه، اولین عمامه‌پراکنی در تاریخ ایران شناخته می‌شود و نمادی از حرکت‌های ضد مذهبی در دوران مشروطه بود.<ref>[https://www.khabaronline.ir/news/1693963/%D8%AA%D8%AC%D8%B1%D8%A8%D9%87-%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86 انصاری،هادی، «تجربه‌ای تاریخی از عمامهپرانی در ایران»، خبرگزاری خبرآنلاین.]</ref> گفته می‌شود در حرکتی مشابه، عوامل رضاخان، هنگام نماز، عمامه شهید مدرس را از سرش برداشتند و آن را به دور گردنش پیچیدند و او را به شهادت رساندند.<ref>[https://dowran.ir/show.php?id=147428411 روایتی از تبعید و شهادت مدرس، پایگاه جامع تاریخ معاصر ایران.]</ref> | ||
پدیده عمامه‌پراکنی پس از ناآرامی‌های ۱۴۰۱ش نیز تحت تاثیر فضای ایجادشده در شبکه‌های اجتماعی از سوی برخی افراد رخ داد و در رسانه‌های مخالف جمهوری اسلامی بازتاب گسترده‌ای یافت که با واکنش منفی و مخالفت اکثریت جامعه ایرانی روبه‌رو شد.<ref> «نقد کتاب «عمامهپرانی» منتشر شده توسط معاونت راهبردی سازمان تبلیغات اسلامی»، وب‌سایت ندای اصفهان.</ref> همچنین اقدام به‌انداختن عمامه روحانیون با واکنش‌های منفی و نقدهایی از سوی چهره‌های هر دو جریان اصولگرا و اصلاح‌طلب مواجه شده است.<ref> «انداختن عمامه روحانیون از کجا آغاز شد؟»، وب‌سایت صدای میانه.</ref> | پدیده عمامه‌پراکنی پس از ناآرامی‌های ۱۴۰۱ش نیز تحت تاثیر فضای ایجادشده در شبکه‌های اجتماعی از سوی برخی افراد رخ داد و در رسانه‌های مخالف جمهوری اسلامی بازتاب گسترده‌ای یافت که با واکنش منفی و مخالفت اکثریت جامعه ایرانی روبه‌رو شد.<ref> [https://nedayeesfahan.ir/149186/%D9%86%D9%82%D8%AF-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%B1-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B7.htm «نقد کتاب «عمامهپرانی» منتشر شده توسط معاونت راهبردی سازمان تبلیغات اسلامی»، وب‌سایت ندای اصفهان.]</ref> همچنین اقدام به‌انداختن عمامه روحانیون با واکنش‌های منفی و نقدهایی از سوی چهره‌های هر دو جریان اصولگرا و اصلاح‌طلب مواجه شده است.<ref> [https://vom.ir/sarasari/posts/122715 «انداختن عمامه روحانیون از کجا آغاز شد؟»، وب‌سایت صدای میانه.]</ref> | ||
علیزاده کارشناس سابق بی‌بی‌سی که مقیم لندن است پوشش روحانیان در ایران را لباسی سنتی و بومی می‌داند که سابقه آن به چند هزار سال پیش، بازمی‌گردد. او معتقد است که رضاشاه در جریان مبارزه با حجاب و تلاش برای فرنگی‌سازی پوشش مردان، این لباس را از مردم ایران گرفت.<ref> «نقد کتاب «عمامهپرانی» منتشر شده توسط معاونت راهبردی سازمان تبلیغات اسلامی»، وب‌سایت ندای اصفهان.</ref> | علیزاده کارشناس سابق بی‌بی‌سی که مقیم لندن است پوشش روحانیان در ایران را لباسی سنتی و بومی می‌داند که سابقه آن به چند هزار سال پیش، بازمی‌گردد. او معتقد است که رضاشاه در جریان مبارزه با حجاب و تلاش برای فرنگی‌سازی پوشش مردان، این لباس را از مردم ایران گرفت.<ref> [https://nedayeesfahan.ir/149186/%D9%86%D9%82%D8%AF-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%B1-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B7.htm «نقد کتاب «عمامهپرانی» منتشر شده توسط معاونت راهبردی سازمان تبلیغات اسلامی»، وب‌سایت ندای اصفهان.]</ref> | ||
علیزاده با اشاره به شیطنت رسانه‌های معاندی مانند بی‌بی‌سی و ایران اینترنشنال، تاکید می‌کند که این رسانه‌ها در حال عرفی‌سازی آزار و اذیت روحانیان هستند. وی این پرسش را مطرح می‌کند که چگونه در اروپا، دست زدن به «کیپا» ی یهودیان به‌عنوان یهودستیزی، جرمی نابخشودنی محسوب می‌شود؛ اما رسانه‌های معاند با تبهکاری، عمامهپرانی علیه روحانیان ایران را همچون یک رقابت ورزشی نقل و ترویج می‌کنند!<ref> «نقد کتاب «عمامهپرانی» منتشر شده توسط معاونت راهبردی سازمان تبلیغات اسلامی»، وب‌سایت ندای اصفهان.</ref> | علیزاده با اشاره به شیطنت رسانه‌های معاندی مانند بی‌بی‌سی و ایران اینترنشنال، تاکید می‌کند که این رسانه‌ها در حال عرفی‌سازی آزار و اذیت روحانیان هستند. وی این پرسش را مطرح می‌کند که چگونه در اروپا، دست زدن به «کیپا» ی یهودیان به‌عنوان یهودستیزی، جرمی نابخشودنی محسوب می‌شود؛ اما رسانه‌های معاند با تبهکاری، عمامهپرانی علیه روحانیان ایران را همچون یک رقابت ورزشی نقل و ترویج می‌کنند!<ref> [https://nedayeesfahan.ir/149186/%D9%86%D9%82%D8%AF-%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8-%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%85%D9%87%E2%80%8C%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%85%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%B1-%D8%B4%D8%AF%D9%87-%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B7.htm «نقد کتاب «عمامهپرانی» منتشر شده توسط معاونت راهبردی سازمان تبلیغات اسلامی»، وب‌سایت ندای اصفهان.]</ref> | ||
یکی از حقوقدانان و فعالان سیاسی اصلاح‌طلب در یادداشتی نوشت عمامهپرانی نقض آشکار آزادی پوشش و عقیده است. در تمام جوامع، لباس روحانیت به‌روشنی باورهای فرد را نمایان می‌کند و هیچ پوششی به این‌اندازه بیانگر عقاید شخصی نیست. اگر هدف اعتراضات، دفاع از آزادی پوشش و بیان است؛ چرا این حق برای روحانیون نادیده گرفته می‌شود؟ چنین رفتاری نه‌تنها تناقض‌آمیز، بلکه غیراخلاقی است.<ref> «عمامهپرانی تعرض به حق آزادی عقیده و پوشش است»، وب‌سایت اقتصاد نیوز.</ref> | یکی از حقوقدانان و فعالان سیاسی اصلاح‌طلب در یادداشتی نوشت عمامهپرانی نقض آشکار آزادی پوشش و عقیده است. در تمام جوامع، لباس روحانیت به‌روشنی باورهای فرد را نمایان می‌کند و هیچ پوششی به این‌اندازه بیانگر عقاید شخصی نیست. اگر هدف اعتراضات، دفاع از آزادی پوشش و بیان است؛ چرا این حق برای روحانیون نادیده گرفته می‌شود؟ چنین رفتاری نه‌تنها تناقض‌آمیز، بلکه غیراخلاقی است.<ref> [https://www.shahrekhabar.com/news/166847982099716 «عمامهپرانی تعرض به حق آزادی عقیده و پوشش است»، وب‌سایت اقتصاد نیوز.]</ref> | ||
==پویش عمامه‌بوسی== | ==پویش عمامه‌بوسی== | ||
در پاسخ به پدیده «عمامهپرانی»، جوانان ایرانی پویشی با عنوان «عمامه‌بوسی» راه‌اندازی کردند. این حرکت که از ایران آغاز شد، به اماکن مذهبی مانند کربلا و بین‌الحرمین نیز گسترش یافت. هدف این پویش، تقویت احترام به روحانیت و بازتعریف جایگاه آنان در جامعه، اعلام شده است.<ref> «اولین «عمامهپرانی» در تاریخ ایران چه زمانی ثبت شد؟/ «عمامه‌بوسی»، راهکار مقابله اصولگرایان»، خبرگزاری خبرآنلاین.</ref> | در پاسخ به پدیده «عمامهپرانی»، جوانان ایرانی پویشی با عنوان «عمامه‌بوسی» راه‌اندازی کردند. این حرکت که از ایران آغاز شد، به اماکن مذهبی مانند کربلا و بین‌الحرمین نیز گسترش یافت. هدف این پویش، تقویت احترام به روحانیت و بازتعریف جایگاه آنان در جامعه، اعلام شده است.<ref> [https://www.khabaronline.ir/news/1694315/%D8%A7%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%86-%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%85%D9%87-%D9%BE%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AF%D8%B1-%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%DA%86%D9%87-%D8%B2%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D8%AB%D8%A8%D8%AA-%D8%B4%D8%AF-%D8%B9%D9%85%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A8%D9%88%D8%B3%DB%8C «اولین «عمامهپرانی» در تاریخ ایران چه زمانی ثبت شد؟/ «عمامه‌بوسی»، راهکار مقابله اصولگرایان»، خبرگزاری خبرآنلاین.]</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
