عبا

عبا؛ نوعی روپوش بلند و جلو‌باز که بر روی لباس می‌پوشند.

عبا از گذشته‌های دور لباس رسمی عرب‌ها بوده است. روحانیان هم از عبا استفاده می‌کنند. عبا در اندازه‌ها و رنگ‌های مختلف به‎‌صورت مردانه و زنانه در بازار عرضه می‌شود. جنس پارچه عبا در برخی از مناطق، از پشم گوسفند یا کرک شتر است.

مفهوم‌شناسی

عبا به‌معنای لباسی بلند و جلوباز با آستین‌های کوتاه است. عبا از نظر شکل ظاهری روپوشی است که معمولاً از شانه تا مچ پا را می‌پوشاند. دو آستینچه دارد که دست‌ها را از آن‌ها بیرون می‌آورند. دور تا دور عبا با نخ قیطان دوخته شده است و به‌صورت دوبند در قسمت جلو روی سینه آویزان است. کاربرد قیطان این است که با کشیدن آن از دو طرف، عبا را روی شانه مرتب می‌کنند. عبا را معمولاً روی دشداشه یا قبا می‌پوشند.

تاریخچه

تاریخچة پوشیدن عبا، در ایران به دوره پیش از اسلام برمی‌گردد که بیشتر به‌عنوان لباس گران‌بها برای درباریان مورد استفاده بوده است. اولین پادشاه اشکانیان، همواره بر روی لباس‌هایش عبا می‌پوشیده و این سنت را پادشاهان بعد از او همچنان ادامه دادند.

ترویج عبا در ایران بیشتر به بعد از اسلام برمی‌‌گردد که به چند دوره تقسیم می‌شود: در دور صفویه جهانگردان از پوشیدن عبا گزارش داده‌اند. در دورة زندیه نیز کریم‌خان زند عبایی را بر روی قبا می‌پوشیده است. در دوره قاجاریه پوشش عبا در میان اصناف و گروه‌هایی از اقشار مردم رواج داشته است. در عصر قاجاریه مردم ایران توجه خاصی به لباس داشتند و پوشیدن لباس کوتاه را مغایر با فرهنگ و متانت خود می‌دانستند. در این دوره، پوشیدن لباسی از سر تا پا، نقش مهمی در جایگاه و احترام افراد داشت؛ لذا این امر به رواج عبا در بین مردم ایران منجر شد. روحانیون نیز عبا را به‌عنوان روپوش مورد استفاده قرار می‌دادند. آنها در زمستان عبایی به نام عبای نجفی و بوشهری و در تابستان عبای کشمیر‌شکن را به تن می‌کردند. حدیث کسا یک نمونه تاریخی است که به پوشش عبا اشاره دارد. به اهل‌بیت‌ پیامبر‌ به‌دلیل این‌که زیر عبا قرار گرفته‌اند آل‌عبا گفته می‌شود.

عبابافی

عبابافی در ایران قبل از اسلام، در شهرهای کنار رودهای دجله و فرات رایج بود. پیشینه عبابافی در شهر بهبهان به‌ هزار سال می‌رسد. بزرگان این شهر معتقدند که تعداد زیادی کارگاه تولید عبا در این شهر وجود داشته که امروزه فقط بیست تا از آنها باقی مانده است. در حال حاضر دو نوع عبای نازک تابستانی و ضخیم زمستانی در بهبهان تولید می‌شود. قدمت عبابافی در بوشهر، به پانصد سال می‌رسد و در شهرستان‌های نائین و مشهد نیز عبابافی وجود دارد.

انواع عبا

عبا دارای رنگ‌های متنوعی است که عبارت‌اند از: مشکی، خرمایی، خاکستری و شیری که در بازار عرضه می‌شود.

عبا بر مبنای نوع کاربرد و جنس پارچه آن انواع مختلفی دارد:

1. عبای چهارفصل: از ضخامت متوسطی برخوردار است و در چهارفصل سال می‌توان از آن استفاده کرد؛
2. عبای تابستانی: از جنس تور و سبک است و گرمای کمتری را به خودش جذب می‌کند؛
3. عبای زمستانی: جنس پارچه آن ضخیم و سنگین است؛
4. عبای پاییزی: نسبت به دو عبای قبلی حالت حد وسط دارد. بیشتر روحانیون در طول سال از همان دو عبای تابستانی و زمستانی استفاده می‌کنند؛
5. عبای نمازی: از جنس پشم پلی‌استر و بسیار لطیف است. مزیت‌های متعددی برای پارچه عبای نمازی بیان شده که می‌توان به مقاوم‌بودن در برابر پوسیدگی و ساییدگی، نفوذ‌ناپذیری آن در برابر آب، حفظ شکل اولیه، سبک بودن پارچه عبا و نگهداری راحت آن اشاره کرد؛
6. عبای زنانه؛ بعد از آمدن اسلام و هدفمند شدن حجاب زنان مورد استفاده قرار گرفت. امروزه مانتوی عبایی یکی از محبوب‌ترین مدل‌های حجاب برای زنان محجبه در سراسر دنیا است. مانتو عبایی با پوششی شبیه چادر، در اندازه‌ها و رنگ‌های متنوع و در طرح‌های ساده و تزیین‌شده در بازار عرضه می‌شوند.

کاربرد

عبا لباس رسمی اعراب است و در ایران به‌عنوان لباس روحانیت شناخته شده است. طلبه‌ها در حوزه‌های علمیه در حجره و کلاس درس، معمولاً عبا به دوش می‌اندازند و زمینه را برای پوشیدن لباس روحانیت فراهم می‌کند؛ پوشیدن عبا توسط مداحان و روضه‌خوانان غیر‌روحانی در مجالس مذهبی نیز مرسوم است.

مزیت‌ها

عبایی که روحانیون به دوش می‌اندازند نماد استفادۀ عبا توسط پیامبر اسلام است؛ لذا این پوشش، نماد تعلق به اسلام است. این لباس در فرهنگ شیعیان ایران دارای تکریم است. از روایات و احادیث اسلامی می‌توان دریافت که این لباس علاوه بر مزیت‌های اجتماعی یک نوع قداست معنوی نیز دارد. یکی دیگر از مزیت‌های عبا این است که رعایت حیا و پوشیدگی بیشتری نسبت به دیگر لباس‌ها دارد.

عبا در ادبیات‌ فارسی

در طول تاریخ، پیوند میان هویت و فرهنگ پوشش در ایران، موجب ایجاد هویتی مستقل در پوشش برای ایرانیان شده است. بازتاب این امر، در ادبیات فارسی به‌ویژه در سروده‌های شاعران نیز به چشم می‌خورد.

سعدی می‌گوید:

بستن قبا به خدمت سالار و شهریار

امیدوارتر که گنه در عبا کنیم

منابع

• «از دوخت لباس علمای مشهور تا تغییرات مد لباس روحانیون»، وب‌سایت پایگاه خبری لباس پارسی، تاریخ بازدید: 23 دی 1401ش.
• «تاریخچه لباس روحانیت»، ویژه‌نامه ردای بهشتی، قم، ۱۳۹۵ش.
• چال‌دره، طاهره، «حجاب در آیینه شعر معاصر» فصلنامه تخصصی زبان و ادبیات فارسی شفای دل، سال دوم، شماره 4، 1398ش.
• سعدی، غزلیات، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 28 دی 1401ش.
• «عبا»، وب‌سایت ویکی‌ شیعه، تاریخ بازدید: 24 دی 1401ش.
• «عبای نمازی»، وب‌سایت اینترنتی فروشگاه فرخنده، تاریخ بازدید: 23 دی 1401ش.
• «فواید لباس روحانیت»، وب‌سایت ویکی فقه، تاریخ بازدید: 24 دی 1401ش.
• «مانتو عبایی»، وب‌سایت فروشگاه حجاب بنی‌فاطمی، تاریخ بازدید: 24 دی 1401ش.
• «مانتو عبایی از صحراهای عربستان تا کت‌واک‌های پاریس»، وب‌سایت اگزیست، تاریخ بازدید: 23 دی 1401ش.
• مجابی، سیدعلی و فنایی، زهرا، «عبابافی بهبهان»، جلوه هنر، شماره 2، 1388ش.
• معین، محمد، فرهنگ فارسی، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 22 دی 1401ش.
• یعقوب‌زاده، هادی و وافی‌تبار، آمنه، «بازیابی زمینه‌ای تحدید قبا و عبا به روحانیت شیعه در عصر قاجار»، مطالعات تاریخ فرهنگی، سال دوازدهم، شماره 50، زمستان 1400ش.