دشداشه

دشداشه؛ نوعی پیراهن عربی بلند و گشاد.

دِشْداشه پیراهنی بلند، تا حدی گشاد و با آستین‌‌های باز و تن‌پوشی برای تمام فصل‌های سال در مناطق با آب و هوای گرم و شرجی است. این لباس سنتی، بسته به منطقه، فرهنگ، آب و هوا و سلیقه پوشنده در رنگ، طرح، جنس و شکل متفاوت عرضه می‌‌شود.

مفهوم‌‌شناسی

«دشداشه» واژه‌‌ای عربی و به‌‌معنی لباس مردانۀ عربی بلند و گشاد است. عرب‌زبانان مناطق خوزستان، عراق، کویت، شام و عمان برای این لباس از واژه دشداشه استفاده می‌‌کنند. در زبان مردمان سایر مناطق، واژگان «ثوب» یا «کندوره» بر این تن‌پوش اطلاق می‌شود.

شکل

دشداشه یک پیراهن گشاد و یکسره است که تا پایین پا می‌‌آید و دو جیب بزرگ در دو طرف دارد. این جیب‌‌ها گاهی درون درز یا شکاف کناری لباس قرار می‌‌گیرند و گاهی به‌‌صورت جیب روی لباس در جلوی آن دوخته می‌‌شوند. بعضی از انواع دشداشه هم مانند پیراهن‌‌های معمولی مردانه، یک جیب کوچک روی سینه در سمت چپ دارند.

انواع

این پیراهن در مناطق مختلف، شکل و طرح‌‌های متفاوتی دارد. دشداشه اماراتی یقه‌‌ای گرد و ساده دارد و با دو یا سه دکمه از جلو بسته می‌‌شود؛ اما دشداشۀ عراقی یقه‌‌دار است و تا روی سینه دکمه می‌‌خورد. همچنین، بعضی از انواع دشداشه آستین‌‌هایی دارند که مانند پیراهن‌‌های معمولی مردانه، سرآستین و دکمه دارند و بعضی دیگر آستین‌‌هایی ساده دارند. دشداشۀ عمانی بلند و گشاد و بدون یقه است. دو جیب بر روی سینه دارد و با گلدوزی سفید یا رنگی، زیبا شده است. دشداشۀ کویتی، از دیگر دشداشه‌‌ها گشادتر است. این نوع دشداشه بدان جهت که از پارچه‌‌های ضخیم و تیره‌‌دوخت می‌‌شود؛ یک لباس زمستانی است.

جنس و رنگ

برای دوختن این پیراهن، معمولاً از پارچه‌‌های تترون یا وال که رنگ‌‌های روشنی مانند سفید، طوسی، کرم و آبی دارند، استفاده می‌‌شود. این پارچه‌‌ها مناسب آب‌وهوای گرم منطقه است. در فصل سرما، پارچه‌‌های ضخیم‌‌تری برای دوخت دشداشه به کار می‌‌روند. این پیراهن به‌صورت معمول بدون زینت است.

دشداشه‌‌پوشی

زنان و مردان در جنوب ایران و برخی از کشورهای عربی مانند عراق دشداشه می‌‌‌پوشند. دشداشه همچنین پوشاک سنتی صابئین یا منداییان خوزستان است که یکی از اقلیت‌‌های دینی ایران هستند. در برخی از شهرهای گرم ایران مثل قم، بعضی از طلبه‌‌ها در فصل گرما، به‌جای قبا از دشداشه استفاده می‌کنند.

کارکرد اجتماعی دشداشه

دشداشه بدون روپوش، نشانه‌‌ای از کاهش شخصیت و مقام اجتماعی پوشنده است. بنابراین، برخی مردان عرب بر روی دشداشه، کت می‌‌پوشند. در زمستان، بر روی دشداشه، عبای پشمی ضخیمی به نام مزویه که به‌‌صورت معمول سیاه، قهوه‌‌ای یا سرمه‌‌ای است و در تابستان عبای پشمی نازک و ظریفی به نام بِشت یا خاچیّه می‌پوشند و برای زیبایی بیشتر، روی سرشانه‌‌ها و آستین‌‌های آن گلدوزی می‌کنند. در جمع‌‌های رسمی، پوشیدن شلوارهای پارچه‌‌ای زیر دشداشه متداول است. پایین دشداشه از قسمت بالایی آن پهن‌‌تر است؛ به همین دلیل هنگام کار کردن یا دویدن، معمولاً دامن لباس را بالا می‌‌کشند و گره می‌‌زنند. این لباس همراه با چفیه و عقال، لباس رسمی در اکثر کشورهای عربی خلیج فارس است.

دشداشه‌‌پوشی در مراسم آیینی

در مراسم عزاداری، مردان عرب دشداشه‌‌ای به رنگ مشکی می‌‌پوشند و دستار سیاه به سر می‌‌بندند. هر ساله عرب‌‌های خوزستانی با لباس‌‌های ملی خود شامل دشداشه، عبا و عقال در اهواز به مناسبت روز ارتش جمهوری اسلامی ایران رژه می‌‌روند. بر همین اساس، وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی از سال 2020م دشداشه را به‌‌عنوان لباس عربی رسمی اهواز ثبت کرده است.

دشداشه زنانه

زنان نیز همانند مردان دشداشه به تن می‌‌کنند. این دشداشه با توجه به مناطق مختلف نام‌‌های گوناگونی دارد؛ زنان خوزستان و بوشهر به آن «نفنوف» یا «ثوب» و در بندرعباس و نواحی مرکزی آن همانند کنگ، بندرلنگه، بندر خمیر و هرمز و قشم و امارات متحده عربی به آن «کندوره» می‌‌گویند. این تن پوش با توجه به فصل‌‌های سال، آیین‌‌ها و مراسم و فرهنگ مردمان هر سرزمینی در رنگ‌‌ها و شکل‌‌های گوناگونی عرضه می‌‌شود. شکل ساده آن بیشتر کاربری خانگی دارد و در جشن‌‌ها و عروسی‌‌ها، شکل تزیین‌شده و گلدوزی‌‌شدۀ آن به تن می‌‌شود. دشداشه به‌جهت پوشاندن اکثر قسمت‌‌های بدن و راحتی پوشیدن آن، مورد استقبال بیشتر زنان جنوب ایران و کشورهای عربی است.

قوانین دشداشه‌‌پوشی در عمان

عمانی‌‌ها دشداشه عمانی را تنها یک نماد از هویت و فرهنگ خویش نمی‌‌بینند؛ بلکه اهمیت اقتصادی فراوانی برای آن قائل هستند. حدود ۱.۴ میلیون مرد و جوان عمانی از دشداشه استفاده می‌‌کنند. بسیاری از فروشگاه‌‌ها در عمان، با ایجاد تغییراتی در دشداشه، آن را به خارج از کشور صادر می‌‌کنند و این امر به هویت دشداشه عمانی آسیب می‌‌زند. برای حفظ هویت دشداشۀ عمانی و جلوگیری از تغییرات غیرمجاز در آن، وزارت تجارت و صنعت عمان از سال ۲۰۱۷م قوانینی را اعمال کرده است. این قوانین ممنوعیت واردات یا ایجاد تغییرات در دشداشه را شامل می‌‌شوند. همچنین مشخصات ویژه‌‌ای برای دشداشه تعیین شده‌‌اند که خیاط‌‌ها باید از آنها پیروی کنند. در غیر این صورت جریمه می‌‌شوند. مصرف‌‌کننده‌‌ها می‌‌توانند پارچه مورد نظر خود را انتخاب کنند. پنج نوع دشداشه با نام‌‌های بوریمی، ابو، شاگ، سوری و بدوئین معرفی شده‌‌اند که هر کدام پارچه و طرح خاص خود را دارند.

منابع

• آل‌احمد، جلال، جزیرۀ خارک درّ یتیم خلیج فارس، تهران، مجید، ۱۳۶۱ش.
• امیدی، ناهید، دیده و دل و دست، مشهد، به نشر، 1383ش.
• انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخـن، تهران، سخن، ۱۳۸2ش.
• «معرفی انواع دشداشه و خصوصیات آنها»، وب‌‌سایت فرخنده کالا، تاریخ بازدید: 26 نوامبر 2023م.
• «سلطنت عمان قوانین پوشیدن دشداشه را تشدید کرد»، وب‌‌سایت فرارو، تاریخ درج مطلب: 18 بهمن 1400ش.
• «دشداشه لباس سنتی امارات»، وب‌‌سایت کشورگردی، تاریخ درج مطلب: 16 اکتبر 2016م.
• «رژه با عبا و دشداشه»، وب‌‌سایت جهان نیوز، تاریخ درج مطلب: 1 مهر 1388ش.
• جابر، امیر، «الدشداشه فی ایران...رمز العروبه ام موضه حدیثه»، وب‌‌سایت رصیف، تاریخ درج مطلب: 15 آوریل 2022م.
• رضایی، طاها، «پوشش زنان جنوب؛ آمیزه‌‌ای از رنگ و نقش و نگار»، وب‌‌سایت سفر زون، تاریخ درج مطلب: 2 اردیبهشت 1398ش.
• سیادت، موسى، تاریخ جغرافیایی عرب خوزستان، تهران، سهند، ۱۳۷۴ش.
• طالب عبدالله، خدیجه، «الملابس التقلیدیه»، وب‌‌سایت ویبلی، تاریخ بازدید: 26 نوامبر 2023م.
• عواد، کورکیس، الذخائر الشرقیة، بیروت، دار الغرب الاسلامی، ۱۹۹۹م.
• قرنجیک، زلیخا، «پوشاک مردم خوزستان«، کتاب ماه هنر، شمارۀ 17-18، ۱۳۷۸ش.
• مجتهدپور، یاسمین، «دشداشه»، وب‌‌سایت مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، تاریج درج مطلب: 19 آذر 1398ش.
• مجموعه من العلماء و الباحثین، موسوعه العربیه العالمیه، ریاض، موسسه اعمال الموسوعه للنشر و التوزیع، الطبعه الثانیه، 1999م.
• نظری داشلی‌برون، زلیخا، «پوشاک جنوب»، کتاب ماه هنر، شمارۀ 17-18، ۱۳۷۸ش.