ویکی‌رز:Featured articles/2025/30
حیاط؛ فضایی برای تفکیک عرصه عمومی از حریم خصوصی خانواده در معماری ایرانی.
حیاط در معماری ایرانی یکی از عناصر اصلی و کلیدی در ساختار خانه‌ها، بناهای عمومی و حتی مذهبی است. حیاط به‌عنوان یک فضای باز و خالی در مرکز ساختمان، نقش مهمی در تنظیم نور، تهویه، حفظ حریم خصوصی و ایجاد تعادل بین فضای داخلی و خارجی ایفا می‌کند. این فضای باز یک عنصر کلیدی در ایجاد حریم خصوصی و محیطی آرامش‌بخش برای ساکنان خانه‌ها است. حیاط با طراحی هوشمندانه و استفاده از عناصر طبیعی و معماری، در سازمان‌دهی فضاهای مختلف نقش مهمی دارد و فضایی برای تجمع، ارتباط و فعالیت‌های روزمره است. برخی از عناصر نمادین به‌کار رفته در حیاط، بیان‌گر مفاهیم عمیق فرهنگی و مذهبی هستند. حیاط به‌معنای محوطه، سرا و صحن‌خانه و فضایی وسیع و بی‌سقف که اطاق‌ها در یک یا چند طرف آن بنا شده‌اند. همچنین به زمین جلوی ساختمان که دور آن دیوار باشد نیز حیاط می‌گویند. واژه‌هایی مثل ساحت، صحن، میانسرا و صحن‌سرای نیز به همین معنا هستند. واژۀ حیاط در گذشته، هم برای فضای باز خانه‌ها و هم در مواردی برای فضای باز برخی از ساختمان‌های عمومی و دیوانی به‌کار می‌رفت. حیاط در معماری سنتی، هسته‌ای مرکزی، درون‌گرا و مستقل دارد و مرز میان عرصه‌های عمومی و خصوصی را مشخص می‌کند. این فضا با پاسخ‌گویی به نیازهای مادی و معنوی، سرزندگی و پویایی را برای ساکنان خانه فراهم می‌سازد. وجود دیوارهای ضخیم و عناصر خنک‌کننده طبیعی در حیاط، به کاهش مصرف انرژی کمک می‌کند. همچنین، این فضای محصور با کاشت سبزیجات و چمن، چشم‌اندازی زیبا از طبیعت را فراهم می‌آورد.
علاوه بر کاهش استرس و تقویت سیستم ایمنی بدن، حیاط با هندسه‌ای مشخص فضایی برای آموزش، گردهمایی‌ها و پیوندی میان جهان مادی و معنوی به‌شکل طبیعی و نمادین فراهم می‌کند.
سطح پایین‌تر حیاط نسبت به سازۀ پیرامون، باعث بهره‌گیری از حرارت متعادل زمین، افزایش استحکام در برابر زلزله و دسترسی آسان به آب قنات می‌شود. حیاط در معماری ایرانی، فضایی ارزشمند و هویت‌بخش بنا و ساکنان آن است و از طریق ایوان‌های اطراف به فضاهای بسته امتداد می‌یابد.
دیگر مقالات منتخب: حجاب در اندیشه محسن کدیور – اوقات فراغت زنان خانه‌دار – لباس شهرت از دیدگاه فقها