سعادت‌آباد (فیلم سینمایی)

سعادت‌آباد (فیلم سینمایی)؛ درامی اجتماعی درباره خیانت و روابط آسیب‌دیده طبقه متوسط.

فیلم سینمایی «سعادت‌آباد» در قالب یک مهمانی شبانه در محله سعادت‌آباد تهران روایت می‌شود، اما این موقعیت محدود به بستری برای نمایش فروپاشی ارزش‌ها و روابط انسانی بدل می‌گردد. در ظاهر، شخصیت‌ها نمایندگان زندگی مدرن و مرفه‌اند، اما زیر این پوسته خوش‌رنگ، دنیایی از دروغ، خیانت، پنهان‌کاری و بی‌اعتمادی جریان دارد. «سعادت‌آباد» به‌خاطر اغراق در تصویر خیانت و نداشتن موضع اخلاقی روشن در برابر ناهنجاری‌ها مورد نقد قرار گرفت.

معرفی فیلم سعادت‌آباد

فیلم سینمایی «سعادت‌آباد» به کارگردانی مازیار میری و تهیه‌کنندگی همایون اسعدیان، اثری در ژانر اجتماعی است که در سال ۱۳۸۹ش تولید شده است. این فیلم، روایت جست‌وجویی تلخ و ناکام برای دستیابی به «سعادتی» است که تنها در ظاهر و در قالبی بزک‌شده و فریبنده جلوه می‌کند. این واژه، در حقیقت پوسته‌ای توخالی است که بر پایه دروغ، پنهان‌کاری و تزویر بنا شده و همین بنیاد معیوب است که در نهایت به فروپاشی، ترک خوردن روابط و متلاشی شدن زندگی شخصیت‌ها منجر می‌شود.

نام‌گذاری فیلم سعادت‌آباد

نام فیلم «سعادت‌آباد» به‌طور مستقیم به محله‌ای اشاره دارد که داستان در آن می‌گذرد و فیلمساز نیز با نشان‌ دادن تابلوی سعادت‌آباد در ابتدای فیلم و برگزاری مهمانی در همان‌جا، این تأکید را پررنگ کرده است. سعادت‌آباد در ذهن مخاطب به‌عنوان محله‌ای شناخته می‌شود که نامش با طبقه متوسط گره خورده است. این نام‌گذاری، اقدامی نمادین از سوی کارگردان است که با تأکید بر موقعیت مکانی داستان، به نقد صریح طبقه متوسط جدید در ایران دهه ۱۳۸۰ش می‌پردازد. مازیار میری در گفت‌وگویی با ماهنامه فیلم (شماره ۴۳۴) توضیح داده که طبقه متوسط جدید برخلاف طبقه متوسط ریشه‌دار پیشین، بدون اصالت و ریشه به‌وجود آمده و بر پایه فرصت‌طلبی و صعود اجتماعی بی‌اعتنا به فرهنگ و اخلاق شکل گرفته و دروغ و پنهان‌کاری در آن نهادینه شده است.

از سوی دیگر، عنوان فیلم به طور ضمنی، با معنای لغوی خود (محله‌ای پر از سعادت یا افراد سعادتمند) در تضاد کامل است. این تناقض، نوعی وارونگی معنایی را القا می‌کند؛ زیرا اهالی محله «سعادت‌آباد»، به هیچ وجه سعادتمند به نظر نمی‌آیند و آنچه فیلم به تصویر می‌کشد، دقیقاً برعکس معنای ظاهری عنوان است.

عوامل فیلم سعادت‌آباد

کارگردان

مازیار میری، کارگردان سینما، با ساخت اولین فیلم بلند خود، «قطعه ناتمام» در سال ۱۳۷۹، نامزد جوایز بین‌المللی متعددی از جمله جایزه گوی بلورین جشنواره فیلم کارلووی واری شد. او در ادامه با ساخت فیلم‌های درام و اجتماعی مانند «به آهستگی»، «سعادت آباد» و «حوض نقاشی» توانست جایگاه خود را تثبیت کند. از دیگر آثار او می‌توان به «سارا و آیدا»، «فرات»، «کتاب قانون» و سریال نمایش خانگی «خسوف» اشاره کرد.

نویسنده

امیر عربی، نویسنده فیلم سینمایی «سعادت آباد»، فعالیت حرفه‌ای خود را از تلویزیون و با سریال «گاوصندوق» به کارگردانی مازیار میری آغاز کرد. از دیگر آثار برجسته او می‌توان به سریال «ساخت ایران ۲»، «دردسرهای عظیم ۲» و فیلم‌های «سارا و آیدا»، «آخرین بار کی سحر را دیدی؟» و «یک عاشقانه ساده» اشاره کرد.

بازیگران

در فیلم «سعادت‌آباد»، بازیگرانی همچون لیلا حاتمی در نقش «یاسی»، مهناز افشار در نقش «لاله»، هنگامه قاضیانی در نقش «تهمینه»، حسین یاری در نقش «بهرام»، امیر آقایی در نقش «علی» و حامد بهداد در نقش «محسن» به ایفای نقش پرداخته‌اند.

داستان فیلم سعادت‌‌آباد

داستان فیلم «سعادت‌آباد» از شبی آغاز می‌شود که یاسی، برای برگزاری جشن تولد همسرش محسن، در تلاش است تا به این بهانه، کدورت‌های اخیر بین خودشان را از میان بردارد. او دو زوج از دوستان خانوادگی‌، که همکاران محسن نیز هستند را برای شرکت در این مهمانی دعوت کرده است. در یک نگاه کلی این فیلم برشی از زندگی «یاسی و محسن»، «لاله و علی» و «تهمینه و بهرام» را به تصویر می‌کشد که هر کدام با مشکلات و رازهای پنهان خود دست و پنجه نرم می‌کنند.

لاله، یکی از دوستان یاسی، بدون اطلاع همسرش، ویزای یک ماموریت کاری سه‌ماهه به آلمان را تهیه کرده و سقط جنین انجام داده است. یاسی، محسن، بهرام و تهمینه همگی در تلاشند تا این راز را از علی پنهان نگه دارند، اما علی که فردی متعصب و شکاک به تصویر کشیده شده، به تماس‌های لاله و تهمینه مشکوک شده و در صدد کشف حقیقت برمی‌آید. از سوی دیگر، بهرام و تهمینه نیز در زندگی مشترک خود به مشکل خورده‌اند و در آستانه جدایی هستند، اما قصد دارند این موضوع را موقتاً از بقیه پنهان کنند. به نظر می‌رسد بهرام به خاطر مسائل مالی و موقعیت اجتماعی، با تهمینه ازدواج کرده است. تهمینه که از این موضوع آگاه است و از رفتارهای همسرش رنج می‌برد، مصرانه و برخلاف میل بهرام، خواهان طلاق است.

ورود محسن به مهمانی با خبری ناخوشایند همراه است؛ محموله کالاهایش به ارزش یک میلیارد تومان در حین ترانزیت از بین رفته و همین امر باعث می‌شود که او رفتاری تند با یاسی و مهمانان داشته باشد. اما طولی نمی‌کشد که خبر بازگشت کالاها و کاهش ضرر به دویست میلیون تومان، او را نیز به فضای مهمانی بازمی‌گرداند. با این حال، تماس‌های تلفنی مشکوک و پنهانی محسن و دیگر مهمانان در طول شب، به تدریج اختلافات را شعله‌ور کرده و پرده از روابط پنهان و رازهایی برمی‌دارد که تا آن زمان مخفی مانده بودند؛ از جمله رابطه پنهانی محسن با پرستار دخترش. این افشاگری‌ها، مهمانی را به نقطه‌ای بی‌بازگشت می‌کشاند. در پایان، نمایش زندگی‌ آشفته و پر اختلاف این سه زوج و نیز تنهایی و سردرگمی هر شش شخصیت، به ویژه یاسی و لاله، عملاً این ایده را در ذهن مخاطب شکل می‌دهد که راهی جز طلاق احساسی پیش روی این روابط نیست.

محور فیلم

فیلم «سعادت‌آباد» با محوریت مناسبات و چالش‌های طبقه متوسط ایران، بحران‌های اخلاقی این طبقه را به تصویر می‌کشد. دروغ، پنهان‌کاری، خیانت، دورویی، روزمرگی و افسردگی، از جمله بزرگ‌ترین معضلاتی هستند که این فیلم به آن‌ها پرداخته و ریشه‌ آن‎‌ها را در لایه‌های پنهان زندگی افراد این طبقه واکاوی می‌کند. طبقه متوسط که از انقلاب مشروطه تا حوادث پس از انتخابات ۸۸ نقش پررنگی در تحولات سیاسی اجتماعی ایران داشته‌، اخیراً مورد توجه بسیاری از فیلمسازان قرار گرفته است. آثاری چون «چهارشنبه سوری»، «کنعان»، «درباره الی» و «جدایی نادر از سیمین» نیز به پیچیدگی‌ها و اشتراکات این قشر پرداخته‌اند. علی‌رغم این‌که طبقه متوسط از نظر اقتصادی، اجتماعی و تحصیلی به ثبات نسبی و آرامش خاطر دست یافته است، اما به شدت با چالش‌های اخلاقی مواجه است.

جوایز و نامزدی‌ها

فیلم سینمایی «سعادت‌آباد» در بیست‌ونهمین دوره جشنواره فیلم فجر در سال ۱۳۸۹ش به نمایش درآمد. این اثر سینمایی، تنها موفق به کسب یک سیمرغ بلورین در بخش «بهترین بازیگر نقش مکمل زن» برای مهناز افشار شد که تنها نماینده فیلم «سعادت‌آباد» در فهرست نامزدهای آن دوره از جشنواره فیلم فجر بود.

همچنین، «سعادت‌آباد» در پانزدهمین جشن سینمای ایران، در هفت رشته از جمله «بهترین فیلم»، «بهترین فیلمنامه»، «بهترین بازیگر نقش مکمل مرد» (حسین یاری)، «بهترین فیلمبرداری»، «بهترین تدوین» و «بهترین بازیگر نقش مکمل زن» (نامزدی برای مهناز افشار و هنگامه قاضیانی) نامزد دریافت جایزه شد. از میان این نامزدی‌ها، این فیلم توانست تندیس «بهترین تدوین» برای محمدرضا مویینی را از آن خود کند. همچنین، در پنجمین جشن انجمن منتقدان و نویسندگان سینمایی، دو دیپلم افتخار در رشته‌های «بهترین بازیگر نقش مکمل مرد» به امیر آقایی و «بهترین فیلمنامه» به امیر عربی اهدا شد. علاوه‌بر‌این، «سعادت‌آباد» در همین مراسم، نامزد جوایز «بهترین فیلم»، «بهترین تدوین»، «بهترین بازیگر نقش مکمل زن» (مهناز افشار) و «بهترین بازیگر نقش اول مرد» (حامد بهداد) نیز بود.

میزان فروش و مخاطبین فیلم سعادت‌‌آباد

فیلم سینمایی «سعادت‌آباد» از تاریخ ۲۰ مهر ۱۳۹۰ش در سینماهای کشور به اکران عمومی درآمد. این اثر با جذب مخاطب بالای ۴۸۰ هزار نفر و ثبت فروشی بالغ بر یک میلیارد و سیصد میلیون تومان، توانست رتبه ششم را در میان پرمخاطب‌ترین و پرفروش‌ترین فیلم‌های همان سال به خود اختصاص دهد.

واکنش‌ها و حواشی فیلم سعادت‌‌آباد

واکنش مثبت

به گفته منتقدان، برگ برنده فیلم «سعادت‌آباد»، پس از ایده و خط داستانی قابل لمس آن، شیوه کارگردانی مازیار میری و اجرای متناسب و قابل توجه گروه بازیگرانش است. برخی منتقدان، «سعادت‌آباد» را بهترین فیلم در کارنامه مازیار میری دانسته‌اند و آن را اثری عنوان کرده‌اند که ترکیب فرم و محتوا، یک اثر اجتماعی خلق کرده است.

واکنش منفی

فیلم «سعادت‌آباد» از سوی برخی منتقدان، با واکنش‌های منفی مواجه شده است. یکی از انتقادات این است که فیلم هیچ الگوی مناسبی از خانواده و زندگی سالم زناشویی ارائه نمی‌دهد و این نوع بازنمایی می‌تواند ذهنیت نامطلوبی در مخاطب ایجاد کند. همچنین، گزارش شده که فیلم «سعادت‌آباد» در اوایل اکران خود، نتوانسته رضایت مخاطبان عام را جلب کند و بسیاری از آن‌ها پس از تماشای فیلم، ناراضی بوده‌اند. برخی نیز معتقدند که مازیار میری در این اثر، در حد‌و‌اندازه‌ همیشگی خود ظاهر نشده و با پرداختن به موضوعاتی نظیر خیانت و پنهان‌کاری، فیلمی مشابه آثار اصغر فرهادی ساخته است.

پیام‌های اجتماعی فیلم

تغییر هویت زن ایرانی

در سینمای دوران پیش از انقلاب برای تغییر هویت زن ایرانی تلاش می‌شد و این حرکت در سال‌های اخیر، با هدف دگرگونی در جایگاه و هویت زن، ادامه پیدا کرده است. از‌آنجایی‌که طبقه مرفه در ایران، سبک زندگی خود را بر اساس الگوهای غربی بنا نهاده است؛ آداب رفتاری و عواملی نظیر اختلاط روابط زن و مرد و آداب معاشرت غیر اسلامی، به سرعت و از طریق بازتولید مداوم این فرهنگ در فیلم‌های سینمایی مانند «سعادت‌آباد» که بر زندگی این طبقه تمرکز دارند، به طبقات پایین‌تر جامعه منتقل می‌شوند. به عنوان مثال، در یک جامعه عادی، همواره بخشی از زنان به دلایل استعدادهای ویژه، نیازهای مالی یا شرایط خاص، وارد جامعه می‌شوند. اما در سبک زندگی مدرن نمایش داده شده در این فیلم‌های سینمایی، زن به حضور و کار در خارج از خانه تشویق و ترغیب می‌شود و در واقع، حضور بیرونی او در جامعه اصالت پیدا می‌کند. نمونه‌ای از این موضوع در فیلم «سعادت‌آباد» قابل مشاهده است؛ تصمیم «لاله» برای سقط جنین و حمایت دوستان او که از ارزش‌های مدرن پیروی می‌کنند.

تنزل مفهوم غیرت

در فیلم «سعادت‌آباد» و برخی آثار دیگر، مفهوم غیرت با مفاهیم منفی نظیر حسادت، توهم و پارانویا همراه شده و با حساسیت‌های بی‌جای زن نسبت به مرد همسان‌سازی می‌شود. این نوع بازنمایی می‌تواند به تنزل مفهوم غیرت منجر شود، چرا که رفتارها و عادات به عنوان نمادهای مهم سبک زندگی، تحت تأثیر تغییر تفکر مردم قرار می‌گیرند.

دیدگاه‌ها دربارهٔ فیلم سعادت‌آباد

روابط پرچالش زوجین

در فیلم سینمایی «سعادت‌آباد»، سه زوج جوان به تصویر کشیده می‌شوند که هر یک با چالش‌های خاص خود دست و پنجه نرم می‌کنند. روابط میان این زوج‌ها سرشار از مشکلات و ناسازگاری به نمایش درآمده است؛ به طوری که هیچ یک از آنها از زندگی مشترک خود رضایت ندارند و به طور مداوم درگیر بحث‌ و دعوا هستند. در روند داستان، شاهد درگیری، ناسزاگویی، کتک‌کاری، خشونت و ناهنجاری در بستر خانواده هستیم.

دوقطبی مقید و غیرمقید، بار منفی نگاه سنتی و دینی

منتقدان معتقدند که فیلم «سعادت‌آباد»، دو قطب متفاوت از نظر ارزشی را در مقابل یکدیگر قرار می‌دهد. در یک سو، شخصیت «علی» قرار دارد که به ارزش‌هایی چون حلال و حرام، صداقت، تعهد به خانواده، اعتدال در معاش، فرزندآوری و عدم اختلاط زن و مرد اهمیت می‌دهد. در سوی دیگر، سایر شخصیت‌ها به اموری مانند شراب‌خواری، روابط مختلط، فردگرایی، اولویت دادن به کار زن بر فرزندآوری و عدم تبعیت از مرد می‌پردازند که نشان‌دهنده عدم تقید آنها به ارزش‌های سنتی و دینی است.

کارگردان در این فیلم، شخصیت «علی» را با ظاهری متفاوت و روحیه‌ای خشن به تصویر می‌کشد و او را فردی معرفی می‌کند که شعر نمی‌داند. در مقابل، شخصیت «لاله» که نماد فردی با ارزش‌های مدرن و غیردینی است، اهل موسیقی، خوش‌مشرب و شاداب نشان داده می‌شود. این رویکرد کارگردان، به نوعی بارگذاری مثبت بر شخصیت «لاله» و بارگذاری منفی بر شخصیت «علی» از طریق دور کردن او از هنر و موسیقی تعبیر شده است.

عدم بازتولید فرهنگ اصیل

به گفته منتقدان، فیلم «سعادت‌آباد» نیز مانند آثاری چون «جدایی نادر از سیمین»، «درباره الی»، «زندگی خصوصی آقا و خانم میم» و «زندگی مشترک آقا و خانم محمودی» که عموماً در حوزه خانواده قرار می‌گیرند، مخاطب را به سمت یأس و سرخوردگی سوق می‌دهند و تحول مثبتی ایجاد نمی‌کنند. این رویکرد برای فرهنگ جامعه سازنده و مطلوب تلقی نمی‌شود. در سینمای ایران، گاه تا جایی پیش می‌رویم که حتی تصویر سنتی «مادر» که در آثار هنرمندانی چون علی حاتمی به نمایش گذاشته می‌شد، از ذهن مخاطب زدوده می‌شود؛ فرهنگ اصیل دیگر بازتولید نمی‌شود و مخاطب، انس ذهنی با فرهنگ ایرانی اسلامی به دست نمی‌آورد.

عبور از خط قرمزهای سینما

در فیلم «سعادت‌آباد»، شخصیت‌ها از خطوط قرمزی عبور می‌کنند که در سینمای ایران کمتر سابقه دارد. «لاله» پنهان از همسرش و با کمک دوستانش، اقدام به سقط جنین می‌کند. «بهرام» همچنان علاقه خود به «یاسی» را حفظ کرده و از فاش شدن آن نزد همسرش ابایی ندارد. خیانت آشکار «محسن» به همسرش و علنی کردن شرب خمر نیز فراتر از خطوط قرمز معمول در سینمای ایران است.

طرح مسئله بدون تحلیل و ریشه‌یابی

مازیار میری، کارگردان فیلم «سعادت‌آباد»، در گفتگویی پس از اکران فیلم، اشاره کرده که قصدش از ساخت این اثر، صرفاً به تصویر کشیدن مشکلات بوده و نه تحلیل و واکاوی آن‌ها. به گفته کارشناسان، همین رویکرد، پاشنه آشیل فیلم شده است. «سعادت‌آباد» از مرحله «طرح مسئله» فراتر نمی‌رود و به همین دلیل، نمی‌تواند انتظارات مخاطبی را که به دنبال اثری با نگاه اجتماعی و نقادانه است، برآورده کند. نتیجه این می‌شود که نیمه دوم فیلم، به خصوص یک ساعت پایانی، به فضایی خسته‌کننده تبدیل می‌شود و تمرکز بیننده از سیر اصلی داستان، به سوی جملات پراکنده حامد بهداد معطوف می‌گردد.

اغراق در نمایش خیانت

اگر مفهوم خیانت را محدود به روابط جنسی ندانیم و دروغ‌گویی یا داشتن عشقی پنهانی را نیز مصادیق آن به شمار آوریم، می‌توان گفت که فیلم «سعادت‌آباد» سرشار از خیانت است. اما مشکل اینجاست که فیلم‌ساز و فیلم‌نامه‌نویس با بزرگ‌نمایی این موضوع، تصویری از جامعه ارائه می‌کنند که چندان با واقعیت همخوانی ندارد. در جامعه ما مسئله خیانت زناشویی، هرچند وجود دارد، اما نه آن‌قدر فراگیر که بتواند به‌عنوان نماینده تمام روابط انسانی مطرح شود. به عقیده کارشناسان، همین اغراق در روایت باعث شده است که شخصیت‌های فیلم برای مخاطب باورپذیر نباشند و بیننده نتواند با آنان همذات‌پنداری کند.

نامشخص بودن موضع اخلاقی در برابر ناهنجاری‌ها

یکی از جدی‌ترین نقدهایی که به فیلم «سعادت‌آباد» وارد شده است، فقدان یک موضع روشن اخلاقی در برابر ناهنجاری‌هاست. فیلم در مواجهه با مسائلی همچون دروغ، خیانت و روابط نامتعارف، به‌جای داشتن نگاه انتقادی و مرزبندی اخلاقی، منفعلانه عمل می‌کند. به بیان دیگر، روابط نادرست میان زن و مرد و نوعی اباحه‌گری در فیلم به چشم می‌خورد. شخصیت‌های فیلم در تعامل با یکدیگر بسیار راحت هستند و حدود و مرزهای مشخصی برای هم قائل نیستند؛ برخوردهایشان بیش از حد صمیمانه و بی‌پرواست. شاید کارگردان قصد داشته تا روابط غلط میان خانواده‌ها را به تصویر بکشد، اما به دلیل عدم اتخاذ موضع صحیح در فیلم، این اثر خود به نوعی هنجارشکنی و ترویج چنین روابطی تبدیل شده است.

منابع

• «‏امیر عربی‏»، وب‌سایت منظوم، تاریخ بازدید: ۲۲ مرداد ۱۴۰۴ش.
• «تحلــيل و بــررسي فيــلم سعــادت‌آبــاد»، وب‌سایت سینما سنتر، تاریخ درج مطلب: ۲۹ آبان ۱۳۹۱ش.
• خانی، هاجر، «بیوگرافی مازیار میری | از «حوض نقاشی» تا نبرد با سرطان»، خبرگزاری اصفهان امروز، تاریخ درج مطلب: ۱۱ خرداد ۱۴۰۴ش.
• «سعادت آباد: گورستان زناشویی!»، وب‌سایت برترین‌ها، تاریخ درج مطلب: ۳۰ مهر ۱۳۹۰ش.
• ««سعادت آباد» نقد شد»، وب‌سایت فرهنگ امروز، تاریخ درج مطلب: ۲۹ شهریور ۱۳۹۳ش.
• «سعادت آباد‏ (۱۳۸۹)»، وب‌سایت منظوم، تاریخ بازدید: ۲۲ مرداد ۱۴۰۴ش.
• سیدآبادی، مصطفی، «سعادتی از جنس محصولات چینی (نقدی بر فیلم سعادت آباد)»، وبلاگ فیلم و قلم، تاریخ درج مطلب: ۱۵ بهمن ۱۳۹۰ش.
• طهماسبی، فاطمه، «نقد و بررسی فیلم سعادت‌آباد»، وب‌سایت کدومو، تاریخ بازدید: ۲۲ مرداد ۱۴۰۴ش.
• قریشی، سید آریا، «فیلم سعادت آباد؛ کشتی به‌گل‌نشسته طبقه متوسط!»، وب‌سایت فیلیمو، تاریخ درج مطلب: ۲۸ فروردین ۱۴۰۳ش.
• «کافه فیلم: قسمت بیستم + پنج: تخیلی ترین قسمت{فیلم سوم (سینمای ایران ): سعادت آباد }»، وب‌سایت طرفداری، تاریخ درج مطلب: ۳۰ خرداد ۱۳۹۹ش.
• «مخاطب با شخصیت مذهبی «سعادت آباد» همذات‌پنداری نمی‌کند»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۲۸ شهریور ۱۳۹۳ش.
• «مروری بر فیلم «سعادت آباد»؛ طبخ غذای چینی در محیطی اندوهگین»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ درج مطلب: ۴ شهریور ۱۴۰۴ش.
• مقدسیان، محمدرضا، «سرگشتگان»، وب‌سایت فیلیمو، تاریخ درج مطلب: ۲۰ شهریور ۱۴۰۱ش.
• نبوی‌زاده نمازی، سید وحید و مولودی، امیرسعید، خیانت زناشویی در فیلم‌های سینمای ایران، تهران، روزنه‌کار، چاپ اول، ۱۳۹۸ش.
• «نشست نقد و بررسي سعادت آباد برگزار شد»، وب‌سایت فرارو، تاریخ درج مطلب: ۱۰ آبان ۱۳۹۰ش.