خود‌‌شی‌‌ء‌‌انگاری زنان

خود‌‌شی‌‌ء‌‌انگاری زنان؛ پدیدۀ شیء ‌‌دیدن بدن خود در بانوان.

خودشیءانگاری پدیده‌ای است که فرد بر پایۀ آن، بدن و ظاهر خود را همانند شیء انگاشته و آن را ملاک ارزیابی شخصیت خود قرار می‌دهد و برای نگاه و نظر دیگران اهمیت زیادی قائل است. این انگاره بیشتر در میان دختران و زنان دیده می‌شود.

مفهوم‌‌شناسی

در فلسفه و روان‌‌شناسی، خودشیءانگاری به حالتی گفته می‌شود که در آن فرد از دیدگاه سوم‌شخص به ارزیابی بدن خود پرداخته و به صفات ظاهری و قابل مشاهده بدن خود اهمیت زیادی می‌‌دهد؛ او صفات نامشهود و ویژگی‌‌های ممتاز خود را نمی‌‌بیند و همواره سؤالش این است: «من چگونه به نظر می‌‌رسم؟» فرد، پنداری کاذب از هویت خود دارد که موجب محدود شدن افکار وی در جسم و بدنش شده و اشتغال ذهنی برای او به وجود می‌‌آورد. در این دیدگاه احساس فرد از خود، برگرفته از نگاه جنسی است که دیگران، به‌‌ویژه مردان، نسبت به او داشته‌‌اند.

نظریه خود‌‌شیء‌‌انگاری

این نظریه از رویکرد فمینیستی نشأت گرفته است و بر طبق آن زنان و دختران به جاذبه‌‌های جنسی بدن خود اهمیت داده و ارزش خود را با ظاهر جسمی بدن‌‌شان می‌‌سنجند. این نگاه باعث به وجود آمدن رفتار و احساس خودشیءانگاری در آنان می‌‌شود.

با توجه به نظارت و تلاش آگاهانۀ زنان برای درونی‌‌سازی ویژگی‌‌های فرهنگی حاضر در جامعه نسبت به بدن و ظاهر خود، اندیشمندان و پژوهشگران خودشیءانگاری را آگاهانه دانسته‌اند. زنان با توجه و نظارت پی‌‌در‌‌پی بر بدن خود به بومی‌‌سازی این فرهنگ دامن می‌‌زنند که این موضوع سبب درگیری ذهنی مداوم دربارۀ ظاهرشان می‌شود و خود را مانند اشیایی می‌دانند که بر اساس ظاهر قضاوت می‌‌شوند. این موضوع برای همۀ زنان صدق نمی‌‌کند؛ همان‌‌طورکه همه زنان به یک میزان خود‌‌شیء‌‌انگاری و شیء‌‌انگاری جنسی را تجربه نمی‌‌کنند. هر چه خودشیء‌‌انگاری بیشتر باشد، عزت‌‌نفس پایین‌‌تر و افسردگی بیشتر است.

ارتباط خودشیء‌‌انگاری و پوشش

عفاف و پوشیدگی زنان با خودشیء‌‌انگاری رابطه عکس دارد؛ هر میزان که پوشش زن کامل‌‌تر باشد؛ حس خودشیء‌‌انگاری در وی کمتر می‌‌شود.

عوامل بروز خودشیء‌‌انگاری

• عدم خودشناسی و خودآگاهی نادرست؛
• دیده ‌‌نشدن و مورد بی‌‌توجهی قرار گرفتن؛
• نداشتن زندگی هدفمند و رشد شخصیتی؛
• کمبود رابطه مثبت با دیگران؛
• عزت‌‌نفس پایین؛
• نوع رفتار و تلقی دیگران؛
• بدرفتاری و هر گونه تجاوز جنسی و فیزیکی.

راه‌‌های نفوذ خود‌‌شیء‌‌انگاری

خودشيءانگاري زنان به‌‌وسیلۀ رسانه‌‌هاي مختلف همانند تلويزيون، موسيقي، فيلم، شعر، مجله، رسانه‌‌هاي ورزشي، بازي‌‌هاي ويدئويي، اينترنت و تبليغات معرفي مي‌‌شود. اين رسانه‌‌ها، زنان را همانند کالای جنسی و تزیینی همراه با حالت انفعال بـه‌جای انسان‌‌هاي فعال و مؤثر نشان می‌‌دهند.

پیامدهای خودشیء‌‌انگاری

خودشیء‌‌انگاری پیامدها و آسیب‌‌های زیادی برای فرد به همراه دارد. افراط در پایش بدن، شرم از بدن، اختلالات تغذیه، نارضایتی از بدن، تضعیف عزت‌‌نفس و احترام به بدن، افسردگی، پریشانی هیجانی، فکر کردن افراطی در مورد ظاهر، جراحی‌‌های زیبایی گزینشی و غیرضروری، وسواس مزمن و خود‌‌باختگی روانی، عقب-ماندگی فرد از رشد فکری، فرهنگی، اجتماعی، علمی، تربیتی و در سطح وسیع‌‌تر موجب رکود و افت جامعه، همچنین سبب مختل‌شدن زیست معنوی زنان و کاهش فعالیت آنان در عرصه‌‌های فردی و اجتماعی، تبدیل‌شدن به ابزار سیاسی و از دست‌‌دادن احساس استقلال شخصی یا هویت انسانی فرد می‌‌شود.

خودشیء‌‌انگاری در آموزه‌های دینی

بر اساس آموزه‌های دینی، خودشیء‌‌انگاری تحت تأثیر سه عامل تخیل، تفاخر (فخرفروشی) و تبرج (خودنمایی) شکل می‌گیرد که هر سه عامل در قرآن مورد نکوهش واقع شده است.

راهکارهای دینی مواجهه با خودشیءانگاری

• خودشناسی و توجه به هدف خلقت؛
• الگو‌‌پذیری و توجه به زنان با‌‌ایمان و صالح؛
• تأکید بر تساوی جایگاه عبودی و ظرفیت تکاملی زن و مرد؛
• رعایت حیا، پوشش و مسئولیت‌‌پذیری زنان؛
• محدود ‌‌‌‌ساختن گرایش‌‌های بدنی و غریزی در اجتماع؛
• هویت‌‌بخشی به زن و الگو‌‌سازی از او برای تمام بشریت.

منابع

• «از سوی حوزه علمیه خراسان؛ کتاب ترجمه شده «خودشیءانگاری در زنان» رونمایی شد»، ‌‌خبرگزاری رسمی حوزه، تاریخ درج مطلب: ۱۵ شهریور ۱۳۹۹ش.
• افلاک‌‌سیر، عبدالعزیز و ابراهیمی، فاطمه، «خودشیءانگاری و رابطۀ آن با افسردگی و عزت‌‌نفس در گروهی از دانشجویان دختر دانشگاه شیراز»، مجله مطالعات اجتماعی و روان‌‌شناختی زنان، سال 12، شمارۀ 1، 1393ش.
• «تعریف مفهومی و عملیاتی خودشیء‌‌انگاری بدن»، وب‌‌سایت نویسان، تاریخ بازدید: 2 دی 1401ش.
• حسینی، حکیمه و هاشم‌‌نیا، سیده‌‌جمیله، «تحلیل انتقادی «خودشیءانگاری زنان» و راهکارهای قرآنی مواجهه با آن»، مجلۀ اسلام و مطالعات اجتماعی، سال هفتم، شمارۀ 2، 1398ش.
• «مقایسه اضطراب اجتماعی، تصور بدنی و امید به زندگی در زنان و مردان متقاضی جراحی زیبایی»، وب‌‌سایت بوبوک، تاریخ بازدید: 2 دی 1401ش.
• نصر، ندا و ناعمی، علی‌‌محمد، «رابطه گرایش‌‌های فمنیستی با خود‌‌شیء‌‌انگاری، درونی‌‌سازی لاغری ایدئال و هویت جنسی»، مجلۀ زن در توسعه و سیاست، دورۀ 17، شمارۀ 3، 1389ش.
• هاشم‌نیا، سیده جمیله و طاهری‌نژاد، محمدعلی، «واکاوی تطبیقی خودشیءانگاری در زنان با گزاره‌های اسلامی»، مجلۀ پژوهش‌های اسلامی زن و خانواده، شمارۀ 1، 1398ش.