عفاف

عفاف؛ خودداری از هر عمل زشت یا حرام به‌ویژه در تمایلات جنسی.

عفاف يکي از ارزش‌های مهم اخلاقی است که موجب کرامت انسان می‌شود. بی‌توجهی به عفت در زندگی، به روابط فردی و اجتماعی در جامعه لطمه وارد می‌کند. شناخت اهمیت و ضرورت عفت و رعایت آن در رفتار، کردار و گفتار موجب رشد و بالندگی فردی و اجتماعی است.

مفهوم‌شناسی

عفاف را به‌معنای خودداری و امتناع از سخن و عمل حرام و زشت دانسته‌اند عفت، حالتی را برای نفس ایجاد می‌کند که مانع از غلبۀ شهوت می‌شود و اصل آن، به‌معنی کفایت کردن به بهره‌مندی کم از چیزی است. در اصطلاح عفت، کنترل قوای شهوانی با استفاده از قوای عقلانی است که از دیدگاه شرع و عقل پسندیده و افراط و تفریط در آن ناپسند است.

رابطۀ عفاف و حجاب

عفاف و حجاب در معنای بازدارندگی اشتراک دارند. تفاوت منع و بازداری بین حجاب و عفت مانند فرق بین ظاهر و باطن است. بازداری حجاب در ظاهر فرد اتفاق می‌افتد؛ ولی در عفت، این امر خود را در باطن نشان می‌دهد. بین حجاب و عفت، ارتباط و تأثیرگذاری متقابل وجود دارد؛ یعنی هرچه حجاب و پوشش ظاهری بیشتر باشد، در تقویت و پرورش روحیۀ باطنی و درونی عفت، تأثیر بیشتری دارد و بالعکس، هرچه عفت درونی و باطنی بیش‌تر باشد باعث حجاب و پوشش ظاهری بیشتر و بهتر در مواجهه با نامحرم می‌‎شود.

رابطه عفاف با حیا

با وجود این که عفاف و حیا دو صفت نفسانی بازدارندۀ انسانی‌اند که به‌شدت از نظر معنایی به هم نزدیک هستند و هر دو گسترۀ وسیعی را در بر می‌گیرند؛ عفت به بازدارندگی در برابر قوۀ شهویه و حیا به بازدارندگی در برابر دو قوۀ غضب و شهوت اشاره دارد. بر اساس روایات، حیا تقدم رتبی بر عفاف دارد و حیا منشأ وجودی عفاف است.

عفاف در قرآن و روایات

واژه تعفّف در قرآن، به‌معنای خودداری از اظهار فقر، به‌عنوان ارزشی اخلاقی مطرح شده است. همچنین این مفهوم به‌ خودداری از خوردن مال یتیم در صورت توانگری و بی‌نیازی نیز معنا شده است. واژۀ استعفاف دو بار در قرآن به کار رفته است که بر عفت جنسی دلالت دارد و بیانگر حالتی در نفس است که از غلبه و تسلط شهوت جنسی جلوگیری می‌کند که یکی از نمودهای آن، خودداری از برداشتن پوشش است.

از منظر امام علی، اساس عقل، عفاف بیان شده که نتیجۀ آن دوری از زشتی است. غالباً در روایات و کتب اخلاق، منظور از عفت، خویشتن‌داری در خوردن و امور جنسی است که برترین عبادات شمرده شده و بسیار مورد تأکید است.

انواع عفاف

عفاف در حیات انسانی دارای مصادیق گوناگونی است که برخی از آنها عبارت‌اند از:

• عفاف در نوع راه‌رفتن؛
• عفاف در نگاه؛
• عفاف در پوشش؛
• عفاف اقتصادی؛
• عفاف جنسی؛
• عفاف در اظهار زینت؛
• عفاف در معاشرت؛
• عفت‌ورزی در گرفتن برخی از حقوق.

گسترۀ عفاف

عفاف را می‌توان در تمامی ساحت‌های درونی و بیرونی انسان جستجو کرد. این شمول در تمامی جوانب زندگی اعم از بینش‌، گرایش و کنش انسان جاری است.

کارکردها

برخی کارکردهای عفاف در جامعه به قرار زیر است؛ جذب افراد به سمت دین و تقویت اعتقادات مردم، رعایت حقوق افراد، برخورداری از امنیت اجتماعی، ایجاد مودت و استحکام روابط اجتماعی، استحکام بنیان خانواده، فراهم شدن بسترهای رشد و پیشرفت در عرصه‌های گوناگون، هدایت و رشد اخلاقی و دینی افراد در جامعه، مانعی بزرگ در برابر ناهنجاری‌ها، تجاوز به حقوق دیگران، خیانت و بدخلقی.

راه‌های گسترش

برخی از راهکارهای ترویج فرهنگ عفاف در جامعه عبارت‌اند از: تقویت باورهای دینی، آگاهی‌بخشی نسبت به فلسفه و پیامدهای روانی، اخلاقی، فرهنگی عفاف، احترام به شخصیت زن در جامعۀ اسلامی، توانمندسازی جوانان جهت توسعة طرح‌های خوداشتغالی و مهارت‌آموزی به‌عنوان زمینه‌ساز ازدواج و تشکیل خانواده، کاهش سن ازدواج، زمینه‌سازی اجتماعی جهت کشف توانمندی‌های دختران و پسران به‌جهت جلوگیری از بروز جلوه‌گری‌های نامناسب، ارائه الگوی مطلوب از زیست عفیفانه، تبیین عدم مغایرت پوشیدگی و عفاف با حضور و فعالیت‌های اجتماعی زنان، مناسب‌سازی فیزیکی و فرهنگی محیط کار شاغلین و مراجعین، توسعه و تنوع‌بخشی به الگو‌های مناسب پوشش و حجاب، نظارت همه‌جانبه بر رسانه‌های جمعی در راستای رعایت حریم عفاف، امر به معروف ونهی از منکر.

روز بزرگداشت عفاف

در ۲۱ تیر سال ۱۳۱۴ش، گروهی از مردم مشهد در مسجد گوهرشاد، جهت اعتراض به قانون کشف حجاب تحصن کردند که با یورش مأموران رضاخان بیش از دو هزار نفر از مردم به شهادت رسیدند. پس از آن 21 تیر، سالروز حمله به مسجد گوهرشاد و شهیدان راه حجاب، به‌عنوان روز عفاف و حجاب نام‌گذاری شد.

منابع

• قرآن
• راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، مصحح صفوان عدنان داوودی، بیروت - لبنان، دار الشامیة، 1412ق.
• «راهبردهای گسترش فرهنگ عفاف»، وب‌سایت مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، تاریخ بازدید: 17 بهمن 1401ش.
• رنجبر، زهره سادات، جایگاه عفاف در سبک زندگی اسلامی، پایان‌نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه معارف اسلامی قم،1393ش.
• علی‌پور باغبان نژاد، یوسف و رضایی، اصغر، حجاب، آزادی یا اسارت؟ تبریز، احرار، 1383ش.
• عظیم‌زاده اردبیلی، فائزه و خدایی، انسیه، بررسی نقش عفاف در استحکام روابط اجتماعی با توجه به سیرۀ امام رضا، مجموعه مقالات جایگاه و تأثیر عفاف در تعاملات و ارتباطات با سیری در سیرۀ رضوی، مشهد، بنیاد فرهنگی و هنری امام رضا، 1391ش.
• غلامی، علی، مسئلۀ حجاب در جمهوری اسلامی ایران (بررسی حقوقی - جامعه‌شناختی)، تهران، دانشگاه امام صادق، 1391ش.
• قیومی، المصباح المنير في غريب الشرح الكبير، قم، مؤسسه دار الهجره، 1414ق.
• مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت، دار احیاء التراث العربي،1403ق.
• ماهینی، انسیه، «مفهوم‌شناسی حیا و عفاف؛ آسیب‌ها و راهکارها»، پژوهش‌نامۀ اخلاق، سال سوم، شمارۀ 10، 1389ش.
• «مفهوم‌شناسی حیا و عفاف؛ آسیب‌ها و راهکارها»، خبرگزاری فارس، تاریخ درج مطلب: 27 بهمن 1392ش.
• مهدوی‌کنی، صدیقه و ساقی، سمانه، معناشناسی عفاف در آموزه‌های اسلامی با تأکید بر سیرۀ رضوی، مجموعه مقالات جایگاه و تأثیر عفاف در تعاملات و ارتباطات با سیری در سیرۀ رضوی، تدوین فائزه عظیم‌زاده اردبیلی، مشهد، بنیاد فرهنگی و هنری امام رضا (ع)، 1391ش.
• نراقی، ملااحمد، معراج السعادة، قم، بوستان کتاب، 1385ش.
• «21 تیر؛ روز عفاف و حجاب گرامی باد»، وب‌سایت جامعه الزهرا، تاریخ درج مطلب: 21 تیر 1400ش.