اینفلوئنسر

اینفلوئنسر؛ افراد مشهور در رسانه‌های اجتماعی با قدرت اثرگذاری بر ارزش‌های مخاطبان.

اینفلوئنسرها افرادی هستند که به‌واسطۀ تولید محتوا در فضای مجازی به شهرت رسیده‌اند و دارای قدرت اثرگذاری بر نگرش مخاطبان خود هستند. شرکت‌های تجاری به‌طور گسترده‌ای از اینفلوئنسرها برای رونق کسب‌وکار خود استفاده می‌کنند.

مفهوم‌شناسی

واژۀ اینفلوئنسر به‌معنای افراد تاثیرگذار است و در فضای مجازی به افراد اثرگذاری اشاره دارد که در یک یا چند شبکۀ اجتماعی شناخته شده باشند. این افراد که الگوی بخشی از جامعه هستند، به‌عنوان سخنگو برای ترویج ارزش‌ها، خدمات و محصولات فعالیت می‌کنند و با نمایش ابعاد مختلف زندگی خود و گفت‌‌وگو از طریق پست، پخش زنده و استوری در رسانه‌های اجتماعی مانند توییتر، تیک‌تاک، یوتیوب و اینستاگرام به شهرت می‌رسند و خود را به مخاطبان نزدیک‌تر می‌کنند. اینفلوئنسرها در میان مردم «شاخ» توصیف می‌شوند. اصطلاح اینستافیمس اشاره به اینفلوئنسرهای شبکۀ اجتماعی اینستاگرام دارد.

تاریخچه

نخستین اینفلوئنسرها در بستر یوتیوب پدیدار شدند و با تولید ویدئو در زمینۀ موضوعات آموزشی، مستندنگاری، شوخی‌های غیرمعمول و اسکرین کست از بازی‌های کامپیوتری، توجه زیادی را جلب کردند. کاربران ویدئوها را تماشا می‌کردند، به اشتراک می‌گذاشتند و منتظر ویدئوی بعدی آنها بودند. با گسترش استفاده از شبکه‌های مجازی، اینفلوئنسرها در سایر شبکه‌های اجتماعی حضور یافتند.

انواع اینفلوئنسرها

اثرگذاری اینفلوئنسرها به جذابیت محتوای ارائه شده و علاقۀ مخاطبان بستگی دارد. آنها طبق محتوایی که تولید می‌کنند، دسته‌بندی می‌شوند:

فودبلاگر؛ فودبلاگرها در زمینۀ آموزش آشپزی و تست غذا در غذاخوری‌ها، رستوران‌ها و شیرینی‌فروشی‌ها و معرفی آنها به مخاطبان، تولید محتوا می‌کنند.

بیوتی‌بلاگرها؛ این دسته از اینفلوئنسرها در مورد معرفی برندهای لوازم بهداشتی و آرایشی، آموزش خودآرایی و نکات آرایشی و بهداشتی در شبکه‌های اجتماعی فعالیت دارند.

لایف‌استایل‌ها؛ این افراد با تولید و ارائۀ محتوا در زمینۀ موضوعاتی مانند نوع پوشش، سبک زندگی، دکوراسیون منزل و نکات خانه‌داری در شبکه‌های اجتماعی فعالیت دارند.

واینر یا کمدین‌های مجازی؛ افرادی که در مورد محتوای کمدی و طنز فعالیت می‌کنند.

تولیدکنندگان محتوا؛ گروهی از اینفلوئنسرها که در مورد موضوعات تخصصی مانند ورزش، روان‌شناسی و توسعۀ فردی، آموزش طراحی دکور و موسیقی فعالیت می‌کنند.

شخصیت‌شناسی مخاطبان اینفلوئنسرها

تحقیقات نشان می‌دهد افرادی که عزت‌نفس پایینی دارند، بیشتر تحت‌تاثیر اینفلوئنسرها قرار می‌گیرند و از آنها تقلید می‌کنند و بیشتر آنها سطح درآمد پایینی دارند.

ابعاد اثرگذاری اینفلوئنسرها

مهم‌ترین ابعاد اثرگذاری اینفلوئنسرها شامل موارد زیر است:

تخصص؛ دانشی و مهارتی است که اینفلوئنسرها برای حمایت از ادعای خود دارند.

خوشایند بودن؛ احساس مصرف‌کنندگان به یک اینفلوئنسر است؛ زیرا زمانی که آنها فردی را دوست داشته باشند، برند مرتبط با او را نیز دوست دارند.

آشنایی؛ آشنایی مصرف‌کنندگان با اینفلوئنسرها، سطحی از صمیمیت را القا می‌کند و موجب اعتماد به‌دلیل ریسک کمتر در تصمیم‌گیری و ترغیب مصرف‌کنندگان می‌شود.

جذابیت؛ زیبایی و جذاب بودن اینفلوئنسرها بر تمایل به خرید مصرف‌کنندگان مؤثر است.

حوزه‌های اثرگذاری اینفلوئنسرها

بررسی‌های انجام شده بیانگر این است که اینفلوئنسرها نه تنها در زمینۀ محتوای آموزشی و سرگرم‌کننده، بلکه در زمان‌ بحران‌های سیاسی و اجتماعی از طریق اِعمال نظرات و جهت‌گیری‌های خود بر سبک زندگی کاربران مؤثرند.

مزایای اینفلوئنسرها

اینفلوئنسرها می‌توانند سبک زندگی سالم و نحوۀ درست مواجهه با مسائل مختلف را ارائه دهند. آنها در جذب مشارکت و حمایت افراد نیکوکار و در زمان‌های بحرانی در ایجاد روحیۀ دگردوستی در نوجوانان نقش دارند.

اینفلوئنسر و تبلیغ برندها

اینفلوئنسرها، از روش‌های مختلفی برای تبلیغ کالاها و خدمات استفاده می‌کنند. با توسعۀ فضای مجازی، اینفلوئنسرها مورد توجه شرکت‌های تجاری و خدماتی برای تبلیغ محصولات و خدمات قرار گرفته‌اند. زیاد بودن هزینۀ تبلیغات تلویزیون و اجارۀ بیلبوردها و پایین بودن اثرگذاری تبلیغات سنتی نسبت به هزینۀ آنها موجب شده است که شرکت‌های تجاری و خدماتی گرایش بیشتری به استفاده از اینفلوئنسرها‌ داشته باشند. امروزه استفادۀ کسب‌وکارها از اینفلوئنسرها به‌دلیل قدرت اثرگذاری آنها بر باور و نگرش مخاطبان امری معمول است. حجم بالای کاربران، امکانات شبکه‌های اجتماعی و امکان فرار از سانسور، فضایی مطلوب برای بازاریابی اینفلوئنسرها ایجاد کرده است. شرکت‌های تجاری با استفاده از اینفلوئنسرها، ارتباط بی‌واسطه با مصرف‌کننده برقرار می‌کنند و بازخورد تبلیغات خود را مستقیم دریافت می‌کنند. امکان اشتراک نظرات کاربران در قالب ایموجی و کامنت‌، زمینۀ ارتباط تعاملی را به وجود می‌آورد.

اینفلوئنسرها از طریق تولید محتوای گسترده، خود را به‌عنوان تاییدکنندگان بالقوۀ محصولات، خدمات و ارزش‌ها مطرح کرده‌اند که به‌صرفه‌ترین و مؤثرترین روش بازاریابی در ترغیب مصرف‌کنندگان شناخته می‌شوند. شرکت‌ها از اینفلوئنسرها‌ به‌عنوان سفیر برند برای موضع‌یابی محصول، تقویت تصویر برند، عرضه و افزایش شهرت محصول برای ایجاد انگیزۀ خرید استفاده می‌کنند. تا زمانی که مصرف‌کنندگان، اینفلوئنسرها را قابل‌اعتماد بدانند، تایید محصولات را نه به‌دلیل منفعت مالی اینفلوئنسرها، بلکه طبق نظر شخصی آنها می‌دانند و به محصول نگرش مثبتی دارند که موجب قصد خرید می‌شود. بازاریابی اینفلوئنسرها، 89درصد موفق‌تر از سایر بازاریابی‌ها است و مخاطبان بیشتری را جلب می‌کند. بازاریابی اینفلوئنسرها به صنعتی پنج میلیارد دلاری تبدیل شده است و طبق پیش‌بینی‌های صورت گرفته تا پایان 2024م حداکثر به 25 میلیارد دلار می‌رسد.

فعالیت اینفلوئنسرهای داخلی و خارجی

کارشناسان معتقدند که اینفلوئنسرها، اشکال جدیدی از ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی را ترویج می‌دهند. بر اساس نتایج پژوهشی در سال 1400ش، اینفلوئنسرهای داخلی، ارزش‌هایی مانند مهربانی، سرگرمی، ارتباط با دیگران، شهرت و خانواده را ترویج می‌دهند و اینفلوئنسرهای خارجی مروج باورهایی مانند شهرت، غرور، فردگرایی، ارتباط با دیگران و شادی هستند. متغیر جنسیت بر ترویج ارزش تبلیغات مؤثر است؛ مرد بودن بر ارزش موفقیت تبلیغ و زن بودن بر ارزش زیبایی اثر دارد. اینفلوئنسرهای مرد داخل کشور بر ترویج سرگرمی و اینفلوئنسرهای زن خارجی در ترویج فردگرایی اثر دارند. بیشترین پسند کاربران دنبال‌کنندۀ اینفلوئنسرهای داخلی مربوط به ارزش‌های شهرت، غرور، نوع‌دوستی، سرگرمی و هنردوستی است و از این نظر، 30درصد با محتوای تولیدشده توسط اینفلوئنسرها مشترک است. بیشترین موارد مورد علاقۀ کاربران خارجی مربوط به ارزش‌های سنت، عشق، خدا، زیبایی و حس تعلق است و 10درصد محتوای تولیدشده از سوی اینفلوئنسرهای خارجی با خواست کاربران تطابق دارد. بیشتر اینفلوئنسرها نسبت به اولویت‌های ارزشی مخاطبان بی‌اطلاع یا بی‌اعتنا هستند و در تولید محتوا با درون‌مایۀ ارزش مشترک بین خود و مخاطبان موفق نبوده‌اند.

اینفلوئنسرها در ایران

در ایران، به‌دلیل اینکه کاربران زیادی در اینستاگرام حضور دارند، اینفلوئنسرها در این شبکۀ اجتماعی فعالیت گسترده‌ای دارند. طبق یک بررسی از صفحات سی‌صد اینفلوئنسر فعال در بستر شبکۀ اینستاگرام، حدود 70درصد اینفلوئنسرها زن و 30درصد آنها مرد هستند. از نظر سن، حدود 44درصد اینفلوئنسرها متولد دهۀ 60ش، 42درصد متولد دهۀ 70ش و متولدین دهه‌های 80 و 50 هر کدام 6درصد هستند. 42درصد آنها لایف‌استایل بلاگر، 27درصد واینر، 12درصد تولید‌کنندۀ محتوا، 8درصد بیوتی‌بلاگر و 6درصد فودبلاگر هستند.

قوانین فعالیت اینفلوئنسرهای ایرانی

در ایران، از سال 1395ش با شیوع کرونا و فیلتر شدن تلگرام، اینفلوئنسرها به‌صورت تصاعدی در اینستاگرام رشد کردند. کارشناسان فضای مجازی معتقدند که با افزایش جهشی صفحات و افزایش بالای مخاطبان آنها، دولت از پذیرش، رسمی کردن، بهره‌برداری مثبت، کنترل و ساماندهی آنها غفلت کرد. بیشتر اینفلوئنسرها در ایران، به‌صورت بی‌ضابطه تولید محتوا می‌کنند و شناختی از کاری که انجام می‌دهند، ندارند. در واقع، اکثر آنها با هدف وقت‌گذرانی وارد این عرصه می‌شوند و دانش ویژه‌ای ندارند. وقتی این افراد که دارای افکار بسته، غیرپویا و تربیت‌نایافته هستند، در ترویج ارزش‌ها و رهبری فکری مخاطبان خود، نقش‌آفرینی می‌کنند، جامعه به همان جهت متمایل می‌شود. برخی از آنها با قبح‌شکنی، حاشیه‌سازی، مصرف‌گرایی، تولید محتوای جنسی و چالش‌های عجیب به شهرت می‌رسند. این موضوع، باعث جذب میلیونی دنبال‌کننده و مشهور شدن اینفلوئنسرها شده است.

در ایران، تنها قانون مربوط به فضای مجازی، قانون جرایم رایانه‌ای در سال 1388ش است که به گفتۀ حقوق‌دانان مناسب فضای فعلی نیست. برخی از اینفلوئنسرها، محتوای خلاف قانون، ارزش‌ها و هنجارها تولید می‌کنند و در ایجاد بحران‌های اجتماعی و تاثیرگذاری بر قشر نوجوان که عمده مخاطب آنها هستند، نقش دارند. برخوردهایی که در مقابل اینفلوئنسرها صورت می‌گیرد، پراکنده و اتفاقی و از این رو، آسیب‌زا است.

قوانین فعالیت اینفلوئنسرهای خارجی

تمام فعالیت‌های اینفلوئنسرها در بیشتر کشورها تحت نظارت نهادهای قانون‌گذار است.

طبق قانون آلمان، اینفلوئنسرها ملزم به تفکیک محتوای تبلیغاتی و غیرتبلیغاتی برای جلوگیری از گمراهی مخاطبان هستند. در صورتی که اینفلوئنسرها هرگونه پاداش با جنبۀ اقتصادی دریافت کنند یا محصول یا خدماتی را به‌صورت رایگان دریافت کنند، محتوای تولیدشده، تبلیغی محسوب می‌شود و اینفلوئنسرها، نسبت به محتوای آن پاسخگو هستند. دولت آلمان در صورت تخلف، دستور به حذف محتوا می‌دهد و برای نام تجاری و اینفلوئنسر، شروط و مجازات برای تخلفات بعدی تعیین می‌شود.

در انگلستان، بازاریابی اینفلوئنسرها توسط نهادهای دولتی کنترل می‌شود. تبلیغات گمراه‌کننده جرم محسوب می‌شود و محتوای تبلیغی به وضوح قابل شناسایی هستند. اینفلوئنسرها در صورت تخلف از قوانین بازاریابی مورد بازخواست و بازجویی قرار می‌گیرند. در انگلیس، استفاده از فیلترهای زیبایی برای اینفلوئنسرها، حتی با ذکر نام فیلتر ممنوع است.

در فرانسه، هرگونه تداخل بین محتوای تجاری و غیرتجاری، نقض قانون است. اینفلوئنسرها و شرکت‌های تجاری در قبال وضعیت مسئول هستند و در صورت تخلف با جریمه‌های نامحدود و حبس مجازات می‌شوند.

دولت چین، الزامات خاصی برای صفحات اینفلوئنسرها و مخاطبان آنها وضع کرده است و آنها را از انتشار اطلاعات خصوصی، شایعه و انجام فعالیت‌های غیرقانونی منع کرده است.

بازگشت اینفلوئنسرها

در سال 1400ش، اینفلوئنسرهای پرمخاطب زیادی به‌دلیل مهیا ندیدن شرایط کشور برای فعالیت آزادانه‌تر در کنار کسب درآمد، به خارج از کشور مهاجرت کردند. بعد از مدتی به‌دلیل کاهش درآمدشان به یک‌سوم و لزوم انجام دادن تبلیغات حضوری به کشور بازگشتند.

پیامدهای اینفلوئنسری

در دنبال‌کنندگان

حقیقت‌گریزی؛ اینفلوئنسری با بازار و هرچیزی که مد است و از نظر مردم واقعی تصور می‌شود، سروکار دارد و از این نظر موجب فرار از حقیقت می‌شود.

ازبین‌بردن حریم شخصی دیگران؛ فعالیت بلاگرها موجب نقض حریم خصوصی و آزادی اطرافیان آنها می‌شود. آنها با اشتراک روابط، تصاویر و فیلم‌های خود و اطرافیان، راه قضاوت دیگران را باز می‌کنند. تحسین، توهین و دخالت‌های کاربران موجب سلب زندگی اینفلوئنسرها و اطرافیان آنها می‌شود.

کاهش عزت‌نفس؛ نتایج تحقیقات بیانگر این است که قرار گرفتن در معرض پست‌های اینفلوئنسرها با مقایسۀ اجتماعی منفی، حسادت و کاهش عزت‌نفس مخاطبان آنها ارتباط معنادار دارد و دنبال کردن اینفلوئنسرها با کاهش عزت‌نفس زنان مرتبط است.

ترویج بی‌اخلاقی؛ نبود نظارت بر فعالیت اینفلوئنسرها، موجب شده است که تبلیغ هرگونه محصول در فضای اینستاگرام متداول شود. طمع کسب درآمد بالا، موجب شده است که اینفلوئنسرها، فارغ از هر چارچوب اخلاقی برای صحت‌سنجی محتوای تبلیغ، هر محصولی را تبلیغ کنند.

ایجاد ناامیدی؛ اینستاگرام، بهترین فضا برای نمایش مصرف‌گرایی است. در این فضا، رابطۀ سرشار از رضایت و عشق بین زوجین بزرگ‌نمایی می‌شود. بخش زیادی از مخاطبان، این روابط اغراق‌آمیز را باور می‌کنند و از زندگی خود ناراضی و ناامید می‌شوند.

ترویج غیرواقعی استانداردها؛ برای اینفلوئنسرها، نمایش بی‌نقص و ایده‌آل نقش‌ها، برای مدیریت ذهن مخاطبان با هدف کسب درآمد بالا ضروری است. اینفلوئنسرها برای جذب مخاطب بیشتر، اثرگذاری بالاتر و دریافت تبلیغات گران‌قیمت‌تر، مفاهیمی مانند همسری، زیبایی، مادری و خانه‌داری را به‌صورت اغراق‌آمیز جلوه می‌دهند.

شکل‌گیری پدیدۀ مدلینگ کودک؛ تولید ویدئوی چالشی از کودکان، که کودکان در آن مجبور به پوشیدن لباس‌های تبلیغاتی و شیرین‌زبانی هستند، ابزاری برای کسب درآمد اینفلوئنسرها است.

تبلیغات کلان؛ نبود نرخ مشخص برای انجام دادن تبلیغ توسط اینفلوئنسرها موجب افزایش ثروت و قدرت اینفلوئنسرها و نارضایتی صاحبان کسب‌وکارها می‌شود.

تغییر گروه‌های مرجع؛ بر اساس آمار، 43درصد مخاطبان اینفلوئنسرها در بازۀ سنی 18 تا 24 سال و 38درصد آنها در محدودۀ 25 تا 34 سال هستند و این موضوع بیانگر شکل‌گیری مرجعیت جدید برای جوانان و اثرگذاری آنها در جامعه است.

گسترش فراغت انفعالی؛ اینفلوئنسرها موجب تحمیل فراغت بی‌برنامه و اتفاقی بر جوانان و مصرفی شدن آنها می‌شوند.

فعالیت اینفلوئنسرها موجب ترویج شرط‌بندی آنلاین، گسترش کلیشه‌های جنسیتی، انزوای نخبگان، تضعیف ارزش‌های اجتماعی و دینی مانند خانواده، رفتارهای نوع‌دوستانه و احترام به والدین، تبلیغ عمل زیبایی، گسترش خشونت کلامی، مصرف ظاهری، اشتراک محتوای جنسی، شکل‌دهی به هویت نوجوانان، قبح‌شکنی و حیازدایی، افزایش سطح توقعات، تغییر سبک زندگی در زمینه‌های مختلف مانند پوشش و تغذیه، استفاده ابزاری از حجاب جهت کسب درآمد، ایجاد سبک زندگی شیک، تغییر عادات ذهنی و کلاهبرداری می‌شود.

در اینفلوئنسرها

اینفلوئنسرها به‌طور مداوم به‌دنبال عبور از موانع شهرت هستند. تلاش‌های آنها برای نمایش یک شخصیت کامل و رسیدگی مکرر به انتقادات موجب افسردگی، استرس و اضطراب اینفلوئنسرها‌ می‌شود.

یکپارچه نبودنِ هویت؛ بیشتر اینفلوئنسرها با ارائۀ شخصیت غیرواقعی از خود، به‌دنبال تحقق اهدافی مانند کسب شهرت، پیدا کردن مخاطب و عرضۀ کالا و خدمات هستند. این‌ رفتارهای منفعت‌طلبانه، موجب بروز مشکلات شخصیتی زیادی در اینفلوئنسرها می‌شود.

منابع

• «آیا حجاب‌استایل‌ها حجاب اسلامی را ترویج می‌کنند»، خبرگزاری بین‌المللی قرآن، تاریخ درج مطلب: 1 آبان 1402ش.
• «اسکرین کست چیست؟»، وب‌سایت بلاگ‌اسکای، تاریخ بازدید: 9 شهریور 1403ش.
• «اینفلوئنسر کیست و اینفلوئنسر مارکتینگ چیست؟ به همراه تست بلاگری و درآمد دلاری»، وب‌سایت ویرگول، تاریخ بازدید: 9 شهریور 1403ش
• «اینفلوئنسرها ظرفیتی که دودستی تقدیم دشمن شد!»، مشرق‌نیوز، تاریخ درج مطلب: 17 بهمن 1402ش.
• «اینفلوئنسرهای مجازی چه آورده‌ای دارند؟»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 7 مهر 1400ش.
• «ایران، بهشت بلاگرهای بی‌قانون»، خبرگزاری رسا، تاریخ درج مطلب: 7 تیر 1402ش.
• «تاثیر سلبریتی‌ها و اینفلوئنسرها در الگوپذیری نوجوانان»، وب‌سایت عطنا، تاریخ درج مطلب: 20 تیر 1400ش.
• «جامعه‌ای که دنبال بلاگرهای بی‌محتواست، رؤیای پیشرفت را کنار بگذارد»، وب‌سایت میگنا، تاریخ درج مطلب: 22 شهریور 1400ش.
• جهانشاهی، پیمان و دیگران، «طراحی الگوی بازاریابی تاثیرگذار بر رسانۀ اجتماعی اینستاگرام در صنعت نشر دیجیتال»، رسانه‌های دیداری و شنیداری، شمارۀ سوم، پاییز 1401ش.
• «روانشناسی شخصیت/ اینفلوئنسرها چه تیپ‌های شخصیتی دارند؟»، وب‌سایت خط سلامت، تاریخ بازدید: 18 شهریور 1403ش.
• سیفی، زینب، «تحلیل فعالیت 300 اینفلوئنسر ایرانی اینستاگرام/ دهۀ شصتی‌ها پیشتاز در تولید محتوا»، خبرگزاری ایرنا، تاریخ درج مطلب: 29 فروردین 1402ش.
• شریعتی شیری، محمدتقی و نقیب‌زاده، احمد، «آسیب‌شناسی اجتماعی میکروسلبریتی‌های ایرانی در اینستاگرام»، مجلس و راهبرد، شمارۀ 116، زمستان 1402ش.
• شکرچی‌زاده، زهرا و ولیخانی، زهرا، «تاثیر ویژگی‌های تاثیرگذاران رسانه‌های اجتماعی بر قصد خرید آنلاین از طرق میانجی نگرش به تبلیغ و برند (مورد مطالعه: دنبال‌کنندگان صفحات پوشاک چرم در اینستاگرام)»، تحقیقات بازاریابی نوین، شمارۀ چهارم، زمستان 1400ش.
• صدرزاده، مهدی و دیگران، «بررسی نحوۀ به‌کارگیری ارزش‌ها و توسعۀ ارزش‌های مشترک جهت افزایش سرمایۀ اجتماعی افراد تاثیرگذار (مورد مطالعه: اینفلوئنسرها در شبکۀ اجتماعی اینستاگرام)»، مدیریت سرمایۀ اجتماعی، شمارۀ یک، بهار 1400ش.
• «قوانین کشورهای مختلف برای مدیریت اینفلوئنسرها؛ از ممنوعیت اصلاح عکس تا جریمۀ 50 میلیون روپیه‌ای»، خبرگزاری میزان، تاریخ درج مطلب: 6 آذر 1401ش.
• «مدلینگ حجاب؛ ابزاری برای کسب درآمد و سودآوری»، وب‌سایت تبیان، تاریخ بازدید: 19 شهریور 1403ش.
• «نقش اینفلوئنسرها در تغییر عادات ذهنی»، خبرگزاری سینا، تاریخ درج مطلب: 3 شهریور 1400ش.
• «نقش بلاگرهای اینستاگرامی در تغییر سبک زندگی به قلم پریسا رجبی»، وب‌سایت صبح بافق، تاریخ درج مطلب: 4 دسامبر 2021.
• «نوجوانان و آسیب حیازدایی در شبکه‌های اجتماعی»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 21 تیر 1400ش.
• ورامینی، علی، «روزنامه‌نگار نه اینفلوئنسر»، هم‌میهن آنلاین، تاریخ درج مطلب: 5 خرداد 1403ش.
• «یک روانشناس: شخصیت نمایشی بلاگرها در فضای مجازی منجر به «یکپارچه نبودن هویت‌شان» می‌شود»، وب‌سایت شفقنا، تاریخ درج مطلب: 23 خرداد 1401ش.