بلوغ زودرس

بلوغ زودرس؛ تجربه زودهنگام و غیرطبیعی بلوغ جنسی در کودکان.

بلوغ زودرس (pubertas praecox)، نوعی اختلال و بیماری در فرایند رشد طبیعی کودکان است که باعث می‌شود دختران و پسران به‌ نحوِ غیرطبیعی و زودتر از موعد مناسب به بلوغ جنسی برسند و گرایش به جنس مخالف در آن‌ها پدیدار شود. بلوغ زودهنگام تبعات منفی فراوانی دارد و نوعی بیماری به‌ حساب می‌آید.

مفهوم‌شناسی

بلوغ فرایند تکامل جسمى و عبور از کودکى به بزرگسالى است. آغاز این فرایند هم‌زمان با افزايش جهشى در ترشح هورمون‌هاى جنسى است. بلوغ زودرس به ایجاد ویژگی‌های ثانویۀ جنسی و بروز علائم بلوغ قبل از 8 سالگی در دختران و قبل از 9 سالگی در پسران اطلاق می‌شود. در فرایند بلوغ زودرس، مغز فرایند بلوغ را با تولید هورمون آزادکنندۀ گنادوتروپین آغاز می‌کند که این هورمون بعد از رسیدن به غدۀ هیپوفیز، باعث تولید بیشتر هورمون در تخمدان و بیضه می‌شود.

بلوغ زودرس در ایران و جهان

طبق نظر محققان سن بلوغ انسان در بازه‌های زمانی مختلف در نوسان بوده است. سن بلوغ در برهه‌هایی از تاریخ روند افزایشی و در مقاطعی سیر کاهشی داشته است. روند کاهشی سن بلوغ از سال 1920م آغاز شده است و از دهۀ 1970م به بعد، به ازای هر دهه، سن بلوغ حداقل سه ماه کاهش داشته است. دختران در جهان در مقایسه با 40 سال قبل، حداقل یک سال زودتر بالغ می‌شوند. تخمین زده شده که در سطح جهانی، حداقل 1 در 5000 تا 1 در 10000 نفر از کودکان مبتلا به بلوغ زودرس می‌شوند. در این میان میزان ابتلا در دختران بسیار بیشتر از پسران است. در دو دهۀ اخیر، تعداد قابل توجهی بلوغ زودرس ثبت شده است. بنا بر گزارش ادارۀ سلامت جوانان ایران، سن بلوغ دختران ایرانی از 13.8 به 12.65 رسیده است و در سال‌های اخیر ابتلا به بلوغ زودرس در میان کودکان ایرانی افزایش یافته است.

عوامل

عواملی مثل محیط جغرافیایی، ژنتیک، ترکیب چربی بدن و رژیم غذایی تأثیرات فراوانی بر سن شروع بلوغ دارند. گاهی عفونت‌ها، اختلالات هورمونی، تومورها، ناهنجاری‌های مغزی یا صدمات علت بروز بلوغ زودرس می‌شوند؛ حضور طولانی‌مدت والدین در خارج از خانه، مشکلات خانوادگی، ورود شبکه‌های مختلف ماهواره‌ای به خانه‌ها، ریختن قبح مسائل جنسی، دسترسی بدون نظارت کودکان به اینترنت و فضای مجازی، حضور بیش‌ازحد در جمع بزرگان و شوخی جنسی والدین در حضور کودکان، همنشینی با دوستان بزرگتر از خود از عوامل محیطی هستند که باعث رشد هورمونی و بلوغ زودرس در کودکان می‌شوند. وراثت، چاقی و جنسیت از دیگر عوامل وقوع بلوغ زودرس هستند. بر اساس تحقیقات انجام‌شده، شیوع بلوغ زودرس در دختران نسبت به پسران حدود پنج برابر بیشتر است و استرس و اضطراب تأثیر بسیاری در ایجاد این اختلال در دختران دارد.

علائم

علائم بلوغ زودرس در پسران رشد سریع قد، رشد آلت تناسلی، رشد مو در زیر بغل و ناحیه آلت تناسلی و در دختران قاعدگی، آکنه، رشد سینه‌ها و رشد مو در ناحیۀ آلت تناسلی هستند.

تشخیص

آزمایش خون، رادیوگرافی استخوان‌های دست‌وپا، معاینه، تحلیل تاریخچۀ خانوادگی، ام. آر. آی مغزی و آزمایش تیروئید از جمله اقدامات تشخیصی بلوغ زودرس هستند.

انواع

بلوغ زودرس به دو نوع اصلی مرکزی و محیطی تقسیم می‌شود. تومورهای مغزی، ترومای مغزی و پرتودرمانی مغزی مهم‌ترین علل بروز بلوغ زودرس مرکزی هستند که از مغز نشأت گرفته و موجب افزایش تولید هورمون‌های تخمدان، بیضه‌ها و غدد آدرنال می‌شوند؛ اما علت بروز بلوغ زودرس محیطی، مغز نیست، بلکه علت آن به غدد فوق کلیوی، غدۀ هیپوفیز، مشکلات تخمدان و بیضه مربوط می‌شود، این مشکلات باعث ترشح استروژن و تستوسترون بیشتر و زودهنگام و درنتیجه بلوغ زودرس در کودکان می‌شود.

عوارض

کوتاهی قد، بروز مشکلات در تحصیل و مدرسه، خودارضایی، اختلال در خواب، ضعف عمومی بدن، اختلال فکری، توقف رشد عقلی و جسمی، اضطراب، وسواس، ضعف روحیه، گرایش به بی‌بندوباری و بزهکاری ازجمله اثرات منفی و عوارض بلوغ زودرس در کودکان هستند. همچنین بلوغ زودهنگام ممکن است خطر ابتلا به سرطان را در زندگی بیمار افزایش دهد.

پیشگیری

پیشگیری یکی از راه‌های مقابله با پدیدۀ بلوغ زودرس است؛ طوری که برای ریشه‌کن کردن این بیماری 90 درصد به تدابیر پیشگیری و 10 درصد به راهکارهای درمانی اتکا می‌شود. روابط خانوادگی محبت‌آمیز و عاطفی، انتخاب سبک زندگی مناسب در رفتار والدین و فرزندان مثل تفکیک مرز حریم شخصی والدین و فرزندان، انتخاب مدرسۀ مناسب برای فرزندان، انتخاب دوستان مناسب و هم‌سن، محدود کردن استفاده از فضای مجازی و تلویزیون، رعایت اصول اخلاق جنسی در خانواده، پرهیز از شوخی‌های رکیک، پرهیز از بوسیدن بیش از حد فرزندان، پوشش مناسب فرزندان و پرهیز از آرایش کودکان باعث پیشگیری از بلوغ زودرس در کودکان هستند. تغذیۀ مناسب، جلوگیری از چاقی مفرط کودکان و استفادۀ کمتر از مواد غذایی کنسروی حاوی مواد نگهدارنده از جمله اقدامات پیشگیرانه از ابتلای کودکان به بلوغ زودرس هستند.

درمان

بعد از ابتلا، درصورتی‌که کودکِ بیمار مبتلا به بیماری زمینه‌ای دیگری نباشد، با تزریق دارویی چون لوپرولید تکامل به تأخیر می‌افتد؛ اما با توجه به علت بروز، ممکن است در برخی مواقع نیاز به جراحی مغز باشد.

منابع

• آزادی، اسما و دیگران، «تجربۀ زیستۀ دختران از بلوغ زودرس: مطالعۀ کیفی»، فصلنامۀ اندیشه و رفتار، دورۀ پانزدهم، شمارۀ 57، پاییز 1399ش.
• بابکان راد، المیرا، «بلوغ زودرس»، وب‌سایت مجلۀ اینترنتی مرکز مام، تاریخ بازدید: 18 اسفند 1401ش.
• «بلوغ زودرس چیست؟ + دلایل بلوغ زودرس»، وب‌سایت بیتوته، تاریخ بازدید: 18 اسفند 1401ش.
• «بلوغ زودرس چیست؟»، وب‌سایت فیلیا، تاریخ بازدید: 18 اسفند 1401ش.
• «بلوغ زودرس»، وب‌سایت آزمایشگاه نیلو، تاریخ درج مطلب: 4 اردیبهشت 1401ش.
• «پیشگیری، تشخیص و درمان بلوغ زودرس دختر و پسر»، وب‌سایت آزمایشگاه پاتوبیولوژی ایران، تاریخ بازدید: 17 اسفند 1401ش.
• جاودانی، حسن، «بلوغ زودرس مرکزی»، وب‌سایت دُروانا، تاریخ بازدید: 15 اسفند 1401ش.
• حجاری، سارا، «بلوغ دیررس، بلوغ زودرس»، مجلۀ پیوند، شمارۀ 313، 1384ش.
• خبازی، نرجس، «حقایقی که والدین باید در مورد بلوغ زودرس بدانند»، وب‌سایت آزمایشگاه قدس، تاریخ درج مطلب: 7 سپتامبر 2020م.
• رامجردزاده، زینب و حکیم‌زاده، افسون، «بلوغ زودرس»، ماهنامۀ الکترونیکی سیب، فروردین و اردیبهشت 1399ش.
• «رشد فیزیولوژیک»، وب‌سایت ویستا، تاریخ بازدید: 5 فروردین 1402ش.
• «زنگ خطر بلوغ زودرس»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 13 بهمن 1399ش.
• سعیدی، زهرا، «چطور از بلوغ زودرس بچه‌ها جلوگیری کنیم؟/ راهکارهای مؤثر در تربیت جنسی بچه‌ها»، فارس‌نیوز، تاریخ درج مطلب: 5 مرداد 1400ش.
• «سن بلوغ در ایران کاهش یافت/ اثرات بلوغ زودرس چیست؟»، پایگاه خبری تحلیلی سلام نو، تاریخ درج مطلب: 24 آذر 1401ش.
• صداقت‌زادگان، شهناز و امیدوار، پوران، «بررسی تأثیر عوامل اجتماعی و بلوغ زودرس بر جامعه‌پذیری دختران (مطالعۀ موردی: دختران دورۀ راهنمایی شهر شیراز)»، فصلنامۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دورۀ 4، شمارۀ3 ، پاییز 1394ش.
• عطایی، فاطمه، «بچه‌ای با حرف‌های گنده گنده؛ در باب بلوغ زودرس و رشد شخصیتی زودهنگام»، مجلۀ رشد آموزش خانواده، شماره 10، دی‌ماه 1399ش.
• «علت کاهش سن بلوغ در ایران و جهان چیست؟»، وب‌سایت دنیای اقتصاد، تاریخ درج مطلب: 23 فروردین 1398ش.
• علوی لنگرودی، سید کاظم، «بررسی پدیدۀ بلوغ زودرس»، کاوش‌نامۀ زبان و ادبیات فارسی، شمارۀ 5 و 6، پاییز و زمستان 1381ش.
• قایمی، علی، «بلوغ زودرس»، مجلۀ پیوند، شمارۀ 73، آبان 1364ش.
• «کاهش نظارت خانواده و بلوغ زودرس فرزندان»، روزنامۀ رسالت، شمارۀ 6347، تاریخ انتشار: 2 بهمن 1386ش.
• کرمی، علی‌اکبر، «بلوغ زودرس چیست؟ علائم، دلایل، تشخیص و درمان»، وب‌سایت ارولوژی کریمی، تاریخ درج مطلب: 17 مرداد 1401ش.
• مزارعی، «بلوغ زودرس دختران چیست و چرا رخ می‌دهد؟»، وب‌سایت مجلۀ دکتردکتر، تاریخ درج مطلب: 16 اسفند 1401ش.
• مویری، حشمت و ربانی، علی، «انواع بلوغ زودرس و علل زمینه‌ای آن و لزوم درمان بیمارستان امام»، مجلۀ دانشکدۀ پزشکی دانشگاه علوم پزشکی دانشگاه تهران، سال 60، شمارۀ 2، تابستان 1381ش.
• نجفی علمی، محمود، «فناوری و تربیت: فناوری اطلاعات و تأثیر آن بر بلوغ زودرس آسیب‌ها، راهکارها»، مجلۀ پیوند، شمارۀ 366 و 367، فروردین و اردیبهشت 1389ش.