حجاب در اندیشه مرتضی مطهری
حجاب در اندیشه مرتضی مطهری؛ دیدگاه مرتضی مطهری در مورد پوشش زنان مسلمان.
مطهری (۱۲۹۸-۱۳۵۸ش) عقیده دارد، کاربرد واژه حجاب درمورد پوشش زنان، مربوط به دوران معاصر است و توجه به معنای لغوی آن که پشت پرده قرارگرفتن است، موجب شده تا عده‌ای تصور کنند حجاب در اسلام به معنای خانه‌نشینی و ممانعت از فعالیت‌های اجتماعی زنان است.
مفهوم‌شناسی
مطهری با استناد به دیدگاه لغویان، معنای «پرده» و «پوشیدن» را برای واژه حجاب برگزیده است که بر این اساس به پوششی که از طریق پشت پرده قرارگرفتن ایجاد شود، حجاب گفته می‌شود. در تعدادی از آیات قرآن، ازجمله آیات 51 سوره شورا و 53 سوره احزاب، نیز حجاب در همین معنا به‌کار رفته است.[۱]
کاربرد واژه حجاب در مورد پوشش زنان، مربوط به دوران معاصر است و در اصطلاح فقها و کتب قدیمی، واژه «ستر» بدین منظور به‌کار رفته است. به‌عقیدۀ مطهری، با در نظر گرفتن معنای پشت پرده قرارگرفتن برای حجاب، کاربرد این واژه برای پوشش زنان مسلمان موجب شده، عده‌ای گمان کنند اسلام خواهان پرده‌نشینی و خانه‌نشینی زنان است. درحالی‌که موضوع پوشش زنان، بدون کاربرد واژه حجاب در آیات قرآن مطرح و به زنان مسلمان دستور داده شده است که در معاشرت خود با مردان نامحرم، بدن خود را بپوشانند و به خودنمایی و جلوه‌گری نپردازند.[۲]
آیه 53 سوره احزاب نزد برخی مفسران و فقها به آیه حجاب معروف است. در این آیه، دستور به حجاب ارتباطی با موضوع پوشش ندارد؛ بلکه آموزه‌ای اخلاقی است که از مردان می‌خواهد در مهمانی‌ها، وارد اتاق خانم‌ها نشوند و اگر چیزی می‌خواهند از بیرون اتاق درخواست خود را مطرح کنند.[۳]
تاریخچه حجاب
مطهری پس از بررسی دیدگاه‌های جواهر لعل نهرو و ویل دورانت، بیان می‌کند که حجاب قبل از ظهور اسلام نیز در میان برخی ملل وجود داشته و اسلام مبتکر آن نیست. در بخش‌هایی از هند، ایران باستان و در میان یهودیان، حجابی بسیار سخت‌تر از آنچه در اسلام آمده رواج داشت؛ اما تا قبل از ظهور اسلام در میان اعراب جاهلی حجاب وجود نداشت.[۴]
فلسفه پوشش در اسلام
مخالفان حجاب، جریانات ظالمانه‌ای در طول تاریخ را علت پیدایش آن می‌دانند. مطهری پس از بررسی نظرات گوناگون، آن‌ها را در پنج دسته میل به رهبانیت، عدم عدالت اجتماعی، پدرشاهی، خودخواهی مردانه، دورۀ ماهانه زنان و دستور به ترک معاشرت با آن‌ها در این ایام، تقسیم‌بندی می‌کند. وی پس از تحلیل هرکدام از این دیدگاه‌ها، در نهایت هیچ‌کدام را به‌عنوان فلسفۀ پوشش زنان در اسلام نمی‌پذیرد.[۵]
به عقیده مطهری، یکی از اهداف اساسی اسلام در بحث وجوب پوشش زنان، تفکیک فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی از لذت‌جویی‌های جنسی است. اسلام می‌خواهد انواع علاقمندی‌ها و روابط جنسی فقط در محیط خانواده و از طریق ازدواج قانونی تأمین شود و اجتماع عرصه‌ای برای کار، فعالیت و تولید باشد. از نظر وی، فلسفه پوشش در اسلام را می‌توان در آرامش روانی، استحکام خانواده، استواری اجتماع و حفظ کرامت و احترام زن جستجو کرد. در نگاه مطهری، حجاب فرصتی است برای خودسازی و رهایی از وسوسه‌های شیطانی و جهت‌دهی صحیح به نیروهای انسانی و حفظ روح شرافت در زن و مرد مسلمان و دست‌یافتن به کمال حقیقی که هدف آفرینش است.[۶]
بررسی احکام پوشش زنان در قرآن
آیات 31 سوره نور و 59 سوره احزاب، نمایانگر شرایط پوشش زنان هستند. در سوره نور خداوند از همۀ زنان خواسته در برابر مردان نامحرم، آرایش و زیور خود را آشکار نکنند و سر، گردن و گریبان خود را بپوشانند.[۷]
مطهری با بررسی دیدگاه لغویان و مفسران، جلباب در آیه 59 سوره احزاب را، جامه‌ای وسیع می‌داند که از چارقد بزرگ‌تر و از ردا کوتاه‌تر است و دستور خداوند به زنان مسلمان مبنی بر نزدیک کردن جلباب به خود را ناظر بر کیفیت استفاده از آن می‌داند، به‌گونه‌ای که بی‌اثر و بی‌خاصیت نباشد. وی علت دستور به پوشیدن جلباب در این آیه را با یک حقیقت جاودانی مرتبط می‌داند و عقیده دارد، قرآن می‌خواهد بدین وسیله، همواره زن مسلمان به صفت عفت، وقار و پاک‌دامنی شناخته شود.[۸]
حدود پوشش
مطهری درمورد حدود پوشش، دو دیدگاه را بیان می‌کند. دیدگاه نخست، وجوب پوشاندن کامل چهره و دو دست برای زنان است و دیدگاه دوم عدم وجوب پوشاندن آن‌ها. از نظر او، قائلان به دیدگاه اول، درحقیقت طرف‌داران پرده‌نشینی زنان و ممنوعیت حضور آنان در محیط‌های مردانه هستند. درحالی‌که بر اساس دیدگاه دوم، زن ملزم به پوشاندن چهره بدون آرایش خود نیست و می‌تواند در فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی شرکت داشته باشد و هدف از رعایت شرایط پوشش و خودداری از جلوه‌گری، ممانعت از کامجویی‌های خارج از چارچوب ازدواج و محیط خانواده است.[۹]
رابطه حجاب و آزادی زنان
مخالفان حجاب، آن را مخالف اصل آزادی و ظلمی آشکار به زنان می‌دانند. مطهری در تحلیل و بررسی این اشکال، در گام نخست، بین اجبار زنان به خانه‌نشینی و الزام آن‌ها به رعایت ضوابط و قوانین خاصی در پوشش هنگام فعالیت‌های اجتماعی و در مواجهه با مردان نامحرم تمایز قائل می‌شود. به گفته وی، در اسلام محبوس کردن زن و اجبار وی به خانه‌نشینی وجود ندارد، ولی به‌خاطر رعایت مصالح اجتماعی و خانوادگی و مهم‌تر از آن کرامت و شخصیت زن، بانوان ملزم به رعایت شرایط خاصی در پوشش هنگام معاشرت با مردان نامحرم هستند. در تمام کشورهای متمدن جهت مصالح اجتماعی، قوانین خاصی برای پوشش مردان خارج از خانه وجود دارد که اگر رعایت نشود با عکس‌العمل پلیس مواجه خواهند شد، با این وجود کسی این نوع قوانین را خلاف آزادی و حقوق انسانی نمی‌داند. اسلام زن را موجودی شریف و باکرامت می‌داند و قواعد خاصی را در زمینه پوشش، جهت حفظ این جایگاه برای او قرار داده است که به‌هیچ‌وجه مخالف حیثیت انسانی و آزادی طبیعی نیست، بلکه دقیقاً به هدف حفظ آزادی و کرامت انسانی او در فعالیت‌های اجتماعی است.[۱۰]
پانویس
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، 1376ش، ج19، ص429-430، پایگاه جامع استاد شهید مرتضی مطهری.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، 1376ش، ج19، ص430-431، پایگاه جامع استاد شهید مرتضی مطهری.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، 1376ش، ج19، ص498، پایگاه جامع استاد شهید مرتضی مطهری.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، 1376ش، ج19، ص385-387، پایگاه جامع استاد شهید مرتضی مطهری.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، 1376ش، ج19، ص395-425، پایگاه جامع استاد شهید مرتضی مطهری.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، 1376ش، ج19، ص433-444، پایگاه جامع استاد شهید مرتضی مطهری.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، 1376ش، ج19، ص484، پایگاه جامع استاد شهید مرتضی مطهری.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، 1376ش، ج19، ص500-504 ، پایگاه جامع استاد شهید مرتضی مطهری.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، 1376ش، ج19، ص508-509، پایگاه جامع استاد شهید مرتضی مطهری.
- ↑ مطهری، مجموعه آثار، 1376ش، ج19، ص446-449، پایگاه جامع استاد شهید مرتضی مطهری.
منابع
- مطهری، مرتضی، مجموعه آثار، قم، صدرا، 1376ش، در پایگاه جامع استاد شهید مرتضی مطهری، تاریخ بازدید: 26 آذر 1401ش.