زخم کاری (سریال شبکه نمایش خانگی)

پوستر سریال زخم کاری

زخم کاری (سریال شبکه نمایش خانگی)؛ سریالی در ژانر نوآر، با مضمون خیانت و فریب برای کسب ثروت و قدرت.
سریال «زخم کاری» یکی از پرحاشیه‌ترین و پربیننده‌ترین سریال‌های نمایش خانگی در سال‌های اخیر بوده‌ است که در ابتدا از مضامین مکبث شکسپیر در یک رمان ایرانی الهام گرفت؛ اما به‌دلیل استقبال مخاطبان، ساخت سریال تا ۴ فصل ادامه یافت. محتوای این سریال، به‌علت نمایش اغراق‌آمیز فساد اخلاقی و اقتصادی، به‌ویژه از طریق استفاده ابزاری از "تله‌های جنسی" و بازنمایی کلیشه‌ای و منفی از زنان که موجب تحریف و تنزل هویت زنانه در ذهن مخاطب است به اثری بحث‌برانگیز تبدیل شده است. این اثر، به‌دلیل بازنمایی مکرر ناهنجاری‌هایی چون خیانت و اعتیاد و همچنین ترویج نگاهی جنسیت‌زده، یک اثر جنجالی و پرحاشیه شناخته می‌شود.

معرفی سریال زخم کاری

سریال شبکه نمایش خانگی «زخم کاری»، اثری به کارگردانی محمدحسین مهدویان و تهیه‌کنندگی محمدرضا تخت‌کشیان در ژانر نوآر و اجتماعی است که از ویژگی‌های ملودرام نیز بهره می‌برد. این مجموعه که برای سرویس فیلیمو ساخته شده بود؛ در خرداد ۱۴۰۰ش پخش خود را آغاز کرد و پس از ۱۵ قسمت به پایان رسید. سرپرستی نویسندگان این مجموعه نیز بر عهده مهدویان بود و توانست با شروعی متفاوت، توجه مخاطبان را به خود جلب کند.

به‌دلیل اقبال مخاطبان، فصل دوم سریال زخم کاری با عنوان «بازگشت» در ۱۳ قسمت ساخته شد؛ فصلی که به‌رغم تلاش عوامل، نه تنها حمایت مخاطبین فصل اول را نداشت؛ بلکه با نقدهای تندی از سوی منتقدین مواجه شد.

فصل سوم به نام «انتقام»، با ایده‌ای جذاب‌تر، به جنگ بین پدر با قاتل پسرش در ۱۴ قسمت ادامه یافت؛ اما همچنان به‌علت فقدان یک فیلمنامه قوی مورد انتقاد بود. در نهایت، فصل چهارم با عنوان «مجازات» و شعار «خون و جنون»، با اقتباس از نمایشنامه مشهور اتلو در ۹ قسمت ساخته شد.

نام‌گذاری سریال زخم کاری

عنوان «زخم کاری» بر اساس اقتباسی از رمان «بیست زخم کاری» است؛ که با الهام از نمایشنامه مکبث، روایتگر زخمی کاری است که ۶ گناه، بر پیکر آدمی می‌زنند.

در فصل دوم، عنوان «بازگشت» به زنده‌ماندن شخصیت مالک (جواد عزتی) مرتبط است که برای انتقام از هر کسی که در مرگ ساختگی‌اش دست داشته، بازمی‌گردد.

عنوان «انتقام» برای فصل سوم زخم کاری، به انتقام مالک از کاراکتر طلوعی (کامبیز دیرباز) مرتبط است.

با وجود اینکه انتظار می‌رفت نام‌گذاری فصل چهارم سریال به عنوان «مجازات»، به سرنوشت و دستگیری مالک اشاره داشته باشد، اما این پایان‌بندی با انتقاداتی مواجه شده است. این انتقادات بر این اساس است که نه تنها مالکی مجازات نمی‌شود، بلکه سمیرا نیز با وجود قتل‌های متعدد، به موفقیت و قدرت دست می‌یابد که این موضوع با عنوان «مجازات» برای سریال در تضاد است و تناسبی ندارد.

عناصر انسانی سریال زخم کاری

محمدحسین مهدویان،کارگردان سریال زخم کاری

کارگردان سریال زخم کاری

محمدحسین مهدویان، از شاخص‌ترین کارگردانان نسل چهارم سینمای پس از انقلاب اسلامی، با آثاری پربسامد در سینما، تلویزیون و نمایش خانگی، همواره مورد توجه مخاطبان و منتقدان قرار گرفته‌ است. وی فیلمسازی را با سینمای مستند آغاز کرد و به‌تدریج با ساخت فیلم‌های سینمایی مانند «ایستاده در غبار»، «ماجرای نیمروز»، «لاتاری» و همچنین سریال «زخم کاری»، توانایی خود را در کار با رسانه‌های مختلف ثابت کرده و نشان داد که به‌خوبی با زبان و ویژگی‌های هر بستر نمایشی آشنا است و می‌تواند مخاطبان را جذب کند.

محمود حسینی زاد ،نویسنده فصل اول سریال زخم کاری

نویسنده سریال زخم کاری

سریال «زخم کاری» به نویسندگی محمدحسین مهدویان ساخته شده‌ است. فصل اول این مجموعه بر اساس رمان «بیست زخم کاری» نوشته محمود حسینی‌زاد شکل گرفت. در فصل‌های بعدی سریال «زخم کاری»، نقش نویسندگان دیگر به‌شکل تیمی و با سرپرستی محمدحسین مهدویان پررنگ‌تر شد. در فصل دوم، فیلمنامه توسط گروهی از نویسندگان شامل میلاد اکبرنژاد، میلاد نجفی، اعظم بهروز و علی بحرینی نوشته شد که با حفظ طرح اولیه مهدویان، بازخوانی، بازنویسی و توسعه دیالوگ‌ها را انجام دادند. به‌طور کلی، نویسندگان دیگر مانند حسین حسنی، در همکاری نزدیک با مهدویان، نقش مهمی در بازنویسی، توسعه شخصیت‌ها و افزودن لایه‌های جدید به داستان ایفا کردند.

بازیگران سریال زخم کاری

در این سریال، جواد عزتی در نقش «مالک»، کاراکتر اصلی داستان و شخصیتی زیاده‌خواه و طمع‌کار، به ایفای نقش می‌پردازد. رعنا آزادی‌ور نیز در نقش «سمیرا»، همسر مالک، کاراکتر زنی اغواگر و فتنه‌انگیز را به نمایش درآورده است. از دیگر بازیگران اصلی این مجموعه می‌توان به هانیه توسلی، سعید چنگیزیان، و الهه حصاری اشاره کرد که هر کدام در نقش‌های کلیدی خود به پیشبرد قصه کمک می‌کنند. در کنار این بازیگران، می‌توان به کامبیز دیرباز در نقش طلوعی، مهران غفوریان در نقش شفاعت، الناز ملک در نقش سیما، و مرتضی امینی‌تبار در نقش میثم اشاره کرد.

بازیگران سریال زخم کاری در اکران مردمی سریال

بازی سیاوش طهمورث در ابتدای سریال، از جمله دلایل جذب مخاطب بیان شده‌ است. بازیگرانی چون سید جواد هاشمی (دستمالچی)، مه‌لقا باقری (مهناز)، و منوچهر علیپور (دایی مظفر)، محمدهادی قمیشی (املشی)، امیر دژاکام (فرنهادزاده) و مهراوه شریفی نیا (پانته‌آ) به همراه عرفان ناصری، پژواک ایمانی، فاطمه مسعودی‌فر، کیومرث مرادی، پانته‌آ قدیریان، علیرضا زمانی‌نسب، حسن میرباقری، مجید پتکی، و یونس حران‌اف از جمله عناصر قابل توجه در اجرای سریال «زخم کاری» هستند.

داستان فیلم

سریال «زخم کاری» داستان «مالک مالکی» را روایت می‌کند؛ که در یک خانواده فقیر متولد شده و با حمایت عموی خویش در یک هولدینگ بزرگ مشغول به کار است. «سمیرا»، همسر مالک، او را متقاعد می‌کند که حقش در این شرکت ضایع شده‌ است. این تحریکات سمیرا منجر به طرح نقشه‌ای می‌شود که در آن مالک و سمیرا، با برنامه‌ریزی قبلی، حاج‌عمو را در ویلای شمال به قتل می‌رسانند.

داستان سریال، مانند رمان «بیست زخم کاری»، به عواقب این عمل نادرست و فرورفتن مالک در باتلاق گناه می‌پردازد و به‌طور غیرمستقیم از مضامین مکبث شکسپیر، به ویژه مثلث «طمع، گناه و مجازات»، الهام گرفته‌است. این مجموعه در چهار فصل تولید شده و تلاش کرده تا داستانی صرفاً ادبی را به تصویر بکشد؛ هرچند که به گفته منتقدان، در پرداخت به ایده اولیه، اصلاحات فیلم‌نامه را نادیده گرفته‌ است.

محور فیلم

سریال «زخم کاری» بر مضامین خیانت و فریبکاری برای کسب ثروت و قدرت استوار است. کارشناسان معتقدند که این مجموعه به‌طور عمیقی به نمایش خشونت و بی‌اعتمادی میان شخصیت‌ها می‌پردازد، جایی که افراد برای رسیدن به اهداف مادی خود از هر ترفند و روشی، حتی قتل، استفاده می‌کنند. در این سریال، مفهوم واقعی دوستی و همراهی از بین رفته و روابط عمدتاً بر اساس منفعت‌طلبی و انتقام شکل می‌گیرند. این جدال بی‌رحمانه بر سر قدرت و ثروت، بذر بی‌اعتمادی را در دل مخاطب می‌کارد و به همین دلیل تماشای آن در جمع خانوادگی توصیه نمی‌شود.

جوایز و نامزدی‌ها

جایزه ویژه هیات داوران: جواد عزتی برای بازی در «زخم کاری» و «شنای پروانه»__تندیس بهترین سریال در تلویزیون و شبکه خانگی: «زخم کاری» به تهیه کنندگی محمدرضا تخت کشیان

سریال زخم کاری در دو دوره مختلف از جشن حافظ، جایزه گرفته‌ است. فصل اول این سریال در بیست‌و‌یکمین دوره جشن حافظ، در سال ۱۴۰۰ش، چهار جایزه در بخش‌های بهترین سریال، بهترین فیلم‌نامه، بهترین بازیگر زن درام و همچنین جایزه ویژه هیئت داوران را کسب کرد. جایزه «دستاورد فردی ویژه» نیز در بیست‌و‌سومین دوره جشن حافظ، در سال ۱۴۰۳ش، به جواد عزتی رسید.

این سریال، در این دو دوره، در بخش‌های زیر نامزد دریافت جایزه بود:

• بهترین سریال تلویزیونی و پلتفرم‌های استریم آنلاین؛
• بهترین کارگردانی تلویزیونی؛
• بهترین خواننده تیتراژ فیلم و مجموعه تلویزیونی؛
• بهترین بازیگر مرد درام.

میزان فروش و مخاطبین سریال زخم کاری

سریال «زخم کاری» با کسب میانگین ۲۰ میلیون دقیقه تماشا، به‌عنوان پربیننده‌ترین مجموعه شبکه نمایش خانگی شناخته شده‌ است. فصل اول این سریال به‌ویژه با استقبال چشمگیری روبرو شد و در قسمت سیزدهم رکورد ۲۸ میلیون دقیقه تماشا را به ثبت رساند. این محبوبیت در فضای مجازی نیز منعکس شد؛ به طوری که ۱۹ هزار کاربر بیش از ۳۵ هزار محتوا دربارهٔ آن منتشر کردند که ۵۱درصد آن‌ها نشان‌دهنده رضایت مخاطبان از فصل اول بود. با این حال، این میزان استقبال در فصل‌های دیگر ادامه پیدا نکرد. فصل دوم، با وجود داشتن ۱۹ هزار محتوا در فضای مجازی، با کاهش جدی محبوبیت و افزایش نارضایتی روبرو شد، به طوری که ۴۹٪ محتوای توییتر فارسی دربارهٔ آن، انتقادی بود.

واکنش‌ها و حواشی سریال زخم کاری

سریال «زخم کاری» پس از پخش، با واکنش‌های متفاوتی از سوی مخاطبان و منتقدان مواجه شد.

واکنش مثبت

کارشناسان برای سریال «زخم کاری»، نقاط قوتی ذکر کرده‌اند که موفقیتش در جذب مخاطب را توجیه می‌کند:

• اقتباس هوشمندانه از رمان «بیست زخم کاری» و الهام از «مکبث»، که پایه‌ای محکم برای اثر فراهم کرد.
• نگاه اجتماعی به مسائل روز مانند فساد، قدرت‌طلبی، شکاف طبقاتی و رقابت‌های مافیایی که برای مخاطب آشنا و جذاب بود.
• شخصیت‌پردازی خوب در فصل اول، همراه با بازی‌های درخشان بازیگرانی چون جواد عزتی، رعنا آزادی‌ور و سیاوش طهمورث به کاراکترها عمق بخشید.
• داستان فصل اول پرکشش بوده و با غافلگیری‌های حساب‌شده در هر قسمت، همراهی مخاطب را در پی داشت.
• از جنبه فنی، فیلم‌برداری حرفه‌ای با فضاسازی نوآر و موسیقی دلهره‌آور و تأثیرگذار حبیب خزایی‌فر، کیفیت بصری و حسی اثر را ارتقا داد.

واکنش منفی

سریال «زخم کاری» با وجود فروش بالا و استقبال اولیه، از نظر منتقدان و بخشی از مخاطبان، اثر ماندگار و باارزشی نیست؛ چنانکه مهم‌ترین ضعف آن مربوط به فیلم‌نامه و متن است که پر از حفره‌های جدی در شخصیت‌پردازی، طرح مسئله و محتواست. روایت سریال فاقد روند منسجم است و تنها سرنوشت شخصیت‌ها اهمیت دارد، در حالی که مسیر داستان بی‌ارزش و سطحی باقی مانده‌ است.

فصل دوم با افت کیفیت بازی‌ها و ضعف در انتخاب بازیگران همراه بوده و شخصیت‌های جدید به درستی پرداخت نشده و پشتوانه‌ای ندارند. از سوی دیگر، «زخم کاری» به‌دلیل صحنه‌های خشن و بازنمایی تصویری تیره و فروپاشیده از هویت زن و نهاد خانواده، نامناسب شناخته شده و نظارت ساترا بر محتوای VODها مورد نقد قرار گرفته است. نقدهایی نیز مطرح شده که استفاده از نام جواد عزتی به‌عنوان یک حقه رسانه‌ای برای جذب مخاطب بوده و فصل دوم را بازگشتی به عقب برای کارگردان می‌دانند.

پیام‌های اجتماعی فیلم

روابط عشقی خارج از چهارچوب خانواده

به گفته منتقدان، نمایش روابط نامتعارف، اشارات جنسی و عدم شفافیت در مورد ماهیت برخی از روابط، مانند رابطه سمیرا با حاج عمو، بازتاب‌دهنده بی‌اخلاقی‌های فرهنگی متضاد با ارزش‌های جامعه ایرانی است. همچنین مربع عشقی مالک با سمیرا، سیما، پانی و کیمیا، فضای سریال را بیش از پیش از چارچوب‌های اخلاقی و خانوادگی دور می‌کند و تصویری ناامیدکننده و نامتوازن از روابط انسانی را به مخاطب ارائه می‌دهد.

بازنمایی رابطه آزاد دختر و پسر

در این سریال روابط عاطفی میان نوجوانان، نظیر رابطه میثم و مائده در یک بستر خانوادگی و با آگاهی والدین به‌ظاهر هنجارمند به تصویر کشیده می‌شود و هیجانات دوران نوجوانی و میزان آسیب‌پذیری در این سنین نادیده گرفته شده است. از منظر کارشناسان، چنین نمایشی ممکن است باعث شود که نوجوانان و جوانان کنترل و نظارت والدین بر چنین روابطی را زائد و بی‌مورد تلقی کنند؛ حال آنکه اینگونه روابط حتی در هالیوود مشمول ممیزی خواهد شد. این عادی‌سازی تا جایی پیش می‌رود که دو نوجوان کم سن و سال می‌توانند زمان زیادی را در کنار هم بگذرانند و حتی شب را در منزل یکدیگر سپری کنند، آن هم بدون رضایت و اطلاع کامل والدین.

تضعیف نهاد خانواده

از نگاه مخاطبان و منتقدان، سریال «زخم کاری»، در کنار برخی دیگر از تولیدات شبکه نمایش خانگی، با نمایش مکرر خیانت و روابط نامشروع و نامتعارف، به‌طور محسوسی به تضعیف نهاد خانواده دامن زده است. این در حالی است که در هالیوود و پلتفرم‌های خارجی مانند نت‌فلیکس نیز معمولاً خانواده به‌عنوان خط قرمز محسوب می‌شود.

تضعیف زنانگی و مردانگی

نمایش روابط زناشویی با کنش‌های ستیزه‌جو و سلطه‌گرانه، مانند آنچه در شخصیت سمیرا به تصویر کشیده می‌شود، به‌تدریج منجر به تضعیف تعاریف سنتی و متوازن زنانگی و مردانگی در جامعه می‌شود. این تصویر نامتعارف از زنانی که حتی مردان نیز در مقابله با آنها عاجزند، نه‌تنها با عرف جامعه و شکل طبیعی خانواده در تضاد است؛ بلکه با به چالش کشیدن نقش‌های جنسیتی، زمینه‌ساز بروز چالش‌های عمیق خانوادگی و اجتماعی می‌گردد.

بازنمایی نادرست از هویت زن

سریال «زخم کاری» در بازنمایی هویت زنانه، در تعارض آشکار با مؤلفه‌های فرهنگی، هنجارهای اجتماعی و انگاره‌های دینی جامعه ایرانی قرار دارد. در این سریال، زن نه به عنوان «قلب جامعه» و «آرامش‌بخش همسر و فرزندان»، بلکه به‌صورتی طغیان‌گر، فتنه‌برانگیز و عاری از مهر مادرانه و همسرانه به تصویر کشیده می‌شود. شخصیت‌هایی نظیر سمیرا، نمونه بارز این بازتعریف هستند که برای رسیدن به اهداف خود، حاضرند از هر مانعی، حتی از نزدیکان‌شان، عبور کنند و به خشونت و بی‌رحمی متوسل شوند.

این بازنمایی منفی و سیاه از زن، در کنار شخصیت‌های ضعیف و بازیچه‌ای چون مهناز و مائده، نه‌تنها با هویت واقعی زن ایرانی فاصله دارد؛ بلکه می‌تواند به‌عنوان یک خطر فرهنگی جدی عمل کند. گرچه ممکن است هدف سریال به چالش کشیدن سودگرایی باشد؛ اما باید به‌شدت مراقب بازنمایی نادرست از هویت زن ایرانی و تحریف و تنزل هویت زنانه در ذهن مخاطب بود. به گفتۀ کارشناسان، کلیشه‌های برساخته از زن در سریال‌های شبکه خانگی باید با دقت و وسواس بیشتری مورد نقد و بررسی قرار گیرند تا از ترویج تصاویری منفی که با اصالت و جایگاه زن در جامعه ایرانی در تضاد است، جلوگیری شود. در نهایت، آنچه «زخم کاری» به نمایش می‌گذارد، می‌تواند به‌جای ارتقاء آگاهی، به تحریف و تنزل هویت زنانه در ذهن مخاطب منجر شود.

بهره‌گیری از تله جنسی

سریال «زخم کاری» به طور مکرر از «تله جنسی» به‌عنوان ابزاری برای پیشبرد اهداف شخصیت‌ها و کنترل رقبا در بستر فساد اقتصادی بهره می‌برد. در فصل اول، مالک با استفاده از فیلم‌های غیراخلاقی اخوان را مجبور به همکاری کرد. در فصل بعد نیز، شفاعت با افشای روابط نامشروع املشی، او را تحت فشار قرار داد تا فرنهادزاده را از پروژه پتروشیمی منصرف کند.

ترویج ناهنجاری‌های اجتماعی

سریال «زخم کاری» با نمایش پرتکرار مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی به گونه‌ای که خطرات آن‌ها برای اقشار مرفه کمتر به چشم می‌آید؛ هوس‌برانگیز و گمراه‌کننده است. این رویکرد از جمله دلایل اصلی نارضایتی‌ شدید مخاطبان از سریال بود؛ که نگران تأثیرات منفی و الگوبرداری‌های احتمالی، به‌ویژه در قشر جوان بودند. از سوی دیگر به‌دلیل وجود کینه‌توزی‌ها و حل مشکلات از راه‌های نادرست، این سریال برای تماشای خانوادگی مناسب نیست و ممکن است الگوهای رفتاری نامطلوبی را ترویج دهد.از سوی دیگر، نمایش مکرر خیانت، روابط نامشروع، مصرف الکل و مواد مخدر، نارضایتی‌های قابل توجهی را در میان مخاطبان برانگیخت.

ایرادات ساترا و حواشی

بعد از انتشار قسمت ششم فصل اول، زمانی که کارگردان سریال، در صفحه اینستاگرام خود از سانسورهای زیاد و به گفته او «بیهوده و غیرمنطقی» ساترا گلایه کرد؛ حواشی سریال «زخم کاری» اوج گرفت. ساترا دلایل خود را برای این سانسورها و حتی توقیف چند روزه قسمت هفتم فصل اول اعلام کرد که شامل موارد زیر بود: سیگار کشیدن‌های مکرر شخصیت مالک، نمایش بطری‌های مشروب و نوشیدن آن، استعمال مواد مخدر، خشونت بیش از حد و صحنه‌های قتل (مانند نحوه کشتن ریزآبادی و نجفی)، صحنه‌ای که مالک برای همسرش لاک می‌زند، و نمایش روابط خارج از خانواده (مانند روابط پنهانی مالک با منصوره).

حرکت در مسیر قبح‌زدایی

سریال «زخم کاری» به‌دلیل نمایش و جذاب‌سازی شخصیت‌های منفی، متهم به قبح‌زدایی و تأثیرات منفی شده‌ است. برخی منتقدان معتقدند نمایش زندگی شخصیت‌هایی مانند «مالک» که از هیچ به ثروت و قدرت می‌رسند و همزمان به خوشگذرانی و خیانت می‌پردازند، می‌تواند برای مخاطبان، به خصوص قشر متوسط، وسوسه‌انگیز باشد و این فکر را در آنها ایجاد کند که کاش آنها نیز چنین فرصت‌هایی برای رسیدن به موفقیت به هر قیمتی داشتند. نمایش صریح خطاهای انسانی و صحنه‌های اروتیک نیز به این حواشی دامن زده و نگرانی‌هایی را دربارهٔ تأثیرات منفی آن بر جامعه، به ویژه قبح‌زدایی از برخی ناهنجاری‌ها، ایجاد کرده‌است.

بی‌اخلاقی فرهنگی نامتوازن با جامعه

پرخاشگری ناصر نسبت به پدرش و نوع رابطه سمیرا با مالک و همچنین رابطه مبهم سمیرا با نعمت، نمایانگر بی‌اخلاقی فرهنگی و نامتوازن با ارزش‌های جامعه است. در قسمت اول، ناصر در حضور پدرش حاج عمو که خود مشغول مصرف تریاک است؛ سیگار می‌کشد. این رفتار نه‌تنها غیرضروری است؛ بلکه بی‌احترامی آشکار به حرمت پدر را نیز به همراه دارد؛ چرا که در فرهنگ ایرانی حتی افراد سیگاری معمولاً در حضور بزرگ‌ترها به‌ویژه پدر، سیگار نمی‌کشند. تکرار این رفتار، علاوه بر مخدوش کردن بار نمایشی اثر، باعث ایجاد نارضایتی در مخاطب شده‌است؛ در حالی که یک بار نمایش این رفتار کافی بود تا شخصیت ناصر به‌خوبی معرفی شود.

ترویج مصرف دخانیات

ترویج مصرف دخانتیات در سریال زخم کاری

تکرار افراطی و غیرضروری صحنه‌های استعمال دخانیات در «زخم کاری» (۴۲ نما در چهار قسمت) نه‌تنها بار دراماتیک ندارد؛ بلکه به گفته کارشناسان تبدیل به ضد اخلاق شده و با عادی‌سازی مصرف دخانیات، اثر مخربی بر جامعه، به‌ویژه نوجوانان، می‌گذارد. این رویکرد، مسئولیت‌پذیری اجتماعی سازندگان و نظارت نهادهای مرتبط را زیر سؤال برده‌ است. برخی از بینندگان به سیگار کشیدن جواد عزتی در نقش مالک انتقاد کردند؛ چرا که این صحنه‌ها به‌شکلی جذاب و فریبنده به تصویر کشیده شده بودند و نگرانی‌هایی را مبنی بر ترغیب و جلب مخاطبان، به ویژه جوانان، به مصرف سیگار ایجاد می‌کردند.

وهن بانوان

تصویر زن در سریال «زخم کاری» با ارائهٔ روابط سلطه‌جویانه، آسیب‌رسان و روان‌پریشانه سمیرا و مالک و همچنین استفادهٔ ابزاری مالک از زنان پیرامونش، وهن بانوان را تداعی می‌کند. شخصیت‌های زن عمدتاً در قالب‌های کلیشه‌ای تحقیرپذیر، حسود، هیستریک، ترحم‌جو و طمع‌کار به تصویر کشیده می‌شوند. چنین بازنمایی سطحی و کلیشه‌ای نه تنها فاقد عمق روان‌شناختی و انسانی است؛ بلکه به‌نوعی وهن آشکار بانوان به شمار می‌رود و پرسشی جدی دربارهٔ نقش و دیدگاه تیم نویسندگی، به‌ویژه نویسندگان زن سریال، برمی‌انگیزد.

القای خشونت

سریال «زخم کاری» به‌دلیل به تصویر کشیدن خشونت فراوان، مورد انتقاد منتقدان قرار گرفته‌است. این خشونت نه تنها به‌عنوان یکی از جذابیت‌های سریال مطرح می‌شود؛ بلکه در فضایی بی‌قانون و آشفته به نمایش درمی‌آید که در آن توطئه، حذف افراد و قتل‌های خشن امری عادی تلقی می‌شود که موجب افزایش سطح خشونت در تولیدات شبکه نمایش خانگی می‌شود. کارگردان نیز با به تصویر کشیدن قتل‌های متعدد و صحنه‌های خشونت‌آمیز، به ترویج خشونت دامن می‌زند و حتی در برخی آثارش، خشونت را به جنبه‌ای مقدس تبدیل می‌کند. این رویکرد باعث شده تا مخاطب با شخصیت‌هایی که دست به خشونت می‌زنند، مانند «مالک»، احساس همذات‌پنداری کند و اعمال خشونت‌آمیز او را برحق بداند. به‌عقیده منتقدان، این سریال با تکیه بر چرخه خشونت، قتل‌های بی‌شمار و خون‌ریزی بی‌حد و مرز، به پمپاژ خشونت در جامعه می‌پردازد و تأثیرات منفی بر مخاطبان خود خواهد گذاشت.

رابطه پرنقص والدین و فرزندان

سکانس کتک خوردن میثم از مادرش سمیرا

منتقدان رابطه والدین و فرزندان در سریال زخم کاری را به مخروبه تشبیه کرده‌اند که هرگونه تلاش والدین برای مراقبت، راهنمایی یا تذکر دادن به فرزندان‌شان، در چارچوبی افراط‌گرایانه تفسیر می‌شود و به‌مثابه آسیب رساندن به شخصیت و سلب آزادی عمل فرزندان قلمداد می‌شود. وجه مادرانه و پیوند والدین با فرزندان در فضای مسموم و خشونت‌بار قصه کاملاً تخریب شده و به‌جای الگوهای همدلانه و الهام‌بخش، با نمونه‌هایی مواجهیم که یا دچار فروپاشی روانی می‌شوند یا در چرخه‌ای از فریب، خیانت و حذف گرفتارند.

نگاه جنسیت زده به جایگاه زن و مرد

سریال «زخم کاری» به بازنمایی نقش و جایگاه زن و مرد در جامعه می‌پردازد که این رویکرد، تداعی‌کننده ادبیات انجیل و تورات در مورد وسوسه حوا و انحراف آدم است. در این اثر، زنان اغلب با روحیات و رفتارهای "شیطان‌صفتانه" به تصویر کشیده می‌شوند؛ زنانی زیاده‌خواه و حریص که برای رسیدن به اهداف خود، مردان را به ارتکاب هر عملی، از جمله قتل و آدم‌سوزی، وادار می‌کنند. در مقابل، مردان اغلب بزدل، هوسران، مطیع و وابسته به تصویر کشیده می‌شوند. این بازنمایی تک‌بعدی و افراطی، با نص صریح قرآن که شیطان را فریب‌دهنده هر دو جنس می‌داند در تضاد است و تصویری مغرضانه و غیرواقعی از جایگاه و عملکرد جنسیت زن و مرد در جامعه ارائه می‌دهد.

تهدید برخی مؤلفه‌های فرهنگی و تمدنی

سریال زخم کاری در لایه‌های زیرین خود حامل دلالت‌های فرهنگی و فرامتن‌های اجتماعی نگران‌کننده‌ای است که فراتر از داستان مافیایی‌اش، به بازنمایی تصویری تیره و فروپاشیده از هویت زن، نهاد خانواده و ساختارهای اخلاقی می‌پردازد. این سریال با به تصویر کشیدن داروینیسم اجتماعی و ماکیاولیسم در روابط انسانی، سودگرایی و سوداگری را هدف غایی شخصیت‌ها قرار می‌دهد؛ به طوری که حتی کشتن نزدیکان برای رسیدن به اهداف توجیه می‌شود. بازنمایی کلیشه‌ای و گاه تحقیرآمیز از زن ایرانی، در کنار خشونت افسارگسیخته و فقدان هرگونه نهاد اخلاقی یا قانونی، تصویری مخدوش از فرهنگ، جامعه و هویت زن ارائه می‌دهد که می‌تواند اثرات ناخودآگاه و آسیب‌زایی بر مخاطب برجای گذارد.

دیدگاه‌ها دربارهٔ سریال زخم کاری

پایان‌بندی

به گفته منتقدان، پایان‌بندی فصل چهارم سریال «زخم کاری»، با انتخاب بدترین سناریو ممکن، شخصیت اصلی داستان را به‌شکلی غیرمنطقی و ناپخته به ورطه سقوط کشاند. مالک که پیش‌تر به هوش و قدرت تحلیلش معروف بود، در قسمت پایانی به طرز غیرمنتظره‌ای ساده‌لوح و ناتوان جلوه کرد و مرتکب جنایتی شد که نه از لحاظ شخصیت‌پردازی و نه از نظر منطق داستانی قابل قبول نبود. این سریال با افزودن شخصیت‌های بی‌اهمیت و کش‌دادن بی‌دلیل داستان، هسته اصلی داستان را تضعیف کرد. این پایان نه‌تنها به‌عنوان حسن ختام مجموعه عمل نکرد؛ بلکه ضعف‌های فیلمنامه، شخصیت‌پردازی و کارگردانی را بیش از پیش آشکار ساخت.

شخصیت‌های چندوجهی و غیرقابل باور

یکی از ضعف‌های اصلی سریال «زخم کاری» به شخصیت‌های غیرقابل باور و متناقض آن برمی‌گردد. شخصیت‌هایی مانند سمیرا و مالک که در برخی ابعاد مقید به اصول اخلاقی به نظر می‌رسند (مثلاً سمیرا در رعایت مرزهای پاکی در منزل و مالک در عدم دست دادن با زنان نامحرم در قراردادهای خارجی)، اما به‌راحتی دست به قتل می‌زنند؛ برای مخاطب غیرقابل فهم و دو وجهی هستند. عذاب وجدان‌های نمایشی مالک در قالب دیدن ارواح مقتولین نیز با شخصیت سوداگر او همخوانی ندارد.

این روند در کنش‌های سایر شخصیت‌ها نیز دیده می‌شود؛ از جمله خودکشی بی‌دلیل مائده و خشونت افسارگسیخته سمیرا که علیرغم بازی خوب بازیگر، فاقد پیشینه و توجیه منطقی است. این نوع شخصیت‌پردازی، مخاطب را در درک جهان‌بینی و نحوه زیست آنها سردرگم می‌کنند و حتی ممکن است باعث شوند مخاطب، صفات متناقض و دو قطبی این شخصیت‌ها را درون خود پرورش دهد.

تجارت بزرگ با نام یک بازیگر

مهدویان پس از موفقیت فصل اول «زخم کاری» و تعیین سرنوشت شخصیت‌ها، تصمیم به احیای شخصیت مالک گرفت؛ اما این تصمیم که به‌گفته منتقدان، نوعی «تجارت بزرگ با نام عزتی» بوده، باعث سرخوردگی مخاطبانی شد که با امید بازگشت مالک سریال را دنبال می‌کردند؛ اما هر بار ناامیدتر شدند. واکنش‌های انتقادی از همان ابتدای فصل جدید شدت گرفت و با وجود رکوردشکنی در تعداد تماشاگران، رضایت مخاطبان کاهش یافت.

ماجراجویی تبلیغاتی

سازندگان سریال «زخم کاری» با آگاهی کامل از حساسیت‌های ساترا و ممیزی‌های سختگیرانه آن، از همان ابتدا با ترفندهایی مانند نمایش مکرر سیگار کشیدن مالک، موجی از حاشیه و جنجال رسانه‌ای ایجاد کردند تا تبلیغات گسترده‌ای برای سریال رقم بزنند. این روند با نمایش مصرف مواد مخدر و تریاک، منقل، وافور و همچنین روابط جنجالی میان شخصیت‌ها تشدید شد. علاوه بر این، کارگردان با نمایش مکرر مردان برهنه بدون ضرورت دراماتیک، از جمله سکانس خفگی حاج عمو در وان حمام و حضور پسرعموها در استخر، نوعی «پارافیلیای بصری» را در سریال به وجود آورد که بیشتر متمرکز بر نمایش‌گرایی و جلب توجه مخاطب بود تا روایت داستانی و این شیوه باعث ایجاد حواشی فراوان و نقدهای گسترده‌ای شد.

اسپانسرهای تأیین کننده

منتقدان معتقدند که سریال‌های نمایش خانگی مانند «زخم کاری» با استفاده از فرمول‌های رایج در این بستر مانند موسیقی پرضرب، ژست ستاره‌های معروف و لانگ‌شات‌های پرتکرار از بزرگ‌راه‌های تهران که مملو از تبلیغات اسپانسرهاست؛ «حرفه‌ای‌گرایی» را به بازاریابی تقلیل می‌دهند. محمدحسین مهدویان، با بهره‌گیری از این کلیشه‌ها و پایان‌بازهای تعمدی، راه را برای فصل‌های بعد می‌گشاید. وی با زنده‌کردن معجزه‌آسای شخصیت‌کشته‌شده، به انبساط بی‌رویه داستان دست زده‌است؛ که گواهی است بر اولویتِ سودآوری بر اصالت روایی و تبدیل اثر به ویترینی برای تبلیغات.

تجلیات زندگی پولداری

به گفته کارشناسان، در سریال «زخم کاری»، آنچه بیش از هر چیز به چشم می‌آید تجمل‌گرایی و نمایش پرزرق‌وبرق زندگی ثروتمندان است. هلدینگی که باید نماد کار و مدیریت اقتصادی باشد، در عمل به محملی برای نمایش سبک زندگی لاکچری بدل شده‌است. برخلاف ادعای اقتباس از «مکبث» که سرشار از بحران قدرت و اخلاق است؛ «زخم کاری» بیشتر به ستایش ظاهری قدرت و ثروت می‌پردازد تا نقد آن و از این منظر نه آینه عبرت، بلکه تابلویی فریبنده از موفقیت مبتنی بر ثروت به هر قیمت است.

ذوزنقه عشقی

در سریال «زخم کاری»، آنچه به نام «عشق» نمایش داده می‌شود؛ در واقع مجموعه‌ای از روابط مسموم، سلطه‌گرانه و آشفته‌ است که بیشتر به نمایش تمایلات بیمارگونه شباهت دارد تا پیوندهای عاطفی اصیل. کاراکتر مالک مالکی در مرکز یک چندضلعی عشقی قرار گرفته که زنان مختلفی از جمله سمیرا، کیمیا، منصوره، پانته‌آ و سیما به‌شکل اغراق‌آمیز و غیرواقع‌گرایانه دلبسته او هستند؛ گویی او تنها مرد جذاب در این جهان داستانی است. این اغراق در طراحی روابط به‌جای افزودن بر درام، به ابتذال آن دامن زده‌است.

سناریوی پرتناقض و فیلم‌نامه پرحفره

سناریوی فصل دوم سریال «زخم کاری» گرفتار ضعف‌های جدی در منطق روایی، شخصیت‌پردازی و پیوستگی داستانی است. تحولات ناگهانی و بی‌مقدمه شخصیت‌ها، مانند تغییر موضع مالک نسبت به خروج از مخفیگاه یا طلاق سمیرا، بدون هیچ لحظه عطف مشخصی رخ می‌دهد و نشان ‌دهنده فقدان انسجام در فیلمنامه است. به گفت، منتقدین، نویسنده صرفاً پایانی را در ذهن داشته و مسیر رسیدن به آن را با شخصیت‌پردازی تصنعی و اتفاقات بی‌پایه پر کرده‌ است؛ از جمله سفر بی‌دلیل دو نفر با میثم به ترکیه یا ساده‌لوحی غیرقابل‌باور شخصیت شکاکی چون میثم. چنین ضعف‌هایی نشان می‌دهد که فیلمنامه بیش از آنکه حاصل منطق دراماتیک باشد، محصول شتاب‌زدگی و فشار تولید در فضای رقابت پلتفرم‌هاست.

فیلمنامهٔ سریال «زخم کاری» به‌ویژه در فصل‌های دوم و سوم، دچار آشفتگی ساختاری و فقدان منطق روایی است. روایت سریال با حفره‌هایی اساسی آغاز می‌شود؛ برای مثال، هیچ‌گاه به‌درستی روشن نمی‌شود که خشم مالک نسبت به خانواده‌ای که همه چیزش را مدیون آن‌هاست، از کجا نشأت می‌گیرد. شخصیت‌ها، به‌جای برخورداری از عمق روان‌شناختی، در قالب تیپ باقی مانده‌اند. بسیاری از روابط و انگیزه‌ها یا پنهان می‌مانند یا به طرز تصنعی به داستان تحمیل می‌شوند. در فصل‌های دوم و سوم، که دیگر اقتباسی در کار نبود، کیفیت فیلمنامه به‌شدت افت کرد؛ چنان‌که گویی تنها با هدف تولید سریع و صرفاً رسیدن به سکانس نهایی نوشته شده‌اند.

اقتباسی بی ربط با تمرکز بر انتقام

در حالی‌که داستان «بیست زخم کاری» با نگاهی هوشمندانه به تراژدی کلاسیک شکسپیر، تصویری از زوال اخلاقی در بستر سرمایه‌داری رانتی ایران ارائه می‌دهد؛ سریال مهدویان با افزودن حواشی عاشقانه، «انتقام» و اسطوره‌سازی از شخصیت مالک، از مضمون و بن‌مایهٔ اصیل اثر فاصله گرفته‌است. منتقدان ادعای الهام از «مکبث» در تیتراژ را تلاشی ظاهری برای افزودن اعتبار روشنفکرانه به سریالی می‌دانند که تمرکزش نه بر نقد اخلاقی، بلکه بر ایجاد هیجان کاذب از طریق اسلوموشن، موسیقی راک و قهرمان‌سازی کلیشه‌ای است.

فضاسازی ضعیف

از نگاه منتقدان فضای سریال «زخم کاری» بازتاب‌دهندهٔ شرایط امروز جامعه ایران نیست. برخلاف متن اولیه اقتباسی که با نگاهی جامعه‌شناختی، به ترسیم مناسبات نوکیسگان ایرانی می‌پردازد؛ سریال در ایجاد ارتباط معنادار میان شخصیت‌ها و موقعیت‌هایی که در آن قرار گرفته‌اند ناتوان است.

منابع

• اسماعیل‌گل، عباس، «داستان یک زخم/ نگاهی به حواشی انتقادات ارشاد به ساترا بابت «زخم کاری»»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: ۱۷ تیر ۱۴۰۰ش.
• «آیا سانسور سکانس غیراخلاقی «زخم کاری» ضروری بود؟»، مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۲ تیر ۱۴۰۰ش.
• بیات، سجاد، «نقد سریال زخم کاری | فصل دوم؛ برای دکمهٔ من کت بدوز!»، وب‌سایت بازار مگ، تاریخ درج مطلب: ۷ تیر ۱۴۰۳ش.
• «بیست و سومین دوره جشن حافظ (سال ۱۴۰۰)»، وب‌سایت رسمی جشن‌های مجموعه دنیای تصویر (تندیس حافظ)، تاریخ بازدید: ۱۱ خرداد ۱۴۰۴ش.
• «بیست و یکمین دوره جشن حافظ (سال ۱۴۰۰)»، وب‌سایت رسمی جشن‌های مجموعه دنیای تصویر (تندیس حافظ)، تاریخ بازدید: ۱۱ خرداد ۱۴۰۴ش.
• تقی‌زاده، محمد، «چگونه زخم کاری پربیینده‌ترین سریال نمایش خانگی شد؟»، وب‌سایت فیلیمو، تاریخ درج مطلب: ۲۹ بهمن ۱۴۰۳ش.
• تقی‌زاده، محمد، «سرنوشت مربع عشقی مالک چه می‌شود؟»، وب‌سایت فیلیمو، تاریخ درج مطلب: ۱۸ شهریور ۱۴۰۳ش.
• «چرا سریال‌های شبکه نمایش خانگی همگی دودزا هستند!»، مشرق نیوز، تاریخ بازدید: ۱۱ خرداد ۱۴۰۴ش.
• حبیبی‌پور، مانا، «نقد سریال زخم کاری: بازگشت – عواقب پیشی گرفتن از منبع اقتباس»، وب‌سایت مایکت، تاریخ درج مطلب: ۲۴ مهر ۱۴۰۲ش.
• حجتی، فاطمه سادات، «نقد و بررسی سریال زخم کاری»، وب‌سایت کدومو، تاریخ درج مطلب: ۱۴۰۰ش.
• حسن‌زاده، ماهان، «نقد سریال زخم کاری فصل سوم | دنیای عجیب مهدویان»، وب‌سایت گیمفا، درج مطلب: ۳۱ شهریور ۱۴۰۳ش.
• حسن‌زاده، ماهان، «نقد فصل چهارم سریال زخم کاری | تکمیل فاجعه»، وب‌سایت گیمفا، تاریخ درج مطلب: ۱۷ بهمن ۱۴۰۳ش.
• دهقانی، نوید، «تحلیل و نقد آثار شاخص سینمایی محمد حسین مهدویان (مطالعه موردی فیلم‌های آخرین روزهای زمستان، ایستاده در غبار، لاتاری و ماجرای نیمروز)»، دومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در بازیگری، کارگردانی، تئاتر و هنرهای نمایشی، ۱۴۰۳ش.
• رزمی، مرتضی، «کدام فصل از سریال زخم کاری برای کاربران ایرانی محبوب‌تر بود؟»، وب‌سایت لایف وب، تاریخ درج مطلب: ۱۶ مهر ۱۴۰۳ش.
• رضایی، مریم، «نقد و بررسی سریال زخم کاری ۴ (مجازات)»، وب‌سایت کدومو، تاریخ درج مطلب: ۱۴۰۳ش.
• «رکورد ۲۸ میلیونی برای قسمت سیزدهم «زخم کاری»»، وب‌سایت اعتماد آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۶ شهریور ۱۴۰۰ش.
• روشان‌شمال، پگاه، «نقد سریال زخم کاری»، وب‌سایت متادخت، تاریخ درج مطلب: ۱۴ مهر ۱۴۰۳ش.
• «رونمایی از عنوان فصل چهارم سریال «زخم کاری» و احتمال انتشار آن از ۱۶ آذر | مجازات در انتظار مالک»، فیلم نیوز، تاریخ بازدید: ۱۱ خرداد ۱۴۰۴ش.
• «ریویو: نقد و بررسی سریال «زخم کاری» ساخته «محمدحسین مهدویان»»، وب‌سایت میدان آزادی، تاریخ بازدید: ۱۱ خرداد ۱۴۰۴ش.
• ««زخم کاری» روی پرستوها دست گذاشت»، خبر آنلاین، تاریخ درج مطلب: ۲۵ مهر ۱۴۰۲ش.
• «زخم کاری»؛ سریالی پرمخاطب که ماندگار نمی‌شود»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ بازدید: ۱۱ خرداد ۱۴۰۴ش.
• «زخم کاری مهدویان به تراژدی شکسپیر / ذوزنقهٔ عشقی آقا مالک و هلدینگ زنان روان‌پریش! +عکس»، مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: ۱ مهر ۱۴۰۳ش.
• ««زخم کاری» نیامده، روان جامعه را زخمی کرد»، مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: ۷ شهریور ۱۴۰۲ش.
• «سریال زخم کاری واکنش روزنامه سپاه را هم برانگیخت»، سایت‌خوان روزنامه دنیای اقتصاد، تاریخ بازدید: ۱۱ خرداد ۱۴۰۴ش.
• «۶ گناه کبیره در سریال زخم کاری»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۳ شهریور ۱۴۰۰ش.
• عنبرسوز، محمد، «نقد و بررسی سریال «زخم کاری» | شروع قدرتمند یک نوآر ملتهب»، شهرآرا نیوز، تاریخ درج مطلب: ۶ تیر ۱۴۰۰ش.
• «فراستی: بعید می‌دانم مهدویان مکبث را خوانده باشد»، مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: ۲۰ آذر ۱۴۰۰ش.
• فراهانی، محمدجواد، «نقد سریال زخم کاری | ساختارشکن یا کلیشه‌ای؟»، وب‌سایت زومجی، تاریخ درج مطلب: ۲۷ شهریور ۱۴۰۰ش.
• محمدلو، علیرضا، ««زخم کاری» بر هویت زن و چالش بازنمایی در شبکه خانگی»، مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: ۳ آذر ۱۴۰۲ش.
• مصباحی، هدی، «نگاه مخاطبان/ نقدی بر سریال زخم کاری»، سایت تحلیلی خبری عصر ایران، تاریخ درج مطلب: ۲۶ شهریور ۱۴۰۰ش.
• «معرفی سریال زخم کاری؛ نقد، بررسی و معرفی بازیگران»، وب‌سایت چطور، تاریخ درج مطلب: اسفند ۱۴۰۰ش.
• «معرفی سریال زخم کاری»، وب‌سایت انتخاب، تاریخ بازدید: ۱۱ خرداد ۱۴۰۴ش.
• مقیسه، رعنا، «زخم کاری؛ پا در هوا، بی‌هنر، پرمدعا و ناتوان/ شمایل کارگردانی که نان رسانه را می‌خورد»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: ۴ مهر ۱۴۰۰ش.
• «ممیزی پرسروصدا بر صحنه‌ های غیراخلاقی «زخم کاری»»، وب‌سایت کبنا، تاریخ درج مطلب: ۲۰ تیر ۱۴۰۰ش.
• مؤذن؛ عطیه، «زخم کاری»؛ بازگشت به عقب برای مهدویان!»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: ۱۸ آذر ۱۴۰۲ش.
• «مواد مخدر؛ قهرمان اصلی سریال «زخم کاری»»، مشرق نیوز، تاریخ درج مطلب: ۶ تیر ۱۴۰۰ش.
• «مهدویان با «زخم‌کاری» در مسیر «منوچهر هادی» سریال «دل» قرار گرفت»، مشرق نیوز، تاریخ بازدید: ۱۱ خرداد ۱۴۰۴ش.
• میرجعفری، سیدرضا، «چرخ و فلک قتل و خشونت در شهربازی «زخم کاری» /ایستگاه بعد از بازگشت و انتقام کجاست؟ + فیلم»، خبرگزاری دانشجو، تاریخ درج مطلب: ۲۵ شهریور ۱۴۰۳ش.
• نادی، محمدمهدی، «نقد سریال زخم کاری/ زخمی که کاری بود»، جامعه خبری تحلیلی الف، تاریخ درج مطلب: ۳۱ شهریور ۱۴۰۰ش.
• نعیمی، علی، «مرور کارنامه محمدحسین مهدویان»، وب‌سایت فیلیمو، درج مطلب: ۱۴ مرداد ۱۴۰۳ش.
• «نقاط ضعف و قوت سریال «زخم کاری» چه بود؟»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: ۲۴ شهریور ۱۴۰۰ش.
• «نقد دانشجویی سریال «زخم کاری»»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: ۲۴ شهریور ۱۴۰۰ش.
• «نقد و بررسی قسمت اول از فصل چهارم سریال «زخم کاری»»، وب‌سایت مووی مگ، تاریخ بازدید: ۱۱ خرداد ۱۴۰۴ش.
• «نگاهی به آخرین قسمت از فصل چهارم سریال زخم کاری»، وب‌سایت مووی مگ، تاریخ بازدید: ۱۱ خرداد ۱۴۰۴ش.
• «همه چیز دربارهٔ سریال زخم کاری»، وب‌سایت فیلیمو، تاریخ درج مطلب: ۵ بهمن ۱۴۰۳ش.