سرد‌مزاجی

سردمزاجی؛ کاهش و کندی فرایندهای زیستی در بدن.

سردمزاجی حالتی است که با کاهش فعالیت‌های زیستی ازجمله کاهش تمایل جنسی همراه است و علائمی مانند احساس سرما، خستگی و خواب‌آلودگی را به همراه دارد. عواملی همچون زودانزالی یا عدم نعوظ، سوءمصرف مواد، بیماری‌های مزمن، ناتوانی‌های جنسی، حاملگی، سوءاستفاده جنسی و استرس‌های مالی، خانوادگی و شغلی می‌توانند موجب بروز این وضعیت شوند. سردمزاجی آثار منفی بر جسم، روان و روابط خانوادگی و اجتماعی فرد دارد و از پیامدهای مهم آن افزایش تعارضات زناشویی است.

تعریف سردمزاجی

سردمزاجی وضعیتی است که در آن بدن فرد به سمت سردی تمایل دارد. در چنین حالتی، سیستم بدن فعالیت کمتری دارد و بسیاری از فرآیندهای متابولیکی در آن به‌کندی انجام می‌شوند.

معادل سردمزاجی در طب مدرن

در طب نوین، چند نظریه مختلف برای معادل‌سازی مفهوم سردمزاجی مطرح شده‌است:

۱- تفاوت سطح پاسخ سیستم عصبی خودمختار

دستگاه عصبی خودکار از دو بخش اصلی به نام‌های سمپاتیک و پاراسمپاتیک تشکیل شده‌است. مطالعات علمی نشان می‌دهد که مصرف غذاهای با طبع گرم، فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک را افزایش می‌دهد و در نتیجه، علائم گرمی در بدن بروز می‌کند. در مقابل، غذاهای با طبع سرد موجب تحریک سیستم پاراسمپاتیک شده و باعث بروز علائم سردی می‌شوند. بر این اساس، افراد سردمزاج کسانی هستند که در مقایسه با گرم‌مزاج‌ها، فعالیت سیستم سمپاتیک در آن‌ها کمتر و فعالیت سیستم پاراسمپاتیک بیشتر است.

۲- تفاوت در میزان ترشحات هورمون‌های تیروئیدی

مواد غذایی می‌توانند عملکرد غدد درون‌ریز، به‌ویژه غدة تیروئید را تحت‌تأثیر قرار دهند و در نتیجه، موجب بروز علائمی شوند که با اصطلاحاتی مانند «گرمی» یا «سردی» شناخته می‌شوند. علائم ناشی از مصرف مواد غذایی با طبع گرم، شباهت زیادی به علائم پرکاری تیروئید دارند؛ در مقابل، مصرف غذاهای سرد معمولاً علائمی را ایجاد می‌کند که به کم‌کاری تیروئید شباهت دارد.بر این اساس، افراد سردمزاج معمولاً کسانی هستند که فعالیت تیروئید در بدن آن‌ها پایین‌تر از حد طبیعی است و در نتیجه، نرخ سوخت‌وساز پایه در آن‌ها کمتر است.

۳- تفاوت میزان ترشحات غدد فوق کلیوی

مواد غذایی می‌توانند بر ترشحات غدد فوق کلیوی نیز اثر بگذارند. غذاهایی با مزاج گرم معمولاً موجب کاهش ترشح هورمون کورتیکواستروئید می‌شوند، در حالی‌که مصرف غذاهای با مزاج سرد باعث افزایش ترشح این هورمون از سوی غدد فوق کلیوی می‌شود.

بر پایه این دیدگاه، افراد سردمزاج در مقایسه با گرم‌مزاج‌ها دارای فعالیت بالاتری در غدد فوق کلیوی هستند و در نتیجه، میزان ترشح هورمون کورتیکواستروئید در بدن آن‌ها بیشتر است.

۴- تفاوت در میزان ترشحات آنزیم‌های گوارشی

با توجه این مبنا در مزاج سرد ترشحات این آنزیم‌ها کم است. تفاوت در میزان ترشحات آنزیم‌های گوارشی یکی از نشانه‌های تأثیر مزاج بر عملکرد دستگاه گوارش است. بر اساس این دیدگاه، در افراد دارای مزاج سرد، ترشح آنزیم‌های گوارشی کاهش می‌یابد.

سردمزاجی در طب سنتی و روانشناسی

در طب سنتی، سردی‌مزاج به ویژگی‌های کلی سیستم بدنی فرد اشاره دارد، در حالی‌که در روان‌شناسی این اصطلاح بیشتر به کاهش میل جنسی یا بی‌تمایلی نسبت به روابط جنسی اطلاق می‌شود. البته در طب سنتی نیز یکی از نشانه‌های سردمزاجی، کاهش تمایل جنسی به‌شمار می‌رود؛ بنابراین، در هر دو نگاه، سردمزاجی با کاهش میل جنسی ارتباط دارد.

علائم سردمزاجی

برخی از علائم سردمزاجی عبارتند از:

الف- علائم جسمی

1. احساس سرمای مداوم؛ یکی از نشانه‌های سردمزاجی این است که فرد در تمام بدنش به‌خصوص در قسمت دست‌ها و پاها احساس سرما می‌کند.
2. نیاز به خواب زیاد؛ احساس نیاز زیاد به خواب یا تجربه مکرر خواب‌آلودگی از جمله نشانه‌های سردمزاجی در فرد به‌شمار می‌رود.
3. رنگ‌پریدگی؛ یکی از نشانه‌های ظاهری در افراد سردمزاج، رنگ‌پریدگی است.
4. سردی پوست؛ کاهش دمای پوست، که معمولاً به‌دلیل افت جریان خون ایجاد می‌شود، از دیگر نشانه‌های سردمزاجی به‌شمار می‌رود.
5. مشکلات گوارشی؛ هضم عذا در چنین افرادی ممکن است به‌کندی صورت گیرد و در نتیجه مشکلاتی مانند نفخ، سنگینی معده و گاهی یبوست ایجاد شود. همچنین بروز مشکلات دیگری از قبیل هموروئید و شقاق مقعد نیز از نشانه‌های سردمزاجی است.

ب- علائم روانی

1. کاهش انرژی و احساس خستگی؛ افراد سرد مزاج معمولاً انرژی کمی دارند و مدام احساس خستگی می‌کنند.
2. کاهش میل جنسی؛ از نشانه‌های رایج سردمزاجی کاهش میل جنسی است که بر اثر افت انرژی و کندی عملکرد طبیعی بدن رخ می‌دهد.
3. گرایش به گوشه‌گیری؛ از لحاظ روانی ممکن است افراد سرد مزاج تمایل به انزوا داشته باشند و معاشرت‌های اجتماعی خود را کم کنند. این حالت می‌تواند ریشه در کاهش انرژی و حس سنگینی ذهنی داشته باشد.

زمینه‌ها و دلایل سردمزاجی

برخی از زمینه‌ها و دلایل سردمزاجی عبارتند از:

1. عوامل ژنتیکی؛ برخی افراد از بدو تولد دارای مزاج سرد هستند که این ویژگی ریشه در ساختار ژنتیکی آن‌ها دارد. اگرچه این نوع مزاج، ذاتی و نسبتاً پایدار است، اما با به‌کارگیری تدابیر مناسب می‌توان آن را تا حدی متعادل ساخت.
2. تغذیه نامناسب؛ مصرف بیش‌ازحد خوراکی‌هایی با طبع سرد مانند خیار، گوجه‌فرنگی، هندوانه، ماهی و لبنیات می‌تواند باعث بروز سردمزاجی شود.
3. کم‌تحرکی در زندگی؛ سبک زندگی کم‌تحرک می‌تواند به کاهش جریان خون و سرد شدن بدن منجر شود. کسانی که برای مدت طولانی در یک محل ثابت می‌مانند یا ساعت‌های زیادی پشت میز می‌نشینند، بیشتر در معرض سردمزاجی قرار دارند.
4. زندگی در مناطق سرد؛ زندگی در منطقة سردسیر یا تماس مداوم با هوای سرد می‌تواند، مزاج بدن را تحت‌تأثیر قرار داده و احتمال سردمزاجی را افزایش دهد.
5. استرس طولانی مدت؛ کسانی که در زندگی به‌صورت طولانی مدت دچار استرس هستند، ممکن است تعادل مزاجی آنها به هم خورده و به غلبه سردی در سیستم عصبی منجر شود.
6. اختلالات هورمونی؛ کاهش هورمون‌های جنسی (مثل استروژن و تستوسترون) یا ضعیف شدن عملکرد غدة تیروئید می‌توانند منجر به کاهش تولید گرما در بدن شوند. این مسئله در زنان یائسه یا افراد مسن که به‌طور طبیعی میزان هورمون‌شان تغییر می‌کند، نسبتاً شایع است.
7. کاهش ویتامین‌ها و مواد معدنی در بدن؛ کاهش مواد ضروری از قبیل ویتامین ب، آهن و منیزیم می‌تواند منجر به احساس خستگی و سردی مزمن در بدن شود.
8. عوارض داوریی؛ مصرف برخی داورها و آنتی‌بیوتک‌ها، متابولیسم بدن را کاهش داده و باعث کاهش تولید گرما در بدن می‌شوند.

جنسیت و سردمزاجی

سردمزاجی در زن و مرد به شکل‌ها و دلایل متفاوتی بروز می‌کند که بر زندگی جنسی و روانی آن‌ها تأثیر می‌گذارد:

سردمزاجی جنسی در زنان

در سردمزاجی جنسی زنان، عوامل متعددی می‌توانند نقش داشته باشند. برخی از این عوامل شامل عفونت‌های دستگاه تناسلی، زخم‌های ناحیه تناسلی، درد هنگام مقاربت، خشکی واژن، واژینیسموس، کاهش هورمون استروژن، مشکلات جنسی همسر مانند زودانزالی یا عدم نعوظ، سوءمصرف مواد، بیماری‌های مزمن، ناتوانی‌های جنسی، حاملگی، سوءاستفاده جنسی و استرس‌های زندگی از جمله مشکلات مالی، خانوادگی و شغلی هستند.

سردمزاجی جنسی در مردان

دلایل متعددی می‌توانند موجب سردمزاجی جنسی در مردان شوند که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:

کاهش تستوسترون؛ هورمون تستوسترون نه‌تنها در ساخت عضلات و اسپرم‌سازی، بلکه در میزان میل جنسی نیز نقش مؤثری دارد.

بیماری‌های مزمن؛ دردهای ناشی از بیماری‌های مزمن از قبیل سرطان، دیابت، مشکلات قلبی و کلیوی، می‌توانند بر میزان تمایلات جنسی فرد تأثیرگذار باشند.

افسردگی؛ اختلال افسردگی می‌تواند باعث کاهش تمایل فرد به انجام فعالیت‌های لذت‌بخش مانند رابطه جنسی شود.

مصرف داورهای ضدافسردگی؛ در برخی موارد مصرف برخی داورها مانند سرترالین یا دولوکستین می‌تواند سردمراجی جنسی ایجاد کند.

عوامل دیگر؛ دلایل دیگری از قبیل وارد شدن ضربه به دستگاه تناسلی، مشکلات مادرزادی ناحیه تناسلی، افزایش هورمون پرولاکتین، کاهش ترشح نیتریک اوکساید و اعتیاد به مواد مخدر و الکل نیز می‌توانند منجر به سردمزاجی جنسی مردان شوند.

عوارض سردمزاجی

برخی از عوارض سردمزاجی عبارتند از:

1. افزایش احتمال ابتلا به افسردگی پس از زایمان در زنان؛ در پژوهشی مشخص شد که از ۴۸ زن سردمزاج، ۴۶ نفر به افسردگی پس از زایمان دچار شده‌اند، که نشان‌دهنده شیوع بالاتر افسردگی پس از زایمان در افراد سردمزاج نسبت به گرم‌مزاج است.
2. مشکلات گوارشی؛ سردمزاجی در سیستم گوارشی می‌تواند منجر به کاهش کارایی روده و معده شود و همچنین مشکلاتی مانند نفخ و یبوست بروز کند.
3. ضعیف‌شدن سیستم ایمنی بدن؛ سرد مزاجی سیستم ایمنی بدن را تضعیف می‌کند و احتمال ابتلا به بیماری‌های ویروسی را افزایش می‌دهد.
4. کاهش فعالیت‌های ذهنی؛ سردی مزاجی می‌تواند منجر به کاهش تمرکز، بروز فراموشی، احساس خستگی ذهنی یا کندی در فعالیت‌های ذهنی شود.
5. انزوای اجتماعی؛ افراد سردمزاج ممکن است به‌خاطر مشکلاتی مانند خستگی مداوم و کاهش انرژی، تمایل کمتری به فعالیت‌ها و ارتباطات اجتماعی داشته باشند. چنین وضعیتی می‌تواند باعث انزوای اجتماعی فرد شود.
6. تعارض زناشویی؛ پژوهشی روی ۱۰۰ زن متأهل نشان داد که بین سردمزاجی جنسی زنان و تعارض زناشویی رابطه معناداری وجود دارد؛ به‌طوری که زنان با تعارض زناشویی بیشتر، سردمزاجی بالاتری داشتند.

کنترل و درمان سردمزاجی

برخی از راه‌های کنترل و درمان سرد مزاجی عبارتند از:

استفاده از خوراکی‌هایی با طبع گرم و معتدل؛ تغذیه نقش مهمی در کنترل سردمزاجی دارد. مصرف خوراکی‌هایی با طبع گرم از قبیل عسل، خرما، گوشت گوسفند، بادام، پسته، زنجبیل، دارچین و همچنین خوردن غذاهای تازه به‌جای غذاهای سرد و فراوری شده، می‌تواند به تعادل مزاج کمک کند.

مصرف داروهای گیاهی مناسب؛ مصرف داروهای گیاهی با خاصیت گرم‌کننده و انرژی‌بخش از قبیل دمنوش‌هایی مانند زعفران، گل‌محمدی، یا آویشن می‌توانند به رفع سردی، کمک کنند.

داشتن ورزش منظم در زندگی؛ فعالیت‌های بدنی منظم مانند پیاده‌روی، موجب بهبود گردش خون و افزایش دمای بدن می‌شود. علاوه بر این، ورزش می‌تواند استرس را که یکی از عوامل تشدیدکننده سردمزاجی به‌شمار می‌رود، کاهش دهد.

پرهیز از عوامل تشدیدکنندة سردی یا محدود کردن آنها؛ عوامل مانند مصرف غذاهای سرد، کم‌تحرکی، محیط‌های سرد و مرطوب و استرس مداوم سردمزاجی را تشدید می‌کنند و کنترل آن‌ها به درمان آن کمک می‌کند.

استفاده از درمان‌های روانشناختی؛ برخی درمان‌های روانشناختی که می‌توانند به کاهش سردمزاجی جنسی کمک کنند، در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

آموزش هیجان‌مدار؛ این روش درمانی با هدف ایجاد دلبستگی ایمن و تقویت احساس تعلق و امنیت در فرد به کار گرفته می‌شود. در این نوع درمان، سه هدف اصلی دنبال می‌شود: ۱- ایجاد ارتباط، پیوند و حمایت توسط درمانگر برای مراجع، ۲- تغییر و تنظیم هیجانات و ۳ - بازسازی سبک تعاملی دلبستگی. تنظیم هیجان به افراد کمک می‌کند در مواجهه با چالش‌ها، هیجانات خود را بهتر مدیریت کنند و کمتر تحت تأثیر احساسات منفی قرار گیرند. مطالعات نشان داده‌اند که یادگیری این مهارت با بهبود عملکرد روزمره همراه است و آموزش هیجان‌مدار می‌تواند به کاهش سردمزاجی زنان کمک کند.

شناخت درمانی مبتنی بر ذهن‌آگاهی؛ شناخت‌درمانی مبتنی بر ذهن‌آگاهی، سبک درمانی نوینی است که از ترکیب رفتاردرمانی شناختی، روش‌های سنتی و راهبردهای روان‌شناختی مانند توجه، آگاهی و مراقبه بهره می‌برد. این درمان بر چهار محور تأمل دربارهٔ بدن، احساسات، ذهن و مسائل روانی تمرکز دارد و برای درمان اختلالات روانی از جمله مشکلات جنسی مؤثر است. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که آموزش این روش به زنان مبتلا به اختلالات جنسی، می‌تواند کارکردهای جنسی و خانوادگی آن‌ها را بهبود بخشد و با افزایش حمایت اجتماعی در خانواده، نقش‌های مثبت اعضا را تقویت کند.

درمان سردمزاجی جنسی در زنان

برخی از روش‌های درمانی سردمزاجی در زنان عبارتند از:

هورمون درمانی؛ برخی از زنان دارای سطح پایین هورمون استروژن هستند که در این موارد، هورمون استروژن به‌صورت موضعی یا خوراکی برای آن‌ها تجویز می‌شود.

جراحی؛ اگر ساختار مهبل یا داخل واژن مشکل داشته باشد، با عمل جراحی می‌توان مشکل را حل کرد.

دارودرمانی؛ برخی داروها مانند برملانوتید، فلیبلانسرین، ویاگرا زنانه و نوشیدنی‌های گیاهی می‌توانند در درمان سردمزاجی زنان مؤثر باشند؛ اما به‌دلیل تأثیرات خاصی که دارند، مصرف آن‌ها باید تحت نظر پزشک متخصص صورت گیرد.

اصلاح تغذیه؛ استفاده از خوراکی‌هایی مانند نخود، آبگوشت، حلیم، گوشت گوسفند و ارده‌شیره، به‌علاوه پیاز تفت‌داده شده در روغن زیتون همراه با خرما و تخم‌مرغ، به تقویت میل جنسی زنان کمک می‌کند.

منابع

• اسدی‌جاجایی، صفورا و دیگران، «اثربخشی شناخت‌درمان‌گری مبتنی بر ذهن‌آگاهی بر کارکردهای خانوادگی و جنسی زنان مبتلا به سردمزاجی»، مجله علوم روانشناختی، دوره ۱۹، شماره ۸۵، ۱۳۹۹ش.
  • پاکزاد، حکیم، «درمان سرد مزاجی زنان در طب سنتی و نظر دکتر خیراندیش»، وب‌سایت گندم کالا، تاریخ درج مطلب: ۲۷ آذر ۱۴۰۲ش.
  • ترکمن‌نژاد سبزواری، مرضیه، «بررسی ارتباط انواع مزاج با افسردگی پس از زایمان در مراکز بهداشتی شهرستان سبزوار سال ۱۳۹۶»، زنان مامایی و نازایی ایران، دوره ۱۲، شماره ۶، ۱۳۹۷ش.
  • جهانگیری، محمدمهدی و دیگران، «بررسی مقایسه‌ای رابطه بین استرس زناشویی و سردمزاجی زنان شاغل و غیرشاغل در رده‌های سنی ۴۵–۴۰ و ۲۵–۲۰ سال»، مطالعات روان‌شناختی، دوره ۷، شماره ۴، ۱۳۹۰ش.
  • رضایی، یاسر، «علل سرد مزاجی جنسی در مردان و زنان»، وب‌سایت طبایع، تاریخ درج مطلب: ۲۶ شهریور ۱۴۰۲ش.
  • «سردمزاجی چیست؟»، وب‌سایت کندوک، تاریخ ردج مطلب: ۱۱ آگوست ۲۰۲۳.
  • سپهری‌نژاد، علی و دیگران، «اختلال عملکرد سیستم ایمنی ناشی از استرس: تأثیر فرایندهای درون فردی و بین فردی»، نشریه شفای خاتم، دوره هشتم، شماره دوم، ۱۳۹۹ش.
  • سلیمانی، نیما، «سرد مزاجی چیست؟ علل سردی مزاج و راه درمان»، وب‌سایت فیتوجت، تاریخ درج مطلب: ۰۵ آذر ۱۴۰۳ش.
  • عرب‌بافرانی، حمیدرضا و دیگران، «اثر بخشی درمان هیجان مدار براضطراب درد و تاب آوری در بیماران مبتال به میگرن»، پژوهش‌های علوم‌شناختی و رفتاری، سال چهاردهم، شماره‌اول، ۱۴۰۳ش.
  • مرادی، افسانه و دیگران، «اثربخشی آموزش هیجان‌مدار بر طلاق عاطفی و سردمزاجی زنان شهر اصفهان با رویکرد اسلامی»، دوره ۵، شماره ۲، ۱۳۹۹ش.
  • مرتضوی، مهناز و دیگران، «رابطه بین سرد مزاجی جنسی و تعارض زناشویی در زنان ساکن شهر یزد»، مجله مطالعات علوم پزشکی، دوره ۲۴، شماره ۱۱، ۱۳۹۲ش.
  • مسعودی‌فر، محسن، «سردمزاجی مردان و شایع‌ترین علل آن»، وب‌سایت دکترتو، تاریخ درج مطلب: ۱۳ مرداد ۱۴۰۰ش.
  • میر، محمدرضا، «معادل امروزی مفهوم سنتی مزاج»، وب‌سایت طبایع، تاریخ درج مطلب: ۱۷ مرداد ۱۴۰۰ش.
  • «نشانه‌های طبع سرد چیست؟» روزنامه دنیای اقتصاد، تاریخ درج مطلب: ۲۳ خرداد ۱۴۰۱ش.