سرپوش زنان اشکانی

سرپوش زنان اشکانی؛ پوشش سر زنان اشکانی با ماهیت میان‌فرهنگی.

سرپوش زنان اشکانی سرپوشی میان‌فرهنگی است. پوشش سر زنان اشکانی ترکیبی از تاج دوره هخامنشی، نیم‌تاج دوره هلنیستی و چادر زنان خاور نزدیک و دریای اژه بوده است. تزیین پیشانی در کنار پوشش سر زنان اشکانی در این دوره، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

تنوع سرپوش‌ زنان اشکانی

در شهر پالمیرا نیم‌تنه‌هایی به‌شکل مجسمه از زنان و مردان اشکانی کشف شده است که امروزه به موزه‌ای در سوریه منتقل شده‌اند. در میان این نیم‌تنه‌ها که دارای جنبه مذهبی هستند زنان سرپوشی شبیه به سرپوش متداول امروزی دارند. این پیکره‌ها که صورت‌شان از روبرو به‌سبک ویژه اشکانیان ترسیم شده است دارای سرپوش تاج، نیم‌تاج و سربند هستند که زنان هم‌زمان بر روی آن چادری بر سر گذاشته‌اند. گرچه پوشش اشکانیان در ابتدا متاثر از فرهنگ یونانی بود؛ اما در پوشش تن و سر هرگز از آنان تقلید نکردند. زنان اشکانی موهای خود را همانند موی زنان یونانی به‌شکل باز کردن فرق از میان می‌آراستند و بر روی آن نیم‌تاجی فلزی با دستاری بلند قرار می‌دادند. زنان اشکانی بر روی پیراهن خود چادری نیز بر سر می‌گذاشتند.

چادر

زنان ایرانی عصر اشکانی با چادر قسمت سر را از پشت می‌پوشاندند. این سرپوش در سراسر خاورنزدیک و کرانه دریای اژه از دوران هخامنشیان تا دورة اشکانیان مورد استفاده قرار گرفته است. این سرپوش پارچه‌ای با ساختار مستطیل بود که به‌شکل استوانه طراحی شده بود. در دوخت این سرپوشش، درز را که در قسمت جلوی بدن قرار می‌گرفت زیر قطعه‌ای فلزی به‌شکل گرد یا اشکال دیگر قرار داده و محکم می‌کردند. به‌هنگام پوشیدن دست را از حقله عبور داده و گوشه چادر را بر سر می‌‌‌‌کشیدند. همچنین پارچه‌ای به‌شکل شنل به دوش خود می‌کشیدند یا از آن مانند چادر استفاده می‌کردند. این شنل از پشت به کلاه بلند و مخلوطی شکل متصل بود و تمام موی سر آنها را می‌پوشاند. زنان اشکانی در استفاده از چادر پیشرفته‌تر از زنان هخامنشی بودند. زنان اشکانی به‌دلیل علاقمندی به رنگ‌های شاد، چادرهایی به‌رنگ ارغوانی و سفید می‌پوشیدند. آنها در استفاده از چادر پیشرفته‌تر از زنان هخامنشی بودند‌. در مجسمه‌های باقی‌مانده از این تمدن، برای حفظ چادر بر روی سر، دست چپ در زیر سینه جمع و دست راست قسمتی از چادر را به سمت جلو نگه داشته است.

دستار

بر سنگ حجاری شده‌ای که از شهر پالمیرا به دست آمده است (نیمه سده دوم تا چهارم میلادی) و اکنون در موزه لوور فرانسه نگهداری می‌شود، چهره زنی با دستاری که بافتی ظریف و زیبا دارد تصویر شده است. دستار این زن در جلوی سر دارای صفحه‌ای فلزی و مستطیلی و تزیین‌شده با نگاره است. در دو طرف این صفحه فلزی، دو صفحه جواهرنشان دیگر قرار دارد که با اتصال به صفحۀ مرکزی همانند کمربند‌ی پیشانی زن را پوشانده است. دستار زنان اشکانی از چندین رج کلاف حلقه‌ای روی هم قرار گرفته، ساخته شده است.

دیهیم

مجسمه زنی اشکانی در موزۀ دمشق وضعیت پوشش زنان این دوران را واضح‌تر نشان می‌دهد. این زن دستاری بر سر گذاشته و با نواری فلزی موی بالای پیشانی‌اش را نگه داشته است.

تزیینات سرپوش زنان اشکانی

به‌دلیل اهمیت پوشیدگی در میان زنان اشکانی، در بالای پیشانی و پایین دستار، فلزی پهن، منقوش و برجسته همچون نواری، موهای سر زنان را می‌پوشاند. نیم‌تنۀ زن اشکانی کشف‌شده در پالمیرا که در موزه لوور نگهداری می‌شود، تزیینات سرپوش‌ زنان اشکانی را نشان می‌دهد. روی شانۀ چپ صفحۀ فلزی گردی که مزین به نگاره‌های برجسته است، وجود دارد که گوشه چادر به آن آویزان است. این قسمت از چادر که سینه چپ زن را پوشانده از زیر سینه راست به‌سمت زیر بازو و به پشت و در نهایت روی سر رفته است. این نیم‌تنه گویای دقت و ظرافت زنان اشکانی در استفاده از چادر است.

سرپوش زنان سلطنتی تمدن اشکانی

سرپوش اوبال

مجسمه‌ای ساخته‌شده از سنگ آهک که در موزه بغداد نگهداری می‌شود اوبال دختر جابال را نشان می‌دهد. او با پوشش سر زنان اشکانی، نمایش داده شده است. تاجی بلند و چند تکه بر سر دارد که به‌شکلی باشکوه تزیین شده است. تاج از چادر خارج شده و چادر در پشت آن قرار گرفته است.

سرپوش ملکه موزا

موزا همسر رومی فرهاد چهارم است. سردیسی از او به‌همراه تاجی بر سر در موزه ایران باستان نگهداری می‌شود.

منابع

• «اولین پادشاه زن ایران، چگونه به قدرت رسید؟»، وب‌سایت علاءالدین، تاریخ درج مطلب: 20 خرداد 1398ش.
• ایزدخواستی، زینب و ایزدخواستی، مریم، «‌سابقه و ساختار زنان از دوران ایران باستان تا اسلام»، مجله زن و فرهنگ، پاییز1391ش.
• جلیلیان، شهرام و فاطمی، سیدعلی، «‌پوشش زنان در دوره اشکانیان»، مطالعات تاریخ فرهنگی، شماره شانزدهم، تابستان 1392ش.
• قاسم‌نژاد، مریم و کوهستانی، حسین، «نقش و جایگاه اجتماعی زنان در دوره پارتی»، مجله زن و فرهنگ، شماره29، پاییز 1395ش.
• احسان، یارشاطر و بلوکباشی، علی، پوشاک در ایران زمین؛ از سری مقالات دانشنامه ایرانیکا، مترجم پیمان متین، نشر امیر کبیر، 1383ش.
• ملا ابراهیمی، عزت و دیگران «حجاب در ایران باستان»، پژوهشنامه، پاییز و زمستان، 1389ش.
• وزیری، شهره، «تحلیل تطبیقی شکل و رنگ چادر زنان ایران»، مجله هنر دانشگاه علم و فرهنگ، زمستان 1392ش.