لباس مردان بندری

لباس مردان بندری؛ تن‌پوش مردان در استان هرمزگان.

لباس مردان بندری که از جغرافیا و تاریخ دریانوردی الهام گرفته، به‌عنوان نمادی از هویت فرهنگی استان هرمزگان شناخته می‌شود. این پوشش‌ها شامل پیراهن‌های بلند، چفیه، عقال و دشداشه است که ترکیبی از سنت‌های بومی و تأثیرات فرهنگی وارداتی را به نمایش می‌گذارد. هرچند تبادلات فرهنگی و تجاری، تغییراتی در این لباس‌ها به‌وجود آورده، اما ویژگی‌های بومی آن‌ها فرصت‌های بی‌نظیری برای احیای هویت فرهنگی و تحول در طراحی مد ایجاد کرده است.

ساختار اصلی پوشش مردان بندری

لباس سنتی مردان از جغرافیای منطقه و شغل اجدادی آن‌ها که دریانوردی است، الهام گرفته شده است. لباس اصلی مردان از یک پیراهن سفید و بلند به‌همراه شلوار سفید که بالای آن گشاد و دمپای آن تنگ است، تشکیل شده است. از اجزای تکمیلی لباس مردان می‌توان به کلاه سفید یا دستار سر، پاپوش و پوزار اشاره کرد که با گذشت زمان کمتر مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

تن‌پوش مردان هرمزگان

به‌دلیل گرمای شدید و شرایط کاری خاص استان، مردان از لباس‌های ساده، خنک و راحت استفاده می‌کنند. طراحی، رنگ، بافت و تزئینات به‌همراه ویژگی عفیف بودن پوشاک، باعث تمایز لباس محلی این استان از دیگر مناطق شده است. لباس مردان هرمزگان نمادی از هویت فرهنگی است که از دیرباز تا امروز اصالت و جایگاه اجتماعی مردم این استان را به‌خوبی نمایان کرده است:

پیراهن: مردان در استان هرمزگان و جزایر بندرعباس، بندر خمیر، لنگه، کنک و قشم از این نوع پیراهن استفاده می‌کنند. پیراهن مردان، بلند و به رنگ‌های سفید یا آبی روشن است. در گذشته به لباس‌های بلند مردانه «کندوره» می‌گفتند. کندوره از چند نوع پارچۀ نازک و ضخیم تهیه می‌شود. و مردان سعی می‌کردند از نظر پوشش همیشه خود را با لباس‌های بلند و تمیز نشان دهند. در گذشته ملوانان و صیادان از دو نوع پیراهن استفاده می‌کنند.؛ یک نوع آن مربوط به پیراهن مهمانی بوده که اغلب از رنگ سفید و حریر یا ململ نازک و مرغوب تهیه می‌شد. نوع دوم آن مربوط به کار بود که در رنگ‌های گوناگون تهیه می‌شد. پیراهن کار زمستانی ملوانان از پارچه‌های کلفت رنگی و راه‌راه انتخاب می‌شد.

پیراهن بلوچی: یکی از تن‌پوش‌های مردان بندری، پیراهن بلوچی است. رنگ این پیراهن، به‌دلیل گرمای منطقه بیشتر از رنگ‌های سفید، کرم، آبی روشن و خاکستری استفاده می‌شود. رنگ سفید در بین اقوام این منطقه، نشانۀ افراد معتمد و عادل است.

عرقچین: کلاهی است توری یا قلاب‌دوزی‌ شده که از نخ‌های نازک کتانی تهیه می‌شود. این عرقچین از کشورهای عربی وارد بندر می‌شود و بیشتر مردان میانسال و ملاّحان از آن استفاده می‌کنند.

کلاه: کلاه مردان بندری از پوست و پارچۀ زربفت تهیه می‌شوند. این کلاه‌ها دارای انواع مختلفی چون کلاه شلالی، دال و بوشهری است.

چفیه یا کوفیه: نوعی پارچه که مردان برای حفاظت خود در برابر باد، خاک و آفتاب روی سر می‌گذارند. این نوع پارچه اغلب به‌رنگ‌های سفید و سیاه و با طرح‌های راه‌راه یا چهارخانه انتخاب می‌شود. گاهی نیز چفیه به دور کمر بسته می‌شود.

لنگ: لنگ شلواری مردانه است مستطیل‌شکل از جنس نخ که دارای چهارخانه‌های بزرگ بوده و در رنگ‌های مختلف تولید می‌شود. این شلوار در گذشته توسط کارگران و طبقات پایین جامعه مورد استفاده قرار می‌گرفت. برای ثابت نگه‌داشتن آن بر دور کمر، از نخی به‌نام «نشپول» استفاده می‌شد. امروزه استفاده از این شلوار محدود شده و فقط در برخی از روستاهای هرمزگان توسط پیرمردان استفاده می‌شود.‌اندازۀ این پارچۀ مستطیل‌شکل دو متر است که انتهای آن دارای ریشه یا بدون ریشه است. لنگ جزء لباس‌های وارداتی از شرق آسیا است که تاریخچۀ ورود آن به هرمزگان به حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال پیش باز می‌گردد.

کَپَر یا کپره: نوعی عرق‌گیر نازک با آستین‌های کوتاه که به رنگ سفید است و در زیر پیراهن استفاده می‌شود. گاهی ساحل‌نشینان بندری کپر را به تنهایی با لنگ و عرقچین در دریا و کشتی برای ماهیگیری می‌پوشند. کپر نیز بخشی از لباس وارداتی از شرق آسیا محسوب می‌شود و زمان ورود آن به هرمزگان ۱۵۰ تا ۲۰۰ سال پیش قدمت دارد.

بِشِت یا خاچیه: لباسی نازک از جنس پشم نازک است که مردان آن را روی دشداشه می‌پوشند. در بعضی مواقع روی سرشانه‌های خاچیه را با گلدوزی تزیین می‌کنند.

دشداشه: لباسی سفید و بلند که قد آن تا روی پا می‌رسد و در دو نوع یقه‌دار (عراقی) و بدون یقه (خلیجی یا اماراتی) در میان مردان هرمزگان کاربرد دارد.

عقال: نوعی حلقۀ دستباف، سیاه‌رنگ و از جنس نخ‌های بافته شده است که مردان برای ثابت نگه‌داشتن چفیه روی سر از آن استفاده می‌کنند.

هاف: نوعی شلوار کوتاه یا شورت مردانه که از پارچه‌های سفیدرنگ و نازک به‌عنوان لباس زیر تهیه می‌شود.

تغییرات در پوشش مردان هرمزگان

لباس مردان این منطقه به‌دلایل زیر دچار تغییر شده است:

1. تاثیر تجارت و تبادلات فرهنگی: تجارت با کشور‌های حاشیۀ خلیج فارس تأثیر زیادی بر تغییر پوشش مردان این منطقه داشته است.
2. لباس‌های وارداتی: برخی از اجزای پوشش‌های وارداتی جایگزین لباس‌های سنتی و اصیل شده‌اند.
3. تأثیرپذیری از لباس عربی: برخلاف تصور عمومی، لباس عربی بخشی از پوشش مردان هرمزگانی نیست و صرفاً به‌واسطۀ تبادلات و تجارت به منطقه وارد شده است.

نگاه طراحان لباس به ظرفیت‌های بومی هرمزگان

طراحان لباس بر این باورند که لباس‌های سنتی اقوام بندری با بهره‌گیری از ظرفیت‌های بومی و منطقه‌ای خود، قابلیت تبدیل شدن به پوشش‌های کاربردی و جذاب برای استفاده در زندگی روزمره را دارند. به‌گفته آن‌ها، غنای فرهنگی منطقه مکران فرصتی بی‌نظیر برای معرفی این منطقه در سطح ملی فراهم می‌آورد و با تمرکز بر طراحی لباس‌های الهام‌ گرفته از سنت‌ها، می‌تواند هویت فرهنگی مکران را برجسته‌تر کند.

طراحان لباس بر این باورند که همکاری با هنرمندان بومی استان و بهره‌گیری از توانمندی‌های محلی نقش کلیدی در شکوفایی طراحی و تولید لباس دارد. آن‌ها تأکید می‌کنند که گسترش طراحی و تولید ملحقات لباس می‌تواند رقابت‌های حرفه‌ای و رویدادهای خلاقانه را به‌وجود آورد. همچنین، طراحان به ظرفیت‌های طراحی مد در هرمزگان و اهمیت مشاغل خانگی برای توسعه این حوزه اشاره می‌کنند و معتقدند که پوشش‌های سنتی مردان هرمزگان می‌توانند در طراحی‌های مدرن جایگاه ویژه‌ای پیدا کنند.

منابع

• «اشتباه فرهنگی در معرفی پوشش اصیل مردان هرمزگانی»، وب‌سایت صبح ساحل (روزنامۀ مردم هرمزگان)، تاریخ درج مطلب: 26 خرداد 1402ش.
• امینی ‌لاری، فرح، نمادشناسی رنگ در فرهنگ و هنر بومی هرمزگان، پایان‌نامۀ دورۀ کارشناسی ارشد، تهران، دانشکدۀ هنر و معماری دانشگاه آزاد تهران‌مرکز، 1394ش.
• باستانی، فاطمه، بادله‌پوشان، تهران، نشر مهتاب، 1391ش.
• «پوشاک مردم هرمزگان»، وب‌سایت راسخون، تاریخ درج مطلب: 18 اسفند 1393ش.
• «پوشش سنتی هرمزگان؛ هویتی ماندگار»، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، تاریخ درج مطلب: 8 مرداد 1398ش.
• خطیبی‌زاده، محمد، «آشنایی با پوشش مردم هرمزگان»، خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، تاریخ درج مطلب: 4 مرداد 1398ش.
• «لباس محلی مردم هرمزگان»، وب‌سایت ملل‌پرشین، تاریخ درج مطلب: 13 دسامبر 2021م.