لباس مردان لرستان

لباس مردان لرستان؛ تن‌پوش مردان ایران در استان لرستان.

منطقه لرستان به لرهای فِیلی شهرت دارد و لباس مردان لر متناسب با شرایط آب‌وهوایی و شغل اصلی آن‌ها که دامداری است، انتخاب می‌شود. لباس مردان لر از انواع مختلفی تشکیل شده که قدیمی‌ترین و مشهود‌ترین آن «سُتره» است. پوشش مردان این منطقه، ساده و از جنبه تزیینی کمی برخوردار است.

لباس مردم لرهای فِیلی

منابع تاریخی و مطالعات مردم‌شناسی نشان می‌دهد لرهایی که در استان‌های لرستان، ایلام، همدان، شمال خوزستان و مناطقی از کرمانشاه و حتی لرهایی که در بغداد و شرق کشور عراق زندگی می‌کنند، به لرهای فِیلی شهرت دارند که نوع پوشش آن‌ها با لرهای بختیاری و بویراحمدی متفاوت است.

لباس مردان لر فیلی با توجه به شیوه زندگی در دل دشت‌ها و کوه‌ها و روحیات حماسی و جنگی، هیبت و عظمت قوم لر را به تصویر کشیده است. لباس لرهای فیلی به «شال و سُتره» معروف است و کلاه نمدی و سربند‌ها، زیبایی لباس لری را چند برابر می‌کند.

انواع لباس مردان لر

لباس مردان لر ساده و دارای تزیینات اندک و متناسب با شرایط آب‌و‌هوایی و شغل اصلی آن‌ها که دامداری است، طراحی شده است.

کلاه نمدی

کلاه نمدی مردان لر به دو شکل مدور (شبیه کلاه بختیاری) و غیر مدور است:

کلاه نمدی مدور

کلاهی است گرد و بدون لبه که از نمد ساخته شده و بلندی آن حدود 30 تا 40 سانتی‌متر است و از بالا، بزرگ‌تر و پهن‌تر به ‌نظر می‌رسد. رنگ کلاه عمدتاً مشکی‌رنگ است و گاهی‌اوقات به رنگ‌های روشن نیز دیده می‌شود. رنگ‌های به‌کار رفته در کلاه مردان، طبیعی و متناسب با پشم محلی گوسفندان است. به ‌نظر می‌رسد این کلاه از کلاه نمدی مردان بختیاری بلند‌تر است. به‌نوع قدیمی این کلاه، «کهگو» (Kahgu) می‌گویند.

کلاه نمدی غیر مدور

این نوع کلاه اغلب به‌رنگ روشن بوده و کفی آن به‌صورت هشتی بالا آمده است.

سربند

سربند با کلاه نمدی مدور و غیر مدور به‌ کار می‌رود. (اغلب کلاه نمدی غیر مدور). سربند به‌تنهایی استفاده نمی‌شود و اغلب جوانان آن را طوری می‌بندند که ریشه‌های آن در اطراف صورت ریخته می‌شود. سربند‌های مردان لر از پارچه‌های کلاغه‌ای، به‌رنگ‌های تیره تهیه می‌شود که حاشیه‌های آن در دو نوع ریشه‌دار و بدون ریشه است. سربند‌های لری جزئی از هویت این قوم محسوب می‌شود که مردان، آن را به‌دور کلاه یا به‌دور گردن می‌بندند.

پیراهن

پیراهن مردان لر به‌رنگ سفید و رنگی است که برشی ساده دارد و به‌صورت راسته است. آستین‌های این پیراهن نیز راسته و گاه با سر دست است. یقه پیراهن ایستاده است که با سنجاقی بسته می‌شود. چاک پیراهن نیز یا تا زیر سینه و یا در پهلوی گردن تعبیه شده است.

سِتره

از قدیمی‌ترین و بارزترین پوشاک سنتی ایران، روپوشی است که مردان لر در مواقع رسمی از آن استفاده می‌کنند. ستره، روپوشی جلوباز با بلندی تا زیر زانو است که دو بر آن روی هم می‌آید و به‌وسیله شالی بسته می‌شود. ستره، دو جیب در پهلو و چاکی بلند در وسط پشت دارد و در دو نوع آستین‌دار و آستین کوتاه تهیه می‌شود. این لباس از معدود لباس‌های مردان ایران است که طرح آن اکثراً گل‌دار بوده، اما در مراسم‌های عزا، از رنگ‌های تیره استفاده می‌کنند.

یقه ستره را پهن درنظر می‌گیرند و با پارچه‌ای مخملی به‌رنگ تیره تزیین می‌کنند.

ستره، ساختاری مثلث‌شکل دارد که از تقاطع سه خط اریب به‌وجود آمده است و حالتی از جنگ‌جویی و حمله را نشان می‌دهد که با رنگ زرد برابری می‌کند. مثلث با رأس رو به بالا، نمادی از آتش و جنس مذکر است. آستین‌های عمودی و کشیده با بافتی نخی و یک‌دست، استحکام و صلابت ستره را نشان می‌دهند.

شال کمر

شالی است کم‌عرض، اما طویل، به‌درازای 6 تا 12 متر و پهنای 30 تا 90 سانتی‌متر که از پارچه ساده یا گل‌دار تهیه می‌شود. مردان لر شال را روی ستره می‌بندند تا از پیش، آماده کار و جنگ باشند. شال مردان لر به‌رنگ سفید و از پارچه چلوار است که در مواقع ضروری از آن به‌عنوان کفن یا پیچاندن جای زخم یا طناب استفاده می‌کنند.

شلوار

شلوار مردان لر، شوال نام دارد که در زمان گذشته آن را به‌هنگام جنگ و دیگر مراسم‌ها می‌پوشیدند. مدل آن شبیه شلوار کردی، اما کمی کوچک‌تر و دمپای آن تنگ‌تر است. در گذشته به آن سواره‌بر می‌گفتند؛ چرا که برای سوار شدن بر اسب، خیلی راحت بود.

قسمت بالای شلوار را به‌جای کش از نخ بافته‌شده محکمی استفاده می‌کردند و آن را گره می‌زدند تا به‌راحتی باز نشود. امروزه به آن بیجامه می‌گویند. شلوار مردان لر به‌رنگ مشکی و جنس پارچه آن، دَبیت است.

چوقا (چوخا، چوغا)

بالاپوشی است از جنس پشم گوسفند که بیشتر در منطقه لرستان و چهارمحال و بختیاری و در بین لک‌های بیرانوند و حسنوند استفاده می‌شود. چوقا، توسط زنان بختیاری بافته می‌شود.

این پوشش، نازک و لطیف و با زمینه سفید یا شیری‌رنگ و خطوط راه‌راه عمودی است که این خطوط به‌رنگ آبی تیره یا مشکی هستند. چوغا دارای آستین کوتاه، جلوباز و قدی تا زیر زانو و چاکی در پشت دارد. ساختار چوقا، مستطیل‌شکل است و خط افقی طراحی شده در مرکز، دو مربع را ایجاد می‌کند که نمادی از استحکام و صلابت است. وجود خط‌های تیره و روشن، یادآور مفهوم خوبی و بدی است.

کوتاه و بلند بودن چوقا یادآور طرح ساختمان‌های دوره هخامنشی است که سیاهی رو به پایین نماد سرنگونی و سفیدی‌های رو به بالا نماد سربلندی را نشان می‌دهد.

استفاده از این لباس میان مردان لرستان کم‌رنگ شده؛ به‌طوری‌که حتی در مراسم‌ها به‌صورت نمادین هم از آن استفاده نمی‌شود و مردان در این مواقع از «شال و سُتره» استفاده می‌کنند. زنان لر، چوغاهای فیلی را با پارچه‌دوزی تزیین می‌کنند و نقشی از یقه برگی را با پارچه سیاه روی سینه چوقا می‌دوزند.

کَپَنَک (فرجی)

قبایی است محکم و پشمی که معمولاً چوپانان از آن استفاده می‌کنند. در هنگام جنگ نیز به‌عنوان لباس رزم کاربرد دارد؛ زیرا ترکیب فشرده‌ای در ساختار آن به‌کار رفته است. جنس کپنک نمدی است و به رنگ‌های سفید، بور و قهوه‌ای تولید می‌شود. این قبا گرم است و نم باران از آن عبور نمی‌کند.

کفش مردان لر

مردان لر، گیوه‌ای که رویه آن با نخ پنبه‌ای و پشمی بافته شده، می‌پوشند. تنوع گیوه‌های این منطقه به‌دلیل جنس زیره آن است و مرغوب‌ترین آن‌ها گیوه‌ای است که زیره آن از تکه‌های کرباس تهیه شده باشد. اگر سطح گیوه با نخ ضخیم پنبه‌ای دوخته شود، به آن «آژیه» می‌گویند. ساختار گیوه، بیضی (دایره‌ای) شکل است که حرکت و پایداری را نشان می‌دهد؛ همچنین سمبل خورشید، به‌معنای روح و روان به‌کار می‌رود. رنگ آبی نیز ویژگی‌های بیضی (دایره) را دارد که نمادی از ایمان، اعتقادات مذهبی و آرامش است. بعدها کفش‌های پلاستیکی و شبرو‌های کارخانه‌ای (ارسی) وارد زندگی مردم شد.

تکنیک بافت چوقا

برای بافت چوقا از دار خوابیده استفاده می‌شود. تکنیک بافت آن نیز مانند تکنیک گلیم‌بافی است؛ با این تفاوت که چوقا ریز‌بافت‌تر است و بافت نازکی دارد. طول پارچه برای تهیه چوقا، 2.5 تا 3 متر و عرض آن 50 تا 70 سانتی‌متر است. جنس نخ تار از پنبه و جنس نخ پود از پشم است.

اصالت در لباس لری

پوشش مردان لرستان با توجه به زیبایی و سادگی آن، نمادی از پوشش اصیل اسلامی است که امروزه تنها در برخی مناطق روستایی و عشایری دیده می‌شود. تنوع و تکثر از مهم‌ترین ویژگی‌های فرهنگ لری است که این امر را به بهترین شکل در لباس و پوشش خود نشان داده‌اند.

فرهنگ و لباس محلی لری

قوم لر از اقوام اصیل ایرانی است که هویت و اصالت آن‌ها با دین اسلام و مذهب تشیع گره خورده است. هر یک از لباس‌هایی که برای زندگی روزانه، جنگ و عروسی طراحی شده، از جایگاه خاصی برخوردار است که رابطه بین لباس و فرهنگ را به‌وجود آورده است. سخت‌کوشی و غیرت، انجام بازی‌های گروهی برای تمام سنین و سادگی اقوام لر بر شکل‌گیری پوشاک آن‌ها تأثیر گذاشته است. بیشتر لباس‌های مردان لر، ساده، یک‌شکل و یک‌رنگ است که این امر، صلابت و اقتدار را در پوشاک مردان نشان می‌دهد.

کارکرد عملکردی پوشاک مردان لر

1. استفاده از الیاف پشم و پنبه در پوشاک به‌منظور حفاظت مردان در برابر عوامل طبیعی.
2. استفاده از الیاف طبیعی در رنگ لباس، با توجه به محل زندگی و در دسترس بودن مواد اولیه.
3. توجه به سادگی، گشادی (راحتی) و بلند بودن پوشاک قوم لر.
4. توجه به پالت رنگی، نشأت گرفته از طبیعت و نشانه‌های طبیعی.

منابع

• آرین‌پور، افسانه، بررسی هویت فرهنگی قوم لر و قوم لک با تکیه بر پوشاک، پایان‌نامه دوره کارشناسی ارشد، قزوین، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، 1400ش.
• «آشنایی با لباس و پوشش محلی مردان لرستان»، وب‌سایت همشهری آنلاین، تاریخ درج مطلب: 9 خرداد 1399ش.
• افشارمهاجر، کامران، رنگ‌شناسی، تهران، شقایق روستا، 1382ش.
• امرائی، علی و دیگران، «بررسی تطبیقی پوشاک اقوام لر و کرد با تأکید بر اهمیت زیبایی شناختی پوشش ایرانی-اسلامی و تأثیرات آن در توسعه گردشگری فرهنگی (مطالعه موردی استان لرستان و کرمانشاه)»، دومین همایش ملی گردشگری و طبیعت‌گردی ایران زمین، 1392ش.
• «پوشاک سنتی مردم لرستان|زیبایی در عین سادگی»، وب‌سایت کارناوال، تاریخ درج مطلب: 19 مهر 1399ش.
• قائدرحمت، عیسی، لباس لرهای فیلی در استان‌های لرستان، ایلام و کرمانشاه، قم، مطیع، 1393ش.
• «لباس سنتی لرستان از اصالت و زیبایی تا تنوع و رنگارنگی»، خبرگزاری برنا، تاریخ درج مطلب: 19 خرداد 1402ش.
• مجابی، سید‌علی، «لباس مرد لر ایران»، وب‌سایت دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف‌آباد، تاریخ بازدید: 5 مرداد 1403ش.
• «نقش فرهنگ اجتماعی بر پوشش ومد، در غرب کشور»، وب‌سایت پایگاه خبری تحلیلی آوای سیمره، تاریخ درج مطلب: 17 فروردین 1400ش.
• نوراحمدی، سهیلا و دیگران، «مطالعه نشانه‌شناسی پوشاک اقوام لرستان در تبیین هویت فرهنگی»، فصلنامه هنرهای کاربردی، بهار 1400ش.