هالووین

جشن هالووین در استرالیا

هالووین؛ مراسم بزرگداشت اموات در نزد مسیحیان.

هالووین یک آیین غربی است که همزمان با پایان سال میلادی برای هدیه دادن به اموات برگزار می‌شود که مهاجرت گستردۀ اسکاتلندی‌ها و ایرلندی‌ها و نفوذ فرهنگ آمریکایی موجب سرایت آن در سایر کشورها شده است.

مفهوم‌شناسی

هالووین یا جشن ارواح، ترسناک‌ترین مراسم جهان و ویژۀ مسیحیان است که به مدت سه شبانه‌روز برگزار می‌شود. واژۀ هالووین کوتاه شدۀ عبارت ”hollowed evening" به‌معنای عصر قدیسان است. آیین سه‌گانۀ مذهبی شامل عصر قدیسان در 31 اکتبر، روز تمام قدیسان در یکم نوامبر و روز ارواح در دوم نوامبر است.

تاریخچه

قوم سِلت، پیرو یکی از ادیان باستانی بودند که چندین خدا را پرستش می‌کردند. مقدس‌‌ترین عید آنها که به خدای مردگان تعلق داشت، «ساون» به‌معنی پایان تابستان بود که در اسکاتلند «هالووین» نام داشت. آنها سال جدید را در آغاز زمستان جشن می‌گرفتند و معتقد بودند که در این عید با کاهش محدودۀ جهان زندگان و اموات به کمترین میزان، ارتباط زندگان و مردگان آسان می‌شود. با بلندشدن اموات از قبرها و حرکت آزادانۀ آنها بر زمین، حیوانات اهلی و زمین‌های کشاورزی با خطر مواجه بودند و ارواح گم‌شده توسط خدای مرگ عقوبت می‌شدند.

در این شب، مردم به دعا و شب‌زنده‌داری برای ارواح گم‌شده، هدیه دادن شراب و غذا به خدای مرگ برای قضاوت بهتر در مورد اموات، هدیه به اموات خود برای شیطنت کمتر در جهان و اجرای رژه و نمایش با جامۀ مبدل و ماسک برای فریب، احترام و آرام کردن ارواح می‌پرداختند. آنها لباس‌هایی که از سر و پوست حیوانات تشکیل شده بود، می‌پوشیدند و حیوانات و محصولات کشاورزی خود را با سوزاندن در آتش‌های مقدس بزرگی که کاهنان روشن می‌کردند، برای خدایان قربانی می‌کردند و معتقد بودند افرادی که در این جشن سخاوت بیشتری داشته باشند، توسط اموات نزد خداوند شفاعت می‌شوند و تا پایان سال از بلا و بدی‌ها در امان هستند.

با گسترش مسیحیت، کلیسا برای متمایل کردن پیروان آیین‌های مشرکانه به مسیحیت، رسوم معمول آنها را به رسوم خداپرستانه تغییر داد و روز اول نوامبر که همزمان با عید ساون بت‌پرستان بود را روز همۀ مقدسین اعلام کرد. تقدیس قدیسان مسیحی به‌جای خدایان باطل، دعا برای اموات در عوض قربانی و توزیع کیک کشمشی به فقرا به‌جای شراب و غذا از جمله اقداماتی بود که در هالووین بین مسیحیان انجام می‌گرفت. به این ترتیب، هالووین مبدل به یک آیین در نزد مسیحیان شد و شب یادگاران حوا بود که معتقد بودند در این شب دور هم جمع می‌شوند.

نمادهای هالووین

مترسک، از نمادهای هالووین

نمادهای هالووین به دو دسته‌ تقسیم می‌شوند:

• تصاویر برداشت محصول در تابستان؛ موضوعات مرتبط با پاییز مانند برگ‌های پاییزی، مترسک، سیب، کدوتنبل کنده‌کاری شده‌ای با شمع روشن در آن، ترسیم چهرۀ ترسناک روی سیب‌زمینی، چغندر و شلغم.
• تصاویر ترسناک و عجیب از تاریکی؛ موضوعات مرتبط با تباهی و مرگ شامل حیوانات ترسناک مانند گربه‌های سیاه، عنکبوت و خفاش و موجودات فراطبیعی مانند خون‌آشام‌ها، جادوگران و گرگ‌های انسان‌نما.

مفهوم رنگ‌ها در هالووین

رنگ سیاه و نارنجی رنگ‌های اصلی هالووین هستند. نارنجی نماد پاییز و برداشت محصولات کشاورزی و سیاه نماد مرگ است.

آداب هالووین

برخی از آداب‌و‌رسوم هالووین عبارتند از: بازدید از اماکن ترسناک، تعریف کردن داستان‌های وحشتناک و تخیلی، دیدن فیلم‌های ترسناک، پیش‌گویی و فال گرفتن، استفاده از دکور با طرح خاص، روشن کردن شمع بر سر قبر اموات، رفتن به کلیسا، گذاشتن کاسه‌های غذا بیرون از خانه برای آرام کردن ارواح و جلوگیری از ورود آنها به منزل، آتش روشن کردن برای ترساندن ارواح شیطانی و خبیث روی تپه‌ها، زدن ماسک برای شناخته نشدن توسط ارواح خبیث و شیطانی، پوشیدن لباس‌های مخصوص، سیب‌بازی، بولینگ با کدوتنبل، استفاده از لباس‌های خاص و ترسناک، آرایش متفاوت، ایجاد سروصدا با دیگ و بشقاب و کوبیدن بر طبل برای فراری دادن دیو و اجنه.

خرافات در هالووین

جشن هالووین در طول تاریخ با باورها و رسوم خرافی درهم‌تنیده شده است که برخی از آن‌ها عبارتند از:

• گربۀ سیاه؛ به‌دلیل اعتقاد مبنی بر ظاهر شدن ساحر به شکل گربۀ سیاه، دیدن آن باعث بدبختی می‌شود.
• خفاش؛ دیدن خفاش شوم است و پرواز آن به سمت خانۀ فردی، بیانگر تسخیر آن خانه توسط ساحران است.
• عنکبوت؛ نشانگر ارواح اموات و اگر عنکبوت در چراغ روشن بیفتد و در آن بسوزد، ساحران نزدیک آن مکان هستند.
• شمع؛ روشن کردن آن برای دور کردن ارواح شیطانی است و خاموشی آن بیانگر این است که یک روح شیطانی حضور دارد.
• شنیدن صدای پا؛ شنیده شدن صدای پا از پشت سر، نماد مرگ است که نگاه به پشت سر، باعث نزدیک شدن مرگ می‌شود.

لباس هالووین

برجسته‌ترین لباس هالووین، یک پارچۀ سفید با دو سوراخ به‌عنوان چشم است که نماد روح‌های خانگی است.

دلیل پوشیدن لباس‌های ترسناک

پوشیدن لباس ترسناک در جشن هالووین ریشه در غیرقابل پیش‌بینی بودن زمستان‌ها در قدیم، نگرانی از روزهای کوتاه زمستان، کم شدن منابع غذایی و وحشت مردم از تاریکی داشت. مردم در شب هالووین، به‌دلیل ترس از مواجهه با ارواح در هنگام خروج از منزل، ماسک می‌زنند تا ارواح، آنها را نشناسند و آنها را با سایر روح‌ها اشتباه بگیرند.

مردم در گذشته، برای دفع ارواح شیطانی لباس‌های ترسناک می‌پوشیدند؛ امروزه عواملی مانند، ابراز وجود، کشف توانایی‌های هنری، استفاده از خلاقیت و تخیل، انتخاب لباس‌هایی که مظهر موجودات ماورایی یا هیولاهای کلاسیک است، ماجراجویی، ارضای میل به تازگی و هیجان، فرار از واقعیت و امور معمول، ورود به دنیای تخیلی و تبدیل شدن به شخصیت‌هایی که از آنها می‌ترسند، ترس‌زدایی و حساسیت‌زدایی برای غلبه بر چیزهای وحشتناک از دلایل پوشیدن لباس‌های ترسناک است.

رایج‌ترین شخصیت و گریم‌ها برای مردم، اسکلت، روح، زامبی، شیطان، جن، شبح و شخصیت اصلی فیلم‌های ترسناک است.

گسترش جهانی هالووین

مهاجرت گستردۀ اسکاتلندی‌ها و ایرلندی‌ها و نفوذ فرهنگ آمریکایی در سایر کشورها باعث شیوع هالووین در جهان شد و لباس‌های عجیب و خرافات مسلط بر فضای هالووین باعث جذابیت آن بین مردم شده است.

هالووین در سایر کشورها

• 

  جشن هالووین در ایتالیا

  مکزیک؛ در مکزیک هالووین روز احترام به اموات است و محراب‌های مذهبی با نذورات پر می‌شوند.
• اسکاتلند؛ انجام دادن اعمالی با جنبۀ دور کردن شیاطین.
• فرانسه؛ برگزاری یادبود و حضور سر قبر اموات. ایتالیا؛ آماده کردن یک وعدۀ غذایی باشکوه برای اموات خود و ارواح آنها و بردن آن سر قبر اموات یا هدیه دادن آن به کلیسا.
• اسپانیا؛ پختن غذاهای مخصوص برای اموات و قرار دادن آن بر قبرهای کلیسا.
• اتریش؛ مردم اتریش قبل از خوابیدن در شب هالووین که آن را جادویی می‌دانند، یک چراغ روشن و مقداری آب و نان برای استقبال از بازگشت اموات به زمین، آماده می‌کنند.
• چین؛ گذاشتن آب و غذا در جلوی عکس اموات خانواده و روشن کردن فانوس و آتش‌بازی برای روشن کردن مسیر ارواح، از رسوم مردم چین در هالووین است.

اعتقاد به هالووین در ادیان دیگر

• یهود؛ یهود پیروان آیین خود را در شرکت در مراسم ادیان دیگر ممنوع کرده است.
• اسلام؛ مسلمانان به‌دلیل اعتقاد نداشتن به هالووین، این مراسم را برگزار نمی‌کنند.
• هندوئیسم؛ در آیین هندو، هالووین برای احترام به اموات برگزار می‌شود.

تغییر چهرۀ هالووین

با تغییر تاریخ سرزمین‌های غربی و دگرگونی عقاید و سنن دینی و تغییر فلسفه هالووین، هالووین تنها برای گرامی‌داشت ارواح پاک نبود؛ بلکه مردم شیاطین، دیوها، اجنه و ارواح خبیثه را حاضر می‌دانستند و با پوشیدن لباس‌های ترسناک قصد ترساندن و راندن آنها را داشتند و به این ترتیب، وجهۀ شیطانی هالووین، جایگزین روح مذهبی آن شد. در جوامع غربی بعد از حذف دین از جامعه، انسان و نیازهای او، بنای تمدن قرار گرفت و بعد روحی او نادیده گرفته شد. امروزه انسان متمدن غربی در پاسخ به نیاز معنوی خود، راه‌های مختلفی را برای التیام موقت تهی بودن خود طی می‌کند. آمیختن نیازهای معنوی انسان با جنبش‌های مردمی یکی از راهکارهای جوامع غربی برای ارضای بحران نیاز انسان به پرستیدن است که هالووین یکی از مظاهر آن است.

ریشه‌های شیطان‌پرستی در هالووین

بانی شیطان‌پرستی لاوینی و نویسندۀ کتاب انجیل شیطانی که برای نخستین بار، افراط در مصرف موادمخدر و مشروبات الکلی و بی‌قیدی جنسی را بنا کرد، شب هالووین را بزرگترین جشن گرامی‌داشت شیطان معرفی کرد. روز مرگ او مصادف با شب قدیسان در آیین مسیحیت است. چندین سال است که هالووین مظهر تمسخر دین، پرستش شیطان، اهانت به راهب‌های مسیحی و تمسخر بیماران روحی و روانی شده است.

ریشه‌های آیین‌های مشرکانه در هالووین

به اعتقاد برخی از متدینان غربی، هالووین ریشه در آیین‌های شرک‌آلود دارد. خدایان ادیان مشرکانه، در دستۀ اجنه هستند که به‌دلیل داشتن قدرت فرازمینی، انسان‌ها را به پرستش خود ترغیب‌ می‌کردند و آنها از روی ترس، ضعف و جهل در مقابل این موجودات ضعیف‌تر سجده می‌کردند. در این آیین‌ها، اجنۀ شیطانی با ایجاد ترس در مردم، از آنها باج می‌گرفتند.

رویکرد انتقادی به هالووین در غرب

امروزه اصالت هالووین در میان مسیحیان مورد اختلاف است. برخی آن را به‌عنوان یک رسم اجتماعی جذاب برای کودکان و نوجوانان می‌دانند و برخی از مسیحیان به‌دلیل منشأ شرک‌آلود آن را نمی‌پذیرند؛ چنان که پدر شیطان‌پرستنی در قرن بیست از خانواده‌های مسیحی بابت اجازه دادن به فرزندان خود برای برگزاری جشن هالووین جهت بزرگ‌داشت شیطان تشکر کرده است. اُسقُف اعظم شهر بامبرگ آلمان، معتقد بود که جشن قدیسین با هدف کاهش ترس از مرگ، پیام‌هایی مانند رستاخیز، کرامت و سرای باقی را منتقل می‌کرد؛ ولی هالووین امروزی یک تفکر بستۀ شیطانی است که موجب نابودی ارزش‌ها و ازبین‌رفتن دیدگاه خاطره‌انگیزانۀ این مراسم شده است و تأکید بر جلوگیری از پایمال شدن فرهنگ مسیحی با اجرای این مراسم را دارد. هالووین امروزی، مظهر فراموشی مرگ و ترس از آن و غرق شدن در زندگی مادی، دفع اموات از زندگی و روی‌گردانی از مرگ است و کدوتنبل تصویر ترسناک و مهیبی از زندگی اموات ارائه می‌دهد. هالووین مدرن جشن بزرگ‌داشت ترس، نادرستی، تمرکز بر شیطان، تاریکی، پیروز نشدن خوبی بر بدی، آسیب‌رسان، خطرناک و مشوق شیطان است که جادو در آن جایگاه برجسته‌ای دارد. مسیحیان کودکان را از پوشیدن لباس‌های ساحران حتی با پیش‌فرض وارد نشدن به دنیای فرازمینی منع کرده‌اند.

پیامدهای هالووین مدرن

هالووین به‌عنوان یک ویروس خطرناک نوعی سرگرمی پوچ و بی‌محتوا است که موجب ازبین‌بردن جشن‌های سنتی، فساد جوانان، نابودی ارزش‌ها، خودکشی برای فرار از تحقیر و توهین‌ها، آسیب به سلامت جسمی و روحی کودکان، درگیری و بحث برای گرفتن خوراکی از غریبه، انجام دادن اعمال تنفرآمیز مانند مومیایی شدن، خون‌آشامی، آدم‌کشی از سوی کودکان به قیمت هیجان، بی‌نظمی، افزایش تخلف، اعمال خصومت‌آمیز، درگیری فیزیکی، اسراف و خسارت می‌شود.

هالووین در صنعت فیلم‌سازی

در 1978م جان کارپنتر به‌عنوان پدر هالووین برای اولین بار فیلمی با موضوع هالووین در سینما ساخت که تحول بزرگی در ژانر وحشت ایجاد کرد. نگاه فیلم‌های اره، به‌عنوان یکی از آثار معروف هالویین، نزدیک به پوچ‌گرایی است؛ زندگی و مرگ انسان رنج‌آور است و او پیوسته در حیرانی است. طبق باور اشتباه مسیحیت، مرگ به‌عنوان عامل ایجاد عدالت و محاکمۀ انسان همیشه خطاکار به تصویر کشیده می‌شود. این فیلم‌ها با القای تلخ و بد بودن مرگ به بیننده، موجب فراموشی آن می‌شوند.

تأثیر هالووین بر مد سریع

دغدغۀ خریداران لباس‌های هالووین، مدل‌های بحث‌برانگیز آن است و به کیفیت لباس‌ها توجهی نمی‌شود. همین مسئله موجب رونق مد سریع، تولید لباس‌های کم‌کیفیت، استفادۀ زیاد از پلاستیک یک بار مصرف در تولید و آثار مخرب زیست‌محیطی می‌شود. 83درصد لباس‌های تولیدشده در انگلستان به مناسبت هالووین از پلاستیک تولید می‌شوند. طبق تحقیقات، فقط در بریتانیا سالانه هفت میلیون لباس هالووین دور انداخته می‌شود.

ردپای لیبرالیسم در هالووین

ترویج فرهنگ آمریکایی در قالب هالووین، موجب ایجاد صنعت تجاری بزرگی شده است که بیانگر پیوند هالووین با اقتصاد سرمایه‌داری است. بر اساس آمارها، در 2010م میلیاردها دلار در آمریکا و 200 پوند در انگلیس برای تهیۀ لوازم هالووین صرف شده است. هالووین یک فرصت تجاری عظیم برای آمریکا است. آمریکا سالانه حدود نه میلیارد دلار از فروش محصولات هالووین سود می‌کند که بالاترین میزان آن از فروش لباس، شیرینی و کارت پستال حاصل می‌شود. بر اساس آمارها هر فرد حدود 86 دلار برای هالووین هزینه می‌کند و در ایالت آریزونا در آمریکا حدود 5000 شغل موقت ایجاد می‌شود.

ممنوع شدن هالووین در آمریکا

بعد از سرایت جشن شیطان‌پرستی هالووین به آمریکا در قرن نوزده و تغییر در کیفیت مراسم، دردسرهایی مانند آزار مردم توسط مجرمان، حمله کردن به خانه و بستن دودکش منازل برای مردم ایجاد شد. مجرمان علل این حوادث را به شیاطین و موجودات فرازمینی نسبت می‌دادند. به‌دنبال این حوادث برگزاری هالویین در آمریکا ممنوع شد. در سال ۱۹۲۰م مجوز برگزاری این مراسم زیر نظر تدابیر امنیتی داده شد که اخبار و آمار حوادث مرگ، آتش‌سوزی و برخورد فیزیکی بیانگر سمبلیک بودن تدابیر نیروهای امنیتی است. تبلیغات رسانه‌های صهیونیستی موجب گسترش این پدیده در آمریکا شده است. در نتیجۀ این تبلیغات 40درصد از مردم آمریکا با پوشیدن لباس‌هایی، خود را به شکل غول یا شیطان در می‌آورند و ۱۲درصد نیز با پ.شاندن لباس‌های هالووین بر تن حیوانات خانگی، این روز را جشن می‌گیرند.

هالووین در ایران

کودک ایرانی درحال تماشای لوازم هالووین در تهران

در ایران، مراسم هالووین به‌صورت غیررسمی، در 9 آبان برگزار می‌شود. تهیۀ شیرینی و کیک هالووین در قنادی‌ها، فروش کدوتنبل تزیین شده توسط میوه‌فروش‌ها، فروش زیورآلات مخصوص هالووین، پوشش عجیب دانش‌آموزان و معلمان در هالووین، پوشانده شدن دیوار کافه‌ها با اشکال ترسناک، قرار دادن کدوتنبل‌های خالی با شمع روشن در داخل آن، ایدۀ لباس‌های شخصیت‌های کارتونی، ساخت شابلون کدوتنبل، گریم ترسناک یا چهره‌های هالیوود در آرایشگاه‌های مردانه و زنانه و ارائۀ خدمات عکاسی توسط آتلیه‌ها بیانگر نفوذ هالووین در ایران است.

دلایل نفوذ هالووین در ایران

به باور برخی از کارشناسان فرهنگی تخلیه نشدن انرژی، کمبود شادی و تفریح در جامعه، گرایش به تنوع، کم‌کاری در گسترش و تقویت سنت و فرهنگ‌های بومی و دینی، تناسب نداشتن برنامه‌های فرهنگی با مزاج جوانان، ترویج فرهنگ غرب، تهاجم فرهنگی، خودباختگی و تلاش برای نشان دادن خاص بودن و انگشت‌نما شدن از علل شیوع هالووین در ایران است.

شیوه‌ مواجهه با هالووین

تزریق شادی متناسب با آیین ایران و با روش‌های سالم، آگاه‌سازی مردم از هجمۀ فرهنگی، ابداع راه‌های جدید برای تخلیۀ انرژی جوانان، به‌روزکردن برخی از فرهنگ‌ها متناسب با سلیقۀ جوانان، جذب جوانان با ایجاد جذابیت، نوآوری و زیبایی در مسائل فرهنگی و مذهبی، اجرای برنامه‌های پرمایۀ فرهنگی در مناسبت‌های ملی و مذهبی توسط دانشگاه‌ها، آموزش‌وپرورش و رسانه‌ها، برخورد مسئولانۀ والدین با مرگ، حضور والدین با کودکان در مقبره‌ها، صحبت درمورد جهان بعد از مرگ از راهکارهای مقابله با این پدیدۀ وارداتی در کشورهای اسلامی است.

منابع

• «آثار اقتصادی و محیط‌زیستی جشن‌های کریسمس و هالووین»، وب‌سایت مجلۀ کمد سارک، تاریخ بازدید: 18 فروردین 1402ش.
• «باز شدن پای هالووین به بام ایران»، خبرگزاری ایسنا، تاریخ درج مطلب: 7 آبان 1399ش.
• «برگزاری جشن هالووین در ایران»، ساعدنیوز، تاریخ درج مطلب: 20 آبان 1401ش.
• «(تصاویر) هالووین در ایران»، ساعدنیوز، تاریخ درج مطلب: 10 آبان 1400ش.
• «جشن هالوین، ریشه‌ها، معانی و سنت‌ها»، وب‌سایت قصران گشت، تاریخ بازدید: 28 اسفند 1402ش.
• «جشن هالووین؛ مظهر پوچی انسان مدرن+تصاویر»، مشرق‌نیوز، تاریخ درج مطلب: 13 آبان 1395ش.
• حیدری، میلاد، «هالووین چیست؟ تاریخچه و 20 حقیقت جالب که باید بدانید»، وب‌سایت هنر فردی، تاریخ درج مطلب: 10 آبان 1401ش.
• رحیمی، ناهید، «هر چیزی که باید دربارۀ مراسم جشن هالووین بدانید!»، وب‌سایت ویرگول، تاریخ بازدید: 18 فروردین 1403ش.
• سارانی، پریوش، «هالووین|تجربه‌ای متفاوت از ترس و وحشت»، وب‌سایت کارناوال، تاریخ درج مطلب: 9 آبان 1401ش.
• «سوغات فرهنگی مرگبار/هالووین چگونه از غرب به شرق رسید؟»، وب‌سایت راه‌نوشت، تاریخ بازدید: 17 فروردین 1403ش.
• «سیر تا پیاز جشن هالووین»، وب‌سایت مومنتاپ، تاریخ بازدید: 28 آبان 1402ش.
• شرافتیان، میثم، «ترسناک‌ترین اتفاقاتی که در جشن هالووین اتفاق افتاد»، وب‌سایت اسکیپ زوم، تاریخ درج مطلب: 10 آبان 1402ش.
• فیضی، سارا، «چرا در هالووین لباس ترسناک می‌پوشند؟»، وب‌سایت خبرنامه، تاریخ درج مطلب: 29 مهر 1402ش.
• «معرفی جشن هالووین»، وب‌سایت قصران گشت، تاریخ بازدید: 28 اسفند 1402ش.
• «نفوذ فرهنگ خزندۀ جشن‌های غربی از جمله هالووین در ایران/نهادهای نظارتی کجایند؟»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 16 آبان 1397ش.
• «نگاهی به ریشه‌های شیطانی مراسم هالووین»، وب‌سایت اندیشکدۀ مطالعات یهود، تاریخ بازدید: 16 فروردین 1403ش.
• «هالووین؛ تکریم خرافه»، وب‌سایت آن‌سو، تاریخ بازدید: 19 فروردین 1403ش.
• «هالووین جشنی با ریشه‌های سنتی یا شیطان‌پرستی؟/از تور ویژه تا لباس‌ها و گریم‌های عجیب هالووین در ایران+تصاویر»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 8 آبان 1398ش.
• «هالووین جشنی برای تجلیل از شیطان و تاریکی»، فارس‌نیوز، تاریخ درج مطلب: 15 آبان 1390ش.
• ««هالووین» و ارتباط آن با «ریشه‌های شیطان‌پرستی»: جشن سنتی یا جنگ دین و اخلاق؟»، باشگاه خبرنگاران جوان، تاریخ درج مطلب: 9 آبان 1399ش.
• «هالووین و نگاهی به فرهنگ و دین در آمریکا»، وب‌سایت آی‌نقد، تاریخ درج مطلب: 27 آوریل 2018م.
• «هالووین؛ وصلۀ ناجور بر قامت فرهنگ ایران|جای خالی جشن‌ها و آیین‌های ایرانی–اسلامی»، وب‌سایت دیارمیرزا، تاریخ درج مطلب: 9 آبان 1398ش.
• «هر آنچه که باید دربارۀ جشن هالووین و نحوۀ برگزاری آن بدانیم»، وب‌سایت مومنتاپ، تاریخ بازدید: 28 اسفند 1402ش.
• «همه چیز دربارۀ جشن ارواح+تصاویر»،وب‌سایت لست‌سکند، تاریخ درج مطلب: 7 آبان 1401ش.
• «همه چیز دربارۀ جشن هالووین»، خبرگزاری پانا، تاریخ درج مطلب: 1 آبان 1400ش.