پرسه‌زنی در فضای مجازی

پرسه‌زنی در فضای مجازی؛ تماشا و جست‌وجوی بی‌هدف در فضای مجازی.

پرسه‌زنی در فضای مجازی نوعی وقت‌گذرانی با هدف دلخواه کاربر در فضای مجازی است که عواملی مانند لذت‌بخش‌‌بودن، ارزان‌بودن و دسترسی آسان موجب گرایش به آن است. کودکان، نوجوانان و زنان اصلی‌ترین قربانیان پرسه‌زنی در مجازی هستند. هویت گمنام فرد پرسه‌زن، ویژگی اساسی پرسه‌زنی در فضای مجازی است. تعیین هدف، مدیریت زمان، مطالعۀ کتاب، پرکردن اوقات فراغت و اختصاص وقت به خانواده از جمله راه‌کارهای مقابله با پرسه‌زنی در فضای مجازی است.

مفهوم‌شناسی

پرسه‌زنی در فضای مجازی با نام‌های سوءاستفاده از اینترنت، انحراف اینترنتی، گشت‌زنی تفریحی در اینترنت و سایبرلوفینگ، به استفاده از ابزارهای ارتباط الکترونیکی مانند اینترنت و ایمیل اشاره دارد. پرسه‌زنی در فضای مجازی، به‌معنای به وجودآمدن نوعی گذراندن اوقات فراغت فعال و بازیگوشانه و جنبه‌ای از سرگرمی و وقت‌گذرانی در فضای مجازی است که کاربر در تعیین هدف، نوع و مقدار استفاده از محتوا، مخیّر است.

تاریخچه

پرسه‌زنی مجازی در سال 1995م توسط تونی کامینز به‌عنوان وب‌گردی بی‌هدف در فضای مجازی مطرح شد. آناستازیا سولیتیز، پرسه‌زن مجازی را مشارکت‌کنندۀ فعال در عصر پست‌مدرن می‌نامد که با انتخاب، برچسب‌گذاری، اشتراک و نظردادن بر صفحات اینترنتی اثر می‌گذارد. با گسترش شبکۀ جهانی اینترنت، شبکه‌های اجتماعی و جذابیت آن‌ها سبک نوینی از پرسه‌زنی با عنوان پرسه‌زن سایبری مطرح شده است. امروزه پرسه‌زنان در فضای مجازی، مایل به تماشا و گشت‌وگذار بدون هدف در بستر فضای مجازی هستند و آخرین محصولات نام‌های تجاری معروف را می‌بینند، محتوا را به اشتراک می‌گذارند و می‌پسندند.

حقیقت پرسه‌زنی در فضای مجازی

پرسه‌زنی در فضای مجازی نوعی آزادسازی و واگذاری خود به تجارب و علاقه‌مندی‌های غیرواقعی در هنر، ورزش و روابط اجتماعی است. افرادی که به گشت‌وگذار بی‌هدف در فضای مجازی می‌پردازند، دست به تماشای انتخاب‌های موردعلاقه و دسته‌چندم فرد اشتراک‌گذارنده می‌زنند. در واقع، پرسه‌زنان مجازی به‌دلیل عدم تمایل به دیدن تمام موارد و همچنین عدم اشتراک تمام موارد از طرف اشتراک گذارنده، فقط بخشی از واقعیت را می‌بینند. همچنین تصویر غیرواقعی ایجادشده در اثر هویت کاذب و زودگذر کاربران مجازی، باعث تلاش در ارائۀ علایق و افکار و درنتیجه تلاش بیشتر فرد برای حضور بیشتر در فضای مجازی می‌شود.

ویژگی پرسه‌زنی در فضای مجازی

ویژگی اساسی پرسه‌زنی اینترنتی، محدودیت کمتر در مشاهدۀ محتوا است. همچنین دسترسی آسان به اینترنت، هزینۀ اندک آن و قابلیت بستر امن آن در ناشناس‌ماندن هویت فرد پرسه‌زن، موجب برقراری ارتباط مجازی با افراد دلخواه، در هر زمان و با حداقل هراس از شناسایی‌شدن و تحت پیگرد قانونی قرارگرفتن می‌شود. امکان برقراری ارتباط با چند ارائه‌دهندۀ خدمات الکترونیکی و تخصیص نام‌های متفاوت برای خود، موجب غیرممکن‌کردن ردیابی ریشۀ ایمیل‌ها می‌شود. انتقال مکرّر پیام‌های تهدیدکننده، آزاردهنده و مستهجن در قالب فیلم، صوت و عکس و ارسال فایل‌های الکترونیکی حاوی ویروس‌ برای تخریب فایل‌های الکترونیکی از جمله رفتارهای پرسه‌زنان اینترنتی از طریق ایمیل است. همچنین در مواردی با استفاده از ایمیل و سایر اطلاعات شخصی افراد بزه‌دیده اقدام به انجام‌دادن خدمات اینترنتی مانند خرید کتاب و مجله می‌کنند.

علل گرایش به پرسه‌زنی مجازی

بر اساس تحقیقات روان‌شناختی عواملی مانند تمایل به اِعمال کنترل و قدرت، مشکلات روان‌شناختی، اختلال روانی، اختلال رفتاری، در پی ‌همراهی و جلب ‌توجه دیگران بودن، جذابیت گسترده و لذت‌بخش بودن موجب گرایش به این رفتار می‌شود.

قربانیان پرسه‌زنی در فضای مجازی

دسترسی آسان به اشخاص و ارتباط با آنها و عدم توجه لازم از سوی نظام قضایی با افراد مجرم در این فضا، موجب پدیدآمدن عرصه‌ای جدید برای شکارچیان اینترنتی شده است. در این بین کودکان، نوجوانان و زنان بیشتر، مورد هدف پرسه‌زنان مجازی هستند.

پرسه‌زنی دانش‌آموزان در فضای مجازی

فراهم‌نشدن فضای مجازی سالم و امن برای نوجوانان یکی از تهدیدات علیه آیندۀ آن‌ها است. پرسه‌زنی دانش‌آموزان در فضای مجازی به‌عنوان آفتی برای نظام آموزشی موجب افت تحصیلی، عدم موفقیت در تحصیل، کاهش توانمندی ذهنی، مقایسۀ باطن زندگی خود با ظاهر زندگی دیگران، تسلسل، عدم خودباوری، دلسردشدن نسبت به مسئولیت‌های اجتماعی، اعتیاد به فضای مجازی، پررنگ‌شدن ناهنجاری‌ها، افت دریافت‌های شنیداری و مطالعاتی، افسردگی و فرورفتن در خیال و توهّم می‌شود.

پرسه‌زنی مجازی در محیط کار

پرسه‌زنی اینترنتی در محیط کار به‌عنوان یک رفتار مخرب، اشاره به استفادۀ شخصی از فناوری ارتباطی و اطلاعاتی سازمان در ساعات کاری دارد. از جمله نمودهای آن استفاده از رسانه‌های اجتماعی، بازی اینترنتی برخط، خرید اینترنتی، دانلود موسیقی، فیلم، بازی و برنامه، ارسال و بررسی پست الکترونیک و بازدید از وب‌سایت‌ها است و موجب اتلاف منابع، کاهش بهره‌وری، پخش ویروس و افزایش خطر هک‌شدن کامپیوترها می‌شود. عواملی مانند تعارض نقش، استرس شغلی، عادات، سنّ، جنسیت، عوامل اجتماعی، سابقۀ کاری و تحصیلات در گرایش کارمندان به پرسه‌زنی اینترنتی دخیل هستند.

مزایای پرسه‌زنی در فضای مجازی

• کمک به انعطاف‌پذیری؛
• کمک به خلاقیت؛
• نظردادن؛
• معاشرت با افراد سایر نقاط.

پیامدها

پرسه‌زنی در فضای مجازی موجب رفتار مجرمانۀ فیزیکی، بروز پدیده‌های اجتماعی - روان‌شناختی مانند اعتیاد اینترنتی و اضطراب فناوری، افت تحصیلی، تربیتی و اخلاقی، دورشدن از مؤلفه‌های تربیتی، دینی و فرهنگی، تردید در هویت، کاهش روابط اجتماعی، افسردگی، تنش و درگیری و ایجاد بی‌حرمتی در خانواده، کاهش اعتماد به بزرگ‌ترها، فشار عصبی، خستگی، چشم‌درد، چاقی، افزایش قندخون، اضطراب، بازدید صفحات غیراخلاقی، مزاحمت مجازی و جذب‌شدن به‌ سایت‌های قمار می‌شود.

بازدارندگی قانونی

در حال حاضر با توجه به عدم وجود بازدارندۀ واقعی در مقابل رفتارهای پرسه‌زنان اینترنتی، احتمال ردیابی و محاکمۀ این افراد حتی پس از انجام جرم و شناسایی بسیار کم است.

عکس‌العمل مناسب در مقابل پرسه‌زنان مجازی

نحوۀ بازخورد افراد آسیب‌دیده، تعیین‌کنندۀ وقوع مجدد رفتارهای پرسه‌زنان در فضای مجازی است. به‌گونه‌ای که در صورت دریافت عکس‌العمل مثبت و منفی از سوی فرد بِزه‌دیده، پرسه‌زنان مجازی رفتار خود را ادامه‌ می‌دهند و بهترین راه، پرهیز از هرگونه عکس‌العمل در مواجهه با پرسه‌زنان است.

راه‌کار مقابله با پرسه‌زنی در فضای مجازی

از راه‌کارهای مقابله با پرسه‌زنی در فضای مجازی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• برنامه‌ریزی؛ مشخص‌کردن ساعت معینی برای استفاده از فضای مجازی طبق نیاز.
• واردشدن به فضاهای موردنیاز؛ عدم عضویت و دنبال‌کردن صفحات و شبکه‌های اجتماعی اضافه.
• نخواندن همه مطالب؛ عدم توجه به تمام پیام‌ها و مطالب و ورود به حوزۀ مورد نیاز برای جلوگیری از اتلاف وقت.
• بازگشت به خانواده؛ صرف ساعات مشخصی از روز برای گذراندن و صحبت با خانواده.
• مراقبت؛ نقش و راه‌کار اصلی، گزینش و انتخاب‌ محتوا و مطالب لازم و واپس‌زنی مطالب مازاد در فضای مجازی است.
• جایگزینی؛ استفاده از سایر رسانه‌های موجود، مثلا به‌جای برطرف‌کردن نیاز در فضای مجازی، می‌توان به مطالعۀ کتاب‌های مرتبط با نیاز پرداخت.

همچنین شناخت دقیق هدف ایجاد و کارایی اپلیکیشن‌ها و جستجوگرهای اینترنتی، پرکردن وقت فرزندان با تفریحات سالم، ورزش و کلاس‌های آموزشی، فراهم‌سازی فضای مجازی امن و سالم مختص نوجوانان، امکان احراز هویت برای محتوا و نظام سنّی، ارتقاء سواد والدین در زمینۀ تربیتی و رسانه‌ای، برنامه‌ریزی مدّون والدین برای حضور فرزندان در فضای مجازی، آموختن کنترل زمان، آشنایی با آسیب‌های اجتماعی در فضای مجازی، نظارت هوشمندانه و غیرمحسوس والدین بر استفاده درست فرزندان از رسانه، بازی و فیلم‌هایی با محتوای ارزشمند و در اختیار قراردادن آن توسط والدین، مدیریت زمان قطع رابطه با فضای مجازی، تشویق دانش‌آموزان و خانواده‌ها به شرکت در فعالیت‌های اجتماعی، تقویت رفتار اجتماعی، گنجاندن بخش‌هایی در کتب درسی برای آشنایی با فناوری‌های جدید و تهدیدهای آن، وضع قانون جدّی برای مقابله با مجرمان اینترنتی و اجرای آن، آشنایی بیشتر والدین با فضای مجازی، تقویت اعتقادات دینی در خانواده، برقراری ارتباط استوار و دوستانه با فرزندان از جمله راه‌کارهای مقابله با پرسه‌زنی در فضای مجازی است.

منابع

• «پرسه (roaming) چیست و در کجای اوقات فراغت قرار دارد؟»، وبلاگ اوقات فراغت، تاریخ بازدید: 21 خرداد 1402ش.
• «پرسه‌زنی بیهودۀ نوجوانان در فضای مجازی ممنوع/ فضای مجازی یکی از دغدغه‌های اصلی والدین و دانش‌آموزان است»، وب‌سایت خبربان، تاریخ درج مطلب: 15 آبان 1401ش.
• «تأثیر فضای مجازی بر سلامت نوجوان»، وب‌سایت دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه، تاریخ درج مطلب: 28 بهمن 1397ش
• «تأثیر مستقیم فضای مجازی بر افت تحصیلی دانش‌آموزان»، پایگاه خبری تحلیلی میبد ما، تاریخ درج مطلب: 21 فروردین 1396ش.
• «چگونه در فضای مجازی رژیم بگیریم؟»، وب‌سایت انجمن خانواده و اینترنت، تاریخ بازدید: 17 خرداد 1402ش.
• «چیزی به اسم فضای مجازی دیگر وجود ندارد»، وب‌سایت خبری تحلیلی عصر ایران، سایت خبری تحلیلی عصر ایران، تاریخ درج مطلب: 3 دی 1397ش.
• حسینی، منصوره، «پرسه‌زنی در فضای مجازی»، وب‌سایت خبری تحلیلی صدای استان، تاریخ درج مطلب: 15 تیر 1400ش.
• «حضور دانش‌آموزان در فضای مجازی؛ از تهدید تا فرصت»، خبرگزاری جمهوری اسلامی، تاریخ درج مطلب: 8 شهریور 1397ش.
• حیدری، الهام و مرزوقی، رحمت‌اله، «بررسی سهم واسطه‌گری پرسه‌زنی سایبری در روابط بین کیفیت نظارت و راهنمایی استاد راهنما و تعلل‌ورزی تحصیلی دانشجویان دکتری»، دوفصلنامۀ مطالعات برنامه‌ریزی آموزشی، دورۀ هشت، شمارۀ 16، پاییز و زمستان 1398ش.
• خطیب‌زاده، سمیرا، «باتلاق تهاجم فرهنگی در پرسه‌زنی‌های تلگرامی»، وب‌سایت مجازیست، تاریخ درج مطلب: 21 خرداد 1402ش.
• عاملی، سید سعیدرضا و عسکری، سیداحمد، «دوفضایی‌شدن خرید: رسانه‌های اجتماعی و «تغییر در تحربۀ خرید»، مجله مطالعات فرهنگ- ارتباطات، سال 2، شمارۀ 45، بهار 1398ش.
• فرهادی محلی، علی و دیگران، «تأثیر گشت‌زنی اینترنتی بر رفتار شهروندی سازمانی با تعدیل‌گری ویژگی‌های جمعیت‌شناختی»، نشریۀ علمی فرآیندنو، شمارۀ 70، تابستان 1399ش.
• «فضای مجازی امن یا ناایمن نیست / حضور دانش‌آموزان در این فضا، زمان‌بندی‌شده باشد»، خبرگزاری شبستان، تاریخ درج مطلب: 2 بهمن 1399ش.
• محمدی، هدی، «ردپای پرسه‌زنان در فضای مجازی»، وب‌سایت روزنامۀ اقتصادی تعامل، تاریخ درج مطلب: 9 تیر 1398ش.
• مریدی، محمدرضا، «پرسه‌زنی اینترنتی و بطالت»، جام‌جم آنلاین، تاریخ درج مطلب: 13 اسفند 1391ش.
• «مزاحمت‌های مجازی؛ نتیجۀ پرسه‌زنی نوجوانان در این فضا»، وب‌سایت رادیو گفت‌وگو، تاریخ درج مطلب: 4 تیر 1398ش.