گلونی

گلونی نماد عزت، ایستادگی و پوشیدگی قوم لر

گلونی؛ نوعی سربند باستانی زنان اقوام لر.

گُلوَنی، گونه‌ای سربند و روسریِ زنان لر است که قدمت چندین هزار ساله دارد و با طرح و رنگ زیبای خود، نمادی از فرهنگ اقوام لر است. شیوه‌های سنتی بستن گلونی در شهریور 1396ش به‌عنوان میراث فرهنگی ناملموس به ثبت ملی رسید.

مفهوم‌شناسی

گلونی در زبان لکی و لری، با اندکی تغییر و حذف حروف، از واژۀ فارسی «گلبندی» گرفته شده است واژۀ گلبندی نیز از واژۀ «گلبدن» به‌معنای پارچۀ ابریشمی هندی، اقتباس شده است. گلونی، نوعی روسری مشکی با گل‌های سفید و قرمز است که زنان لر همانند سربند دور سر خود می‌پیچند. امروزه نیز واژه گلونی به تمام سربندهای رنگی (غیر سیاه) اطلاق می‌شود و از نمادهای قوم لر به‌ شمار می‌آید.

تاریخچه

سربند جزو تفکیک‌ناپذیر لباس‌های ایرانی بوده است. ایرانیان از سه‌هزار سال پیش، از گلونی به‌عنوان استفاده می‌کردند و نخستین بار زنان کاسیت (اجداد قوم لر) آن را بر سر بستند. این نوع سربند در زمان مادها و هخامنشیان به جزئی از لباس مردان و زنان ایرانی بدل شد. در زمان گذشته زنان از زیر گلونی، کَت می‌پوشیدند تا پوشش موهای‌شان به‌خوبی حفظ شود.

از دورۀ قاجار به بعد مردان نیز از گلونی به‌طور گسترده‌ استفاده کردند؛ به‌گونه‌ای که در مهمانی یا جنگ، برای آراستگی یا نگهداری کلاه، گلونی را دور «شو کلاو» (کلاه لری مرسوم در منطقه لرستان) می‌بستند.

نماد، جنس و طرح گلونی

گلونی نماد عزت، ایستادگی، پوشش و عفاف قوم لر و نشانگر سبک زندگی اقوام لر بوده است؛ زیرا از طراحی نقوش هندسی تا رنگ‌آمیزی و تولید نهایی آن، هنر دست مردم این سرزمین است. آنها برای رنگ‌آمیزی، رنگ‌های طبیعی را ترجیح می‌دهند. عدم استفاده از نقش‌های لچک، ترنج، اسلیمی و مینیاتوری بیانگر اصالت در عین سادگی اقوام لر است. البته طراحان پارچه با صنعتی شدن پارچه‌بافی از نقوش هنری دوره صفوی مانند لچک، ترنج و اسلیمی برای نقش‌های گلونی استفاده کردند.

گلونی را اغلب با نخ ابریشم می‌بافند که با نقش‌های سنتی ساده نیز تزئین می‌شود. رنگ گلونی با توجه به رده سنی بانوان انتخاب می‌شود؛ زنان سالخورده غالباً از پارچه‌‌های تیره‌رنگ (ترکیب سیاه و سفید) و طرح‌های ساده استفاده می‌کنند.

انواع گلونی و کاربردهای آن

انواع گلونی با توجه به نوع استفاده آن در مراسم شادی یا عزا و در شهر یا روستا دسته‌بندی می‌شود. مشخصه آن در مراسم شادی، رنگ‌ روشن و اندازۀ بلند آن است؛ اما برای استفاده در مراسم عزاداری، نوع کوتاه و تیره‌ آن انتخاب می‌شود. نوع شهری گلونی از نوع روستایی آن، کوتاه‌تر است. نحوه بستن آن نیز در میان طوایف مختلف لرستان متفاوت است مثلاً زنان دِلفان، گلونی بزرگ‌تری نسبت به بقیه می‌بندند. امروزه گلونی به‌منظور ثابت نگه‌داشتن روسری و جلوگیری از نمایان‌شدن موهای زنان نیز استفاده می‌شود.

جشن روز گلونی

گلوَنی در سال ۱۳۹۷ش به‌عنوان یکی از میراث‌های قوم لر به ثبت ملی رسید. روز 26 اردیبهشت در راستای معرفی این پوشش اصیل ایرانی، به پیشنهاد جمعی از دختران خرم‌آبادی به نام روز گلونی نام‌گذاری شد. زنان و دختران لر در این روز، برای پاسداشت تاریخ کهن قوم لر و معرفی این پوشش اصیل، سربند گلونی می‌بندند و در مراسم ویژه این روز شرکت می‌کنند. در جشن بزرگداشت گلونی که یک جشن محلی برای حفظ سنت‌های دیرینه اقوام لر است؛ انواع گلونی در طرح‌های گوناگون به نمایش و فروش گذاشته می‌شود. موسیقی محلی اقوام لر و برگزاری غرفه‌های غذاهای محلی از دیگر برنامه‌های مراسم این روز است.

گلونی در ادبیات فارسی

استفاده از تعبیر گلبندی که بر معنای گلونی دلالت دارد، در غزل واعظ قزوینی دیده می‌شود:

بهار رفت و، ز سودای جامه گلبندی

نگشت جسم تو گل گل ز سنگ طفلان سرخ

منابع

• مورد فهرست گلوله‌ای

«تاریخچه و متن تبریک روز جهانی گلونی مبارک»، وب‌سایت ویرگول، تاریخ بازدید: 10 مرداد 1402ش.

• درخشنده، لیلا، «لباس لری»، وب‌سایت هومسا، تاریخ بازدید: 17 بهمن 1401ش.
• «روز گلونی ثبت ملی می‌شود»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ درج مطلب: 27 اردیبهشت 1393ش.
• کریمی، فاطمه، «روز «گلونی» جشن گرفته می‌شود/ جشنی ملی همزمان با بعثت پیامبر(ص)»، خبرگزاری مهر، تاریخ درج مطلب: 25 اردیبهشت 1394ش.
• شریفی، ابراهیم، «گلونی سربند زیبای زنان لر، دستاری از نقوش تاریخ و فرهنگ‌»، وب‌سایت مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تاریخ درج مطلب: 17 تیر 1399ش.
• قزوینی، واعظ، دیوان اشعار، وب‌سایت گنجور، تاریخ بازدید: 18 بهمن 1401ش.
• «گُلوَنی؛ نماد حجاب و عزت زنان قوم لُر با قدمتی ۳ هزار ساله»، خبرگزاری تسنیم، تاریخ بازدید: 18 بهمن 1401ش.
• واژه‌نامه آزاد، وب‌سایت واژه‌یاب، تاریخ بازدید: 17 بهمن 1401ش.