گمنامی در فضای مجازی

گمنامی در فضای مجازی؛ ناشناس بودن کاربران شبکه‌های اجتماعی.

گمنامی در فضای مجازی به افراد اجازه می‌دهد که خود را به‌طور آزادانه دیدگاه‌های خود را مطرح سازند و با افراد متفاوتی ارتباط برقرار کنند؛ اما همزمان ممکن است با چالش‌هایی مانند زورگویی و رفتارهای غیراخلاقی روبه‌رو شوند. گمنامی در فضای مجازی ناشی از عوامل مختلفی همچون ترس از آبرو، انجام دادن رفتارهای خارج از عرف و وسواس است. کارشناسان معتقدند که علی‌رغم تلاش‌های زیاد کاربران، گمنامی کامل به‌دلیل ثبت ردپای دیجیتال کاربران در اینترنت امکان‌پذیر نیست.

مفهوم‌شناسی

گمنامی به‌عنوان ناتوانی سایرین در شناسایی یک فرد توصیف شده است. گمنامی یکی از ویژگی‌های روابط اینترنتی است که به کاربران اجازه می‌دهد هویت خود را پنهان کنند. این ناشناسی به آنها کمک می‌کند تا به‌راحتی در نقش‌های مختلف ظاهر شده و خود را از دیگران مخفی کنند.

جایگاه گمنامی در فضای اینترنت

شالودۀ اینترنت بر مبنای ارتباط‌های ناشناس، گمنامی و ایفای نقش در محیط‌های غیرحقیقی است. این فضا مکان مناسبی برای روابط ناشناس است. کاربران می‌توانند تصمیم بگیرند که چقدر اطلاعات شخصی خود را به اشتراک بگذارند و همچنین می‌توانند نام مستعار انتخاب کنند تا ناشناس بمانند.

دلایل گمنامی کاربران در اینترنت

افراد به‌دلایل زیادی مانند نقض قانون، فرار از مالیات، انجام دادن کارهای خارج از عرف و فعالیت‌های اطلاعاتی و ضداطلاعاتی، ترس از آبرو و وسواس بیش‌ازحد از شبکه‌ها، تمایل به گمنام بودن در فضای اینترنت دارند.

ماندگاری گمنامی در اینترنت

کاربران مجازی می‌توانند با تغییر نام و سایر اطلاعات فردی ناشناس بمانند. آنها تا زمانی که هویت اصیل خود را برای سایرین فاش نکنند، به گمنامی خود ادامه می‌دهند و می‌توانند نقش‌های مغایر با هویت واقعی خود را بازی کنند. با وجود شیوه‌های فناورانه برای ناشناس بودن کاربران مجازی، گمنامی کامل کاربران به‌دلیل ثبت دائمی ردپای دیجیتال آنها در فضای مجازی ناممکن است.

دیدگاه‌های مربوط به گمنامی

دیدگاه‌های موافق با گمنامی آن را نوعی حق می‌دانند و معتقدند که افشای هویت، خطرات جانی به‌دنبال دارد. منتقدان معتقدند که گمنامی مانع از شکل‌گیری ارتباطات مستقل از روابط قدرت می‌شود. آنها بر این باورند که تمامی آثار منتشر شده به نوعی از یک ساختار قدرت حمایت می‌کنند و در برابر ساختارهای دیگر قرار دارند. همچنین، گمنامی به‌دلیل فعالیت‌های غیرقانونی مانند هرزه‌نگاری کودکان، مورد نقد است؛ گمنامی موجب سوءاستفاده و عدم مسئولیت‌پذیری کاربران می‌شود.

دلایل مؤثر بر گمنامی در اینترنت

همۀ کاربران به یک میزان هویت خود را در اینترنت پنهان یا آشکار نمی‌کنند؛ بلکه ویژگی‌های فضای مجازی و نوع فعالیت کاربران بر میزان گمنامی آنها مؤثر است. نویسندگان وبلاگ‌ها و افرادی که از اینترنت برای کسب‌وکار استفاده می‌کنند، تمایل زیادی به گمنامی ندارند. افراد در اتاق‌های گفت‌وگو تمایل بیشتری به مخفی کردن هویت دارند. نتایج پژوهش‌ها بیانگر این است که مردان تمایل بیشتری به پنهان کردن هویت خود دارند و با بالا رفتن سن، میل کاربران به گمنامی در اینترنت کاهش می‌یابد. محققان معتقدند که با افزایش استفاده از اینترنت، گمنامی کاربران افزایش می‌یابد. محدودیت‌ها در محیط دنیای حقیقی ممکن است افراد را به گمنامی در اینترنت ترغیب کند. با افزایش تحصیلات، میزان میل کاربران به گمنامی کمتر می‌شود.

رابطه گمنامی در فضای مجازی با ارزش‌های خانوادگی

کارشناسان معتقدند که رابطۀ بین گمنامی کاربران مجازی و رعایت ارزش‌های خانوادگی ارتباط منفی است و افرادی که از نظر باورهای خانوادگی ضعیف‌تر هستند، گمنامی بیشتری دارند.

افزون بر این، بین احساس رضایت کاربران مجازی از گمنامی با ارزش‌های خانواده، ارتباط منفی وجود دارد. این افراد، گمنامی در فضای مجازی را در تضاد با این ارزش‌ها می‌دانند و از پنهان‌کاری در هویت خود احساس نارضایتی می‌کنند. با افزایش ناشناخته‌بودن کاربران در شبکه‌های اجتماعی مجازی، میزان پذیرش و پایبندی به ارزش‌های خانوادگی کاهش می‌یابد.

گمنامی در چت‌روم‌ها

افراد فعال در چت‌روم‌ها، هيچ‌گونه شناختي از هم ندارند و تنها در صورت برقراری ارتباط تصویری و صوتی است که به میزان اندکی به برخي از ويژگي‌هاي كلي مانند جنسيت، سن و نژاد آشنایی پیدا مي‌کنند. در اتاق‌های گفت‌وگو، محتوا و عنوان، تناسب زیادی با هم ندارند و امکان مواجهه با آدرس اینترنتی با مضامین غیراخلاقی و متجاوزان جنسی بالا است. افراد در این اتاق‌های گفت‌وگو با پرداختن به رفتارهای لذت‌گرایانه و تبادل محتوای خارج از هنجارهای اخلاقی، خودِ ممنوعه و تمایلات جنسی پنهان خود را به نمایش می‌گذارند.

نقض حریم خصوصی با وجود گمنامی کاربران

بی‌نام‌ونشانی موجب شده است که کاربران مجازی بدون ترس از عواقب فردی و اجتماعی، عقاید و کردارهای مختلف به‌ویژه ارزش‌های نسل قبل را به چالش بکشانند. ویژگی هویت حفاظت شده در برخی از شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک موجب شده است که کاربران، بدون ترس از برملا شدن حریم خصوصی، مسائل مهم خصوصی، عاطفی، عقیدتی و پزشکی خود را به‌راحتی مطرح کنند و به سؤالات کاملاً خصوصی پاسخ دهند.

پیامدهای گمنامی در اینترنت

محققان معتقدند که اگرچه گمنامی در فضای مجازی باعث بیان آسوده‌تر و راحت‌تر دیدگاه‌ها و افزایش انعطاف‌پذیری کاربران می‌شود؛ ولی در تشویق آنان به اشتباه کردن مؤثر است. زمانی از مسئولیت می‌توان سخن گفت که بتوان رفتاری را به هویت مشخصی نسبت داد و گمنامی باعث نپذیرفتن مسئولیت کاربران در قبال رفتارهای خود می‌شود. گمنامی در اینترنت، زمینه‌ای را فراهم می‌‌آورد تا کاربران بدون نگرانی از واکنش‌های دیگران، به انجام رفتارهای دلخواه بپردازند.

• اختلال روانی و اخلاقی؛ فضای مجازی با امکان ایجاد هویت کاذب برای کاربران، موجب می‌شود آنها کارهای دلخواه را بدون ترس از شناخته شدن و پیگیری انجام دهند. افزون بر این، گمنامی در اینترنت موجب کاهش قدرت بازدارندگی و خویشتن‌داری کاربران در برابر ناهنجاری‌های اخلاقی در فضای مجازی شده است.
• ایجاد هویت جدید؛ کاربران گمنام اینترنتی، هویت واقعی خود را کنار می‌زنند و هویت جدیدی برای خود می‌سازند. آنها با خلاف واقع بیان کردن ویژگی‌های شخصیتی، تحصیلات، جنسیت و طبقۀ اجتماعی، هویت‌هایی کاذب و موقت برای خود ایجاد می‌کنند که تنها تا پایان گفت‌وگو دوام دارد. در این حالت، هویت شخص نامعین است و محتوا از فرستنده‌ای گمنام به گیرنده‌ای ناشناس منتقل می‌شود.
• ناآرامی‌های اجتماعی؛ شدت یافتن اغتشاش‌ها، نوسانات لحظه‌ای در حوزۀ ارز، سکه و طلا و گرانی در بازار خودرو و مسکن، تنها بخشی از وقایعی است که به‌دلیل نبود یک روند مشخص قانونی در حوزۀ هویت مجازی کاربران رخ داده است.
• گمنامی در فضای اینترنت موجب شده است که برخی جوانان با وجود چارچوب‌های فرهنگی و اخلاقی موجود در ایران، با تصور امنیت ناشی از ناشناخته ماندن، به راحتی با جنس مخالف ارتباط برقرار کنند. این موضوع به درگیری ذهنی، تنوع‌طلبی و وابستگی عاطفی میان پسران و دختران منجر می‌شود. برقراری رابطه با جنس مخالف در اینترنت در پسران پیامدهایی مانند مشکلات تحصیلی، لذت‌جویی جنسی خارج از چارچوب ازدواج و میل به تجرد و در دختران موجب ترس از ازدواج، احساس حقارت، خشم، تنفر از خود و جنس مخالف، ازدست‌دادن فرصت ازدواج سالم و رضایت‌بخش، گرایش به روسپی‌گری، اعتیاد به موادمخدر، فرار از خانه و گرفتار شدن در دام گروه‌های انحرافی و عقیدتی می‌شود.
• گمنامی در فضای مجازی شرایطی را به وجود آورده است که کاربران می‌توانند با بهره‌گیری از روش‌هایی نظیر نقش‌بازی، خودافشایی و بیان مسائلی که در دنیای واقعی قادر به مطرح کردن آن‌ها نیستند، به برقراری روابط صمیمانه بپردازند. همین گمنامی می‌تواند موجب شود که برخی افراد به زورگویی به دیگر کاربران بپردازند.
• کارشناسان معتقدند که گمنامی و ایجاد هویت‌های جعلی کاربران در تقویت سوءظن همسران و ایجاد بی‌اعتمادی مؤثر است.
• گمنامی در اینترنت، زمینه‌ را برای ارتکاب جرائم اینترنتی فراهم کرده است. در این شرایط، مجرمان احساس امنیت می‌کنند و به‌صورت مکرر به این رفتار ادامه می‌دهند و این شرایط، پیگرد قانونی آن را با مشکل مواجه می‌سازد. برخی افراد از ویژگی ناشناس بودن در فضای مجازی سوءاستفاده می‌کنند و علی‌رغم نبود هیچ مسکن و خودرویی، برای آشفته کردن نظم بازار با اعلام قیمت بالاتر آگهی منتشر می‌کنند.

منابع=

• آزادی، جواد، «گمنامی در فضای مجازی»، وب‌سایت خط‌مشی فضای مجازی، تاریخ درج مطلب: 13 آذر 1397ش.
• بوستانی، هانیه، «جوانان و هویت مجازی: مروری بر اثرات چت و پیام کوتاه»، پایگاه اطلاع‌رسانی حوزه، تاریخ درج مطلب: 1390ش.
• «بی‌نامی یا گمنامی کاربران (user anonymity) برای حفظ حریم خصوصی شبکه»، وب‌سایت بیگ دیتا، تاریخ بازدید: 15 مهر 1403ش.
• «پیامدهای گرایش جوانان به دوستی‌های مجازی»، وب‌سایت میگنا، تاریخ درج مطلب: 7 شهریور 1395ش.
• «جرم و گمنامی در فضای مجازی»، وب‌سایت ویستا، تاریخ بازدید: 21 شهریور 1403ش.
• حیدری، حسین، «مطالعۀ جامعه‌شناختی خشونت زناشویی و تأثیر شبکه‌هاي اجتماعی مجازي بر آن (مطالعۀ موردي: زوجین شهر تهران)»، فصلنامۀ توسعۀ اجتماعی، شمارۀ دوم، زمستان 1400ش.
• خوش صفا، حسین و کفاشی، مجید، ««بررسی رابطۀ شبکه‌هاي اجتماعی مجازي و ارزش‌هاي خانواده»، فصلنامۀ راهبرد اجتماعی فرهنگی، شمارۀ 23، تابستان 1396ش.
• «دلایل روی‌آوردن ایرانی‌ها به عضویت در فیس‌بوک»، وب‌سایت ایده‌پرداز طلوع، تاریخ بازدید: 2 مهر 1403ش.
• سعدی‌پور، اسماعیل، «بررسی تأثیر جنبه‌های منفی شبکه‌های اجتماعی و روابط آنلاین بر دانش‌آموزان با تأکید بر زورگویی سایبری»، تحقیقات اجتماعی در ایران، شمارۀ 4، زمستان 1393ش.
• عباس‌زاده، محمد و دیگران، «عوامل زمینه‌ساز دیرخوابی دانشجویان دختر ساکن خوابگاه دانشگاه تبریز»، جامعه‌شناسی کاربردی، شمارۀ یک، بهار 1396ش.
• عباسی، کبری، «گرداب مجازی»، وب‌سایت دفتر انتشارات و فناوری آموزشی، تاریخ درج مطلب: 1 فروردین 1402ش.
• عبداللهیان، حمید و دیگران، «ارزیابی ساختار، کنش‌های متقابل، گمنامی و بازنمایی خود در چهار شبکۀ اجتماعی مجازی»، علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، شمارۀ دوم، پاییز و زمستان 1392ش.
• قیطاسی، روح‌الله و دیگران، «نقش شبکه‌های اجتماعی مجازی در میزان ارزش‌های خانوادگی دانش‌آموزان مقطع متوسطه شهر ایلام در سال تحصیلی 1398-1397»، فصلنامۀ فرهنگ ایلام، شمارۀ 70 و 71، بهار و تابستان 1400ش.
• کنعانی، محمدامین و محمدزاده، حمیده، «مطالعۀ گمنانی در روابط اینترنتی و عوامل جامعه‌شناختی مؤثر بر آن»، جامعه‌شناسی کاربردی، شمارۀ هفتاد، تابستان 1397ش.
• «گمنامی در فضای مجازی؛ حق یا ناحق؟»، وب‌سایت مرکز آموزش و پژوهش همشهری، تاریخ درج مطلب: 12 آبان 1400ش.
• محمدی، فردین و محمدی، حسین، «مطالعۀ کیفی پیامدهای ارتباط با جنس مخالف در میان نوجوانان دختر و پسر (مطالعۀ موردی: نوجوانان شهر مشهد)»، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، شمارۀ 4، زمستان 1395ش.
• «معضل کاربران گمنام در فضای مجازی»، وب‌سایت فناوری اطلاعات و ارتباطات ایران، تاریخ درج مطلب: 10 مهر 1397ش.